Một số giải pháp góp phần nâng cao hiệu quả chuyển giao công nghệ qua các dự án đầu tư nước ngoài

LỜI NÓI ĐẦU

Kể từ khi Amstrong- người đầu tiên bước chân lên mặt trăng
(1969), “một bước chân của tôi nhưng là cả một bước tiến vĩ đại của loài
người”, đã đánh dấu một thời kỳ phát triển như vũ bão của nền khoa học
công nghệ trên thế giới. Ngày nay, trong bối cảnh kinh tế - chính trị thế
giới có nhiều thay đổi , cuộc chiến tranh lạnh kết thúc , thay vào đó là xu
hướng toàn cầu hoá, khu vực hoá đang diễn ra sôi động , tác động đến
mọi mặt của nền sản xuất xã hội , làm thay đổi nhanh chóng bộ mặt của
nền kinh tế . Trước tình hình đó, để rút ngắn khoảng cách về mọi mặt, đặc
biệt về kinh tế với các nước phát triển, các quốc gia đang phát triển phải
tiến hành công nghiệp hoá - hiện đại hoá đất nước. Đây là giai đoạn phát
triển tất yếu của mọi quốc gia từ nền kinh tế nông nghiệp sang nền kinh tế
tiên tiến hiện đại.
Dưới tác động mạnh mẽ của cuộc cách mạng khoa học công nghệ
hiện đại, công nghiệp hoá -hiện đại hoá đất nước ở các quốc gia có trình
độ khoa học - công nghệ kém phát triển không còn con đường nào khác là
coi trọng việc tiếp thu các thành tựu khoa học công nghệ của thế giới. Đó
cũng chính là bí quyết thành công của Nhật Bản, các nước NIC và nhiều
nước khác. Nó chứng tỏ vai trò to lớn của công nghệ đối với nền sản xuất
vật chất trên quy mô toàn cầu nói chung và mỗi quốc gia nói riêng .
Nhằm thúc đẩy quá trình hội nhập của Việt Nam vào nền kinh tế
khu vực và quốc tế , Đảng và Nhà nước ta đã tiến hành công cuộc đổi
mới , mở cửa nền kinh tế vào năm 1986 ; đồng thời đề cao vai trò công
nghiệp hoá - hiện đại hoá đất nước, coi đây là giai đoạn phát triển tất yếu.
Đảng và Nhà nước ta khẳng định chủ trương “lấy ứng dụng và chuyển
giao công nghệ là chính “ là hoàn toàn đúng đắn. Trước tình hình nền


kinh tế nước ta còn nhiều khó khăn lạc hậu, sản xuất nông nghiệp là
chính, nền khoa học công nhgệ chưa phát triển... Chuyển giao công nghệ ,

đặc biệt là chuyển giao công nghệ qua các dự án đầu tư nước ngoài sẽ
góp phần quan trọng vào sự tăng trưởng sản xuất, nâng cao khả năng
cạnh tranh quốc tế của các doanh nghiệp ... thúc đẩy tiến trình công
nghiệp hoá - hiện đại hoá đất nước.
Từ ý nghĩa trên , em đã chọn đề tài “Một số giải pháp góp phần
nâng cao hiệu quả chuyển giao công nghệ qua các dự án đầu tư nước
ngoài”.
Đề án gồm các nội dung chính như sau:
Chƣơng I : Những vấn đề chung về chuyển giao công nghệ
Chƣơng II

: Thực trạng chuyển giao công nghệ qua các dự án

đầu tư nước ngoài tại Việt Nam.
Chƣơng III

: Phương hướng và một số giải pháp góp phần nâng

cao hiệu quả chuyển giao công nghệ qua các dự án đầu tư nước ngoài tại
Việt Nam.

2


Chƣơng I: NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VỀ
CHUYỂN GIAO CÔNG NGHỆ
I.

CÔNG NGHỆ

1.

khái niệm và nội dung công nghệ

a. khái niệm
Hiện nay, người ta vẫn chưa đi đến một khái niệm thống nhất về
công nghệ. Thực tế cho thấy, tồn tại nhiều quan niệm không đầy đủ về
công nghệ song nhận thức được sự cần thiết của việc đưa ra một định
nghĩa khái quát được bản chất của công nghệ, các tổ chức quốc tế đã đưa
ra một số khái niệm khá tiêu biểu như sau:
-

Theo tổ chức phát triển công nghiệp của LHQ(United

Nation’s Industrial Development Organization – UNIDO):
“Công nghệ là việc áp dụng khoa học vào công nghiệp bằng cách
sử dụng các kết quả nghiên cứu và xử lý nói một cách có hệ thống và có
phương pháp”.
-

Theo

tổ

chức

ESCAP(Economic

And

Social

Commision For ASIA And The Pacific – Uỷ ban kinh tế và xã hội Châu á
- Thái Bình Dương):
“Công nghệ là một hệ thống kiến thức về quy trình và kĩ thuật
dùng để chế biến vật liệu và thông tin”. Sau đó, định nghĩa này được mở
rộng “nó bao gồm tất cả các kĩ năng, kiến thức, thiết bị và phương pháp
sử dụng trong sản xuất chế tạo, dịch vụ, quản lý, thông tin”.
Nếu như định nghĩa về công nghệ của UNIDO nhấn mạnh tính
khoa học và tính hiệu quả khi xem xét việc sử dụng công nghệ cho một
mục đích nào đó thì định nghĩa của ESCAP đã tạo ra một bước ngoặt
trong các quan niệm về công nghệ. định nghĩa này đã mở rộng khái niệm
3


công nghệ sang lĩnh vực dịch vụ và quản lý. Trên cơ sở tiếp thu những
kiến thức của thế giới và thực tế hoạt động khoa học ở Việt Nam, định
nghĩa có tính chất chính thức trong văn bản pháp luật Việt Nam hiện hành
tại thông tư số 28/TTQLKH ngày 22/01/1994 của Bộ khoa học công nghệ
và môi trường được tóm tắt như sau:
Công nghệ là hệ thống các giải pháp được tạo nên bởi sự ứng
dụng các kiến thức khoa học, được sử dụng để giải quyết một hoặc một
số nhiệm vụ thực tiễn trong sản xuất, kinh doanh được thể hiện dưới
dạng:
+ Các bí quyết kĩ thuật, phương án công nghệ, quy trình công
nghệ, tài liệu thiết kế sơ bộ và thiết kế kĩ thuật.
+ Các đối tượng sở hữu công nghiệp(sáng chế, kiểu dáng công
nghiệp, nhãn hiệu hàng hoá)
+ Các giải pháp nói trên có thể bao gồm máy móc thiết bị có hàm
chứa nội dung công nghệ.

+ Các dịch vụ hỗ trợ về tư vấn.

Có thể đứng trên các giác độ nghiên cứu khác nhau, người ta có
những định nghĩa công nghệ khác nhau. Song một cách khái quát “ công
nghệ là tất cả những cái gì dùng để biến đổi đầu vào thành đầu ra”.\
b.

Nội dung của công nghệ.

Bất cứ một công nghệ nào, từ đơn giản đến phức tạp đều bao gồm
bốn thành phần: trang thiết bị(Technoware – T), kĩ năng của con
người(Humanware – H), thông tin(inforware – I), tổ chức(Organware –
O) có mối liên hệ chặt chẽ, tác động qua lại với nhau. Điều đó được thể
hiện qua sơ đồ sau:
4


Tổ chức

Con người
Thông tin

Trang thiết bị

Các yếu tố cấu thành công nghệ:
*.Phần cứng: Bao gồm máy móc, thiết bị, dụng cụ, kết cấu nhà
xưởng...Phần cứng tăng năng lực cơ bắp và trí lực con người.
*.Phần mềm: Bao gồm
+ Phần con người: Là đội ngũ nhân lực có sức khoẻ, kĩ năng, kĩ
xảo, kinh nghiệm sản xuất, làm việc có trách nhiệm và năng suất ca. Một

trang thiết bị hoàn hảo nhưng nếu thiếu con người có trình độ chuyên
môn tốt và kỉ luật lao động cao sẽ trở nên vô tích sự.
+ Phần thông tin: Bao gồm các dữ liệu, thuyết minh, dự án, mô tả
sáng chế, chỉ dẫn kĩ thuật, điều hành sản xuất.
+ Phần tổ chức: Bao gồm những liên hệ, bố trí,sắp xếp đào tạo đội
ngũ cán bộ cho các hoạt động như phân chia nguồn lực, tạo mạng lưới,
lập kế hoạch, kiểm tra, điều hành.
+ Phần bao tiêu:nghiên cứu thị trường đầu ra là nhiệm vụ quan
trọng và cũng nằm trong phần mềm của hoạt động chuyển giao công
nghệ.
5


2.Phân loại công nghệ.

Cùng với sự phát triển như vũ bão của cuộc cách mạng khoa học
công nghệ hiện nay, trên thế giới tồn tại một số lượng rất lớn các công
nghệ. Vì vậy, tuỳ theo mục đích nghiên cứu, sử dụng khác nhau, người ta
phân chia công nghệ theo các tiêu thức sau:
2.1 Theo tính chất
Công nghệ sản xuất, công nghệ dịch vụ, công nghệ thông tin, công
nghệ đào tạo.
2.2 Theo ngành nghề.
Công nghệ công nghiệp, nông nghiệp; công nghệ sản xuất hàng
tiêu dùng; công nghệ vật liệu...
2.3 Theo đặc tính công nghệ
Công nghệ đơn chiếc, công nghệ hàng loạt, công nghệ liên tục.
2.4 Theo sản phẩm.
Phân theo sản phẩm mà công nghệ sản xuất ra: công nghệ ximăng,
ô tô...

2.5 Theo mức độ hiện đại.
Công nghệ cổ điển, công nghệ trung gian, công nghệ tiên tiến.
2.6 Theo đặc thù.
Công nghệ then chốt, công nghệ truyền thống, công nghệ mũi
nhọn.
2.7 Theo mục tiêu.
6


Công nghệ dẫn dắt, công nghệ thúc đẩy, công nghệ phát triển.
2.8 Theo sự ổn định công nghệ.
Công nghệ cứng, công nghệ mềm
II.

Chuyển giao công nghệ.

Chuyển giao công nghệ như một tất yếu khách quan của quy luật
phát triển của nền kinh tế thế giới, cùng với quá trình phát triển mạnh mẽ
của nền công nghệ, hoạt động chuyển giao công nghệ cũng trở nên phong
phú và đa dạng hơn. Bởi vậy, việc đưa ra một hệ thống lí luận chung về
chuyển giao công nghệ là hoàn toàn cần thiết.
1.

Khái niệm và đối tượng chuyển giao công nghệ

a.

Khái niệm
Bất kì một quốc gia, một địa phương, một ngành, một cơ sở,

một tổ chức, một cá nhân nào cũng cần có một hay nhiều công nghệ để
triển khai. Đó có thể là công nghệ nội sinh(công nghệ tự tạo) hay công
nghệ ngoại sinh(công nghệ có được từ nước ngoài). Trong một số điều
kiện nhất định, nhu cầu chuyển giao công nghệ được đặt ra. Vậy chuyển
giao công nghệ là gì? Theo quan niệm cuả nhiều quốc gia, nhiều tổ chức
quốc tế “ chuyển giao công nghệ là chuyển và nhận công nghệ qua biên
giới ”. Điều đó có nghĩa, công nghệ được chuyển và nhận qua con đường
thương mại quốc tế, qua các dự án đầu tư nước ngoài, qua chuyển và
nhận tự giác hay không tự giác(tình báo kinh tế, hội thảo khoa học...).
Bài viết này cũng xin giới thiệu một định nghĩa mớivề chuyển
giao công nghệ của nhà nghiên cứu Nhật Bản Prayyoon Shiowattana: “
chuyển giao công nghệ là một quá trình học tập trong đó tri thức về công
nghệ được tích luỹ một cách liên tục và nguồn tài nguyên con người đang
được thu hút vào các hoạt động sản xuất; một sự chuyển giao công nghệ
7


thành công cuối cùng sẽ đưa tới sự tích luỹ tri thức sâu hơn và rộng hơn”.
Cách nhìn nhận mới về chuyển giao công nghệ đứng trên góc độ của một
quốc gia đã và đang có những hoạt động chuyển giao công nghệ tích cực
vào các nước đang phát triển, trong đó có Việt Nam cho ta thấy sự đánh
giá của họ về hiệuquả chuyển giao công nghệ, đặc biệt là nhân tố con
người. Như vậy, trong một khuôn khổ nhất định, định nghĩa về chuyển
giao công nghệ chính là việc làm cần thiết đầu tiên.
b.

Đối tượng chuyển giao công nghệ.

Công nghệ gồm có hai phần: phần cứng và phần mềm. Sự phức
tạp, khó khăn không thể hiện nhiều ở phần cứng mà tập trung vào phần

mềm. Bởi phần mềm rất trừu tượng, bí ẩn, giá cả không ổn định. Về vấn
đề này, bộ luật dân sự của nước CHXHCN Việt Nam quy định hoạt động
chuyển giao công nghệ bao gồm:
- Quyền sở hữu, quyền sử dụng các đối tượng sở hữu công nghiệp.
- Chuyển giao thông qua mua bán, cung cấp các đối tượng(giải
pháp kĩ thuật, bí quyết kĩ thuật, phương án công nghệ, quy trình
công nghệ, phần mềm máy tính, tài liệu thiết kế sơ bộ và thiết kế kĩ
thuật).
- Các hình thức hỗ trợ tư vấn.
- Các giải pháp hợp lý hoá sản xuất.
2.

Các hình thức chuyển giao công nghệ.

a.

Phân theo luồng

Theo cách phân loại này, có hai luồng chuyển giao công nghệ là
chuyển giao dọc và chuyển giao ngang.
- Chuyển giao dọc: là sự chuyển giao các công nghệ hoàn
toàn mới mẻ, đòi hỏi các bước đi khá đồng bộ từ nghiên cứu, thử
8


nghiệm, triển khai sản xuất thử đến sản xuất hàng loạt để đảm bảo
độ tin cậy về kinh tế và kĩ thuật.
-

Chuyển giao ngang: là sự chuyển giao công nghệ đã

hoàn thiện từ doanh nghiệp này sang doanh nghiệp khác, từ nước
này đến nước khác. So với chuyển giao dọc, kiểu chuyển giao này
ít rủi ro hơn song thường phải tiếp nhận một công nghệ dưới tầm
người khác, không hoàn toàn mới mẻ.
b.

Phân theo quyền lợi và trách nhiệm của người mua và người

bán.
Phân loại theo kiểu này áp dụng trong trường hợp đánh giá mức
độ tiên tiến và giá cả của công nghệ; gồm các hình thức sau:
-

Chuyển giao giản đơn: là hình thức người chủ công nghệ

trao cho người mua quyền sử dụng công nghệ trong một thời gian
và phạm vi hạn chế.
-

Chuyển giao đặc quyền: người bán trao quyền sử dụng công

nghệ cho người mua giới hạn trong một phạm vi lãnh thổ .
-

Chuyển giao độc quyền: là hình thức người bán trao toàn bộ

quyền sở hữu công nghệ cho người mua trong suốt thời gian có
hiệu lực của hợp đồng.
c.

Phân theo kiểu chuyển giao hay chiều sâu của chuyển giao

công nghệ.
- Trao kiến thức: việc chuyển giao chỉ dừng lại ở mức truyền đạt
kiến thức bằng cách đưa công thức, hướng dẫn, tư vấn về kĩ thuật.
- Chuyển giao công nghệ dưới dạng chìa khoá giao tay: người
bán phải thực hiện các công việc như lắp đặt máy móc, hướng dẫn
quy trình, hoàn tất toàn bộ quá trình sản xuất.
9


- Trao sản phẩm: người bán không những có trách nhiệm hoàn tất
toàn bộ dây chuyền sản xuất mà còn giúp người mua sản xuất
thành công sản phẩm sử dụng kĩ thuật chuyển giao.
- Trao thị trường: ngoài trách nhiệm như ở mức độ “trao sản
phẩm” người bán còn phải bàn giao một phần thị trường đã xâm
nhập thành công cho bên mua công nghệ.
2.

cơ sở của hoạt động chuyển giao công nghệ

Ngày nay , sự phân công lao động diễn ra mạnh mẽ , xu hướng
toàn cầu hoá nền kinh tế thế giới , áp lực cạnh tranh gia tăng cùng với sự
phát triển không đồng đều giữa các nền kinh tế đã tạo điều kiện cho hoạt
động chuyển giao công nghệ trên phạm vi toàn cầu. Mặt khác, công nghệ
có một thuộc tính quan trọng là tính sinh thể, tức có giai đoạn phát triển
và diệt vong. Để thu được nhiều lợi nhuận, các nhà nghiên cứu , nhà kinh
doanh, các hãng đều muốn kéo dài vòng đời công nghệ. Cùng với quá
trình phát triển khoa học – công nghệ trên thế giới, các công nghệ cũng

phải luôn được cải tiến được đổi mới. Hơn nữa, tranh thủ sự đầu tư nước
ngoài, các quốc gia tận dụng chuyển giao công nghệ như một giải pháp
hữu hiệu để cải tiến nền sản xuất trong nước. Đó là những cơ sở quan
trọng của hoạt động chuyển giao công nghệ trong điều kiện hiện nay.
3.

Vai trò của chuyển giao công nghệ

Chuyển giao công nghệ có vai trò to lớn đối với nền kinh tế thế
giới nói chung và nền kinh tế của mỗi quốc gia nói riêng. Chuyển giao
công nghệ có lợi cho cả hai bên, bên chuyển giao và bên nhận chuyển
giao. Đối với bên tiếp nhận, họ có được công nghệ mới, có trình độ kĩ
thuật cao hơn, trong khi đó lại tiết kiệm được nguồn lực. Đối với bên
chuyển giao, họ có thể thu lợi từ việc chuyển giao công nghệ, kéo dài
vòng đời công nghệ, tạo điều kiện xâm nhập thị trường nước ngoài. Ngày
10


nay, trong xu thế toàn cầu hoá nền kinh tế thế giới cùng với trình độ phân
công lao động, chuyên môn hoá đã ở tầm chuyên sâu đến từng chi tiết sản
phẩm, hoạt động chuyển giao công nghệ góp phần thúc đẩy thương mại
quốc tế phát triển, cho phép khai thác lợi thế so sánh giữa các quốc gia.
Mặt khác, nó làm thay đổi cơ cấu nền kinh tế thế giới theo hướng gia tăng
tỉ trọng dịch vụ và công nghiệp. Cgcông nghệ tạo năng suất lao động cao
hơn cùng sự phong phú về chủng loại sản phẩm, phục vụ cho nhu cầu
ngày càng cao của người tiêu dùng. Nó là vũ khí cạnh tranh của các
doanh nghiệp, các nền kinh tế và có vai trò to lớn đối với vấn đề môi
trường trong quá trình khai thác nguồn tài nguyên thiên nhiên và quá
trình chế tác sử dụng.
III.

Kinh nghiệm chuyển giao công nghệ của một số nước.

1.thế nào là một công nghệ thích hợp
Cn thích hợp là những công nghệ phù hợp với khả năng và trình độ
phát triển của quốc gia trong một thời kì nhất định, tạo điều kiện khai
thác tối đa những lợi thế so sánh của nền kinh tế trong nước và đưa lại
hiệu quả kinh tế – xã hội cao.
Như vậy, một công nghệ thích hợp phải thoả mãn 3 tiêu chuẩn sau:
-

Có hiệu quả kinh tế

-

Có hiệu quả xã hội

-

Có tính thích dụng với trình độ phát triển kinh tế của mỗi

quốc gia trong từng thời kì
Trong hoạt động chuyển giao công nghệ, đòi hỏi bên tiếp nhận
công nghệ phải nắm vững các thông tin để lựa chọn được công nghệ thích
hợp theo những tiêu chuẩn nêu trên. Đó là các thông tin liên quan đến bên
cung cấp và bên nhận công nghệ (lịch sử và kinh nghiệm ; địa vị hiện tại;
11


chiến lược và kế hoạch của doanh nghiệp ); các thông tin về mức độ tiên

tiến của công nghệ cũng như về tình hình công nghệ thế giới. Thật vậy,
lựa chọn công nghệ phải trên cơ sở chủ động tích cực và xuất phát từ đòi
hỏi của bản thân doanh nghiệp.
2. Kinh nghiệm chuyển giao công nghệ của một số nước.
Để bắt đầu quá trình tìm hiểu kinh nghiệm chuyển giao công nghệ
của một số quốc gia tiêu biểu, chúng ta hãy cùng xem xét biểu đồ sau:

Biểu đồ : những mô hình đuổi kịp về công nghệ của Nhật Bản và
các nước đang phát triển ở Châu á, so sánh với các nước phát triển.
Nguồn: Institute Of Developing Economies, Study on Technology
And Trade Friction Between Japan And Developing Nations(Tokyo: IDE,
195).
Biểu đồ cho thấy những nỗ lực vươn lên để đuổi kịp nền công
nghệ tiên tiến ở các nước phát triển của Nhật Bản và một số nước đang
phát triển ở Châu á. Trong đó, chuyển giao công nghệ là một nhân tố
quan trọng trong quá trình công nghiệp hoá theo hướng hiện đại ngay từ
thời kỳ những năm 60. Vậy, chúng ta có thể rút ra được những kinh
nghiệm gì từ quá trình chuyển giao công nghệ đó?
Điều kiện thiên nhiên khắc nghiệt, điều kiện chính trị xã hội
nghiêm ngặt đã bắt rễ sâu trong thời đại phong kiến và đặc biệt là những
12


thiệt hại lớn lao do chiến tranh gây ra, người Nhật Bản đã rút ra bài học
quý giá trong quá trình chuyển giao công nghệ của mình là: “Tinh thần
Nhật Bản cộng kỹ thuật phương tây”. Người Nhật Bản đánh giá cao bốn
năng lực trong các giai đoạn chuyển giao công nghệ: năng lực lĩnh hội;
năng lực thao tác; năng lực thích ứng và năng lực đổi mới. Họ đặc biệt
coi trọng nguồn tài nguyên con người với tư cách là nhân tố tích luỹ tri
thức công nghệ. Từ những kinh nghiệm về chuyển giao công nghệ, các

nhà nghiên cứu Nhật Bản cho rằng: các nước đang phát triển nói chung
và Việt Nam nói riêng có thể trước tiên phải làm chủ công nghệ ở phần
ngoại vi của kĩ thuật, là phần mà hầu hết đầu tư nước ngoài có thể đem
vào, và dần dần họ phải mở rộng việc học tập để bao trùm lên phần cốt
lõi của kĩ thuật.
Các NIE Châu á thì sao? Nhận thức được rằng chuyển giao công
nghệ có vai trò to lớn trong giai đoạn công nghiệp hoá đất nước, khi mà
cuộc cách mạng công nghệ phát triển như vũ bão, khoảng cách giữa các
nước phát triển và đang phát triển ngày càng cách xa nhau, lợi dụng kĩ
thuật tiên tiến của nước ngoài là việc làm cần thiết để thúc đẩy kinh tế
phát triển. Cgcông nghệ đã giúp các NIE Châu á trở thành “ những con
rồng” với tốc độ tăng trưởng cao, FDI tăng liên tục, hoà nhập vào thị
trường thế giới và đời sống nhân dân được cải thiện đáng kể… Trong thời
gian qua, các NIE Châu á rất chú trọng việc nghiên cứu, phân loại, xác
định tính chất, đặc điểm các kênh chuyển giao công nghệ trên thế giới.
Đối với kênh chuyển giao công nghệ giữa các nước công nghiệp phát
triển, các NIE thông qua các công ty xuyên quốc gia(TNCs), cụ thể là
thông qua các chi nhánh đặt tại nhiều nước để tiếp cận với công nghệ hiện
đại. Đối với kênh chuyển giao công nghệ giữa các nước phát triển với các
nước đang phát triển, các NIE tập trung ưu đãi về tài chính, tạo điều kiện
thuận lợi để nhập và sử dụng công nghệ cho phù hợp điều kiện cụ thể.
13


Đối với kênh chuyển giao công nghệ giữa các nước đang phát triển, họ
luôn ý thức được ưu thế của mình, tiến hành đầu tư và chuyển giao công
nghệ sang nhiều nước, đặc biệt là sang các nước ASEAN. Các NIE Châu
á cũng thường sử dụng các hình thức tiếp thu chuyển giao công nghệ như:
qua liên doanh, tiếp nhận chuyển giao trọn gói, qua mua bản quyền sở
hữu công nghệ, thuê chuyên gia hướng dẫn, trao đổi thông tin và đào tạo

cán bộ kĩ thuật. Thông qua các hình thức tiếp thu công nghệ như trên
cùng với khả năng ứng dụng và đổi mới công nghệ , các NIE châu á đã
đạt được những thành công rực rỡ, đặc biệt là trong phát triển công
nghiệp.
Mặt khác, các NIE châu á đã thực hiện phương châm “ đón đầu, đi
tắt trong công nghệ”. Thời kỳ đầu, với trình độ kỹ thuật còn thấp, họ chỉ
tiến hành chuyển giao dây chuyền công nghệ của nước ngoài để lắp ráp
hoặc qua gia công sản phẩm cho các công ty nước ngoài. Sau khi đã đổi
mới cơ cấu ngành, tăng sản xuất những thành phẩm có hàm lượng công
nghệ cao, không chỉ nhà nước quan tâm mà cả các công ty tư nhân cũng
quan tâm thực hiện đuổi bắt tiếp thu và làm chủ công nghệ như chính
nước xuất khẩu công nghệ. Các NIE cũng đưa ra những chính sách ưu đãi
thu hút đầu tư trực tiếp nước ngoài hoặc trực tiếp mua máy móc trên thị
trường.Trên thực tế, tuỳ theo đặc điểm kinh tế xã hội của riêng mình, mỗi
NIE châu á đều có những chính sách chuyển giao công nghệ hết sức thận
trọng để mang lại hiệu quả cao cho nền kinh tế.
Nghiên cứu kinh nghiệm tiếp nhận chuyển giao công nghệ của các
quốc gia nói trên cho ta những bài học kinh nghiệm hết sức quý báu: cải
thiện môi trường đầu tư để thu hút nguồn vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài
(FDI) có hiệu quả, gắn đầu tư trực tiếp nước ngoài với chuyển giao công
nghệ thích hợp; các hợp đồng chuyển giao công nghệ phải được chú
trọng, được tính toán cẩn thận cả trong hiện tại và tương lai; chú trọng
14


phát triển công nghệ truyền thống công nghệ truyền thống trong nước tạo
cơ sở để tiếp nhận một cách hợp lý có chọn lọc, thích hợp với công nghệ
mới ; xây dựng và thúc đẩy sự phát triển của khu công nghệ cao là nơi thu
hút các hoạt động chuyển giao công nghệ, đóng vai trò động lực, đầu tàu
trong việc đẩy mạnh phát triển công nghệ quốc gia; chuyển giao công

nghệ không được tách rời việc nâng cao đời sống của nhân dân - đây
cũng là mục tiêu “ xã hội công bằng văn minh ”của Đảng và Nhà nước ta
đã đề ra; ở đây nước ngoài đóng vai trò quan trọng trong việc chỉ đạo,
điều tiết giúp cho hoạt động chuyển giao công nghệ có hiệu quả.
Trong quá trình học tập kinh nghiệm của các nước khác, không có
một mô hình nào là thước đo vạn năng, phổ biến rộng khắp, cần chú trọng
điều kiện kinh tế – xã hội cụ thể sẽ giúp chúng ta có được những bước đi
thích hợp cho hoạt động chuyển giao công nghệ, góp phần thúc đẩy sự
nghiệp công nghiệp hoá - hiện đại hoá đất nước. Đặc biệt , con người là
nhân tố quyết định đối với mọi thành quả kinh tế – xã hội. Tri thức được
tích luỹ bởi tài nguyên con người là bài học kinh nghiệm không bao giờ
cũ cho chúng ta.

15


CHƢƠNG II. THỰC TRẠNG CHUYỂN GIAO CÔNG
NGHỆ QUA CÁC DỰ ÁN ĐẦU TƢ NƢỚC NGOÀI
TẠI VIỆT NAM THỜI GIAN QUA

I.

ĐẶC ĐIỂM KINH TẾ – XÃ HỘI VÀ TRÌNH ĐỘ CÔNG
NGHỆ TẠI VIỆT NAM

1.

Đặc điểm kinh tế –xã hội việt nam

Trong khuôn khổ bài viết này, chúng ta cùng đề cập đến những đặc

điểm cơ bản nhất của nền kinh tế – xã hội Việt Nam, đã và đang tạo ra
những khó khăn, thuận lợi đối với quá trình chuyển giao công nghệ.
Từ năm 1990-1995,cơ cấu ngành kinh tế đã có sự chuyển biến tích
cực; nông nghiệp tăng 4,4% thấp hơn nhiều so với tốc độ tăng chung là
8,2 % nên tỷ trọng trong GDP giảm 9,0% và từ chỗ là ngành có tỷ trọng
cao nhất trở thành nhóm ngành có tỷ trọng thấp nhất; ngành công nghiệp
có tỷ trọng trong GDP tăng từ 22,7 % ( 1990) lên 29,9%(1995) ; nhóm
ngành dịch vụ có tốc độ tăng khá cao 9,0%/năm cao hơn tốc độ chung
nên tỷ trọng trong GDP thời kỳ này là cao nhất, chiếm 41,9%(1995). Sự
chuyển biến tích cực về cơ cấu kinh tế tạo điều kiện cho sự tăng trưởng
nhanh của nền kinh tế nước nhà.Điều này cũng tạo ra sự hấp dẫn cao hơn
đối với các nhà đầu tư nước ngoài, giúp cho việc đảm bảo vốn để đổi mới
công nghệ, đồng thời tạo cơ sở vững chắc cho hoạt động chuyển giao
công nghệ.
Sự ổn định về chính trị tạo cho các nhà đầu tư cảm giác an toàn, ít
rủi ro khi đầu tư vào nước ta, qua đó họ có thể an tâm tiến hành chuyển
giao công nghệ qua các hình thức liên doanh hoặc đầu tư 100% vốn nước
ngoài. Bên cạnh đó, việc mở rộng các quan hệ hợp tác kinh tế quốc tế,
tham gia vào ASEAN, tiến tới là WTO , đặc biệt hiệp định thương mại
16


Việt – Mỹ được kí kết…đã giúp chúng ta có nhiều cơ hội thu hút công
nghệ mới chuyển giao vào Việt Nam.
Cơ sở hạ tầng đang từng bước được hoàn thiện có thể đáp ứng một
cách đồng bộ nhu cầu đổi mới công nghệ và chuyển giao công nghệ trong
thời gian tới. Nền công nghệ nước nhà cũng đã có được một số cơ sở vật
chất nhất định và đặc biệt là đội ngũ những nhà khoa học có trình độ cao
cũng là một nhân tố thúc đẩy nền công nghệ phát triển.
Bên cạnh những mặt thuận lợi nói trên, chúng ta cũng gặp phải

không ít những khó khăn . Với xuất phát điểm quá thấp, trình độ hiện tại
của nền kinh tế nước ta còn kém xa so với các nước trong khu vực(mức
thu nhập bình quân của nước ta dưới 1000 USD/người/năm ). Là một
nước nông nghiệp với 60 triệu dân sống ở nông thôn, tỷ lệ đói nghèo của
Việt Nam tập trung tới 90% ở nông thôn và miền núi, đây thực sự là một
khó khăn lớn trong quá trình công nghiệp hoá - hiện đại hoá đất nước .
Mặt khác cơ sở hạ tầng kém phát triển, cùng với sự hoành hành của thiên
tai ở các tỉnh miền Trung và đồng bằng sông Cửu Long đã tạo ra những
trở ngại trong quá trình công nghiệp hoá - hiện đại hoá đất nước. Trong
khi đó, phát huy nội lực và đẩy mạnh tiến trình hội nhập quốc tế là con
đường đúng đắn để tránh nguy cơ tụt hậu về kinh tế nói chung và nguy cơ
tụt hậu của nền khoa học công nghệ nói riêng.
2.

Trình độ công nghệ tại các doanh nghiệp việt nam .

a.

đánh giá chung

Để đánh giá trình độ công nghệ của một quốc gia nói chung,
người ta thường dựa vào các tiêu chí như: khả năng phục vụ của công
nghệ đối với nền kinh tế;khả năng thay thế và nâng cấp trong thời gian
tới; khả năng thay mới các công nghệ hiện có; khả năng hội nhập với khu
vực và thế giới. Dựa trên những cơ sở đánh giá này, chúng ta có thể đưa
17


ra một số nhận định khách quan về trình độ công nghệ tại các doanh
nghiệp Việt Nam trong giai đoạn hiện nay.

Nhìn chung, các doanh nghiệp có công nghệ lạc hậu từ 15 đến 20
năm. Do vậy, sự đóng góp của công nghệ trong giá trị gia tăng của sản
phẩm còn thấp, tuỳ theo từng ngành mà tỷ lệ này từ 15 đến 20%.Còn cụ
thể thì sao ? Theo đánh giá của Bộ khoa học – công nghệ và môi trường
thì thiết bị và công nghệ Việt Nam lạc hậu từ 50 đến 100 năm so với các
nước có công nghệ trung bình tiên tiến trên thế giới đối với ngành cơ khí
chế tạo , lạc hậu từ 1-2 thế hệ ở ngành lắp ráp điện tử , ôtô, máy xây dựng
…Bức tranh về một nền công nghệ lạc hậu, tồi tàn cho thấy trình độ công
nghệ tại các doanh nghiệp Việt Nam còn rất thấp kém .
Trình độ cơ khí hoá của nền kinh tế còn thấp. Theo điều tra, hệ số
cơ khí hoá chung trong nền kinh tế chỉ vào khoảng 20%, trong ngành
công nghiệp tỷ lệ này có cao hơn nhưng trong nông nghiệp tỷ lệ này thấp
hơn rất nhiều. Mức hao mòn hữu hình của máy móc, thiết bị phổ biến
khoảng 40-60%, có nơi còn hơn thế nữa. Mức tiêu hao năng lượng , nhiên
liệu và lãng phí nguyên liệu do nguyên nhân công nghệ và kỹ thuật quá
cao. Mức tiêu hao năng lượng để sản xuất một đơn vị sản phẩm ở một số
ngành như sau: hoá chất-138%; sơn – 195%; xăm lốp cao su- 204%; quần
áo xuất khẩu – 127%; luyện kim đen- 250%.Với độ tuổi trung bình của
máy móc thiết bị cao, tỷ lệ các công nghệ và thiết bị hiện đại tiên tiến
cũng rất thấp, tập trung chủ yếu ở một số ngành như: bưu chính viễn
thông, hàng không . Cộng với hệ số sử dụng thiết bị thấp, chất lượng sản
phẩm kém, khó cạnh tranh với các sản phẩm cùng loại của nước ngoài,
đặc biệt trong xu thế tự do hoá thương mại hiện nay.
Sự đánh giá của các chuyên gia nước ngoài cũng không mấy sáng
sủa hơn so với sự tự đánh giá của các chuyên gia trong nước. Chỉ tính
riêng trong khu vực ASEAN, trình độ công nghệ của Việt Nam vẫn còn
18


nhiều điều đáng lo ngại. Với thang điểm 5 (5 là cao nhất), bức tranh công

nghệ Việt Nam đặt trong sự tương quan so sánh với các nước trong khu
vực ASEAN như sau:
BảNG 1 : Đánh giá công nghệ ở 10 nước ASEAN
Nước Singapor Malaysia philipin Thái lan Brune IIndonesia Việt Nam Myanma Lào Campuchia
e
y
Điểm
3,8
3,0
2,8
2,6
2,6
2,2
1,9
1,8
1,5 1,3

b. Nguyên nhân
Có thể nói một số nguyên nhân căn bản dẫn đến tình trạng trên là :
công nghệ không đồng bộ , mất cân đối làm cho nhiều loại thiết bị ít hoặc
không được sử dụng ; máy móc thiết bị cũ kỹ, hay bị hư hỏng, thời gian
phải ngừng việc để sửa chữa lớn ; tổ chức sản xuất bất hợp lý, thời gian
chờ đợi để gia công lớn; sức ép từ các đối thủ cạnh tranh nước ngoài
khiến một số doanh nghiệp phải giảm hoặc ngừng sản xuất; hoạt động
chuyển giao công nghệ chưa thực sự hiệu quả ; cơ cấu nhân lực bất hợp lý
; mức độ và trình độ tin học hoá và xử lý thông tin còn thấp và chậm.Một
loạt các nguyên nhân nói trên đã và đang tác động tới nền công nghệ Việt
nam.Nhằm khắc phục tình trạng trên, đề án này đã đề cập tới “chuyển
giao công nghệ qua các dự án đầu tư nước ngoài” như một giải pháp tích
cực để cải thiện nền công nghệ Việt Nam trong giai đoạn hiện nay.

II.

Tính tất yếu của hoạt động chuyển giao công nghệ

Cuộc cách mạng khoa học – công nghệ diễn ra như vũ bão đã tạo
sự chuyển dịch mạnh cơ cấu kinh tế thế giới, làm cho sự tăng trưởng kinh
tế toàn thế giới đạt mức chưa từng có.Ngày nay, tổng sản phẩm của thế
giới ước tính khoảng 30 000 tỷ USD nghĩa là gấp khoảng trên 23 lần so
với tổng sản phẩm thế giới tính theo USD vào cuối những năm 1950
19


(1300 tỷ USD). Mặc dù trong thế kỉ XX khủng hoảng kinh tế song kinh tế
thế giới vẫn tăng 15 lần (3%/ năm), đó là một con số kì lạ. Điều kì lạ ấy
chủ yếu do việc tăng năng suất, tức do khoa học công nghệ tạo ra(60-70%
của tăng trưởng kinh tế ). Nhưng việc này hầu hết chỉ diễn ra ở các nước
công nghiệp phát triển nơi có trình độ công nghệ cao. Trong khi đó,
khoảng cách giữa các nước kém phát triển và nước phát triển ngày càng
gia tăng. Làm thế nào để rút ngắn được khoảng cách này? Đây là câu hỏi
đặt ra cho tất cả các nước kém phát triển nói chung và Việt Nam nói
riêng.
Trong xu hướng quốc tế hoá nền kinh tế thế giới, một số quốc gia
như Nhật Bản, Hàn Quốc… đã nhanh chóng chớp lấy thời cơ , thu hút
chuyển giao công nghệ tiên tiến vào trong nước có hiệu quả, nhằm đẩy
mạnh nền công nghệ trong nước phát triển, tăng năng suất lao động… và
họ đã thành công. Học tập kinh nghiệm của các quốc gia này, trước yêu
cầu hội nhập nền kinh tế thế giới và quá trình công nghiệp hoá - hiện đại
hoá đát nước, Việt Nam nhất thiết phải đẩy mạnh hoạt động chuyển giao
công nghệ, đặc biệt là chuyển giao công nghệ qua các dự án đầu tư nước

ngoài . Sự hiệu quả của hoạt động chuyển giao công nghệ sẽ góp phần
nâng cao trình độ công nghệ, dần dần đổi mới và thay thế các công nghệ
lạc hậu.Là quốc gia đi sau, chúng ta có những lợi thế riêng nếu biết tận
dụng những lợi thế đó trong việc tiếp thu, đón đầu những công nghệ tiên
tiến, hiện đại trên cơ sở phù hợp với điều kiện trong nước.
Ngày nay, các công ty xuyên quốc gia nắm giữ tới 90% thị trường
công nghệ. Các công ty này càng ngày càng có tầm hoạt động trên quy
mô rộng lớn, đặc biệt là trong lĩnh vực đầu tư, xâm nhập thị trường nước
ngoài. Các hoạt động đầu tư thường gắn liền với chuyển giao công
nghệ.Vì vậy, thị trường chuyển giao công nghệ toàn cầu đã và đang diễn
ra rất sôi động,không chỉ qua con đường đầu tư trực tiếp nước ngoài mà
20