“HƯỚNG dẫn học SINH TIẾP cận đoạn TRÍCH KỊCH hồn TRƯƠNG BA, DA HÀNG THỊT THEO đặc TRƯNG THỂ LOẠI”

Sáng kiến kinh nghiệm

Năm học 2014 - 2015

BM03- TMSKKN
HƯỚNG DẪN HỌC SINH TIẾP CẬN ĐOẠN TRÍCH KỊCH HỒN TRƯƠNG
BA, DA HÀNG THỊT THEO ĐẶC TRƯNG THỂ LOẠI
I. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI
1.1. Vấn đề thể loại có vai trò quan trọng trong việc tiếp nhận tác phẩm văn chương.
Việc dạy, học tác phẩm văn học từ góc nhìn thể loại đã được nói đến từ lâu nhưng
trong thực tế nguyên tắc này dường như đang bị bỏ qua, đặc biệt là giảng dạy các
trích đoạn kịch trong chương trình THPT. Hệ quả của nó là đọc hiểu một văn bản kịch
dường như không có nhiều khác biệt với một văn bản truyện ngắn.
1.2. Văn bản kịch là loại văn bản có những nét đặc thù riêng. So với các thể
loại khác, trong chương trình Ngữ văn THPT, văn bản kịch chiếm tỷ lệ rất khiêm tốn
(ở chương trình Ngữ văn lớp 11 học sinh được học hai trích đoạn trong hai vở kịch
Rô-mê-ô và Giu-li-ét của ếch-xpia; Vũ Như Tô - Nguyễn Huy Tưởng, ở chương trình
Ngữ văn lớp12 học sinh được học một trích đoạn trong vở kịch Hồn Trương Ba, da
hàng thịt - Lưu Quang Vũ). Chúng ta giảng dạy kịch trên phương diện văn học, nhưng
kịch không đơn thuần giống như tự sự bởi nó là môn nghệ thuật tổng hợp, nó có mối
quan hệ với sân khấu như hình với bóng. Do vậy, dạy học kịch bản văn học quả là
một việc làm không dễ đối với cả giáo viên và học sinh. Việc tìm kiếm một hướng
tiếp cận tối ưu luôn là vấn đề đặt ra cho mỗi người dạy.
1.3. Trong thực tế, việc dạy, học văn bản kịch nói chung, các trích đoạn kịch
trong trương THPT hiện nay đang gặp nhiều khó khăn hơn khi giảng dạy các thể loại
văn học khác. Nhiều giáo viên và học sinh không thích các giờ dạy học kịch bản văn
học. Đây là tâm lý ảnh hưởng lớn tới bài giảng và sự tiếp nhận của học sinh. Dù thực
tế chúng ta phải thừa nhận rằng tác phẩm kịch được đưa vào giảng dạy trong chương
trình THPT đều là những tác phẩm hay, thiết thực.
Có nhiều nguyên nhân như sự thiếu hụt tri thức về lí thuyết thể loại, phương
pháp dạy đọc – hiểu văn bản kịch, vì thế dạy học văn bản kịch nói chung, đoạn trích

kịch Hồn Trương Ba, da hàng thịt nói chung cho đến nay vẫn chưa có những định
hướng rõ ràng. Xuất phát từ những lí do trên, chúng tôi lựa chọn đề tài: “HƯỚNG
DẪN HỌC SINH TIẾP CẬN ĐOẠN TRÍCH KỊCH HỒN TRƯƠNG BA, DA
HÀNG THỊT THEO ĐẶC TRƯNG THỂ LOẠI”. Chúng tôi hi vong giúp những
học sinh của mình có thể nhận thức được những đặc trưng của thể loại kịch để hình
thành kĩ năng khai thác các cái hay, cái đẹp của các tác phẩm cùng thể loại đạt hiệu
quả tối ưu nhất.
II. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN
1. Vài nét về thể loại văn học và hướng tiếp cận tác phẩm văn học theo đặc
trưng thể loại.
Vấn đề thể loại có vai trò quan trọng trong việc tiếp nhận tác phẩm văn chương.
Việc nhận biết tác phẩm ở thể loại nào giúp người giáo viên bước đầu tìm hiểu và
hình thành những định hướng phân tích theo đặc trưng của của thể loại đó cho học
Hướng dẫn học sinh tiếp cận đoạn trích “Hồn Trương Ba, da hàng thịt theo đặc trưng thể loại”
1


Sáng kiến kinh nghiệm

Năm học 2014 - 2015

sinh. Ở đây chúng tôi giới thiệu về thể loại kịch theo quan niệm phân loại văn học và
các hướng tiếp cận trong nhà trường THPT hiện nay. Trong tài liệu Bồi dưỡng GV
thực hiện chương trình GK lớp 11 môn Ngữ văn - Nxb Giáo dục, 2007, từng nêu rõ:
“Khi giảng kịch, phải làm sao để học sinh cảm nhận được đặc trưng của thể loại, tránh
học kịch mà như học tiểu thuyết hay truyện ngắn...” [ tr.192]. Và ở SGV Ngữ văn 11,
chương trình nâng cao, tập 1 - Nxb Giáo dục, 2007 cũng định hướng: Giáo viên “cần
chú ý đến đặc trưng của kịch trong quá trình hướng dẫn đọc - hiểu, nhất là trong
chương trình THP, kịch là thể loại văn học mà học sinh chưa có điều kiện để học
nhiều” [tr. 201].

Như vậy, để giảng dạy văn bản văn học nói chung, văn bản kịch nói riêng đạt
hiệu quả cao thì trước hết người thầy cần cung cấp cho các em kiến thức lí luận về đặc
trưng thể loại.
.
t v n đế th ết về ch
2.1. Khái niệm
Thuật ngữ kịch được d ng theo hai cấp độ
Thứ nhất, ở cấp độ oại h nh, kịch là một trong ba phương thức cơ bản của văn
học kịch,tự sự, trữ tình . Kịch vừa thuộc sân khấ, vừa thuộc văn học. Nó vừa để diễn
là chủ yếu, vừa để đọc vì kịch bản chính là phương diện văn học của kịch. ong nói
đến kịch là phải nói đến sự biểu diễn trên sân khấu của các diễn viên bằng hành động,
c ch điệu bộ và bằng lời nói riêng kịch câm thì không diễn tả bằng lời).
Thứ hai, ở cấp độ thể oại, thuật ngữ kịch dram được d ng để ch một thể loại
văn học – sân khấu có vị trí tương đương với i ịch à hài ịch. Với ý nghĩa này, kịch
c n gọi là chính ịch hoặc kịch dram . ũng giống như hài kịch, kịch tái hiện đời
sống riêng của con người bình thương nhưng mục đích chính không phải là cười
nhạo, chế nhạo các thói hư tật ấu mà là mô tả cá nhân trong các mối quan hệ chứa
đựng kịch tính đối với ã hội. Và cũng giống với bi kịch, kịch chú trọng tái hiện
những mâu thuẫn gay gắt, song những ung đột của nó không căng th ng đến tột độ,
không mang tính chất vĩnh hằng và nguyên tắc có thể giải quyết được ổn thỏa.
. . Đặc trưng của của k ch bản văn học
Theo cuốn giáo trình “Lí luận văn học” tập II, nhà xuất bản Giáo dục (1996),
kịch bản văn học có những đặc trưng cơ bản sau:
2.2.1. X ng đ t k ch
Xung đột kịch (conflict) là thành phần cấu thành tình tiết kịch, là quá trình và
kết quả tác động tương hỗ giữa các lực lượng đối kháng, là hình thức thể hiện cao
nhất, sắc nhọn nhất và tập trung nhất của kịch tính, là đặc trưng thẩm mĩ cơ bản nhất
của văn học kịch. Kịch bắt đầu từ ung đột. Phađêép kh ng định: “Xung đột là cơ
sở của kịch”. Hiểu theo nghĩa hẹp, ung đột trong tác phẩm kịch là sự phát triển cao
nhất sự mâu thuẫn của hai hay nhiều lực lượng đối lập thông qua một sự kiện hay một

diễn biến tâm lí cụ thể được thể hiện trong mỗi màn, mỗi hồi kịch. Xung đột là biểu
hiện cao nhất sự phát triển mâu thuẫn giữa các lực lượng, các cá tính trong vở kịch tạo
nên kịch tính, thúc đẩy sự phát triển hành động kịch, bộc lộ tính cách nhân vật.
Hướng dẫn học sinh tiếp cận đoạn trích “Hồn Trương Ba, da hàng thịt theo đặc trưng thể loại”
2


Sáng kiến kinh nghiệm

Năm học 2014 - 2015

Có nhiều loại ung đột khác nhau. ó ung đột biểu hiện của sự đè nén, giằng
co, chống đối giữa các lực lượng, có ung đột được biểu hiện qua sự đấu tranh nội
tâm của một nhân vật, có ung đột là sự đấu trí căng th ng và lí lẽ để thuyết phục đối
phương giữa hai lực lượng. Ở những thời đại khác nhau có những ung đột khác
nhau. Do tính chất sân khấu quy định cho nên trong khi phản ánh hiện thực, tác giả
kịch bản buộc phải bước vào những mâu thuẫn trong cuộc sống đã phát triển đến chỗ
ung đột, đ i hỏi phải được giải quyết bằng cách này hay cách khác. Vì vậy, có thể
nói, ung đột là đặc điểm cơ bản của kịch.
2.2.2. Nhân vật k ch
Nhân vật kịch là một phương thức chiếm lĩnh hiện thực bằng nghệ thuật độc
đáo. Tác phẩm kịch được viết ra chủ yếu là để diễn trên sân khấu, bị hạn chế bởi
không gian và thời gian nên số lượng nhân vật không thể quá nhiều và cũng không
được khắc họa t m , nhiều mặt như trong các tác phẩm tự sự. Kịch là nghệ thuật thể
hiện hình tượng con người một cách sống động nhất. ho nên hình tượng con người
trong kịch cũng thuộc loại hình tượng mang tính ước lệ cao nhất. Nó là nhân vật của
trò diễn mà diễn viên là người đóng vai các nhân vật ấy trên sân khấu. Nhân vật của
kịch thường chứa đựng những cuộc đấu tranh nội tâm. Tính cách của nhân vật kịch
được khắc họa thông qua ngôn ngữ và hành động. Nhân vật kịch hình thành là do
những lời lẽ của họ. Nghĩa là, tác giả xây dựng nhân vật bằng ngôn ngữ hội thoại chứ

không bằng ngôn ngữ miêu tả. Nhân vật kịch chủ yếu là nhân vật loại hình. Qua lời
đối thoại, độc thoại, nhân vật kịch tự bộc lộ nội tâm bí mật của mình.
2.2.3. Hành đ ng k ch
Hành động kịch là sự tổ chức các tình tiết, sự kiện, biến cố trong cốt truyện
theo một trình tự logic, chặt chẽ, chủ yếu theo quy luật nhân quả. Hành động miêu tả
căng th ng, gấp gáp (Hết hành động này đến hành động khác, ngay cả khi thực hiện
những hành động suy tư, ngẫm nghĩ cũng diễn ra rất nhanh)
Hành động là đặc trưng của kịch. Hêghen cho rằng: “Nội dung chủ yếu của tự
sự là sự kiện, của trữ tình là tâm trạng và của kịch là hành động”. Trong kịch, nếu
ung đột được coi là điều kiện cần thiết làm nảy sinh tác phẩm, thì hành động lại là
yếu tố duy trì sự vận hành của tác phẩm. Hành động là sự thể hiện trực tiếp nội dung
của ung đột kịch. Vì vậy, hành động là yếu tố đặc trưng không thể thiếu đối với bất
kì một kịch bản văn học nào. Hành động kịch được thể hiện qua suy nghĩ, hành vi,
động tác, ngôn ngữ của nhân vật. Hành động kịch thường phát triển theo hướng thuận
chiều với ung đột kịch. Xung đột càng căng th ng thì hành động càng trở nên quyết
liệt. Như vậy, hành động kịch không phải là những hành động đơn lẻ, ngắt quãng mà
là một chuỗi hành động liên tục xoay quanh trục ung đột. Hành động kịch ở đây
chính là cốt truyện kịch được tổ chức một cách thống nhất, chặt chẽ trong khuôn khổ
của một ch nh thể nghệ thuật.
2.2.4. Ngôn ngữ k ch
Đối với một tác phẩm kịch tất cả mọi vấn đề oay quanh hình tượng đều nằm
trong ngôn ngữ nhân vật. Đó chính là hình thái tồn tại duy nhất của ngôn ngữ kịch.
Hướng dẫn học sinh tiếp cận đoạn trích “Hồn Trương Ba, da hàng thịt theo đặc trưng thể loại”
3


Sáng kiến kinh nghiệm

Năm học 2014 - 2015

Các nhân vật kịch hình thành là do những lời lẽ của họ. Qua ngôn ngữ hội thoại mà
cốt truyện được thể hiện và phát triển
Ngôn ngữ kịch rất giàu tính hành động, được cá tính hóa và giàu ẩn ý. Ngôn
ngữ kịch chủ yếu là ngôn ngữ nhân vật, rất ít ngôn ngữ của người trần thuật, toàn bộ
nội dung cơ bản của kịch đều dựa trên sự hoàn thành ngôn ngữ nhân vật. Ngôn ngữ
kịch biểu hiện đặc điểm, tính cách, phẩm chất của nhân vật, mang tính hành động và
gần gũi với lời ăn tiếng nói hằng ngày (Có 3 loại ngôn ngữ: Ngôn ngữ đối thoại, ngôn
ngữ độc và ngôn ngữ bàng thoại).
III. TỔ CHỨC THỰC HIỆN CÁC GIẢI PHÁP CỦA ĐỀ TÀI
Qua các tiết dự giờ một số đồng nghiệp trong trường chúng tôi nhận thấy dù
giáo viên đã có nhiều nỗ lực cố gắng trong việc khai thác nội dung văn bản trong giờ
dạy, nhưng trên thực tế trong dạy học tác phẩm văn chương thuộc thể loại kịch ở nhà
trường phổ thông thời gian qua, giáo viên chưa thực sự đặt văn bản trong hệ thống đặc
trưng thể loại mà hầu như bám vào những câu hỏi hướng dẫn học bài trong sách giáo
khoa. Nhiều giáo viên chưa chú ý đến việc giúp học sinh phân biệt các nét riêng của
kiểu loại văn bản này mà giảng dạy như với các văn bản truyện ngắn khác. Cũng có
những giáo viên đã đưa một số đặc trưng của kịch vào bài dạy khi dạy về thể loại này
nhưng chưa chú trọng, chưa ý thức sâu sắc về việc dạy tác phẩm theo thể loại.
Có thể thấy một hạn chế lớn trong dạy học kịch bản văn học ở nhà trường phổ
thông hiện nay là các giáo viên đều nặng về truyền thụ nội dung văn bản. Vì chưa bám
sát vào đặc trưng thể loại kịch khi giảng dạy nên đa phần các tiết học chưa khai
thác được những thành công về giá trị nghệ thuật văn bản do đó học sinh sẽ không
nhận thấy hết được giá trị tư tưởng của các vở kịch.
Từ việc tìm hiểu thực trạng dạy học Ngữ văn ở trường THPT nói chung và việc
vận dụng phương pháp giảng dạy tác phẩm theo đặc trưng thể loại nói riêng tôi xin trao
đổi, chia sẻ kinh nghiệm giảng dạy đoạn trích Hồn Trương Ba, da hàng thịt của Lưu
Quang Vũ c ng các đồng nghiệp để chúng ta có thể hướng dẫn HS hứng thú với bài
học, tiếp cận và khai thác tác phẩm hiệu quả hơn.
1. M t s yêu cầ đ i với giáo viên
Người thầy phải nghiên cứu kỹ chương trình, nội dung bài dạy, trên cơ sở đó để

thu thập, lựa chọn tài liệu cho từng tiết học, phương pháp, phương tiện dạy học và
những hình thức dạy học thích hợp. Trong giờ học giáo viên là người giữ vai trò
hướng dẫn, tổ chức giúp học sinh tự tim kiếm, khám phá những tri thức theo kiểu
tranh luận, hội thảo theo nhóm. Người thầy thay vì diễn giảng, phô diễn, giờ đây như
là một trọng tài, cố vấn, điều khiến tiến trình giờ dạy. Vận dụng phương pháp đàm
thoại, phát vấn, diễn giảng giúp HS tiếp cận những thông điệp quan trọng của văn
bản, giáo viên trực tiếp đưa ra những vấn đề, tình huống kích thích tính hứng thú suy
nghĩ ở học sinh, khêu gợi trí tượng tượng và đ i hỏi “cái tôi” ở học sinh và đồng thời
cũng là người phân x các ý kiến đối lập của các em. Như vậy học sinh là nhân vật
trung tâm - chủ thể cảm thụ tác phẩm văn chương.
Giáo viên cần ư ý hi ê cầ học inh đọc k ch bản văn học
Hướng dẫn học sinh tiếp cận đoạn trích “Hồn Trương Ba, da hàng thịt theo đặc trưng thể loại”
4


Sáng kiến kinh nghiệm

Năm học 2014 - 2015

- Phải đọc kĩ lời giới thiệu, tiểu dẫn để nắm được một số tri thức cần thiết
giúp các em có những hiểu biết chung về tác giả, tác phẩm, thời đại tác
phẩm
ra đời, vị trí đoạn trích trong tác phẩm.
- Trong kịch bản, lời thoại của các nhân vật cần được đặc biệt chú ý vì lời
thoại của nhân vật vừa bộc lộ tính cách, phẩm chất, những ý nghĩ thầm kín
bên trong của nhân vật vừa là yếu tố thúc đẩy mâu thuẫn, ung đột (giáo
viên
phân vai để học sinh đọc văn bản).
- Đằng sau những mâu thuẫn, ung đột bao giờ cũng là những vấn đề lớn về
xã hội, về số phận con người. Cần chú ý tìm hiểu tư tưởng, thái độ của tác

giả đối với thời đại mình được biểu hiện qua ung đột, mâu thuẫn trong tác
phẩm.
2. Các giải pháp của đề tài
2.1. Nghiên cứu kĩ bài dạy, xây dựng hệ th ng câu hỏi tìm hiểu về tác
giả, tác phẩm, đoạn trích.
. . Hướng triển hai phương pháp giảng dạ đoạn trích Hồn Trương
Ba, da hàng thịt theo đặc trưng thể loại.
Bước 1: Giáo viên yêu cầu học sinh nắm được khái quát các thể loại văn
học cơ bản đã học ở lớp 11, lưu ý thể loại kịch.
Bước 2: Khái quát nội dung vở kịch Hồn Trương Ba, da hàng th t và đoạn
trích ở SGK
Từ cốt truyện dân gian, Lưu Quang Vũ đã ây dựng lại thành một vở kịch nói
hiện đại và lồng vào đó nhiều triết lí nhân văn về cuộc đời và con người.
* Theo truyện cổ dân gian
Ngày ưa, có một người tên là Trương Ba, người còn trẻ tuổi nhưng đánh cờ
tướng rất giỏi. Nước cờ của anh dễ thường thiên hạ không có người nào địch nổi.
Bao nhiêu giải cờ trong những hội hè mùa uân đều về tay anh. Tiếng đồn vang khắp
nước, sang đến tận Giang Nam. Buổi ấy, ở Trung Quốc, có ông Kỵ Như cũng nổi
tiếng cao cờ. Khi nghe tiếng Trương Ba, Kỵ Như liền khăn gói sang Nam tìm đến
nhà địch thủ. Hai người đọ tài nhau trong mấy ván vẫn không phân thua được.
Nhưng đến ván thứ ba, Trương Ba dồn Kỵ Như vào thế bí. Thấy đối phương v
đầu suy nghĩ, Trương Ba kiêu hãnh bảo:
- Nước cờ này d có Đế Thích xuống đây cũng không thể gỡ nổi.
Bấy giờ Đế Thích là thần cờ ở thiên đình, bỗng nghe câu nói hỗn ược của
Trương Ba úc phạm đến mình, liền cưỡi mây xuống trần định cho y biết tay.
Trương Ba và Kỵ Như đang đánh, chợt có một ông cụ già đến ngồi bên cạnh bàn cờ.
Ông cụ thủng th nh mách cho Kỵ Như mấy nước. Tự nhiên, bên Kỵ Như cờ bại
thành thắng. Trương Ba cau có, trong bụng tức giận ông già ở đâu đến làm cho mình
lâm vào thế bí. Nhưng nhìn thấy ông cụ râu tóc trắng xóa, mặt mũi không có vẻ là
người trần tục, chợt hiểu, liền sụp xuống lạy mà rằng: “Ngài h n là thần Đế Thích

đây rồi, tôi người trần mắt thịt không biết, xin thứ lỗi”. Đế Thích cười bảo: “Ta
Hướng dẫn học sinh tiếp cận đoạn trích “Hồn Trương Ba, da hàng thịt theo đặc trưng thể loại”
5


Sáng kiến kinh nghiệm

Năm học 2014 - 2015

nghe như nhà ngươi tự phụ là cao cờ nên xuống xem cho biết”. Trương Ba liền giữ
Đế Thích lại mua rượu, giết gà, khoản đãi rất chu tất. Đế Thích tuy mới gặp cũng rất
yêu mến Trương Ba. Thấy anh khẩn khoản muốn học nước cờ của mình, Đế Thích
bảo anh: “Ta thấy nhà ngươi có bụng chân thành, vậy ta cho một bó hương này, mỗi
lần cần đến ta thì thắp lên một cây, ta sẽ xuống”. Nói đoạn, cưỡi mây bay lên trời. Từ
đó, Trương Ba th nh thoảng lại dọn cờ mời thầy Đế Thích xuống chơi. Hai bên rất
tương đắc. Nhưng một hôm, Trương Ba bị cái chết mang đi một cách đột ngột. Sau
khi chôn cất chồng, người vợ dọn dẹp nhà c a, thấy có nén hương giắt ở mái nhà, chị
ta vô tình lấy xuống đốt lên cắm trước bàn thờ chồng.
Ở thiên đình, thần Đế Thích nhận được tin bằng m i hương liền xuống ngay.
Thấy vắng mặt Trương Ba, Đế Thích ngạc nhiên: “Trương Ba đâu?”. Vợ Trương Ba
sụt sịt: “Nhà tôi chết đã gần một tháng nay rồi!". “ hết rồi! Sao lúc mới tắt thở
không gọi ta xuống ngay, để đến bây giờ còn làm thế nào được nữa?”. uy nghĩ một
chút, Đế Thích lại hỏi thêm: “Trong óm hiện nay có ai mới chết không?”. Vợ
Trương Ba đáp: “ ó một người hàng thịt mới chết tối hôm qua”. Thần Đế Thích bảo
chị ta dẫn mình đến nhà người hàng thịt mà bảo: “Ta sẽ kiếm cách làm cho chồng
nhà ngươi sống lại”. Nói ong, thần hóa phép rồi trở về trời. Trong nhà người hàng
thịt lúc đó, mọi người đang úm quanh linh sàng khóc lóc kể lể thì tự nhiên thấy
người chết ngồi nhỏm dậy. Hắn ta vứt tất cả mọi đồ khâm liệm rồi ch ng nói ch ng
rằng đi th ng một mạch về nhà Trương Ba. Vợ Trương Ba thấy người hàng thịt, biết
là thần Đế Thích đã làm cho chồng mình sống lại, mừng rỡ đón vào. Giữa lúc đó,

thì vợ con người hàng thịt cũng chạy theo níu lấy chồng nhưng không những bị vợ
Trương Ba giằng lại, mà ngay chính chồng mình cũng nhất định không chịu về. Đôi
bên cãi cọ nhau, cuối cùng biến thành cuộc đấu khẩu rất kịch liệt. Xóm làng không
biết phân x ra sao, đành đem việc đó lên quan. Quan cho đ i các nhà hàng óm tới
hỏi cung thì ai cũng bảo người sống lại đó là anh Hàng thịt. Nhưng ch có vợ Trương
Ba thì nhất định nhận ra là chồng mình”. Quan hỏi rằng: "Chồng chị ngày thường
hay làm gì?”. Đáp: “chồng tôi ch thạo đánh cờ mà thôi”. Quan lại hỏi vợ
người Hàng thịt: “chồng chị ngày thường hay làm nghề gì?”. Đáp: “chồng tôi ch
thạo nghề mổ lợn”. Nghe đoạn, quan sai đem một con lợn vào công đường cho anh
Hàng thịt mổ, nhưng anh ta lúng túng không biết làm thế nào cả. Quan lại sai mấy
người giỏi cờ vào t thí với người Hàng thịt thì không ngờ, con người đó đi những
nước cờ rất cao không ai địch nổi. Quan bèn phán cho về nhà Trương Ba.
* Vở k ch của Lư Q ang Vũ
Nam Tào, Bắc Đẩu đang ngồi chấm người phải chết trong ngày. Đế Thích đến
tỏ ý muốn xuống hạ giới để tìm người cao cờ đánh cho vui. Vì vội đi dự tiệc ở bên
dinh Thái thượng nên Nam Tào gạch bừa tên Trương Ba. Trương Ba đang chăm
vườn và trò chuyện cùng vợ, cháu gái nội, con trai, con dâu thì Trưởng Hoạt đến chơi
cờ. Đế Thích xuất hiện, giúp Trưởng Hoạt gỡ thế cờ. Đế Thích cho Trương Ba mấy
nén hương và bảo nếu cần thì thắp một nén là Đế Thích xuống, thắp ba nén thì có
thể lên thiên đình gặp Đế Thích. au đó, Trương Ba thấy trong người khó chịu và
chết. Nam Tào, Bắc Đẩu và Đế Thích đang tr chuyện thì vợ Trương Ba lên bà ta vô
Hướng dẫn học sinh tiếp cận đoạn trích “Hồn Trương Ba, da hàng thịt theo đặc trưng thể loại”
6


Sáng kiến kinh nghiệm

Năm học 2014 - 2015

tình thắp ba nén hương cho chồng . Bà đ i trả mạng sống cho chồng. Nhân có anh

hàng thịt mới chết, thân ác chưa tan rữa, Nam Tào, Bắc Đẩu cho hồn Trương Ba
nhập vào xác hàng thịt để sống lại. Gia đình người hàng thịt đang ngồi bên quan tài
thì người hàng thịt đội nắp quan tài lên, đ i về nhà Trương Ba, không chịu ở lại nhà
hàng thịt. Vợ Trương Ba đến xem phép mầu nghiệm ứng để đón chồng. Lúc đầu, mọi
người đều ngỡ ngàng nhưng hồn Trương Ba đã nói được những điều ch có Trương
Ba ưa mới biết, nên vợ Trương Ba nhận chồng, Trưởng Hoạt nhận bạn. Hồn Trương
Ba (trong xác anh hàng thịt) về nhà Trương Ba. Nhưng bà vợ băn khoăn vì thân ác
chồng khác ưa nhiều quá. Bà cũng thắc mắc về việc chồng phải sang giúp chị Hàng
thịt mổ lợn mặc dù vụng về. Anh con trai thì hy vọng với sức vóc mới, bố có thể
c ng đi buôn lậu với mình. Hồn Trương Ba đã tát con với sức mạnh của cánh tay anh
Hàng thịt. Lý trưởng vào bắt hồn Trương Ba phải về nhà Hàng thịt. Anh con trai
Trương Ba hối lộ, Lý trưởng x : ban ngày ở nhà Trương Ba, đêm về nhà Hàng thịt.
Anh con trai lại có lời, Lý trưởng cho phép Trương Ba ch phải ở nhà Hàng thịt đến
n a đêm thì được về. Trời đã khuya, hồn Trương Ba giúp chị Hàng thịt mổ lợn xong,
chuẩn bị về thì chị ta giữ lại mời rượu rồi mời ở lại. Hồn Trương Ba lúc đầu định
xuôi theo nhưng đã đấu tranh tư tưởng, gỡ tay chị ta, về nhà. Trưởng Hoạt sang
phê phán Trương Ba bắt đầu đổi tính: uống rượu, đ i ăn ngon, nước cờ đi cũng khác.
Lý trưởng lại đến sách nhiễu. Cháu gái không nhận ông, người con dâu cũng than
phiền bố chồng thay đổi. Một cuộc đối thoại giữa hồn Trương Ba và ác người Hàng
thịt diễn ra; qua đó, ác người Hàng thịt kh ng định thế lấn tới của y đối với hồn
Trương Ba. Hồn Trương Ba đốt một nén hương gọi Đế Thích xuống giải thoát cho
mình. Lúc đó, cu Tỵ nhà hàng xóm bị ốm nặng, sắp chết. Đế Thích bảo hồn Trương
Ba nhập vào xác cu Tỵ. Trương Ba từ chối, xin cho cu Tỵ sống, còn mình xin trả lại
ác cho người Hàng thịt và chấp nhận cái chết. Hồn Trương Ba nhập vào màu xanh
cây vườn trò chuyện với vợ.
Như vậy tác giả Lưu quang Vũ đã ây dụng tình huống kịch bắt đầu từ chỗ kết
thúc của truyện dân gian.
* Tr ch đoạn ''Hồn Trương Ba, da hàng th t"đưa vào dạy trong SGK
Trích đoạn "Hồn Trương Ba, da hàng thịt" trong SGK 12 là một phần thuộc Cảnh
VII - cảnh cuối của vở kịch và đoạn kết. Trọng tâm của lớp kịch là cuộc đối thoại

giữa Hồn và ác Trương Ba. Do đó lời thoại ở đây vừa có thể coi là độc thoại vừa có
thể coi là đối thoại. Nó là một lời thoại đặc biệt, vừa chứa đựng mâu thuẫn vừa mang
tính hành động, thúc đẩy tình huống kịch phát triển đến mức cao nhất. Cuộc đối thoại
giữa Hồn và Xác là đ nh cao tư tưởng triết lý của vở kịch. Đoạn trích đã thể hiện
những mâu thuẫn dồn nén, phát triển tới đ nh điểm các ung đột bên trong và bên
ngoài theo nguyên tắc của thể loại kịch qua các đối thoại. Cụ thể là những cuộc đối
thoại: đối thoại giữa hồn Trương Ba với xác hàng thịt; đối thoại giữa Trương Ba và
những người thân; đối thoại giữa Trương Ba với Đế Thích và Màn kết. Vở kịch nói
chung và cảnh VII, đoạn cuối vở kịch nói riêng đem đến cho người đọc nhiều vấn đề
tư tưởng sâu sắc.
Bước 3: Giáo viên hướng dẫn học sinh tìm hiểu đoạn trích kịch
Hướng dẫn học sinh tiếp cận đoạn trích “Hồn Trương Ba, da hàng thịt theo đặc trưng thể loại”
7


Sáng kiến kinh nghiệm

Năm học 2014 - 2015

- Cho HS tìm hiểu phần tác giả, vị trí đoạn trích
- Phân vai cho học sinh đọc đoạn trích theo hệ thống các nhân vật
- Giáo viên đưa ra các câu hỏi và phân công các nhóm thảo luận
Bước 4: Giáo viên c đại diện các nhóm trả lời câu hỏi và nhận ét, đánh giá, đưa ra
câu trả lời đúng để các em khắc sâu kiến thức.
.3. Hướng dẫn học sinh tiếp cận đoạn trích Hồn Trương Ba, da hàng thịt theo
đặc trưng thể loại
2.3.1- Tìm hiểu về tác giả
Em hãy trình bày những nét chính về tác giả Lưu Quang Vũ?
- Lưu Quang Vũ (1948-1988) quê gốc ở Đà Nẵng, sinh ở Phú Thọ trong một
gia đình trí thức. Ông là một nghệ sĩ đa tài: làm thơ, vẽ tranh, viết truyện, viết tiểu

luận… nhưng kịch là lĩnh vực thành công nhất.
- Ông trở thành một hiện tượng đặc biệt của kịch trường những năm tám mươi
của thế k XX với những vở kịch đặc sắc như: Lời thề thứ 9, Lời nói dối cuối cùng,
Nàng Xi-ta, Tôi và chúng ta, Hồn Trương Ba, da hàng thịt…Ông là một trong những
nhà soạn kịch tài năng nhất của văn học Việt Nam hiện đại.
- Năm 2000, ông được tặng giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật
2.3.2- Tìm hiểu về tác phẩm
- GV dựa vào tiểu dẫn ở văn bản và một số tài liệu H đã đọc ở nhà, cho HS tìm hiểu
chung tác phẩm qua một số câu hỏi về hoàn cảnh ra đời và tóm tắt tác phẩm?
* Hoàn cảnh ra đời
Hồn Trương Ba ,da hàng thịt được Lưu Quang Vũ viết năm 1981 nhưng đến
năm 1984 mới công diễn và gây được ấn tượng mạnh đối với công chúng trong và
ngoài nước. Từ một cốt truyện dân gian, Lưu Quang Vũ đã ây dựng thành một vở
kịch nói hiện đại, đặt ra nhiều vấn đề mới mẻ, có ý nghĩa tư tưởng, triết lí và nhân văn
sâu sắc.
Thể loại: kịch nói phán ánh cuộc sống bằng việc khám phá, phát hiện những
mâu thuẫn, ung đột trong đời sống, diễn đạt bằng hành động và ngôn ngữ đối thoại.
Quá trính vận động gốm 4 giai đoạn: Thắt nút -> phát triển -> Cao trào -> mở nút.
* Tóm tắt tác phẩm: (SGK)
* Kết c u tác phẩm: Vở k ch gồm 7 cảnh và đoạn kết
Cảnh I: Cảnh trên thiên đình Nam táo, bắc Đẩu đang chấm người phải chết trong
ngày. Vì vội đi dự tiệc ở dinh Thái thượng nên Nam Tào gạch bừa tên trương Ba.
Cảnh II: Ở hạ giới tại nhà Trương Ba, Trưởng hoạt và Trương Ba đang chơi cờ. Đế
Thích trên thiên đình xuống giúp Trưởng Hoạt gỡ thế cờ. Đế Thích cho Trương Ba
mấy nén hương bảo khi cần giúp đỡ thì đốt hương lên. au đó Trương Ba chết đột
ngột.
Cảnh III: Trở lại cảnh thiên đình, vợ Tương Ba vô tình đốt 3 nén hương cho chồng
hương của Đế Thích cho bà được lên thiên đình đ i sự sống cho chồng. Đế Thích
cho hồn Trương Ba nhập vào xác anh hàng thịt vừa chết để Trương Ba sống lại.
Cảnh IV: Ở nhà người hàng thịt, anh hàng thịt đội nắp quan tài lên đ i về nhà Trương

Ba. Cảnh giành giật chồng của hai người vợ.
Hướng dẫn học sinh tiếp cận đoạn trích “Hồn Trương Ba, da hàng thịt theo đặc trưng thể loại”
8


Sáng kiến kinh nghiệm

Năm học 2014 - 2015

Cảnh V: Tại nhà hàng thịt, Hồn Trương Ba chịu sự chi phối của thân xác hàng thịt,
suýt nữa thì ngả vào vòng tay vợ anh hàng thịt.
Cảnh VI: Hồn Trương Ba ban ngày ở nhà vợ hàng thịt mổ lợn được ăn uống no say,
vợ hàng thịt ve vãn, Trương Ba giật mình, đau khổ.
Cảnh VII: Tại nhà Trương Ba với các lớp kịch: Trương Ba tranh luận với xác hàng
thịt: Trương Ba đau đớn khi bị người thân a lánh; Trương Ba gọi Đế Thích xuống kể
về nỗi khổ của mình cũng như bày tỏ quan niệm sống và in được chết h n chứ không
nhập vào xác ai nữa.
Đoạn kết vở kịch: Hồn Trương Ba nhập vào cây cỏ trong vườn vẫn nhìn thấy vợ con.
2.3.3. Hướng dẫn học sinh tìm hiể đoạn trích
Trên cơ sở học sinh đã chuẩn bị bài ở nhà, giáo viên yêu cầu học sinh trả lời các
câu hỏi tìm hiểu chung về đoạn trích như sau:
Nêu vị trí đoạn trích và tóm tắt diễn biến tình huống kịch trong đoạn trích?
* V tr đoạn trích
Văn bản được trích từ cảnh VII và phần kết của vở kịch (thuộc phần cao trào
và mở nút trong quá trình vận động) diễn tả sự đau khổ dằn vặt và quyết định cuối
c ng vô c ng cao thượng của Trương Ba sau mấy tháng hồn trú nhờ vào thể xác hàng
thịt và gặp rất nhiều phiền toái …
* Tóm tắt diễn biến tình hu ng k ch
Xung đột trung tâm của vở kịch (hồn Trương Ba và ác hàng thịt lên đến đ nh
điểm. Sau mấy tháng trú ngụ trong thể xác anh hàng thịt, Trương Ba ngày càng trở nên

xa lạ với bạn bè, người thân và ông cũng chán ghét chính mình.Từ đó dẫn đến cuộc đối
thoại mang tâm trạng đau đớn, trăn trở của nhân vật: đối thoại với chính mình độc
thoại đan xen với các cuộc đối thoại khác đối thoại giữa hồn Trương Ba với xác hàng
thịt, với người vợ hiền, với con dâu, với cháu gái và với Đế Thích).
- Độc thoại: thể hiện sự “chán cái chỗ ở không phải của tôi”, muốn thoát ra khỏi thể xác
kềnh càng.
- Cuộc đối thoại giữa Hồn và Xác với sự hả hê châm chích của Xác và sự khổ đau bế
tắc của hồn.
- Cuộc đối thoại với những người thân (vợ, cháu gái, con dâu) làm cho Hồn Trương Ba
càng đau khổ, tuyệt vọng và đi đến quyết định giải thoát.
- Đối thoại với Đế Thích và kiên quyết giải thoát.
2.3.3.1. Tìm hiểu n i dung
Giáo viên phân vai cho các em đọc theo lời thoại các nhân vật để làm rõ nội
dung, ý nghĩa các lời thoại nhất là của nhân vật chính Trương Ba từ đó thấy được ý
nghĩa tư tưởng, giá trị nghệ thuật của văn bản. Với đoạn trích này giáo viên hướng dẫn
các em trả lời những câu hỏi sau:
Hoàn cảnh trớ trêu của nhân vật Hồn Trương Ba?
Tình huống kịch ở đây như thế nào?
Đoạn trích tập trung thể hiện lời thoại cuả các nhân vật nào? Nhận xét và nêu ý nghĩa
các lời thoại đó?
ch , hành động của các nhân vật?
Ý nghĩa tư tưởng của văn bản và đặc sắc nghệ thuật của đoạn trích?
Hướng dẫn học sinh tiếp cận đoạn trích “Hồn Trương Ba, da hàng thịt theo đặc trưng thể loại”
9


Sáng kiến kinh nghiệm

Năm học 2014 - 2015

Từ việc học sinh trả lời các câu hỏi trên giáo viên dẫn dắt các em đi đến việc phân
tích tình huống kịch qua các đối thoại. Sau khi phân vai để các em đọc văn bản, giáo
viên chia lớp thành 4 nhóm thảo luận trả lời các câu hỏi để tìm hiểu đoạn trích, cụ thể
là:
Nhóm 1: Nêu ý nghĩa nhan đề Hồn Trương Ba, da hàng thịt; Tìm hiểu về độc thoại của
Hồn Trương Ba Hành động, trạng thái tâm lí, lời độc thoại, …
Nhóm 2: Tìm hiểu về màn đối thoại giữa Hồn Trương Ba với xác hàng thịt (nhận xét
về lời lẽ, c ch , mục đích, thái độ, vị thế trong lời đối thoại của Hồn Trương Ba và
xác hàng thịt? Qua đoạn đối thoại này, em hãy tìm hàm ý mà tác giả g i gắm? nhận
xét về nghệ thuật tạo ung đột của kịch Lưu Quang Vũ?).
Nhóm 3: Tìm hiểu về màn đối thoại giữa hồn Trương Ba với người thân:
Với những đối thoại giữa Hồn Trương Ba và gia đình vợ, cháu gái và con
dâu), anh chị thấy nguyên nhân nào đã khiến cho người thân của Trương Ba và cả
chính Trương Ba phải rơi vào bất ổn, đau khổ? Trương Ba có thái độ như thế nào
trước những rắc rối đó? o với màn đối thoại với xác hàng thịt thì lần này tâm trạng
của Trương ba có gì khác? Qua lời nói, hành động của Hồn Trương Ba và lời nói của
người thân, trình bày suy nghĩ về sự phát triển của ung đột kịch?
Nhóm 4: Tìm hiểu về màn đối thoại giữa Hồn Trương Ba với Đế Thích và đoạn kết
vở kịch: Đế Thích có quan niệm về sự sống khác với hồn Trương Ba ra sao? Qua màn
đối thoại đó tác giả cho ta thấy được điều gì?
Ở đoạn kết khung cảnh và sự xuất hiện của Trương Ba cũng như lời Trương Ba
với vợ, và đối thoại của cái Gái với cu Tị có ý nghĩa gì?
Giáo viên cho các nhóm cử đại diện trả lời a đó nhật xét phần trình bày
của các em và ch t ý
Nhóm 1:
* Nhan đề Hồn Trương Ba, da hàng thịt ngầm chứa đựng một nghịch cảnh trớ
trêu, một nghịch lí mang ý vị nhân sinh sâu sắc. Nội dung này được nhà văn thể hiện
trong văn bản.
* Độc thoại Hồn Trương Ba, yêu cầu các em trả lời được các ý cơ bản sau:
+ Hành động: ngồi ôm đầu một hồi lâu rồi vụt đứng dậy

Hành động biểu hiện: on người đang ở trạng thái u uất, bế tắc, không lối thoát (ôm
đầu); đau khổ, dằn vặt, quẫn bách đến cùng cực, không thể chịu đựng dày v hơn
được nữa (vụt đứng dậy)
+ Lời độc thoại trước khi Xác xuất hiện:
- Phủ định: không, không muốn sống.
- Tâm trạng: Chán cái chỗ ở không phải của tôi lắm rồi; sợ, muốn rời xa cái thân thể
kềnh càng thô lỗ “tức khắc”; khao khát “tách ra cái ác này, d ch một lát”.
+ Lời độc thoại sau màn đối thoại với Xác:
- Ý thức, công nhận sự thắng thế của Xác.
- Tự vấn: “Lẽ nào ta lại chịu thua mày, khuất phục mày và tự đánh mất mình?”
- Phản lại lí luận của Xác: “ ó thật không còn cách nào khác? Không cần đến cái đời
sống do mày mang lại! Không cần” => Thái độ kiên quyết, dũng cảm.
Hướng dẫn học sinh tiếp cận đoạn trích “Hồn Trương Ba, da hàng thịt theo đặc trưng thể loại”
10


Sáng kiến kinh nghiệm

Năm học 2014 - 2015

 Nhận xét:
Trong lời thoại, các câu cảm thán ngắn, lời văn dồn dập, hối thúc thể hiện
trạng thái căng th ng, bức bách. Nếu độc thoại ở màn đầu tiên, Trương Ba hiện lên
trong trạng thái dằn vặt đau khổ thì ở màn độc thoại ở đoạn cuối, nỗi đau càng a ót
nhưng nhân vật không c n trăn trở về tình trạng Hồn – Xác bất nhất mà đã có một thái
độ chủ động dứt khoát.
Nhóm 2:
Đối thoại Hồn - Xác, Đây là màn đối thoại giàu tính triết lí, thể hiện cuộc đấu
tranh dai d ng giữa hai mặt tồn tại trong một con người, Hồn Trương Ba càng lúc
càng rơi vào thế tuyệt vọng, bất lực. Yêu cầu các em trả lời được các ý chính sau:

* Lời lẽ, c ch , mục đích, thái độ, vị thế của Hồn và Xác khi đối thoại:
- Xác: xoáy vào hiện thực bi kịch của Hồn: “linh hồn mờ nhạt”, “không tách ra khỏi
tôi được đâu”
Hồn: ngạc nhiên vì thể xác cũng có tiếng nói “mày không có tiếng nói, mà ch là xác
thịt âm u đui m ”.
- Xác: “ông đã biết tiếng nói của tôi rồi, đã luôn luôn bị tiếng nói ấy sai khiến”, “sức
mạnh ghê gớm, lấn át cả linh hồn cao khiết”.
Hồn: bất lực, phủ định tiếng nói của Xác: “ch là vỏ bề ngoài, không có ý nghĩa gì hết,
không có tư tưởng, không có cảm úc”.
- Xác: hỏi lại đầy thách thức: “ ó thật thế không?”.
Hồn: ch n và đuối lí, buộc phải dần đồng tình, xác nhận sự ảnh hưởng của Xác “nếu
có, thì ch là những thứ thấp kém, mà bất cứ con thú nào cũng có được”.
- Xác: nhận thức sự lợi lí của mình, tiếp tục châm chọc: “Khi ông ở bên nhà tôi… Khi
ông đứng bên cạnh vợ tôi, tay chân run rẩy, hơi thở nóng rực, cổ nghẹn lại… Đêm
hôm đó, suýt nữa thì…” => nhắc lại sinh động, tường tận dục vọng vật chất bồi thêm
nỗi dằn vặt vì sự thật nhỡn tiền, phũ phàng - Hồn đang uôi theo Xác, bị Xác sai
khiến. Hồn: kiên quyết phủ định: “là mày chứ, chân tay mày, hơi thở mày”.
- Xác: đồng tình nhưng cũng đồng thời hỏi xoáy lại: “ h ng lẽ ông không xao
xuyến”, “Để thỏa mãn tôi, ch ng nhẽ ông không tham dự chút đ nh gì?”. Xác dẫn dắt
Hồn vào sự thật không thể phủ nhận – Hồn ít nhiều đã bị vấy bẩn, tha hóa bởi dục
vọng của thân xác. Thực tế, lí lẽ của Xác khơi trúng điểm đen mà lâu nay vì trú ngụ
trong Xác hàng thịt, Hồn Trương Ba trong khiết đã hóa màu.
Hồn: bất lực: “Ta… ta đã bảo mày im đi”: Những lời văn ngập ngừng như lí lẽ bị hụt
hơi cho thấy Hồn bị dồn vào chân tường để buộc phải công nhận sự chế ngự của thể
xác.
- Xác: xác nhận lại thái độ của Hồn “không dám trả lời”, kh ng định một lần nữa “Hai
ta đã h a làm một rồi”. Đây là việc nhấn vào sự thật đau đớn mà Hồn đang muốn trốn
chạy, muốn phủ nhận, đẩy tình huống kịch lên cao trào.
Hồn: Cố gắng cứu vãn: “Ta vẫn có một đời sống riêng: nguyên vẹn, trong sạch, th ng
thắn…”

- Xác: m a mai “Khi ông phải tồn tại nhờ tôi, chiều theo những đ i hỏi của tôi, mà còn
nhận là nguyên vẹn, trong sạch, th ng thắn!.
Hướng dẫn học sinh tiếp cận đoạn trích “Hồn Trương Ba, da hàng thịt theo đặc trưng thể loại”
11


Sáng kiến kinh nghiệm

Năm học 2014 - 2015

Hồn: “bịt tai lại” là cách bộc lộ sự nỗ lực chối bỏ tuyệt vọng.
- Xác: tiếp tục dùng lời lẽ hiểm hóc sắc lẹm như dao mổ, phanh trần nỗi đau đang tấy
mủ trong Hồn: sức mạnh của Xác đã giúp Hồn thêm để làm việc vũ phu “tát thằng
con ông tóe máu mồm máu mũi”.
Hồn: chối bỏ “sức mạnh làm ta trở thành tàn bạo”.
- Xác: biện minh cho mình bằng những lí lẽ: “là hoàn cảnh” buộc Hồn phải qui phục,
“cũng đáng được quí trọng”, không có tội.
Hồn: phản ứng yếu ớt: “Nhưng...Nhưng”
- Xác: “tôi rất biết cách chiều chuộng linh hồn”.
Hồn hỏi: “ hiều chuộng”?
- Xác: đưa ra giao kèo thỏa hiệp để chung sống: Xác sẽ “ve vuốt” Hồn bằng cách
thông cảm với “những tr chơi tâm hồn”, nhận hết mọi điều xấu miễn là Hồn vẫn
“làm đủ mọi việc để thỏa mãn thèm khát” của Xác.
Hồn: nhận thức “lí lẽ ti tiện” của Xác.
- Xác: kh ng định sự thắng thế của mình.
Hồn than bất lực.
- Xác: an ủi, kết thúc cuộc đối thoại.
- Trong cuộc đối thoại với xác anh hàng thịt, hồn Trương Ba ở vào thế yếu, đuối lí
bởi xác nói những điều mà dù muốn hay không muốn Hồn vẫn phải thừa nhận. Như
vậy trước những "lí lẽ ti tiện" của xác thịt, Trương Ba đã nổi giận, đã khinh b , đã

mắng mỏ xác thịt hèn hạ nhưng đồng thời cũng ngậm ngùi thấm thía nghịch cảnh mà
mình đã lâm vào, đành nhập trở lại vào xác thịt trong tuyệt vọng.
 Nhận xét:
- Tương quan lượt lời: Xác: dài, dày đặc, Hồn: ngắn, thưa thớt thể hiện sự đuối lí, bất
lực. Ở tình thế này Hồn bị đẩy vào đường cùng, buộc phải xuôi theo những sự thật và
lí lẽ hiển nhiên mà Xác ch ra. Còn Xác tung ra những lí lẽ sắc bén, giàu tính triết lí
trong sự thắng thế, lấn át.
- Xung đột kịch được đẩy lên cao trào.
Nhóm 3:
Tìm hiểu về màn đối thoại giữa hồn Trương Ba với người thân: với vợ, với
cháu (cái Gái) và với con dâu
* Với vợ:
- Vợ: ó ý định đi biệt để Trương Ba được thảnh thơi, “ n hơn là thế này”; ch ra:
“ông đâu c n là ông, đâu c n là Trương Ba làm vườn ngày ưa”. Người vợ vị tha,
nhẫn nhịn, hết mực yêu thương chồng giờ đây mang tâm trạng đau khổ tột cùng vì
chứng kiến sự đổi thay của chồng. Nỗi đau hiện tại còn kinh khủng hơn giây phút bà
tiễn thân xác chồng khỏi thế gian.
- Hồn Trương Ba: Lời thoại ngắn, toàn câu hỏi biểu hiện: sự ngơ ngác, thảng thốt và
trạng thái thẫn thờ, tê ót. Hành động: ngồi xuống, tay ôm đầu cho thấy Trương Ba
đau khổ, dằn vặt, tuyệt vọng.
* Với Cái Gái:
Hướng dẫn học sinh tiếp cận đoạn trích “Hồn Trương Ba, da hàng thịt theo đặc trưng thể loại”
12


Sáng kiến kinh nghiệm

Năm học 2014 - 2015

- ái Gái: Yêu thương gắn bó với ông hết mực: đêm nào cũng khóc, nâng niu từng

chút k niệm của ông vì thế mà khi Trương Ba trú ngụ trong xác hàng thịt và có nhiều
thay đổi cái Gái đã phản ứng dữ dội: Lời lẽ tàn nhẫn, phũ phàng để chối bỏ, ua đuổi
Hồn Trương Ba. Đây là phản ứng quyết liệt của một đứa trẻ kiên quyết không chấp
nhận cái xấu, cái ác.
- Trương Ba: run rẩy bởi những lời nói của cháu nhỏ thêm một lần nữa xoáy sâu vào
nỗi đau thăm th m của ông, để ông cảm nhận thấm thía bi kịch bị chính những người
thân yêu chối bỏ.
* Với con dâu:
- Con dâu: Thấu hiểu và cảm thông: “thầy khổ hơn ưa nhiều lắm”, “thương hơn”;
nhận thức một sự thật đau đớn: “làm sao để giữ thầy ở lại, hiền hậu, vui vẻ, tốt lành
như thầy của chúng con ưa kia”.
- Trương Ba: Trước những lời lẽ chân thực của con dâu ông đã “lạnh ngắt như tảng
đá”, hoàn toàn tuyệt vọng.
 Nhận xét:
Qua ba lượt đối thoại với người thân đẩy bi kịch của Hồn Trương Ba lên tới
chót đ nh. Những người thân thiết nhất cũng không chấp nhận nổi tình trạng hồn xác
bất nhất của chồng, cha, ông mình. Trương Ba cảm nhận mình đã mất tất cả, rơi vào
trạng thái đơn độc, chống chếnh.
Đối thoại với những người thân mới cho nhân vật nhận cảm thấm thía tình
trạng của bản thân, để đi đến hành động giải thoát quyết liệt. Tác giả không đưa ra đối
thoại với người con trai lúc này đã bị đồng tiền cám dỗ, sinh ra thói con buôn vụ lợi)
vào mà để Hồn Trương Ba đối thoại với vợ, cháu gái, con dâu – những người yêu
thương, gắn bó với Trương Ba nhất để dẫn dắt Trương Ba đến nhận thức sâu sắc về
tình trạng tuyệt vọng không lối thoát của bản thân mình.
Nhóm 4:
* Tìm hiểu về màn đối thoại giữa hồn Trương Ba với Đế Thích và đoạn kết vở kịch:
+ Đế Thích:
- Đưa ra đề xuất để Trương Ba được sống: nhập xác Cu Tị để được tồn tại.
- Kh ng định một hiện thực không phân biệt trần gian hay thượng giới: không ai được
toàn vẹn cả.

- Không hiểu được những suy nghĩ của Trương Ba “con người trần giới các ông thật
kì lạ”.
Đế Thích là vị thần tiên quyền phép biến hóa, yêu mến Trương Ba nhưng rốt
cuộc vẫn mang tầm nhìn, điểm nhìn xa lạ, không thể thấu hiểu những suy nghĩ trần
thế.
+ Hồn Trương Ba: Th ng thắn, rõ ràng: phủ nhận cuộc sống hồn này, xác kia, cuộc
sống ch có ý nghĩa thực sự khi hòa hợp và toàn vẹn giữa Hồn và Xác.
- “Không thể bên trong một đằng, bên ngoài một nẻo được. Tôi muốn được là tôi toàn
vẹn”. Đây là quan niệm: Hồn và Xác luôn thống nhất hài hòa trong một con người.
Không thể có linh hồn thanh khiết trong một thể xác dung tục, tội lỗi. Khi con người
bị vấy bẩn bởi những dục vọng bản năng thì đừng ch đổ lỗi cho xác thân, tự vỗ về,
Hướng dẫn học sinh tiếp cận đoạn trích “Hồn Trương Ba, da hàng thịt theo đặc trưng thể loại”
13


Sáng kiến kinh nghiệm

Năm học 2014 - 2015

ngụy biện bằng linh hồn cao khiết siêu hình; thái độ sống cần có của con người: dũng
cảm, dám đối mặt, thừa nhận những sai lầm của bản thân, để không bao giờ trốn chạy.
- “ ống nhờ vào đồ đạc, của cải người khác, đã là chuyện không nên, đằng này đến
cái thân tôi cũng phải sống nhờ anh hàng thịt. Ông ch nghĩ đơn giản là cho tôi sống,
nhưng sống như thế nào thì ông ch ng cần biết!”.
Quan niệm: Cuộc sống thật đáng quí nhưng sống nhờ, sống g i, sống chắp vá,
không được là mình thì thật vô nghĩa. “ ống” đơn thuần ch là đời sống thực vật,
“sống như thế nào” – sống “toàn vẹn” mới là đời sống của một con người. Để có được
ý nghĩa chân chính đó quả không dễ dàng.
- Khi Đế Thích so sánh: không thể đổi tâm hồn cao quí của bác lấy chỗ cho cái phần
hồn tầm thường của anh hàng thịt, Trương Ba đã phản ứng: tầm thường nhưng chúng

sẽ sống hòa thuận với nhau.
- Chi tiết: Cu Tị chết tác giả đã đẩy bi kịch đến chỗ “mở nút”. Trương Ba tưởng tượng
ra giả cảnh khi nhập ác đứa bé và nhận thấy bao nhiêu phiền toái khác do sự vênh
lệch hồn xác sẽ xảy ra, nỗi đau của người thân cu Tị, Hồn Trương Ba đã có nhận thức
t nh táo để quyết định sáng suốt: xin cho cu Tị sống lại, để mình chết h n.
 Nhận xét:
- Lời của Trương Ba dày đặc, hoàn toàn không còn cái ngập ngừng, yếu thế như trong
đối thoại với Xác, mà tự tin, chủ động bày tỏ.
- Quá trình đưa ra quyết định dứt khoát “chết h n”, Trương Ba đã thực hiện cuộc phục
sinh tâm hồn mình. Người ta lại thấy một Trương Ba nhân hậu, vị tha, giàu tình
thương.
- Nhận thức được ý nghĩa đích thực của cuộc sống: Cuộc sống đáng quí biết bao (Ông
tưởng tôi không ham sống hay sao? , nhưng sống mà không được là mình (sống giả
tạo) thì ch ng có lợi cho ai ngoài “bọn khốn kiếp” đục nước béo cò. Từ đó tác giả g i
gắm những quan niệm của tác giả về hạnh phúc, sự sống, cái chết.
* Tìm hiểu về đoạn kết vở k ch
+ Khung cảnh:
- Vườn cây: rung rinh ánh sáng. Đây là không gian quen thuộc gắn với con người
Trương Ba, tinh thần Trương Ba và là nơi lưu dấu những hồi ức tươi đẹp về Trương
Ba trong l ng người thân vẫn được vun xới, để lại chan hòa, ấm áp.
- Cu Tí hồi sinh và mẹ con đoàn tụ là hạnh phúc trong trẻo, cảm động.
+ Sự xuất hiện của Trương Ba:
- Qua lời văn: chập chờn xuất hiện , đây ch là cái bóng.
- Qua lời Trương Ba: “Tôi vẫn ở liền ngay bên bà đây, ngay trên bậc c a nhà ta, trong
ánh l a bà nấu cơm, cầu ao bà vo gạo, trong cái cơi bà đựng trầu, con dao bà giẫy
cỏ… Không phải mượn thân ai cả, tôi vẫn ở đây, trong vườn cây nhà ta, trong những
điều tốt lành của cuộc đời, trong mỗi trái cây cái Gái nâng niu”
- Qua đối thoại của cái Gái và cu Tị: cây na này ông nội tớ trồng đấy; qua hành động
vùi hạt na xuống đất: “ ho nó mọc thành những cây mới. Ông nội tớ bảo vậy. Những
cây sẽ nối nhau mà lớn khôn. Mãi mãi” là hình ảnh biểu tượng: đứa trẻ ngây thơ,

trong trắng gieo trồng hạt giống mới biểu trưng cho sự nối tiếp, sinh sôi bất t của
Hướng dẫn học sinh tiếp cận đoạn trích “Hồn Trương Ba, da hàng thịt theo đặc trưng thể loại”
14


Sáng kiến kinh nghiệm

Năm học 2014 - 2015

Hồn Trương Ba, vẻ đẹp Trương Ba – thanh khiết, vẹn nguyên. Có thể thấy cái chết
h n về thể xác là sự hoàn nguyên kì diệu cho tâm hồn. Trương Ba đang sống một
cuộc sống khác: sự sống bất diệt trong trái tim những người thân.
 Nhận xét:
Lời văn thấm đẫm cảm xúc, giàu chất thơ, chất trữ tình trong kịch Lưu Quang
Vũ. Tác giả tiếp tục khái quát triết lí nhân sinh: Ý nghĩa sự sống nhiều khi không
phải ở sự tồn tại sinh học mà ở chính sự hiện diện của ta trong suy nghĩ, nỗi nhớ của
những người thương yêu; Vẻ đẹp tâm hồn có đời sống dài lâu và bất t so với thể
xác.
2.3.3.2. Tìm hiể đặc sắc nghệ thuật của đoạn trích
Dựa trên sự thảo luận, trao đổi, gợi tìm qua hướng dẫn của giáo viên, học sinh đã nắm
được nội dung của văn bản, giáo viên tiếp tục định hướng cho các em tìm hiểu về nghệ
thuật của đoạn trích bằng cách: Giáo viên hệ thống lại các chi tiết, các lời thoại, tình huống
kịch... để học sinh phát hiện bút pháp nghệ thuật của tác giả qua các câu hỏi sau:
Nhận xét của em về nghệ xât dựng tình huống kịch, nghệ thuật dựng cảnh,
hành động kịch, ngôn ngữ, giọng điệu nhân vật qua ngòi bút Lưu Quang Vũ?
* H trao đổi và GV định hướng:
- Từ cốt truyện dân gian, tác giả đã có sự sáng tạo đặc sắc.
- Cách diễn tả hành động, ngôn từ nhân vật - yếu tố trọng yếu để phát triển ung đột,
xây dựng tình huống, thể hiện tính cách nhân vật trong nghệ thuật viết kịch.
+ Nghệ thuật dựng cảnh: kết hợp yếu tố kì ảo và nội dung hiện thực.

+ Hành động kịch:
Phù hợp với hoàn cảnh, theo đúng logic phát triển của tình huống kịch.
Sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa hành động bên ngoài và hành động bên trong (những
độc thoại nội tâm thể hiện trạng thái tinh thần căng th ng, đầy day dứt)
- Ngôn ngữ: giàu tính triết lí, giọng điệu tranh biện sinh động, gắn với trạng huống cụ
thể (Sự khác biệt của ngôn ngữ Trương Ba trong đối thoại với Xác, vợ, cái Gái, Đế
Thích…
- Giọng điệu nhân vật biến hóa đa dạng, có sự kết hợp giữa giọng hướng ngoại và
hướng nội - độc thoại nội tâm.
.3.3.3. Hướng dẫn học sinh tổng kết
GV hướng dẫn HS tổng kết nội dung và nghệ thuật, lưu ý phần ghi nhớ trong sách
giáo khoa.
- Với ngòi bút tài hoa, tác giả g i đến cho người đọc ý nghĩa nhân sinh sâu sắc: Một
trong những điều quý giá nhất của con người là được sống là mình, sống trọn vẹn với
những giá trị mình có và theo đuổi. Sự sống ch thật sự có ý nghĩa khi con người được
sống trong sự hài hòa tự nhiên giữa thể xác và tâm hồn.
2.3.3.4. Hướng dẫn HS củng c kiến thức và chuẩn b ở nhà
* Củng c kiến thức
- Ghi nhớ nội dung bài học, nêu được chủ đề, những đặc sắc nghệ thuật của văn bản.
- Phân tích bi kịch nhân vật Hồn Trương Ba.
Hướng dẫn học sinh tiếp cận đoạn trích “Hồn Trương Ba, da hàng thịt theo đặc trưng thể loại”
15


Sáng kiến kinh nghiệm

Năm học 2014 - 2015

- Suy nghĩ của anh chị về những vấn đề nhân sinh mà Lưu Quang Vũ đặt ra trong
tác phẩm “Hồn Trương Ba da hàng thịt”.

- Ý nghĩa đích thực của sự sống là gì?
* Chuẩn b ở nhà
Soạn bài: Diễn đạt trong văn nghị luận.
3. Thiết kế giáo án thực nghiệm
Tiết theo PPCT: 85-86-87
HỒN TRƯƠNG BA, DA HÀNG THỊT
(Trích)
Lưu Quang Vũ
A. MỤC TIÊU CẦN ĐẠT
- Hiểu được bi kịch của con người khi bị áp đặt vào nghịch cảnh: phải sống nhờ,
sống vay mượn, sống tạm bợ và trái với tự nhiên và vẻ đẹp tâm hồn của người lao
động trong cuộc đấu tranh chống lại sự giả tạo, dung tục.
- Thấy được những đặc sắc nghệ thuật của kịch Lưu Quang Vũ qua đoạn trích cụ
thể.
B. TRỌNG TÂM KIẾN THỨC, KĨ NĂNG
1. Kiến thức:
- Những ràng buộc mang tính tương khắc giữa thể xác và linh hồn trong một nghịch
cảnh trớ trêu: Linh hồn nhân hậu thanh cao phải sống nhờ, sống tạm một cách trái tự
nhiên trong một thân xác phàm tục, thô lỗ.
- Cuộc đấu tranh giữa linh hồn và thể ác để bảo vệ những phẩm chất cao quý, để có
một cuộc sống thực sự có ý nghĩa, xứng đáng với con người.
- Sức hấp dẫn của kịch bản văn học và nghệ thuật sân khấu, tính hiện đại và giá trị
truyền thống, chất trữ tình đằm thắm, bay bổng và sự phê phán quyết liệt, mạnh mẽ.
2. Kĩ năng:
Đọc – hiểu kịch bản văn học theo đặc trưng thể loại.
C. PHƯƠNG PHÁP VÀ HÌNH THỨC DẠY HỌC
1. Phương pháp
- S dụng các phương pháp: đọc sáng tạo, gợi tìm, nghiên cứu dựa trên đặc trưng thể
loại.
- Lấy học sinh làm trung tâm, GV là người có vai trò gợi mở vấn đề, HS tích cực, chủ

động, tự sáng tạo trong chiếm lĩnh tác phẩm và tham gia vào bài giảng.
Phương tiện dạy học: ách giáo khoa, sách giáo viên, giáo án. Đĩa CD vở kịch Hồn
Trương Ba, da hàng thịt
2. Hình thức tổ chức dạy học
- Đọc sáng tạo
- Phát vấn
- Thuyết trình
- Thảo luận…
Hướng dẫn học sinh tiếp cận đoạn trích “Hồn Trương Ba, da hàng thịt theo đặc trưng thể loại”
16


Sáng kiến kinh nghiệm

Năm học 2014 - 2015

3. Phương tiện dạy học
Sách giáo khoa Ngữ văn 12
Sách giáo viên Ngữ văn 12
Giáo án
Tài liệu Hướng dẫn thực hiện chuẩn kiến, thức kĩ năng môn Ngữ văn ớp 12.
S dụng phần mềm Power Point trình chiếu một đoạn kịch về đối thoại của Trương
Ba và người thân trong vở kịch Hồn Trương Ba, da hàng thịt.
D. TIẾN TRÌNH TỔ CHỨC DẠY HỌC
1. Ổn định lớp
2. Kiểm tra bài cũ: - Phân tích cuộc đấu giữa ông già và con cá kiếm.
3. Bài mới:
Hoạt đ ng của GV và HS
Hoạt đ ng 1: Tổ chức tìm hiểu
chung

1. GV yêu cầu 1 H đọc phần Tiểu
dẫn (SGK) và nêu những ý chính
về tác giả Lưu Quang Vũ
GV nhận ét đồng thời mở rộng
một số vấn đề.
? Em đã được học những vở kịch
nào ở chương trình 11?
? Quá trình vận động của một vở
kịch?
(thắt nút - phát triển- cao trào mở nút)

N i dung cần đạt
I. Tìm hiểu chung
1. Tác giả
Lưu Quang Vũ (1948- 1988) quê gốc ở Đà Nẵng,
sinh tại Phú Thọ trong một gia đìng trí thức.
- Một tài năng đa dạng: Thơ, văn uôi, hội họa,
kịch.
- Kịch là đóng góp đặc sắc nhất của ông.
- Nhà soạn kịch tài năng nhất của nền văn học nghệ
thuật Việt Nam hiện đại
Lưu Quang Vũ được tặng giải thưởng Hồ Chí
Minh về văn học nghệ thuật năm 2000.

2. HS nêu những ý chính về vở
kịch Hồn Trương Ba da hàng thịt.

2. Vở k ch Hồn Trương Ba, da hàng thịt
+ Vở kịch được Lưu Quang Vũ viết vào năm
1981, được công diễn vào năm 1984.

+ Từ một cốt truyện dân gian, tác giả đã ây dựng
thành một vở kịch nói hiện đại, đặt ra nhiều vấn đề
mới mẻ có ý nghĩa tư tưởng, triết lí và nhân văn sâu
sắc.
+ Truyện dân gian gây kịch tính sau khi Hồn
Trương Ba nhập vào xác anh hàng thịt dẫn tới "vụ
tranh chấp" chồng của hai bà vợ phải đưa ra , bà
Trương Ba thắng kiện được đưa chồng về. Lưu
Quang Vũ khai thác tình huống kịch bắt đầu ở chỗ
kết thúc của tích truyện dân gian. Khi hồn Trương
Ba được sống "hợp pháp" trong xác anh hàng thịt,

Hướng dẫn học sinh tiếp cận đoạn trích “Hồn Trương Ba, da hàng thịt theo đặc trưng thể loại”
17


Sáng kiến kinh nghiệm

3. Hs ác định vị trí đoạn trích?
Nêu sơ lược cảnh trước đoạn trích
- từ nghịch cảnh đó đã được đẩy
tới cao trào bằng các lớp đối thoại
giữa những nhân vật nào?

Năm học 2014 - 2015

mọi sự càng trở nên rắc rối, éo le để rồi cuối cùng
đau khổ, tuyệt vọng khiến Hồn Trương Ba không
chịu nổi phải cầu in Đế Thích cho mình được chết
h n.

3. Đoạn trích là phần lớn cảnh VII. Đây cũng là
đoạn kết của vở kịch, đúng vào lúc ung đột trung
tâm của vở kịch lên đến đ nh điểm. Sau mấy tháng
sống trong tình trạng "bên trong một đằng, bên
ngoài một nẻo", nhân vật Hồn Trương Ba ngày càng
trở nên xa lạ với bạn bè, người thân trong gia đình
và tự chán ghét chính mình, muốn thoát ra khỏi
nghịch cảnh trớ trêu.
II. Đọc- hiể văn bản
1. Tìm hiểu n i dung
a. Nhan đề Hồn Trương Ba, da hàng thịt và đ c
thoại của Trương Ba

Hoạt đ ng 2: Tổ chức đọc- hiểu
văn bản
- GV phân vai và hướng dẫn đọc.
H đọc theo vai cả đoạn trích.
- GV chiếu một đoạn Video về đối
Thoại của TB với người thân để
HS phần nào hiể được bi kịch hồn
TB trong thân xác hàng thịt đồng
thời tạo hứng thú cho các em khi
tìm hiểu văn bản.
GV chia lớp ra 4 nhóm, tổ chức
cho HS thảo luận tìm hiểu đoạn
trích qua một số câu hỏi cụ thể
như sau:
Nhóm 1: Nêu ý nghĩa nhan
- Nhan đề ngầm chứa đựng một nghịch cảnh trớ
đề vở kịch “Hồn Trương Ba, da

trêu, một nghịch lí mang ý vị nhân sinh sâu sắc.
hàng thịt”?
Tìm hiểu về độc thoại của Hồn
- Đ c thoại của Trương Ba
Trương Ba?
GV cho HS trả lời sau đó nhận
xét, và chốt ý:
Hành động, trạng thái tâm lí của
+ Hồn bức bối bởi không thể nào thoát ra khỏi cái
Trương Ba qua những lời độc thoại? thân xác mà hồn ghê tởm.
Trước khi diễn ra cuộc đối thoại
giữa hồn và xác, nhà viết kịch đã
để cho Hồn Trương Ba "ngồi ôm
đầu một hồi lâu rồi vụt đứng dậy"
với một lời độc thoại đầy khẩn
thiết:
+ Hồn đau khổ bởi mình không còn là mình nữa.
"- Không. Không! Tôi không
Hồn Trương Ba càng lúc càng rơi vào trạng thái
Hướng dẫn học sinh tiếp cận đoạn trích “Hồn Trương Ba, da hàng thịt theo đặc trưng thể loại”
18


Năm học 2014 - 2015

Sáng kiến kinh nghiệm

muốn sống như thế này mãi! … dù
chỉ một lát".
+ au khi đối thoại với xác hàng

thịt và với người thân, Hồn
Trương Ba lại một mình với
những lời độc thoại đầy chua chát
nhưng cũng đầy quyết liệt: Mày đã
thắng thế rồi đấy, … Không cần
đến cái đời sống do mày mang lại!
Không cần!)
Nhận xét về ngôn ngữ độc thoại
của Hồn Trương Ba?
Nhóm 2: Tìm hiểu về màn đối
thoại giữa Hồn Trương Ba với xác
hàng thịt (nhận xét về lời lẽ, cử
chỉ, mục đích, thái độ, vị thế trong
lời đối thoại của Hồn Trương Ba
và xác hàng thịt?
Qua đoạn đối thoại này, em hãy
tìm hàm ý mà tác giả gửi gắm?
Nhận xét về nghệ thuật sử dụng
ngôn ngữ và tạo xung đột của kịch
Lưu Quang Vũ?).

tuyệt vọng.

GV cho HS trả lời sau đó nhận
xét, diễn giảng thêm và chốt ý:
+ Trong cuộc đối thoại với xác
anh hàng thịt, Hồn Trương Ba ở
vào thế yếu, đuối lí bởi xác nói
những điều mà dù muốn hay
không muốn Hồn vẫn phải thừa

nhận. cái đêm khi ông đứng cạnh
vợ anh hàng thịt với "tay chân run
rẩy", "hơi thở nóng rực", "cổ
nghẹn lại" và "suýt nữa thì…". Đó
là cảm giác "xao xuyến" trước
những món ăn mà trước đây Hồn
cho là "phàm". Đó là cái lần ông
tát thằng con ông "tóe máu mồm
máu mũi",… .
+ Xác anh hàng thịt gợi lại tất cả
những sự thật ấy khiến Hồn càng

* Hồn Trương Ba
- Bị xác thịt thô phàm điều khiển, lấn át, dần dần bị
tha hóa
- Ý thức sâu sắc về sự tha hóa; dằn vặt đau khổ, tìm
cách thoát khỏi xác thịt để tồn tại độc lập.

+ Hồn Trương Ba bộc lộ sự đau khổ, tuyệt vọng lên
đến đ nh điểm, lời độc thoại có tính chất quyết định
dẫn tới hành động châm hương gọi Đế Thích một
cách dứt khoát.
 Ngôn ngữ độc thoại là những câu cảm thán
ngắn, dồn dập cùng với ước nguyện khắc
khoải.
b. Đ i thoại giữa hồn Trương Ba và xác hàng th t

- Khinh b , mắng mỏ lí lẽ ti tiện của xác hàng thịt
nhưng rồi ngậm ngùi thấm thía nghịch cảnh của
mình và phải nhập vào xác hàng thịt một cách tuyệt

vọng.
- Mang sức mạnh âm u đen tối

* Xác hàng th t
- Khống chế, ve vãn, kêu gọi hồn Trương Ba thỏa
hiệp bằng những lí lẽ ti tiện.

Hướng dẫn học sinh tiếp cận đoạn trích “Hồn Trương Ba, da hàng thịt theo đặc trưng thể loại”
19


Sáng kiến kinh nghiệm

Năm học 2014 - 2015

- Kh ng định sự thắng thế của mình “ch ng còn
cách nào khác nữa đâu cả hai đã h a làm một rồi”
* Hàm ý của màn đ i thoại
Trương Ba được trả lại sự sống nhưng đó là một
cuộc sống đáng hổ thẹn.
 Xung đột kịch được phát triển.
 Ngôn ngữ đối thoại của Xác dài với chất giọng
khi thì m a mai cười nhạo khi thì lên mặt dạy đời,
ch trích, châm chọc. Còn Hồn ch buông những
lời thoại ngắn với giọng nhát gừng kèm theo
những tiếng than, tiếng kêu.
Nhóm 3: Tìm hiểu về màn đối
c. Đ i thoại giữa hồn Trương Ba với người
thoại giữa hồn Trương Ba với thân (vợ, con, cháu)
người thân:

Nội dung đối thoại giữa Hồn
Trương Ba và gia đ nh (vợ, cháu
gái và con dâu)?em thấy nguyên
nhân nào đã hiến cho người thân
của Trương Ba và cả chính
Trương Ba phải rơi vào ất ổn,
đau hổ? Trương Ba có thái độ và N i d ng đ i thoại
quyết định như thế nào trước - Vợ: đau khổ, giàu lòng vị tha nhưng quyết định sẽ
những rắc rối đó? So với màn đối bỏ đi
thoại với xác hàng thịt thì lần này - Con dâu: thông cảm cho hoàn cảnh trớ trêu của bố
tâm trạng của Trương a có g chồng nhưng không giúp được gì.
khác?
- Cháu Gái: phản ứng dữ dội quyết liệt, không chấp
Qua lời nói, hành động của Hồn nhận sự tồn tại của Trương Ba.
Trương Ba và ời nói của người - Hồn Trương Ba nhận thấy không ch bản thân đau
thân, trình bày suy nghĩ về sự phát khổ mà mình c n gây đau khổ cho những người
triển của xung đột kịch?
mình thương yêu nhất và nỗi đau khổ tuyệt vọng
GV cho Hs trả lời và nhận xét, này đã lên đến d nh điểm.
diễn giảng thêm sau đó chốt ý
 Tất cả những người thân của Hồn Trương Ba
+ Nỗi đau khổ, tuyệt vọng của
đều nhận ra cái nghịch cảnh trớ trêu khi ông
Hồn Trương Ba khi phải trú ngụ
phải trú ngụ trong xác hàng thịt và bị nhiễm
trong xác hàng thịt và bị nhiễm
nhiều thói xấu, ông không c n là Trương Ba
nhiều thói xấu.
của ngày ưa nữa.
- Người vợ mà ông rất mực yêu

thương giờ đây buồn bã và cứ nhất
quyết đ i bỏ đi. Bà đã nói ra cái
điều mà chính ông cũng đã cảm
nhận được: "ông đâu c n là ông, Quyết đ nh của Hồn Trương Ba
đâu c n là ông Trương Ba làm - Tình huống bi kịch thúc đẩy hồn Trương Ba phải
cảm thấy xấu hổ, cảm thấy mình ti
tiện.
+ Xác anh hàng thịt c n cười
nhạo vào cái lí lẽ mà Trương Ba
đưa ra.

Hướng dẫn học sinh tiếp cận đoạn trích “Hồn Trương Ba, da hàng thịt theo đặc trưng thể loại”
20


Sáng kiến kinh nghiệm

vườn ngày ưa".
- Cái Gái, cháu ông giờ đây đã
không cần phải giữ ý. Nó một mực
khước từ tình thân (tôi không phải
à cháu ông… Ông nội tôi chết
rồi). Với nó, "Ông nội đời nào thô
lỗ, phũ phàng như vậy". Nỗi giận
dữ của cái Gái đã biến thành sự
ua đuổi quyết liệt: "Ông xấu lắm,
ác lắm! út đi! Lão đồ tể, cút đi!".
- Chị con dâu là người sâu sắc,
chín chắn, hiểu điều hơn lẽ thiệt.
Chị cảm thấy thương bố chồng

trong tình cảnh trớ trêu: … " con
cũng không nhận ra thầy nữa…
Nhóm 4: Tìm hiểu về màn đối
thoại giữa Hồn Trương Ba với Đế
Thích và đoạn kết vở kịch: Hãy chỉ
ra sự khác nhau trong quan niệm
của Trương Ba và Đế Thích về ý
nghĩa sự sống? Theo anh (chị),
Trương Ba trách Đế Thích, người
đem ại cho mình sự sống (Ông
chỉ nghĩ đơn giản là cho tôi sống,
nhưng sống như thế nào thì ông
chẳng cần biết!) có đúng hông?
V sao? Màn đối thoại giữa
Trương Ba và Đế Thích toát lên ý
nghĩ gì?
Khi Trương Ba iên quyết đòi trả
xác cho hàng thịt, Đế Thích định
cho hồn Trương Ba nhập vào cu
Tị, Trương Ba đã từ chối. Vì sao?
Nhận xét của em về nghệ xây dựng
tình huống kịch, các lời thoại nhân
vật,... của nhà văn?
- HS nghiên cứu kĩ các lời thoại và
phát biểu ý kiến cá nhân đồng thời
tranh luận nếu thấy cần thiết. Giáo
viên nhận xét, diễn giảng thêm và
chốt ý:

Năm học 2014 - 2015

lựa chọn với sự phản kháng mãnh liệt "ch ng còn
cách nào khác…, Không cần đến cái đời sống do
mày mang lại. Không cần".
- on người phải đấu tranh với nghịch cảnh, với
chính bản thân, chống lại sự dung tục để hoàn thiện
nhân cách.

 Xung đột kịch được phát triển đến cao trào.
d. Đ i thoại giữa hồn Trương Ba và Đế Thích

* Hồn Trương Ba
- Không chấp nhận kiểu sống “bên trong một đằng,
bên ngoài một nẻo” muốn được là chính mình một
cách trọn vẹn
- Ch ra sai lầm của Đế Thích “Ông ch nghĩ đơn
giản là cho tôi sống nhưng sống thế nào thì ông
ch ng cần biết”
- Kiên quyết từ chối việc nhập vào xác cu Tị, vì đó
cũng là một nghịch cảnh khác, cuộc sống đó “c n
khổ hơn cái chết”
* Đế Thích
- Ngạc nhiên vì những yêu cầu của Trương Ba
- Khuyên Trương Ba nên chấp nhận hoàn cảnh vì
“thế giới vốn không toàn vẹn”
- S a sai bằng cách cho hồn Trương Ba nhập vào
xác cu Tị nhưng Trương Ba từ chối vì TB thấy mình
sẽ trở nên “bơ vơ, lạc lõng, thảm hại…”
- Chấp nhận yêu cầu của Trương Ba với thắc mắc:
“ on người hạ giới các ông thật kì lạ”

=> Quan niệm về sự sống của Đế Thích và Tr. Ba:

Hướng dẫn học sinh tiếp cận đoạn trích “Hồn Trương Ba, da hàng thịt theo đặc trưng thể loại”
21


Sáng kiến kinh nghiệm

+ Cuộc trò chuyện giữa Hồn
Trương Ba với Đế Thích trở thành
nơi tác giả g i gắm những quan
niệm về hạnh phúc, về lẽ sống và
cái chết.
Thứ nhất, con người là một thể
thống nhất, hồn và xác phải hài
hòa. Không thể có một tâm hồn
thanh cao trong một thân xác
phàm tục, tội lỗi. Khi con người bị
chi phối bởi những nhu cầu bản
năng của thân ác thì đừng ch đổ
tội cho thân xác, không thể tự an
ủi, vỗ về mình bằng vẻ đẹp siêu
hình của tâm hồn.
Thứ hai, sống thực sự cho ra
con người quả không hề dễ dàng,
đơn giản. Khi sống nhờ, sống g i,
sống chắp vá, khi không được là
mình thì cuộc sống ấy thật vô
nghĩa.
Ở đoạn kết khung cảnh và sự

xuất hiện của Trương Ba cũng như
lời Trương Ba với vợ, và đối thoại
của cái Gái với cu Tị có ý nghĩa
gì?

Năm học 2014 - 2015

- Đế Thích: có cái nhìn hời hợt, phiến diện về vuộc
sống của con người.
- Trương Ba: ý thức sâu sắc về ý nghĩa của sự sống:
Sống thực cho ra một con người không phải là điều
đơn giản - Hồn và Xác phải hài hòa, không thể có
một tâm hồn thanh cao trong một thân xác phàm
tục, tội lỗi.
*Quan niệm của nhà văn về Hạnh phúc, về lẽ sống
và cái chết:
on người là một thể thống nhất, hồn và xác phải
hài hòa. Khi sống nhờ, sống g i, sống chắp vá, khi
không được là mình thì cuộc sống ấy thật vô nghĩa.

d. Màn kết
- Trương Ba trả xác cho anh hàng thịt; chấp nhận
cái chết để được là chính mình và linh hồn được
trong sạch.
- Hồn Trương Ba hóa thân vào cây cỏ, các sự vật
thân thương để tồn tại vĩnh viễn bên cạnh những
người thân yêu với niềm tin cuộc sống vẫn tuần
hoàn theo quy luật của muôn đời.
=> Bi kịch mang âm hưởng lạc quan; thông điệp về
sự chiến thắng của cái Thiện - cái Đẹp - của cuộc

sống đích thực.
Em hãy nêu đặc sắc nghệ thuật
2. Tìm hiểu nghệ thuật
văn bản kịch?
- Từ cốt truyện dân gian, tác giả đã có sự sáng tạo đặc
sắc.
- Nghệ thuật dựng cảnh: kết hợp yếu tố kì ảo và nội
dung hiện thực.
- Hành động kịch: Phù hợp với hoàn cảnh, theo
đúng logic phát triển của tình huống kịch.
- Ngôn ngữ: giàu tính triết lí, giọng điệu tranh biện
sinh động, gắn với tình huống cụ thể (Sự khác biệt
của ngôn ngữ Trương Ba trong đối thoại với Xác,
Hướng dẫn học sinh tiếp cận đoạn trích “Hồn Trương Ba, da hàng thịt theo đặc trưng thể loại”
22


Năm học 2014 - 2015

Sáng kiến kinh nghiệm

vợ, cái Gái, Đế Thích…
- Giọng điệu nhân vật biến hóa đa dạng, có sự kết
hợp giữa giọng hướng ngoại và hướng nội - độc
thoại nội tâm.
Hoạt đ ng 3: Tổ chức tổng kết
III. Tổng kết
- GV định hướng cho HS tự tổng * Chủ đề: Từ một truyện cổ dân gian Lưu Quang Vũ
kết.
đã đưa ra một quan niệm cao đẹp về cách sống:

Câu hỏi: Cảm nhận khái quát của Hãy sống chân thật với chính mình, phải biết đấu
anh chị sau khi đọc - hiểu đoạn tranh với nghịch cảnh, với chính bản thân, chống lại
trích
sự dung tục để hoàn thiện nhân cách và vươn tới
những giá trị tinh thần cao quý.
* Ghi nhớ: SGK.
4. Củng cố, hệ thống bài học:
5. Hướng dẫn về nhà:
a - Anh/ chị hãy viết bài văn ngắn trính bày suy nghĩ gì về quan niệm sống sau đây:
“Không thể bên trong một đằng, bên ngoài một nẻo được. Tôi muốn được là tôi toàn
vẹn”. Hồn Trương Ba, da hàng thịt - Lưu Quang Vũ).
b - Nêu cảm nhận của anh chị về nhân vật Trương Ba - Anh chị có đồng ý với đoạn
kết của vở kịch không? Giải thích?
Dặn dò: Chuẩn bị bài Diễn đạt trong văn nghị luận.
IV. HIỆU QUẢ CỦA ĐỀ TÀI
Khi giáo viên s dụng các phương pháp dạy học tích cực, thiết kế hệ thống câu
hỏi dẫn dắt học sinh vào khám phá tác phẩm, bám sát đặc trưng thể loại đã giúp các
hoạt động của các em diễn ra trong tiết học chủ động, tích cực. Học sinh hứng thú và
tự giác nhiệt tình trong việc phát biểu xây dựng bài. Các câu trả lời của các em có chất
lượng khá. Học sinh mạnh dan đưa ra nhiều ý kiến khác nhau, thể hiện cách tư duy độc
lập trong quá trình tiếp cận văn bản.
Sau khi áp dụng đề tài Hướng dẫn học sinh tiếp cận đoạn trích “Hồn Trương
Ba, da hàng thịt” theo đặc trưng thể loại, chúng tôi đã tổ chức kiểm tra cùng một nội
dung, triển khai cùng một đáp án về tìm hiểu đoạn trích Hồn Trương Ba, da hàng thịt
cho 2 lớp 12 dưới hình thức tự luận nhằm mục đích đánh giá kết quả học tập sau giờ
đọc - hiểu. Đối chiếu kết quả lớp đã áp dụng trên (lớp thực nghiệm12A6) và lớp chưa
áp dụng phương pháp này lớp đối chứng 12A8). Kết quả đạt được cụ thể như sau:
Bảng đánh giá tổng hợp kết quả bài kiểm tra của học sinh
lớp Đ i chứng và lớp Thực nghiệm - Học kỳ 2 - Năm học 2014 - 2013

Lớp/ sĩ s

Điểm 1 - 2

Điểm 3 - 4

Điểm 5 - 6

Điểm 7 - 8

SL

SL

SL

SL

%

%

%

%

Điểm 9 10
SL %

Hướng dẫn học sinh tiếp cận đoạn trích “Hồn Trương Ba, da hàng thịt theo đặc trưng thể loại”

23


Năm học 2014 - 2015

Sáng kiến kinh nghiệm

Thực
nghiệm
12a6
(42 HS)
Đ i
chứng
12a8
(42 HS)

0

00

3

7,1

23

54,8

14

33,3 2

4,8

0

00

9

21,4

24

50

8

26,2 1

2.4

Nhận x t:
Từ kết quả thu được từ hai lớp như trên, ta có thể thấy mức độ hiểu bài của lớp
thực nghiệm tốt hơn ở lớp đối chứng. Kết quả thực nghiệm là căn cứ quan trọng để
đánh giá khả năng ứng dụng của đề tài.
V. ĐỀ XUẤT KHUYẾN NGHỊ VÀ KHẢ NĂNG ÁP DỤNG
Việc tìm kiếm một hướng tiếp cận tối ưu luôn là vấn đề đặt ra cho mỗi người
giáo viên dạy Ngữ văn, bởi khi có được phương pháp ph hợp trong giờ dạy sẽ phát
huy tính tích cực, chủ động học tập của các em nhằm đem lại kết quả cao trong quá

trình khám phá, tiếp cận văn bản. Thực hiện đề tài Hướng dẫn học sinh tiếp cận đoạn
trích “Hồn Trương Ba, da hàng thịt” theo đặc trưng thể loại với hy vọng trên cơ sở
ác định những đặc trưng thi pháp nổi bật của thể loại kịch đưa ra những phương
pháp cụ thể để dạy học đạt hiệu quả, chúng tôi rất mong nhận được sự đóng góp ý
kiến và trao đổi chân thành của quí thầy cô và các bạn đồng nghiệp để đề tài được
hoàn thiện và áp dụng trong thực tiễn nhằm có được hiệu quả cao.
Tôi xin chân thành cảm ơn!
Biên Hòa, Ngày 15 tháng 05 năm 2015
Người thực hiện

Hướng dẫn học sinh tiếp cận đoạn trích “Hồn Trương Ba, da hàng thịt theo đặc trưng thể loại”
24


Năm học 2014 - 2015

Sáng kiến kinh nghiệm

Lê Thị Hồng Vinh

VI. TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2010). Hướng dẫn thực hiện chuẩn kiến thức, kĩ năng
môn ngữ văn ớp 11, 12, Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam.
2. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2007). Ngữ văn 11, 12 cơ bản và nâng cao), Nhà xuất
bản Giáo dục Việt Nam.
3. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2007) Ngữ văn 11, 12 sách giáo viên cơ bản và nâng
cao), Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam.
4. Nhiều tác giả (2007). Từ điển thuật ngữ văn học, Nhà xuất bản Giáo dục, Hà
Nội.
5. Nguyễn Hữu Đinh 2015 . Dạy học tác phẩm truyện theo đặc trưng thi pháp thể

loại, đăng ngày 22/3/2015.
6. Tài liệu Bồi dưỡng GV thực hiện chương tr nh SGK ớp 11 môn Ngữ văn
(2007). Nhà xuất bản Giáo dục.
7. Nguyễn Viết Chữ (2006). Phương pháp dạy học tác phẩm văn chương theo
loại thể, Nhà xuất bản Đại học sư phạm.
8. Lưu Khánh Thơ 2009 . Lưu Quang Vũ tác phẩm chọn lọc, Nhà xuất bản Giáo
dục Việt Nam.
9.

Nguyễn Thị Ngọc Hà (2010). Phương pháp dạy học kịch bản văn học trong
trường trung học phổ thông theo đặc trưng oại thể. Luận văn Thạc sĩ Chuyên
ngành Lý luận và phương pháp dạy học, Trường Đại học Giáo dục 2010.
/>
Hướng dẫn học sinh tiếp cận đoạn trích “Hồn Trương Ba, da hàng thịt theo đặc trưng thể loại”
25