tiểu luận cao học lịch sử báo chí thế giới những rào cản đối với sự phát triển của nền báo chí châu phi

MỤC LỤC
MỤC LỤC..............................................................................................................................1

1


A. MỞ ĐẦU
I. LỜI NÓI ĐẦU
Nền báo chí thế giới phát triển như hiện nay là dựa vào cả một quá trình
phát triển lâu dài, trải qua hàng ngàn năm. Báo chí ra đời gắn với sinh hoạt,
phát triển của nền văn minh phương Tây từ đầu thế kỷ XVII. Đến nửa sau thế
kỷ XIX và đầu thế kỷ XX, báo chí đã trở thành một nghành công nghiệp lớn,
sức tiêu thụ mở rộng, lan ra toàn xã hội, đặc biệt là ở những nước phát triển.
Hiện nay, báo chí là sản phẩm không thể thiếu ở mỗi quốc gia, dân tộc, phần
náo còn là thước đo phát triển của mỗi đất nước, thông qua báo chí để tiếp
nhận thông tin là thói quên không thể thiếu của con người trong xã hội hiện
đại. Báo chí ra đời và phát triển thông qua sự tác động chi phối của nhiều yếu
tố thông nhất và gắn bó chặt chẽ với nhau như nhu cầu thông tin trong xã hội,
sự tiến bộ khoa học kỹ thuật, các yếu tố kinh tế, chính trị, văn hóa xã hội và
mối giao lưu quan hệ quốc tế.
Ở mối khu vực, mỗi quốc gia lại có nền báo chí phát triển ở mỗi trình độ
khác nhau. Châu Âu được coi là cái nôi của nền báo chí nhân loại, cộng với
nền kinh tế đứng đầu trong các khu vực cùng với châu Mỹ, chính vì vậy mà ở
hai khu vực này nền báo chí phát triển mạnh nhất thế giới. Còn ở châu Á,
kinh tế kém phát triển hơn nhưng không vì thế mà nền bóa chí không năng
động, phát triển. Châu Phi là một khu vực nghèo nhất trên thế giới, chịu nhiều
biến động, bất ổn nhất. Vì thế mà báo chí cũng phát triển một cách phức tạp,
khó khăn.
Bất kỳ nền báo chí của nước nào, của quốc gia nào thì quá trình hình
thành và phát triển đều gắn liền với lịch sử hình thành của quốc gia đó. Châu
Phi cũng không nằm ngoài quy luật này. Nền báo chí phức tạp, khó khăn, gặp

nhiều bất trắc, thiếu sự ủng hộ của các cơ quan quản lý,… đã phần nào kìm
hãm sự phát triển của nền báo chí ở khu vực này.
2


II. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI
Trong bốn đề tài để làm bài tập lớn, em chọn đề thứ hai: “ những rào cản
đối với sự phát triển của nền báo chí châu Phi” bởi:
Đây là một đề tài không khó cũng không dễ dàng đối với sinh viên
chúng em. Muốn làm tốt đề tài này, chúng ta phải có những khiến thức sâu về
châu Phi, về sự phát triển báo chí ở khu vực này. Hiểu rõ được tình hình chính
trị, xã hội, văn hóa,… của châu Phi để từ đó khái quát lên trình độ phát triển
của nền báo chí ở đây. Thấy được những mặt mạnh, yếu của nền báo chí, thấy
được những rào cản đối với nền báo chí truyền thông đại chúng.
Tìm hiểu về những rào cản đối với sự phát triển của báo chí châu Phi là
chúng ta đã tìm hiểu về những rào cản đối với nền báo chí thế giới. Như đã
nói ở trên, quá trình hình thành và phát triển của báo chí đều phải gắn với quá
trình hình thành và phát triển của lịch sử nhân loại. Vì thế nêu ra được những
thách thức đối với nền báo chí châu phi nói riêng, và nền báo chí thế giới nói
chung là để cho mỗi nước, mỗi quốc gia tự nhìn nhận lại trình độ phát triển
báo chí của nước mình. Từ đó có những cải cách, những xu hướng phát triển
hợp lý, hợp quy luật.
Bản thân là một sinh viên trường báo, học khối nghiệp vụ – một nhà báo
tương lai vì thế khi tìm hiểu về vấn đề này càng thấy rõ hơn những thách
thức, những nguy hiểm đang dình dập trước mắt. Hiểu rõ hơn được những
khó khăn của nghề, vấp phải rất nhiều những trở ngại khi làm việc. Tìm hiểu
về vấn đề này, càng giúp chúng ta thấm thía hơn những nỗi vất vả, nhọc nhằn
của những người làm báo hiện nay. Giúp chúng ta chuẩn bị sẵn tinh thần khi
bước vào nghề, rèn cho chúng ta ý chí, bản lĩnh, nghị lực để vượt qua thử
thách khó khăn.

Bài tập của em làm còn nhiều thiếu sót. Khi thực hiện bài, còn gặp nhiều
khó khăn trong việc tìm, kiếm tài liệu và định hướng làm bài. Rất mong nhận
được sự góp ý của thầy cô.
Em xin trân thành cảm ơn!!!!
3


B. PHẦN NỘI DUNG BÀI TẬP
I.

KHÁI QUÁT VỀ CHÂU PHI

1.

Điều kiện tự nhiên

Châu Phi ở phía Tây Nam đại lục Á – Âu, nằm trên trục đường giao
thông quốc tế từ phía Đông sang phía Tây, là cầu nối của ba lục địa châu Á,
châu Âu và châu Mỹ, nối liền Đại Tây Duơng với Ấn Độ Dương.
Châu Phi được bao bọc đa phần bởi các đại dương lớn với độ dài của
đường bờ biển là 26.000km. Ở phía Bắc, châu Phi tiếp giáp với Địa Trung
Hải, phía Tây với Đại Tây Dương, phía Đông là Ấn Độ Dương và ở phía
Đông Bắc, châu Phi tiệm cận với khu vực Trung Đông, tách với bán đảo Ả –
rập bởi Hồng Hải.
Châu Phi là lục địa lớn thứ ba trên thế giới, sau châu Á và châu Mỹ, với
diện tích trên 30 triệu km².
Do có vị trí khá đối xứng nhau về hai bán cầu Bắc và Nam, khí hậu của
châu Phi có thể được chia làm sáu vùng chính. Châu Phi có nguồn tài nguyên
tự nhiên rất phong phú với nhiều nguyên liệu quan trọng có trữ lượng lớn trên
thế giới. Trong 50 loại khoáng sản chủ yếu của thế giới thì châu Phi có trữ

lượng đứng đầu thế giới đến 17 loại: 90% kim cương (tập trung ở Cộng hòa
Dân chủ Công-gô, Nam Phi, Namibia, Ăng-gô-la, Ghana), 87% cobalt (Cộng
hòa Dân chủ Công-gô), 67% vàng, hơn 70% mangan và photphat, 37%
uranium, 87% lithium, 54% crom, 21% đồng và boxit….Ngoài ra, châu Phi
còn có trữ lượng lớn về dầu mỏ và khí đốt ở An-giê-ri, Ni-giê-ri-a, Ăng-gô-la,
Li-bi, Ga-bông, Cộng hòa Công-gô…
Hơn nữa, với hệ thống sông hồ dày đặc, châu Phi còn có tiềm năng rất
dồi dào về thủy điện, chiếm 35,4% tiềm năng toàn thế giới. Tuy nhiên, nguồn
tài nguyên phân bố không đồng đều, một số nước rất giàu tài nguyên khoáng
sản chiến lược như kim cương, vàng, uranium tập trung ở các nước phía Nam
4


châu Phi, dầu mỏ ở khu vực Bắc Phi và Tây Phi. Ngược lại, những nước ở
Trung và Đông Phi lại rất nghèo, nguồn tài nguyên nghèo nàn, thậm chí
không có đường ra biển nên gặp nhiều khó khăn trong giao lưu buôn bán.
Với những điều kiện tự nhiên phong phú, các quốc gia châu Phi hoàn
toàn có khả năng phát triển nền kinh tế nếu biết kết hợp và sử dụng một cách
hợp lý các lợi thế của mình.
2. Đặc điểm văn hoá xã hội
a.

Về lịch sử

Châu Phi là lục địa có lịch sử lâu đời và các vùng cao nguyên miền Nam
châu Phi đuợc coi là nơi sinh sống đầu tiên của loài người trên Trái Đất cách
đây 2 – 5 triệu năm.
Thế kỷ 16 – 17, người châu Âu bắt đầu công cuộc khai phá châu Phi.
Năm 1482, người Bồ Đào Nha đã thiết lập trạm thương mại đầu tiên dọc theo
bờ biển Ghi-nê ở Elmina (thuộc lãnh thổ Ghana) với các hàng hóa được trao

đổi chính là vàng, ngà voi và hồ tiêu.
Trong các thế kỷ 18 – 19, do nhận thấy nguồn tài nguyên giàu có của lục
địa này, các nước châu Âu bắt đầu đẩy mạnh các cuộc khai phá châu Phi, đến
cuối thế kỷ 19, hầu như toàn bộ châu Phi đã bị làn sóng thực dân châu Âu đô
hộ, trong đó hai thực dân lớn nhất là Pháp và Anh.
Pháp đô hộ chủ yếu ở phía Tây và Tây Bắc lục địa, chinh phục các nước
như châu Phi xích đạo, Ca-mơ-run, An-giê-ri, Ma-rốc và Tuy-ni-di…
Anh chủ yếu đô hộ khu vực Đông và Nam châu Phi, bao gồm các nước
như Xu-đăng, Xô-ma-li, Uganda, Kê-ni-a…và một số nước ở Tây Phi như
Găm-bia, Sierra Leon, Ni-giê-ri-a…
Tuy xuất hiện ở châu Phi sớm nhất nhưng người Bồ Đào Nha chỉ đô hộ
một phần nhỏ ở châu Phi là các nước Ghi-nê, Ăng-gô-la, Mô-dăm-bích và
một số đảo ở bờ biển Tây Phi; Bỉ chiếm giữ Công-gô, Ru-an-đa và Bu-run-di;
Tây Ban Nha chiếm một phần Ghi-nê, một phần sa mạc Xa-ha-ra, lập chế độ

5


bảo hộ một phần lãnh thổ Ma-rốc. Ngoài ra Đức, Italia cũng chiếm cho mình
một số vùng đất ở khu vực Tây, Nam và Đông châu lục.
Chính cách chính sách áp đặt phân chia biên giới lãnh thổ, áp bức bóc
lột, chia để trị mà chủ nghĩa thực dân để lại là nguyên nhân sâu xa dẫn đến
các tranh chấp, xung đột ở châu Phi mà hậu quả nặng nề của nó còn để lại cho
đến ngày nay.
Thế kỷ XX là thời kỳ của quá trình đấu trành giành độc lập của các quốc
gia Châu Phi. Một vài quốc gia đã bắt đầu độc lập từ đầu thế kỷ 20. Tuy
nhiên, chỉ đến sau chiến tranh Thế giới thứ hai, cùng với sự hình thành của
phe xã hội chủ nghĩa, sự suy yếu của chủ nghĩa thực dân, sự phát triển mạnh
mẽ của phong trào đấu tranh giải phóng dân tộc trên toàn thế giới, thì các
nước châu Phi mới thực sự bắt đầu quá trình giành lại độc lập từ tay các đế

quốc thực dân châu Âu.
b.

Về dân cư

Dân cư châu Phi rất đa dạng, bao gồm trên 1.000 nhóm nhỏ khác nhau.
Ở Bắc Phi chủ yếu là người A-rập, ở phía Nam Sahara chủ yếu là các tộc
người Phi da đen. Ngoài ra còn có một bộ phận người gốc châu Âu và châu Á
sống ở các nước có khí hậu cận nhiệt đới.
Năm 2007, dân số châu Phi ước tính đạt trên 973 triệu người, chiếm 14%
dân số thế giới, đứng thứ hai sau châu Á, mật độ dân số là 32,27 người/km².
Dân số châu Phi tăng trưởng nhanh, hiện nay đạt khoảng 1,8% năm và
được dự đoán sẽ tiếp tục tăng nhanh trong thời gian tới. Ước tính đến năm
2015, dân số châu Phi sẽ đạt khoảng 1.050 triệu người.
c.

Về ngôn ngữ

Về mặt ngôn ngữ, các bộ tộc châu Phi đều có thổ ngữ riêng, nhưng về
chữ viết thì chỉ có chữ Ả - rập ở Bắc Phi, Amharique ở Ethiopia, Swahili ở
Đông Phi và Africaner của người Boer tại Nam Phi. Các ngôn ngữ châu Âu
cũng có ảnh hưởng đáng kể: tiếng Anh, Pháp, Tây Ban Nha và Bồ Đào Nha

6


được coi là ngôn ngữ chính thức tại một số nước do kết quả của quá trình thực
dân hóa.
d.

Về tôn giáo

Tính chất đa dạng về văn hóa của các bộ tộc đã dẫn đến các hình thức tín
ngưỡng ở châu Phi cũng rất phong phú, bắt rễ lâu đời trong đời sống của các
dân tộc và còn ảnh hưởng sâu rộng đến ngày nay. Từ thế kỷ thứ 15, đạo Hồi
bắt đầu xâm nhập vào châu Phi từ phía Bắc, đến thế kỷ thứ 16 là sự xuất hiện
của đạo Tin lành và đạo Thiên chúa cùng với quá trình bành trướng của chủ
nghĩa thực dân châu Âu. Hiện nay có khoảng 40% dân số châu Phi theo đạo
Hồi, tập trung phần lớn ở khu vực Bắc Phi, 40% theo đạo Tin lành và đạo
Thiên chúa, còn lại 20% dân số chủ yếu theo các tôn giáo châu Phi bản địa,
đuợc gọi là đạo Cổ truyền hay Vật kinh giáo, là những tôn giáo có xu hướng
tiến hóa quanh thuyết vật kinh và tục thờ cúng tổ tiên.
Chính các đặc điểm đa dạng về dân cư, văn hóa, tôn giáo này của châu Phi
đã khiến cho châu lục này có một sự đa dạng hóa về nhu cầu tiêu dùng, có tác
động lớn đến sự phát triển kinh tế chung của toàn châu lục và tạo nên một sức
hấp dẫn đặc biệt đối với phần còn lại của thế giới. Ngược lại, các đối tác bên
ngoài cũng cần phải nghiên cứu rất kỹ các đặc điểm nói trên để có thể đáp ứng
nhu cầu của một thị trường vô cùng rộng lớn nhưng lại hết sức phức tạp này.
e. chính trị – xã hội
Bước vào thập kỷ 90 của thế kỷ XX, các xung đột khu vực ở châu Phi đã
dần được hòa dịu. Tuy nhiên, một số điểm nóng mới đã xuất hiện, các xung
đột nội bộ, mâu thuẫn sắc tộc – tôn giáo, tranh giành quyền lực lại bùng nổ ở
nhiều nơi.
Từ năm 1990 đến nay đã có hơn 40 quốc gia châu Phi thực thi chế dân
chủ đa đảng, thông qua việc sửa đổi Hiến pháp, điều chỉnh cơ cấu lãnh đạo,
tiến hành các cuộc bầu cử tự do. Việc chuyển đổi này có mặt tích cực là giảm
thiểu được chế độ độc tài quân phiệt tại các nước châu Phi, phát huy các tiềm
năng sẵn có, tạo điều kiện thúc đẩy kinh tế phát triển. Tuy nhiên, việc áp đặt
7

những giá trị dân chủ theo mô hình phương Tây vào các quốc gia kém phát
triển, trình độ dân trí thấp, tập quán chính trị lạc hậu với những đặc thù văn
hóa riêng không những mang lại kết quả khả quan mà còn đẩy nhiều nước
châu Phi vào tình trạng bất ổn định hơn. Sau nhiều thập kỷ dưới chế độ độc
tài, khi chuyển sang dân chủ đa nguyên đa đảng, ở châu Phi đã xuất hiện hàng
loạt các đảng phái hoạt động theo tiêu chí địa phương, tôn giáo, bộ tộc.
Những mâu thuẫn, thù địch giữa các bộ tộc, tôn giáo và tranh chấp lãnh thổ,
biên giới quốc gia lại được dịp bùng phát. Nhiều cuộc nội chiến, xung đột sắc
tộc, tôn giáo và các cuộc chiến tranh đã nổ ra tại Xu-đăng, Xô-ma-li, Ethiopia,
Trung Phi, Ăng-gô-la, Burundi, Li-bê-ria, khủng hoảng vùng Hồ lớn….đã
một lần nữa tàn phá nền kinh tế các nước này, tác động tiêu cực đến tình hình
chính trị và môi trường phát triển kinh tế của châu Phi.
Bên cạnh đó, vẫn xuất hiện một số quốc gia có những bước đi thận
trọng, khôn khéo trong cải cách, tránh được vòng xoáy của bạo lực, xung đột
và duy trì được ổn định, tăng trưởng như Cộng hòa Nam Phi, Namibia, Marốc, Tuy-ni-di, Xê-nê-gan, Ai Cập….

II. ĐẶC ĐIỂM CỦA NỀN BÁO CHÍ CHÂU PHI
1.

Lịch sử phát triển của báo chí châu phi gắn liền với lịch sử phát

triển phức tạp của chính trị.
Giống như mọi nền báo chí ở bất kỳ một quốc gia nào trên thế giới, nền
báo chí châu Phi có một quá trình phát triển và quá trình phát triển này gắn
liền với những diễn biến phức tạp của chính trị
Báo chí châu Phi chỉ thực sự bắt đầu phát triển từ những năm 60 của thế
kỷ XX, khi các quốc gia ở châu lục này lần lượt giành độc lập, chủ quyền từ
tay các nước thực dân phương Tây.
Thế kỷ XIX, báo chí là phương tiện để các nước thực dân phương Tây

bành trướng xâm lược thuộc địa ở châu Phi. Khi đó họ đã:
Đưa ra các ấn phẩm báo chí truyền đạo: Ine Irohi, Nigieria (1860-1867)
8


Thành lập các tập đoàn độc quyền lớn về báo chí: African standart
(1902)…thể hiện sự quan tâm của nhà nước thực dân với nhân dân bản địa.
Khi các tổ chức và các đảng chống thực dân ra đời, đã đưa ra những ấn
phẩm báo chí nhằm hướng dẫn và nâng cao nhận thức cho người dân về cuộc
chiến tranh giành độc lập, chủ quyền dân tộc.
Tại Dagomee trong những năm 1939-1959, Đảng liên minh tiến bộ đã
cho xuất bản 8 ấn phẩm thường kỳ; liên minh Dân chủ châu Phi có 2 ấn
phẩm; các đảng khác thì đóng góp 5 ấn phẩm và công đoàn là 9 ấn phẩm.
Trong thập niên từ 1960-1970:
Báo chí châu Phi non trẻ, thiếu kinh nghiệm và gặp nhiều khó khăn,
thiếu thốn về kỹ thuật, công nghệ…do sự thống trị lâu dài của các nước thực
dân phương Tây trước đó. Đây chính là lực cản lớn và ngày càng đẩy sâu hơn
khoảng cách giữa các quốc gia trong châu lục này.
Những nỗ lực của các nước châu Phi:
Xây dựng được các ấn phẩm bằng tiếng dân tộc, các hãng thông tấn quốc gia.
Thành lập các tổ chức báo chí xuyên quốc gia: Liên đoàn các nhà báo
châu Phi, Liên đoàn các hãng thông tấn ẢRập-FANA…
Trong thập niên 70 của thế kỷ XX: Về cơ bản báo chí châu Phi không có
những biến đổi đặc biệt so với thập niên trước đó.
Đài phát thanh là phương tiện thông tin được người dân sử dụng nhiều nhất
Các hệ thống truyền hình PANA-Phi (PANA FTEL), Liên hiệp các công
ty phát thanh và truyền hình quốc gia, Liên minh quốc tế các nhà báo châu
Phi (MSAJ) lần lượt ra đời.
Thập niên 80 của thế kỷ XX:
Nhiều tòa soạn phải xuất bản các bản tin thay cho báo hàng ngày do khó

khăn về kinh tế, thiếu thốn về phương tiện kỹ thuật hiện đại, thiếu nhân lực có
trình độ chuyên môn kĩ thuật, giá giấy, giá thiết bị ngành in tăng…
Các nước có nền báo chí phát triển nhất châu Phi: Ai Cập, Maroc,
Tuynidi và một số quốc gia mới phát triển như: Nam Phi, Gamma hay
9


Camerun. Trong đó Algeria (>150 ấn phẩm thường kỳ), Ai Cập (300 ấn
phẩm)…
Thập niên 90 của thế kỷ XX:
Chế độ phân biệt chủng tộc Apacthai sụp đổ, theo đó một loạt các đạo
luật nghiêm cấm và hạn chế quyền tự do báo chí bị dỡ bỏ như: “ Bộ luật ứng
xử”, Hội đồng tối cao về báo chí cũng bị giải tán...
Từ 1997, nhà báo không còn bị đe dọa vào tù nếu từ chối để lộ nguồn
thông tin, bạn đọc có quyền phản hồi với những thông tin đã được nhận.
2.

Nền báo chí kém phát triển do nhiều yếu tố.

Những yếu tố làm cho nền báo chí ở đây kếm phát triển bao gồm rất
nhiều. Từ vấn đề kinh tế, xã hội đến các vấn đề văn hóa, giáo dục, ngôn
ngữ… Để hiểu rõ hơn những khó khăn này, chung ta cùng tìm hiểu ở phần sau
của bài.
III. NHỮNG RÀO CẢN ĐỐI VỚI SỰ PHÁT TRIỂN CỦA BÁO
CHÍ CHÂU PHI
Rào cản là những thách thức, những khó khăn. Rào cản là những thử
thách mà chúng ta phải nỗ lực vựơt qua. Rào cản đối với nền báo chí bao gồm
rất nhiều yếu tố. Các vấn đề xung quanh chúng ta, xung quanh đời sỗng xã
hội đều có thể ngăn cản sự phát triển của nên báo chí. Các yếu tố ngăn cản sự
phát triển của báo chí châu Phi bao gồm:

1.

Thành phần dân cư của châu Phi

Đây được xem là rào cản đầu tiên đối với sự phát triển của nền báo chí
châu Phi. Dân cư ở khu vực này bao gồm rất nhiều các thành phần đến từ
nhiều nơi trên thế giới tập trung một cách tự do, hỗn độn, tạp nham, không
đồng đều giữa các vùng, miền trong cùng một khu vực.
Dân cư châu Phi có thể nhóm một cách thuận tiện theo khu vực mà họ
sinh sống ở phía bắc hay phía nam của sa mạc Sahara; các nhóm này được gọi
10


là người Bắc Phi và người Phi hạ Sahara một cách tương ứng. Người Ả RậpBerber nói tiếng Ả Rập chi phối khu vực Bắc Phi, trong khi khu vực châu Phi
hạ Sahara được chi phối bởi một lượng lớn dân cư tạp nham, nói chung được
nhóm cùng nhau như là “người da đen” do nước da sẫm màu của họ. Ở đây
có một sự đa dạng về các loại hình dáng cơ thể trong số những người Phi hạ
Sahara—dao động từ người Masai và Tutsi, được biết đến nhờ vóc người cao
lớn của họ, tới người Pygmy, là những người có tầm vóc nhỏ nhất thế giới.
Ngoài các nhóm người gốc sông Nil ở miền nam Sudan, một số nhóm
người gốc sông Nil có ở Ethiopia, và các tộc người Phi thiểu số Bantu ở
Somalia, người Phi từ các phần đông bắc của châu lục này nói chung có hình
dáng bên ngoài khác với những người này ở các khu vực khác. Những người
nói tiếng Bantu là đa số ở miền nam, trung tâm và đông châu Phi; nhưng cũng
có vài nhóm người gốc sông Nil ở Đông Phi, và chỉ còn rất ít người Khoisan
và Pygmy bản địa ở miền nam và trung châu Phi.
Người Phi nói tiếng Bantu cũng chiếm ưu thế ở Gabon và Guinea Xích
đạo, cũng như có sinh sống ở miền nam của hai nước Cameroon và Somalia.
Tại sa mạc Kalahari ở miền nam châu Phi, những người được gọi là Bushmen
("San", có quan hệ gần với người "Hottentot", nhưng khác biệt rõ) đã sống ở

đó lâu đời. Người San về mặt bề ngoài là khác biệt với những người châu Phi
khác và là dân bản địa ở miền nam châu Phi. "Pygmy" là người bản địa của
miền trung châu Phi.
Người Phi ở Bắc Phi, chủ yếu là Ả Rập-Berber, là những người Ả Rập
đã đến đây từ thế kỷ 7 và đồng hóa với người Berber bản địa. Người
Phoenicia (Semit), và người Hy Lạp và người La Mã cổ đại từ châu Âu cũng
đã định cư ở Bắc Phi. Người Berber là thiểu số đáng kể ở Maroc và Algérie
cũng như có mặt ở Tunisia và Libya. Người Tuareg và các dân tộc khác
(thường là dân du mục) là những người sinh sống chủ yếu của phần bên trong
Sahara ở Bắc Phi. Người Nubia da đen cũng đã từng phát triển nền văn minh
của mình ở Bắc Phi thời cổ đại.
11


Một số nhóm người Ethiopia và Eritrea (tương tự như Amhara và
Tigray, gọi chung là người "Habesha") có tổ tiên là người Semit (Sabaea).
Người Somali là những người có nguồn gốc từ các cao nguyên ở Ethiopia,
nhưng phần lớn các bộ tộc Somali cũng có tổ tiên là người gốc Ả Rập. Sudan
và Mauritania được phân chia giữa phần lớn người gốc Ả Rập ở phía bắc và
người Phi da đen ở phía nam (mặc dù nhiều người gốc "Ả Rập" ở Sudan có tổ
tiên rõ ràng là người châu Phi, và họ khác rất nhiều so với người gốc Ả Rập ở
Iraq hay Algérie). Một số khu vực ở Đông Phi, cụ thể là ở đảo Zanzibar và
đảo Lamu của Kenya, có những người dân và thương nhân gốc Ả Rập và Hồi
giáo châu Á sinh sống từ thời Trung Cổ.
Bắt đầu từ thế kỷ 16, người châu Âu như Bồ Đào Nha và Hà Lan bắt đầu
thiết lập các điểm thương mại và pháo đài dọc theo bờ biển tây và nam châu
Phi. Cuối cùng thì một lượng lớn người Hà Lan, cùng với người Pháp
Huguenot và người Đức đã định cư lại tại khu vực gọi là Cộng hòa Nam Phi
ngày nay. Hậu duệ của họ, người Phi da trắng (Afrikaan), là nhóm dân da
trắng lớn nhất ở Nam Phi ngày nay.

Trong thế kỷ 19, giai đoạn thứ hai của quá trình thuộc địa hóa đã đem
một lượng lớn người Pháp và người Anh tới định cư ở châu Phi. Người Pháp
sống chủ yếu ở Algérie, còn một lượng nhỏ khác sống ở các khu vực khác
thuộc Bắc và Tây Phi. Người Anh định cư ở Nam Phi cũng như ở Rhodesia
thuộc địa và ở các vùng cao nguyên của Kenya ngày nay. Một lượng nhỏ binh
lính, thương nhân và viên chức gốc Âu cũng sinh sống ở các trung tâm hành
chính như Nairobi và Dakar.
Sự tan rã của các thuộc địa trong thập niên 1960 thường tạo ra sự di cư
hàng loạt các hậu duệ gốc Âu ra khỏi châu Phi—đặc biệt là ở Algérie, Kenya
và Rhodesia (nay là Zimbabwe). Tuy nhiên, ở Nam Phi thì người da trắng
thiểu số (10% dân số) vẫn ở lại rất nhiều tại nước này kể cả sau khi sự cai trị
của người da trắng chấm dứt năm 1994. Nam Phi cũng có cộng đồng người
hỗn hợp về chủng tộc (người da màu).
12


Sự thực dân hóa của người châu Âu cũng đem tới đây nhiều nhóm người
châu Á, cụ thể là những người từ tiểu lục địa Ấn Độ tới các thuộc địa của
Anh. Các cộng đồng lớn người Ấn Độ có ở Nam Phi và các nhóm nhỏ hơn có
ở Kenya và Tanzania cũng như ở một vài nước thuộc nam và đông châu Phi.
Một cộng đồng khá lớn người Ấn Độ ở Uganda đã bị nhà độc tài Idi Amin
trục xuất năm 1972, mặc dù nhiều người kể từ đó đã quay trở lại.
Châu Phi là khu vực duy nhất trên thế giới hội tụ đầy đủ những tộc
người, hội tụ đầy đủ dân cư các châu lục trên toàn thế giới. Là một châu lục
có nguồn gốc dân số phức tạp, đa dạng, phong phú. Nhưng chính sự hỗn hợp
này đã gây ra rất nhiều khó khăn cho sự phát triển của báo chí ở đây.
2.

Ngôn ngữ – rào cản đối với sự phát triển của nền báo chí

Việc tồn tại nhiều vấn đề ngôn ngữ đặt ra vấn đề đối với nền bào chí
châu Phi là phải in ấn và xuất bản các ấn phẩm bao chí bằng nhiều ngôn ngữ
khác nhau, hay nói cách khác là phải xây dựng nhiều cơ quan báo chí đại
phương và khu vực.

Bản đồ chỉ ra sự phân bố các hệ ngôn ngữ và một số ngôn ngữ chính ở
châu Phi
13


Bản đồ chỉ ra sự phân bổ các hệ ngôn ngữ và một số ngôn ngữ chính ở
châu Phi. Hệ Phi-Á mở rộng tới Sahel và Tây Nam Á. Hệ Niger-Congo được
phân chia để chỉ ra kích thước của nhóm ngôn ngữ Bantu
Theo phần lớn các ước tính thì châu Phi có trên cả ngàn ngôn ngữ. Có 4
hệ ngôn ngữ chính có gốc bản địa ở châu Phi.
Hệ ngôn ngữ Phi-Á là hệ ngôn ngữ của khoảng 240 thứ tiếng và 285
triệu người sử dụng trải khắp Bắc Phi, Đông Phi, Sahel và Tây Nam Á.
Hệ ngôn ngữ Nil-Sahara bao gồm hơn 100 thứ tiếng được khoảng 30
triệu người sử dụng. Các tiếng Nil-Sahara chủ yếu sử dụng ở Tchad, Sudan,
Ethiopia, Uganda, Kenya và bắc Tanzania.
Hệ ngôn ngữ Niger-Congo bao phủ phần lớn châu Phi hạ Sahara và có lẽ
là họ ngôn ngữ lớn nhất thế giới khi nói đến như là có nhiều thứ tiếng khác
nhau. Một điều đáng chú ý trong số đó là các tiếng Bantu được nói nhiều nhất
ở khu vực hạ Sahara.
Hệ ngôn ngữ Khoisan có số lượng trên 50 thứ tiếng và được khoảng
120.000 người nói ở miền nam châu Phi. Nhiều thứ tiếng trong họ ngôn ngữ
này đang ở trong tình trạng mai một. Người Khoi và San được coi là những
cư dân nguyên thủy của vùng này.
Các ngôn ngữ châu Âu cũng có một số ảnh hưởng đáng kể; tiếng Anh,
tiếng Pháp, tiếng Bồ Đào Nha và tiếng Tây Ban Nha là các ngôn ngữ chính thức

tại một số nước do kết quả của quá trình thực dân hóa. Tại Cộng hòa Nam Phi,
nơi có một lượng đáng kể người gốc châu Âu sinh sống, thì tiếng Anh và tiếng
Afrikaan là ngôn ngữ bản địa của một bộ phận đáng kể dân chúng.
3.

vấn đề kinh tế – xã hội và an ninh quốc phòng

a.

vấn đề kinh tế

Châu phi là một khu vực nghèo nhất trên thế giới. Nên có nền kinh tế
chậm phát triển nhất, và cũng là khu vực có tình hình chính trị biến động,
phức tạp nhất thế giới, luôn bị các nước tư bản nhòm ngó . Đây là châu lục có

14


người sinh sống nghèo khổ nhất thế giới, và sự nghèo khổ này về trung bình
là tăng lên so với 25 năm trước.
Một số hình minh họa cho sự nghèo khó của châu Phi:

Nguồn nước hiếm hoi của người dân châu Phi

Đói, gầy, suy dinh dưỡng – tình trạng phổ biến của người dân châu Phi

Cám – nguồn thực phẩm cứu đói của người dân
15

Ngân hàng thế giới nhận xét rằng trong các năm 1996-1997, châu Phi có
tốc độ tăng trưởng là 5%, lạm phát ở mức độ vừa phải, đặc biệt khu vực Nam
Xa-ha- ra có thể đạt mức tăng trưởng bình quân 4% trong 10 năm tới. Tình hình
phát triển kinh tế có sự khác nhau giữa các vùng, tỷ lệ tăng trưởng của các nước
Cộng đồng Trung Phi chỉ đạt 1,1%, các nước khối Ma-grép gồm An-giê-ri, Marốc, Li-bi, Mô-ri-ta-ni và Tuy-ni-di đạt 1,7%; khu vực tiểu lục địa Xa-ha-ra đạt
3,3%, các nước Tây Phi đạt 3,5%; trong khi các nước ở miền Đông và Nam châu
Phi duy trì được tốc độ tăng truởng bình quân khoảng 5% năm.
Nguyên nhân dẫn đến kết quả trên là do từ năm 1994, nhờ có hoà bình
ổn định tương đối nên nhiều nước châu Phi có điều kiện khôi phục sản xuất,
thực hiện cải cách kinh tế, tăng cường hợp tác kinh tế khu vực, đồng thời
tranh thủ viện trợ kỹ thuật từ bên ngoài. Các tổ chức kinh tế của Liên Hợp
Quốc cho biết sự cải thiện của nền kinh tế châu Phi trong mấy năm trở lại đây
là chưa chắc chắn, bởi còn chứa đựng yếu tố nhất thời, không đảm bảo cho sự
phát triển bền vững trong tương lai. Vì xuất phát điểm thấp, khả năng tiếp thu
khoa học kỹ thuật chậm nên kinh tế châu Phi thường bị thiệt hại do tác động
tiêu cực của tự do hoá quá nhanh; hơn nữa trong quá trình hội nhập vào nền
kinh tế thế giới, do không đủ sức cạnh tranh, họ lại càng bị thua thiệt và tụt
hậu rất nhiều so với các khu vực khác.
Trong những năm đầu thập kỷ 80, cục diện tình hình thế giới có nhiều
thay đổi, châu Phi không còn là khu vực tranh giành ảnh hưởng và tập hợp lực
lượng của các nước lớn; vì vậy từ chỗ Liên Xô (cũ) và Mỹ viện trợ ồ ạt về
quân sự, kinh tế, ủng hộ chính trị đối với các nước đồng minh, nay họ điều
chỉnh chiến lược, giảm đối đầu, giảm cam kết và viện trợ, đồng thời hợp tác
với nhau trong việc giải quyết các xung đột khu vực nhằm tiếp tục duy trì ảnh
hưởng lợi ích của họ.
Trong thời kỳ chiến tranh lạnh, sự đối đầu, tranh giành ảnh hưởng giữa
Liên Xô (cũ) và Mỹ, khu vực châu Phi chủ yếu tập trung vào các điểm nóng
như Ang-gô-la, Mô-dăm-bích, Na-mi-bi-a, E-ti-ô-pi-a. Trong khi Liên Xô coi
16

trọng ảnh hưởng chính trị hơn lợi ích kinh tế, thì Mỹ chú trọng cả mục đích
chính trị, kinh tế, quân sự. Các nước và các tổ chức có quan hệ truyền thống
với châu Phi như Pháp, Anh, Tây Ban Nha, Bồ Đào Nha, I-ta-li-a và EU nói
chung có nhiều lợi ích chính trị, quân sự, kinh tế ở châu Phi; họ có chung mục
đích là phối hợp với Mỹ trong việc ngăn chặn ảnh hưởng của Liên Xô và
CNXH tại khu vực vốn là thuộc địa cũ của họ, nhưng họ có mâu thuẫn, tranh
giành lợi ích kinh tế với Mỹ.
Từ khi nguồn viện trợ, giúp đỡ từ bên ngoài bị cắt giảm, chính quyền
Trung ương của nhiều nước châu Phi mất chỗ dựa cả về chính trị, kinh tế; mặt
khác lại chưa kịp điều chỉnh chính sách nên không đủ khả năng điều hành, quản
lý đất nước. Trong tình trạng khủng hoảng cả về kinh tế, chính trị, xã hội, những
mâu thuẫn bộc tộc, bộ lạc và tôn giáo tranh giành quyền lực vốn tồn tại âm ỉ, nay
bùng nổ dẫn đến các cuộc xung đột đẫm máu xẩy ra tại Xô-ma-li, Xu-đăng,
Công-gô, Da-i-a, Ang-gô-la, Mô-dăm-bích, An-giê-ri, Li-bê-ri-a, Ru-an-đa, Burun-đi v.v... . Người ta ước tính rằng châu Phi có thể giảm sự phụ thuộc vào viện
trợ của nước ngoài một cách đáng kể nếu mọi lợi nhuận thu được tại các nước
châu Phi được tái đầu tư vào khu vực trong ít nhất 12 tháng.
Nước thành công kinh tế nhiều nhất là Cộng hòa Nam Phi, đây là một
quốc gia phát triển về công nghiệp và kinh tế như bất kỳ nước công nghiệp
châu Âu hay Bắc Mỹ nào, nước này còn có thị trường chứng khoán riêng rất
hoàn thiện. Nam Phi đạt được điều này một phần là nhờ sự giàu có đáng ngạc
nhiên về các nguồn tài nguyên thiên nhiên, nước này là nước dẫn đầu thế giới
về sản xuất vàng và kim cương.
Nigeria nằm trên một trong những nguồn dầu mỏ lớn nhất đã được công
nhận trên thế giới và cũng là nước có dân số lớn nhất trong số các quốc gia
châu Phi, cũng là một quốc gia phát triển nhanh. Tuy nhiên, phần lớn ngành
công nghiệp dầu mỏ thuộc sở hữu của nước ngoài, và trong ngành này thì sự
tham nhũng là lan tràn, ngay ở cấp độ quốc gia, vì thế rất ít tiền thu được từ

17

dầu mỏ còn lại trong nước, và số tiền đó chỉ đến với một phần trăm ít ỏi của
dân số.
Những nguyên nhân làm cho nền kinh tế châu Phi chậm phát triển, tụt lùi
so với các khu vực trên thế một phần là do tình trạng đã và đang trong giai
đoạn chuyển tiếp không ổn định từ chủ nghĩa thực dân sang giai đoạn mới
thuộc thời kỳ hậu chiến tranh lạnh đã làm gia tăng sự tham nhũng và chế độ
chuyên quyền, gây ra tình trạng nghèo đói, bất ổn về kinh tế.
Nền kinh tế kém phát triển là nguyên nhân chính gây ra rào cản đối với
sự phát triển của nền báo chí. Kinh tế khó khăn sẽ không đủ nguồn vốn để chi
cho báo chí hoạt động, không tạp trung vốn để triển khai các chương trình
thông tin tới công chúng. Đặc biệt là viêc đưa thông tin đến vùng sâu, vùng
xa. Tập chí Le Courrier, do UNESSCO xuất bản đã nêu lên tình hình phúc tạp
của hoạt động bái chí ở châu Phi: “ Ngày nay ở châu Phi trong số 1000 người
chỉ có 15 người có thể nhận được báo hàng ngày, còn việc sử dụng báo chí
làm phương tiện thông tin đại chúng thì vấp phải những vấn đề lớn, đặc biệt ở
những khu vực nông nghiệp”.
b. về chính trị
Các quá trình chính trị phức tạp diễn ra thế giới đẫ không thể không ảnh
hưởng đến tình hình ở châu Phi và các phương tiện thông tin đại chúng ở châu
lục này.
“ Châu Phi bị cuốn hút ào toàn bộ những sự tác động qua lại phức tạp và
đầy mâu thuẫn giữa Bắc và Nam, giữa Đông và Tây. Quá trình không thuần
nhất là quá trình hình thành mối quan hệ giữa các nước tư bản chủ nghĩa phát
triển và những nước đang phát triển. Định hướng châu Phi trong chính sách
và ý thức hệ của Phương tây chiếm một vị trí quan trọng và đã ảnh hưởng
nhiều đến những chủ thuyết chính trị học và văn hóa học ra đời ở Mỹ và ở các
nuớc Tây Âu, ảnh hưởng tới những quy luật phân tích và mô tả các sự vật
hiện tượng thực tế của “thế giới thứ ba”. Điều này cũng liên quan đến quá

18


trình hình thành lý luận báo chí, trong đó có những biến thể của lý luận ấy
liên quan tới những vấn đề các phương tiện thông tin đại chúng ở những nước
đang phát triển.
Chủ trương thường xuyên theo dõi nhịp đập trên lục đại châu Phi trong
suốt thời kỳ hậu chiến là đặc trưng của các cường quốc phương Tây. Điều
này đã chế định mọt số xu hướng chung trong chính sách của những nước này
đối với châu Phi. Tuy nhiên nhờ có kinh nghiệm lịch sử của mình – trong mốt
số trường hợp đó là kinh nghiệm về sự tác độngqua lại giữa thuộc địa và
chính quốc – mỗi cường quốc ấy đều có những mục tiêu đặc thù cùa mình để
đạt được những mục tiêu ấy trong “thế giới thứ ba”. Cách tiếp cận của các
nước tư bản chủ nghĩaphát triển đối với khu vực châu Phi được cụ thể hóa
dướ góc độ cách nhìn của từng quốc gia phương Tây”. Đó là lời nhận xét của
X.M.Vinogradop.
Lời nhận xét đã thâu tóm được toàn bộ nền chính trị ở châu Phi: bất ổn,
biến động, chính trị không ổn định ảnh hưởng rất nhiều đến sự phát triển của
các lĩnh vực khác trong đời sống xã hội. Chính trị bất ổn không thể tập trung
cho phát triển kinh tế, không thể huy động huy động nguồn vốn đầu tư từ các
nước. Hơn nữa, những mục tiêu xây dựng, phát triển trong lĩnh vực báo chí
cũng bị hạn chế theo, làm chậm quá tình đi lên của ngành báo.
4.

tình trạnh mù chữ, dân cư không có truyền thống đọc báo.

Quá trình trao đổi thông tin không chỉ bao hàm sự tồn tại của thông tin
và những khẳ năng truyền tải. Cần làm sao để mọi người hiểu rõ người đưa ra
thông tin. Các ý tueoengr và tư tưởng cảm xúc được truyền tải ở cấp độ tri
thức và cảm xúc. Tư tưởng được truyền tải bằng lời nói, còn lời nói trước hết

được hình thành trước hết bằng từ. Mỗi từ đều có một ngữ nghĩa nhất định
biểu thị một nội dunh và ý nghĩa cụ thể. Trong quá trình thông tin, công
chúng nhận thức thông qua ngữ nghĩa của từ vựng. Điều cần thiết là làm sao
để giữa người cung cấp thông tin và công chúng, các từ ngữ đều có một ý
19


nghĩa. Tuy nhiên ở một số nước châu Phi từ vựng chính được mọi người cúng
sử dụng lại bắt nguồn từ các giới tri thức. Để số dân chúng không biết chữ
tiếp cận được với những sự kiện đang diễn ra, thì cần phải dịch những từ ngữ
chuyển tải thực tế chính trị, kinh tế và văn hóa, xã hội từ ngông ngữ giao tiếp
chung cho các quốc gia – đó là ngôn ngữ của những nước thực dân cũ – ra các
ngôn ngữ địa phương. Những từ ngữ và các cụm từ như: phục hưng dân chủ,
chế độ đa đảng, nhà nước pháp quyền, đổi mới nền kinh tế, tự do ngôn luận,
tự do báo chí,…và những từ ngữ khác thường không tồn tại trong ngôn ngữ
dân tộc. Qua phân tích ngữ nghĩa các từ vựng chính trị – xã hội được sử dụng
trên các phương tiện thông tin đại chúng người ta thấy rằng thành phần từ của
các ngôn ngữ địa phương bị tuutj hậu đáng kể so với thực tế đời sống chính trị
– xã hội. Sở dĩ như vậy là vì những từ ngữ được sử dụng rộng rãi trong các
phương tiện thông tin đại chúng lại không có những từ đồng nghĩa tương ứng
và những từ thay thế trong ngôn ngữ địa phương. Hậu quả là đã có những
hiện tượng bóp méo đáng kể thông tin được truyền tỉa trên đà phát thanh và
đài truyền hình quốc gia.
Ngoài tình trạng mù chữ thì một trong những nguyên nhân khiến cho báo
chí kém phát triển ở khu vực châu Phi xích đạo là: không có truyền thống đọc
sách báo. Sở dĩ như vậy là vì các dân tộc có nền văn minh truyền khẩu – đa số
các dân tộc bản xứ ở châu Phi thuộc vào diện này – có thái độ hoàn toàn xa lạ
đối với báo chí, xét trên góc độ văn hóa và tâm lý – xã hội, không giống thái
độ của các dân tộc có nền văn minh chữ viết. Có nhiều người biết đọc và biết
viết, có khẳ năng kinh tế để mua sách, báo hoặc tạp chí, nhưng họ không mua

những thứ đó, vì họ coi đọc sách báo là một việc hất sức tri thức, thậm chí là
một công việc bàn giấy. Nhất là báo chí thường lại được xuất bản bằng tiếng
nước ngoài.
Một khi nhân dân không biết chữ hay là hạn chế về ngữ nghĩa thì vĩnh
viễn sẽ không bao giờ có công chúng báo chí, báo chí không thể nào hoạt
động. Truyền thống đọc báo cung là một trong những yếu tố kìm hãm sự phát
20


triển của báo chí. Để thay đổi một truyền thống cỏa dan tộc nào đó là vô cùng
khó khăn và phải có một thời gian dài. Do vậy, để thu hút được công chúng,
báo chí châu Phi phải thay đổi và phục hồi dần dần.
5.

các ấn phẩm báo chí có giá trị cao

Trong điều kiện những cải cách thị trường đang diễn ra ở nhiều nước
châu Phi thì sự tồn tại của từng ấn phẩm đã trở nên cực kỳ phức tạp do cạnh
tranh ngặt nghèo và do những đặc điểm của thị trường. Tình trạng nhiều ấn
phẩm biến mât khỏi thi trường báo chí trong một thời gian ngắn chứng tỏ rằng
sự tồn tại của một doanh nghiệp báo chí đòi hỏi không chỉ về thiết bị kỹ thuật,
cán bộ báo chí mà còn phải có những kiến thức kinh tế về hoạt động xuất bản
báo chí. Thị trueoengf báo chí vẫn chưa được lấp đầy tối đa. Vì báo chí không
phải là nhu yếu phẩm, báo chí không phải là mặt hàng của những người có
mức thu nhập tương đối cao. Thường thường dân chúng tăng chi tiêu mua
sắm những mặt hàng nào đó lại phụ thuộc vào sức mua của các công dân nói
chung và phụ thuộc vào ía cả của các mặt hàng tiêu dùng phổ biến trong thời
gian đó. Do vậy mà các ấn phẩm mang gía trị cao, chi phí sản xuất báo là rất
lớn. Châu Phi phụ thuộc nhiều vào nhập khẩu kỹ thuật ấn loát và giấy. Tình
trạng số lượng phát hành không lớn hầu như phổ biến của các ấn phẩm đã

không cho phép giảm chi phí sản xuất trên một bản in. còn việc thị trường yếu
kém và không tồn tại những cơ cấu, cơ chế hiện đại trong việc thu hút các
phương tiện quảng cáo vào lĩnh vực báo chí – đó là những vấn đề hết sức gay
gắt trong việc phát triển báo chí.
Ngoài ra, khoa học kỹ thuật cũng là một trong những tiêu chuẩn để đánh
giá sự phát triển của nền báo chí. Là một khu vực chịu chiến tranh liên miên
châu Phi có một nền kinh tế hết sức khó khăn đồng nghĩa với việc máy móc,
thiết bị kém phát triển. Các thiết bị kỹ thuật hiện đại còn thiếu, đã lỗi thời, lạc
hậu, công nghệ in ấn gặp nhiều khó khăn. Việc truyền tải thông tin đến với
công chúng cũng không được đầy đủ. Đặc biệt là phát thanh, truyền hình.
21


6.

Thiếu sự quan tâm, ủng hộ của chính phủ, nhân dân
Một yếu tố không nhỏ quyết định sự phát triển của báo chí đó chính

là việc nhận được sự quan tâm của nhà nước, sự ủng hộ của toàn thể nhân
dân. Nhưng ở khu vực châu Phi thì không phải vậy. Nghề báo được coi là
nghề tử thần. Người làm báo không chỉ đối mặt với chiến tranh, tội phạm mà
với cả chính phủ. Để tranh luận về vấn đề này, các tổng biên tập đã thành lập
hẳn một diễn đàn mang tên “Biennial African Editor” – diễn đàn thường niên
của các tổng biên tập, các nhà quản lý báo chí đang làm viêc tại châu Phi với
chủ đề là “Tình trạng báo chí bị đàn áp ở các nước Châu Phi”.
Những người tham gia diễn đàn đã nghe một bản báo cáo về những
trường hợp phóng viên chết khi đang tác nghiệp. Đa phần trong số họ chết khi
đang hoạt động trong những vùng nội chiến hoặc bị các băng đảng xã hội đen
thanh toán.
Nhưng cũng không ít trong số họ là nạn nhân của nền báo chí bị chính

phủ đàn áp, cấm nói lên sự thật.
Ông Musa Saidykhan, một nhà báo người Gambia, hiện đang làm việc
tại Senegal kể rằng chính phủ Gambia dùng sức mạnh để san bằng nền báo
chí nước nhà. Họ cấm đoán tự do ngôn luận, thậm chí công khai chống lại
truyền thông, trục xuất và giết hại các nhà báo.
Tổng biên tập của tờ The Independent (một tờ báo Gambia đã bị chính
phủ xóa sổ) này cho biết: “Chính phủ đã sai quân lính tấn công một cách tàn
bạo tòa soạn và chuyên quyền bắt giữ các phóng viên, biên tập viên vì họ đã
chỉ trích chính sách của chính phủ. Tại Gambia, các tòa soạn báo bị đốt cháy
là chuyện thường ngày”.
Ông cũng nói thêm rằng: “Đây không chỉ là tình trạng ở Gambia mà còn
ở hầu hết các nước châu Phi. Chính phủ và cơ quan quyền lực ở những nước
này luôn dò xét từng công việc nhỏ nhất của báo chí. Chỉ cần đưa tin không
có lợi cho họ là những tờ báo này ngay lập tức sẽ bị xóa sổ”.

22


Nét mặt nhiều lo lắng của một tổng biên tập tham gia diễn đàn
Người đứng đầu tổ chức báo chí ở Somali, bà Hinda Mohammud
Hussein cho rằng đất nước bà là một trong những nơi nguy hiểm nhất cho các
nhà báo. Nhà báo chính là đối tượng mà quân đội và các cơ quan chính phủ
theo dõi nhiều nhất.
Bà nói thêm: “Luật báo chí ở Somali chính là mối đe dọa lớn nhất cho sự
tồn tại của tự do báo chí trên đất nước này. Tuy nhiên những phóng viên ở
Somali là một trong những phóng viên dũng cảm và yêu nghề nhất. Họ là
kênh thông tin duy nhất còn sót lại dám nói lên sự thật”.
Theo Ibrahim Sscmujju, biên tập viên của tờ Observer Weekly tại
Uganda, tại đất nước ông, báo chí luôn phải gánh chịu sự khủng hoảng về tài
chính.

Chính phủ gần như không có một sự hỗ trợ nào dành cho báo chí. Quốc
hội thậm chí còn đang xem xét dự thảo luật báo chí mới, trong đó có chi tiết
các cơ quan tình báo của Uganda có quyền truy cập các tài liệu, số điện thoại,
email của các tờ báo.
Áp lực của chính quyền đối với các phương tiện thông tin đại chúng
được thể hiện không chỉ thông qua những hành động truy nã tại tòa án, mà
còn thông qua hệ thống biểu giá , thuế nhập khẩu giấy thiết bị ấn loát, máy
móc, giấy phép hoạt động báo chí, cung cấp các đơn đặt hàng quảng cáo của
chính phủ dành cho các phương tiện thông tin đại chúng, các khoản tiền phạt.
23


Khả năng việc dự thảo luật này trở thành luật chính thức là rất lớn vì
theo ông Sscmujju thì chính phủ và quốc hội Uganda gần như là một. Đây sẽ
là nấm mồ chôn sống các nhà báo ở đất nước châu Phi này.
Diễn đàn “Biennial African Editor” là một cơ hội để các tổng biên tập và
các nhà quản lý báo chí ngồi cùng với nhau bàn về các vấn đề của báo chí,
đặc biệt là quyền tự do báo chí tại các nước châu Phi.
Họ cố gắng tìm ra giải pháp nhưng dường như đây là bài toán không có
lời giải vì tình trạng này nằm ngoài tầm kiểm soát của họ. Bởi vì đa số các
quốc gia tại châu Phi đều rất nghèo và dân trí kém, sự chuyên quyền độc đoán
của các chính phủ là điều không dễ xóa bỏ.
7.

Phát thanh là loại hình báo chí phát triển nhất ở châu Phi

.Do phát thanh phù hợp với truyền thống truyền khẩu của người châu
Phi, máy thu thanh có giá thành rẻ phù hợp với kinh tế của người dân châu
Phi…do đó nó được sử dụng phổ biến.
Trong khi đó Phát thanh-truyền hình chủ yếu dành cho giới thượng lưu.

Nguyên nhân là do kinh phí để đầu tư cho một studio truyền hình là rất lớn,
cộng với việc máy thu hình có giá thành cao nên không phù hợp với điều kiện
kinh tế của nhiều quốc gia châu Phi.
Đặc biệt loại hình phát thanh-truyền hình kỹ thuật số qua vệ tinh có khả
năng phát triển, chủ yếu dành cho tầng lớp thượng lưu. Cùng chịu chung “số
phận” với truyền hình là báo in, báo mạng cũng không mấy phát triển ở đây,
nó cũng là loại hình báo chí dành cho giới thượng lưu.
Rào cản đối với sự phát triển của nền báo chí là rất nhiều và rất lớn.
Không chỉ riêng đối với nền báo chí của châu Phi mà còn là vấn đề chung của
sự nghiệp phát triển báo chí trên toàn thế giới. Để khẳng định được nền báo
chí của quốc gia mình, mỗi quốc gia, mỗi lãnh thổ cần phải có những giải
pháp riêng cụ thể, phù hợp với điều kiện tự nhiên, lịch sử của mình.

24


IV. GIẢI PHÁP VÀ XU HƯỚNG PHÁT TRIỂN CỦA BÁO
CHÍ CHÂU PHI
1.

Giải pháp

Muốn có một nền báo chí phát triển trước hết chính phủ của mỗi quốc
gia châu Phi cần phát triển kinh tế, đưa đất nước thoát khỏi tình trạng đói
nghèo. Khi đã phàn nào thoát khổi tình trạng đói nghèo thì họ mới có diều
kiện để chú ý tới báo chí.
Để giải quyết vấn đề về ngôn ngữ chính phủ châu Phi đã đưa ra hai con
đường. Thứ nhất, tiếp tục hoàn thiện hơn nữa các ngôn ngữ địa phương để
khắc phục những rào cản về nữ nghĩa – từ vựng. Thứ hai, chuyển sang sử
dụng ngôn ngữ của các nước thực dân cũ. Nhiều nước thuộc vùng châu Phi đã

chọn con đương thứ hai.
Đối với châu Phi, vấn đề cấp bách hiện nay là giải quyết các xung đột
sắc tộc , tôn giáo, tranh giành quyền lực để có hoà bình, ổn định và phát triển
kinh tế bằng chính nỗ lực của bản thân mình chứ không phải trông chờ can
thiệp từ bên ngoài.
Tình hình mới đòi hỏi các nước châu Phi phải điều chỉnh chính sách,
thực hiện cải cách dân chủ, chuyển sang chế độ đa nguyên, đa đảng, thi hành
chính sách kinh tế thị trường, đa dạng hoá, đa phương hoá quan hệ quốc tế.
Mặc dù còn nhiều khó khăn, nhưng đã có một số dấu hiệu cho thấy châu lục
này còn có hy vọng ở tương lai.
Các liên minh chính trị như Liên minh châu Phi cũng là một niềm hi
vọng cho hợp tác và hòa bình lớn hơn giữa nhiều nước của châu lục này.
Các phương tiện thông tin đại chúng cần phải tập trung vào những thông
tin tích cực, bỏ qua những hiện tượng tiêu cực trong thực tại xã hội, ủng hộ ý
thức hệ và chính sách của chính phủ.

25