TIỂU LUẬN GIÁO DỤC CÔNG DÂN: Vận dụng phương pháp dạy học bằng tình huống nhằm Giáo dục pháp luật cho học sinh phổ thông trong dạy học môn Giáo dục công dân ở trường THCS

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI
KHOA LÝ LUẬN CHÍNH TRỊ - GIÁO DỤC CÔNG DÂN

TIỂU LUẬN
Đề tài: Vận

dụng phương pháp dạy học bằng tình huống

nhằm Giáo dục pháp luật cho học sinh phổ thông trong
dạy học môn Giáo dục công dân ở trường THCS

Người hướng dẫn: TS. Phạm Việt Thắng
Học viên: Lê Duy Lợi
Lớp: Bồi dưỡng kiến thức pháp luật K2A

Hà Tĩnh, năm 2015


ĐỀ CƯƠNG TIỂU LUẬN
MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài:
2. Mục đích nghiên cứu
3. Đối tượng nghiên cứu
4. Giả thuyết nghiên cứu
5. Nhiệm vụ và phạm vi nghiên cứu
5.1 Nhiệm vụ nghiên cứu
5.2 Phạm vi nghiên cứu
6. Phương pháp nghiên cứu
7. Đóng góp mới của đề tài
8. Kết cấu của đề tài

2


NỘI DUNG
CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC VẬN DỤNG
PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC BẰNG TÌNH HUỐNG NHẰM GIÁO DỤC
PHÁP LUẬT CHO HỌC SINH TRONG DẠY HỌC MÔN GDCD
1.1 Cơ sở lý luận của việc sử dụng phương pháp dạy học bằng tình
huống trong dạy học môn GDCD ở trường Trung học
1.1.1. Quan niệm về phương pháp dạy học bằng tình huống
1.1.1.1. Quan niệm về phương pháp dạy học
Trong các tác phẩm về lý luận dạy học, ta có thể tìm thấy nhiều định
nghĩa về phương pháp dạy học như:
Phương pháp dạy học là cách thức làm việc của thầy và trò trong sự
phối hợp thống nhất và dưới sự chỉ đạo của thầy, nhằm làm cho trò tự giác,
tích cực, tự lực đạt tới mục đích dạy học .
Bất cứ phương pháp nào cũng là hệ thống những hành động có mục
đích của giáo viên, là hoạt động nhận thức và thực hành có tổ chức của học
sinh nhằm đảm bảo cho trò lĩnh hội được nội dung trí dục.
Phương pháp dạy học đòi hỏi có sự tương tác tất yếu của thầy và trò,
trong quá trình đó thầy tổ chức sự tác động của trò đến đối tượng nghiên
cứu, mà kết quả là trò lĩnh hội được nội dung trí dục.
Những định nghĩa này đã nêu lên được một cách khái quát về phương
pháp dạy học. Qua quá trình nghiên cứu về phương pháp dạy học ta thấy
rằng giữa dạy và học có mối liên hệ mật thiết với nhau.
Phương pháp dạy học bao gồm phương pháp dạy và phương pháp
học, chúng là hai hoạt động khác nhau về đối tượng, nhưng thống nhất với
nhau về mục đích, tác động qua lại với nhau và là hai mặt của một quá trình
dạy học. Trong sự thống nhất này phương pháp dạy giữ vai trò chỉ đạo, còn
phương pháp học có tính độc lập tương đối, chịu sự chi phối của phương

3


pháp dạy, nhưng phương pháp học có ảnh hưởng trở lại đối với phương pháp
dạy.
Phương pháp dạy có hai chức năng là truyền đạt và chỉ đạo. Phương
pháp học cũng có hai chức năng là tiếp thu và tự chỉ đạo.
Thầy truyền đạt cho trò một nội dung nào đó, theo một lôgic hợp lý,
và bằng lôgic của nội dung đó mà chỉ đạo, ( định hướng, tổ chức, hướng dẫn
và kiểm tra, đánh giá) sự học tập của trò. Trong bản thân phương pháp dạy,
hai chức năng này gắn bó hữu cơ với nhau, chúng không thể thiếu nhau
được. Trong thực tiễn, nhiều giáo viên chỉ chăm lo việc truyền đạt mà coi
nhẹ việc chỉ đạo. Người giáo viên phải kết hợp hai chức năng trên đây bằng
chính lôgic của bài giảng, với lôgic hợp lý của bài giảng, thầy vừa giảng vừa
truyền đạt ), vừa đồng thời điều khiển việc tiếp thu ban đầu và cả việc tự học
của trò. Vì vậy phương pháp dạy chính là mẫu, là mô hình cơ bản cho
phương pháp học trong tất cả các giai đoạn của sự học tập.
Còn về phía học sinh, khi học tập vừa phải tiếp thu bài thầy giảng, lại
vừa phải tự điều khiển quá trình học tập của bản thân. Nói cách khác, học
sinh phải tiếp thu nội dung do thầy truyền đạt, đồng thời dựa trên toàn bộ
lôgic bài giảng của thầy mà tự lực chỉ đạo sự học tập của bản thân ( tự định
hướng, tự tổ chức, tự thực hiện, tự kiểm tra - đánh giá ). Người học sinh giỏi
thường là người biết nắm bắt được lôgic cơ bản của bài giảng của thầy, rồi
tự sáng tạo lại nội dung đó theo lôgic của bản thân. Vậy, trong phương pháp
học, hai chức năng tiếp thu và tự chỉ đạo gắn bó chặt chẽ với nhau, thâm
nhập vào nhau, bổ sung cho nhau, như hai mặt của cùng một hoạt động.
Dạy tốt, học tốt, xét về mặt phương pháp phải là sự thống nhất của
dạy với học, và đồng thời cũng là sự thống nhất của hai chức năng riêng của
mỗi hoạt động truyền đạt và chỉ đạo trong dạy; tiếp thu và tự chỉ đạo trong

4


học. Nói cách khác, dạy học tối ưu phải là sự dạy học mà trong đó, về mặt
phương pháp, bảo đảm được cùng một lúc ba phép biện chứng:
Giữa dạy và học.
Giữa truyền đạt và chỉ đạo trong dạy.
Giữa tiếp thu và tự chỉ đạo trong học.
Phương pháp dạy học bao gồm phương pháp dạy và tổ hợp ba phương
pháp học ứng với ba giai đoạn học tập.
Giai đoạn 1: Tiếp thu ban đầu các thông tin.
Trong giai đoạn này thầy giảng bài mới. Trò nghe, nhìn, hiểu, ghi
chép và sơ bộ nhớ những điều thầy giảng.
Giai đoạn 2: Xử lý thông tin khi tự học.
Nhiệm vụ chủ yếu của giai đoạn này là sự tự học để xử lý thông tin,
biến nó thành học vấn riêng. Ở đây trò phải sử dụng toàn bộ các thao tác tư
duy.
Giai đoạn 3: Vận dụng thông tin để giải bài tập.
Đây là bước kết thúc của quá trình lĩnh hội một vấn đề. Nhiệm vụ của
nó là vận dụng kiến thức, kỹ năng và kỹ xảo việc giải quyết các bài tập nhận
thức.
Trong quá trình dạy và quá trình học thì quá trình dạy có vai trò chỉ
đạo trong cả ba giai đoạn của quá trình học, quá trình dạy hợp lý thì quá
trình học sẽ đạt kết quả cao.
1.1.1.2. Quan niệm về tình huống và phương pháp dạy học bằng tình huống
* Quan niệm tình huống:
“Tình huống là một hoàn cảnh thực tế, trong đó chứa đựng những mâu
thuẫn xung đột. Người ta phải đưa ra một quyết định trên cơ sở cân nhắc các
phương án giải quyết khác nhau. Tình huống cũng có thể là một hoàn cảnh
gắn với câu chuyện có cốt truyện, nhân vật, có chứa đựng xung đột, có tính

5


phức hợp được viết ra để minh chứng một vấn đề hay một số vấn đề của
cuộc sống thực tế. Tình huống dạy học là những tình huống thực hoặc mô
phỏng theo tình huồng thực, được cấu trúc hóa nhằm mục đích dạy học”.
Tình huống bao giờ cũng là tình huống có vấn đề.
“Tình huống có vấn đề là tình huống mà khi đó mâu thuẫn khách quan
của bài toán nhận thức được chấp nhận như một vấn đề học tập mà họ cần và
có thể giải quyết được, kết quả là họ nắm được tri thức mới. Trong đó, vấn
đề học tập là những tình huống về lý thuyết hay thực tiễn có chứa đựng mâu
thuẫn biện chứng giữa cái (kiến thức, kỹ năng, kỹ xảo) đã biết với cái phải
tìm và mâu thuẫn này đòi hỏi phải được giải quyết”.
“Tình huống có vấn đề, đó là trở ngại trí tuệ của con người, xuất hiện
khi anh ta chưa biết cách giải thích hiện tượng sự kiện, quá trình của thực tế,
khi chưa thể đạt tới mục đích bằng cách thức hành động quen thuộc. Tình
huống này kích thích con người tìm tòi cách giải thích hay hành động mới.
Tình huống có vấn đề là quy luật của hoạt động nhận thức sáng tạo, có hiệu
quả. Nó quy định sự khởi đầu của tư duy, hành động tư duy tích cực sẽ diễn
ra trong quá trình nêu ra và giải quyết vấn đề”.
Xét về khía cạnh tâm lý thì: “Tình huống là trạng thái tâm lý độc đáo
của con người gặp chướng ngạy nhận thức, xuất hiện mâu thuẫn nội tâm, có
nhu cầu giải quyết mâu thuẫn đó, không phải bằng tái hiện hay bắt chước,
mà bằng tìm tòi sáng tạo tích cực đầy hứng thú, và khi tới đích thì lĩnh hội
được kiến thức, phương pháp giành kiến thức và cả niềm vui sướng của
người phát hiện kiến thức”.
Qua một số định nghĩa ta có thể hiểu tình huống có vấn đề trong dạy
học là: tình huống học tập mà khi học sinh tham gia thì gặp một số khó
khăn, học sinh ý thức được vấn đề, mong muốn giải quyết vấn đề đó và cảm
thấy với khả năng của mình thì hy vọng có thể giải quyết được, do đó bắt tay

6


vào việc giải quyết vấn đề đó. Nghĩa là tình huống đó kích thích hoạt động
nhận thức tích cực của học sinh, đề xuất vấn đề và giải quyết vấn đề đã đề
xuất.
Tình huống có vấn đề luôn chứa đựng một nội dung cần xác định, một
nhiệm vụ cần giải quyết, một vướng mắt cần tháo gỡ. Và do vậy, kết quả của
việc nghiên cứu và giải quyết tình huống sẽ là những tri thức mới , nhận
thức mới hoặc phương thức hành động mới đối với chủ thể.
Có ba yếu tố tạo thành tình huống có vấn đề:
Nhu cầu nhận thức hoặc hành động của người học.
Sự tìm kiếm những tri thức và phương thức hành động chưa biết.
Khả năng trí tuệ của chủ thể, thể hiện ở kinh nghiệm và năng lực.
Đặc trưng cơ bản của tình huống có vấn đề trong dạy học là những
lúng túng về cách giả quyết vấn đề, tức là vào thời điểm đó, tình huống đó
thì những tri thức và kỹ năng vốn có chưa đủ để tìm ra ngay lời giải. Tất
nhiên việc giải quyết vấn đề không đòi hỏi quá cao đối với trình độ hiện có
của học sinh.
* Quan niệm về phương pháp dạy học bằng tình huống
Phương pháp dạy học bằng tình huống là phương pháp dạy học mà
trong đó giáo viên đặt học sinh vào một trạng thái tâm lý đặc biệt khi họ gặp
mâu thuẫn khách quan của bài toán nhận thức giữa cái đã biết và cái phải
tìm, tự họ chấp nhận và có nhu cầu, có khả năng giải quyết mâu thuẫn đó là
bằng tìm tòi, tích cực, sáng tạo, kết quả là họ giành được kiến thức và cả
phương pháp giành kiến thức .
Với phương pháp này giáo viên đặt trước học sinh một vấn đề sau đó
cho các em thấy rõ lợi ích về mặt nhận thức hay mặt thực tế của việc giải
quyết nó nhưng đồng thời cảm thấy có một số khó khăn về mặt trí tuệ do

7


thiếu kiến thức cần thiết nhưng thiếu sót này có thể khắc phục nhờ một số nỗ
lực của nhận thức.
Dạy học bằng tình huống có những đặc điểm sau:
Giáo viên phải tạo ra được mâu thuẫn nhận thức, có điều học sinh
chưa biết cần tìm hiểu, việc đi tìm lời giải đáp chính là đi tìm kiến thức, kỹ
năng, phương pháp mới.
Giáo viên gây được sự chú ý ban đầu, từ đó kích thích sự hứng thú tạo
nên nhu cầu nhận thức, khởi động tiến trình nhận thức của học sinh. Học
sinh chấp nhận mâu thuẫn khách quan thành mâu thuẫn chủ quan.
Tình huống và vấn đề nêu ra phải rõ ràng, phù hợp với khả năng của
học sinh. Từ những điều quen thuộc, bình thường đã biết phải đi đến cái mới
(mục đích cần đạt được) học sinh cảm thấy có khả năng giải quyết được vấn
đề.
Dạy học bằng tình huống là một trong những yêu cầu quan trọng của
đổi mới nội dung, phương pháp dạy học, dạy học bằng tình huống là một
trong những phương pháp dạy học hiện đại, hay phương pháp dạy học tích
cực.
Giảng dạy theo phương pháp này đòi hỏi giáo viên phải có kiến thức
rộng cả về lý luận và thực tiễn. Nếu chỉ có kiến thức lý luận lý thuyết thì
giáo viên không đưa ra được những tình huống, hoặc có đưa ra thì cũng
không đúng với nội dung hoặc không sát thực tế. Từ đó làm cho người học
không định hướng được cách giải quyết tình huống, hoặc giải quyết sai.
1.1.2. Ưu điểm và hạn chế của phương pháp dạy học bằng tình huống
1.1.2.1. Ưu điểm của phương pháp dạy học bằng tình huống
Với tư cách là một phương pháp giảng dạy tích cực, lấy người học
làm trung tâm, dạy học bằng tình huống có những ưu điểm sau đây:
8

Thứ nhất: “Phương pháp dạy học bằng tình huống giúp người học dễ
hiểu và dễ nhớ các vấn đề phức tạp’’. Thông qua các tình huống được phân
tích, thảo luận, người học có thể tự rút ra những kiến thức lý luận bổ ích và
ghi nhớ những kiến thức này một cách dễ dàng trong thời gian dài. Nếu học
lý thuyết, người học có thể rơi vào tình trạng “học vẹt”, học thuộc lý thuyết
mà không hiểu nên rất mau quên thì phương pháp giảng dạy tình huống giúp
người học hiểu được vấn đề một cách sâu sắc gắn liền với quá trình giải
quyết tình huống đó.
Thứ hai: “Phương pháp dạy học bằng tình huống giúp người học nâng
cao khả năng tư duy độc lập, sáng tạo”. Nếu trong phương pháp dạy học
truyền thống, quá trình tiếp nhận thông tin diễn ra gần như một chiều giữa
giáo viên và học sinh, trong đó giáo viên là người truyền đạt tri thức và học
sinh là người tiếp nhận tri thức đó thì phương pháp dạy học bằng tình huống
tạo ra một môi trường học tích cực có sự tương tác giữa học sinh và giáo
viên, giữa các học sinh với nhau. Trong đó, học sinh được đặt vào trong một
hoàn cảnh buộc họ phải ra quyết định để giải quyết tình huống và họ phải
dùng hết khả năng tư duy, kiến thức vốn có của mình để lập luận bảo vệ
quan điểm đó. Họ không bị phụ thuộc vào ý kiến và quyết định của giáo
viên khi giải quyết một tình huống cụ thể mà có thể đưa ra các phương án
giải quyết sáng tạo. Bên cạnh đó, dạy học bằng tình huống còn giúp người
học có thể chia sẻ tri thức, kinh nghiệm cho nhau; học được những ý kiến,
quan điểm, thông tin từ những bạn học khác làm phong phú hơn vốn tri thức
của họ.
Thứ ba: “Dạy và học bằng tình huống giúp người học có cơ hội để
liên kết, vận dụng các kiến thức đã học được”. Để giải quyết một tình huống,
học viên có thể phải vận dụng đến nhiều kiến thức lý thuyết khác nhau trong
cùng một môn học hoặc của nhiều môn học khác nhau.
9

Thứ tư: “Dạy học bằng tình huống thông qua việc giải quyết tình
huống giúp người học có thể phát hiện ra những vấn đề cuộc sống đặt ra
nhưng bản thân chưa đủ kiến thức giải quyết”. Cuộc sống vốn đa dạng và
phong phú nên không loại trừ khả năng phát sinh những tình huống mà
người học và thậm chí cả người dạy chưa gặp bao giờ. Trong tình huống
này, người dạy phải định hướng và khơi gợi khả năng tư duy độc lập, sáng
tạo của người học được vận dụng, phát huy tối đa và không loại trừ khả năng
người học sẽ tìm ra được những các lý giải mới làm bổ sung thêm kiến thức
cho cả người học lẫn người dạy.
Thứ năm: “Phương pháp dạy học bằng tình huống giúp cho người học
có thể rèn luyện một số kỹ năng cơ bản như kỹ năng làm việc nhóm, tranh
luận và thuyết trình”. Đây là những kỹ năng quan trọng giúp cho người học
có thể thành công trong tương lai. Học bằng tình huống giúp người học dễ
dàng nhận ra những ưu điểm và hạn chế của bản thân khi họ luôn có môi
trường thuận lợi để so sánh với các học viên khác trong quá trình giải quyết
tình huống. Từ đó họ sẽ có cơ hội học hỏi kỹ năng làm việc nhóm, tranh
luận và thuyết trình từ những học viên khác. Phương pháp học bằng tình
huống cũng giúp người học phát triển các kỹ năng phát biểu trước đám đông
một cách khúc chiết, mạch lạc, dễ hiểu; phân tích vấn đề một cách lôgic;
hiểu biết thực tế sâu rộng, biết vận dụng linh hoạt lý thuyết để giải quyết các
tình huống thực tế; biết phản biện, bảo vệ quan điểm cá nhân, đồng thời có
khả năng thương lượng và dễ dàng chấp nhận các ý kiến khác biệt, biết lắng
nghe và tôn trọng ý kiến của người khác để làm phong phú hơn vốn kiến
thức của mình.
Nếu mục tiêu của giáo dục đào tạo trong giai đoạn hiện nay là dạy
kiến thức, kỹ năng và thái độ thì phương pháp dạy học bằng tình huống nếu
được áp dụng tốt có thể đạt được cả ba mục tiêu này.
10

Thứ sáu: “Phương pháp dạy học bằng tình huống giúp cho học sinh có
khả năng nghiên cứu và học tập suốt đời, tăng cường khả năng tự định
hướng trong học tập của học sinh, phù hợp với nhu cầu và sở thích của cá
nhân người học”. Thông qua việc phân tích và thảo luận vấn đề, học sinh
học được cách tiếp cận và giải quyết các vấn đề khác nảy sinh trong tương
lai, biết cách tìm kiếm thông tin và trở thành người có thể tự định hướng học
tập và nghiên cứu sau khi đã tốt nghiệp.
Thứ bảy: “Phương pháp dạy học bằng tình huống làm tăng sự hứng
thú của phần lớn học sinh đối với môn học”. Trong phương pháp học bằng
tình huống, học sinh là người chủ động tìm kiếm tri thức và quyết định kiến
thức nào cần được nghiên cứu và học hỏi. Việc thảo luận cũng làm tăng
hứng thú của học sinh đối với việc học vì nó kích thích người học tham gia
tích cực vào việc tìm hiểu vấn đề cần nghiên cứu, tìm ra giải pháp, tranh
luận và lý giải vấn đề khoa học để bảo vệ quan điểm của mình. Sau khi thảo
luận, học sinh vẫn có nhu cầu tiếp tục tìm hiểu, nghiên cứu vấn đề để trả lời
những câu hỏi được đặt ra trong buổi thảo luận.
Cuối cùng: Giáo viên với vai trò là “điều phối viên” trong một lớp học
bằng tình huống vừa có thể hướng dẫn, chia sẻ tri trức, kinh nghiệm cho học
sinh, đồng thời họ cũng có thể học hỏi được những kinh nghiệm, thông tin,
giải pháp mới từ học viên để làm giàu vốn tri thức và phong phú hơn bài
giảng của mình, nhất là từ những học sinh có tư duy nhanh nhẹn sáng tạo.
Qua quá trình hướng dẫn học sinh nghiên cứu tình huống, giáo viên cũng có
thể phát hiện ra những điểm bất hợp lý hoặc sai sót của tình huống và có
những điều chỉnh nội dung tình huống sao cho phù hợp.
1.1.2.2. Hạn chế của phương pháp dạy học bằng tình huống
Bên cạnh những ưu điểm nêu trên, phương pháp dạy và học bằng tình
huống còn có một số điểm hạn chế nhất định.
11

Thứ nhất: “Đối với các môn học là ngành khoa học xã hội, khi giảng
dạy bằng tình huống, các vấn đề xã hội thường được giải thích theo nhiều
quan điểm khác nhau tùy thuộc vào quan điểm, quan niệm sống, vào vốn
kiến thức xã hội và kinh nghiệm của người học. Vì vậy, đôi khi cuộc thảo
luận về tình huống sẽ không hướng theo con đường và dẫn đến một kết cục
như người soạn thảo tình huống mong muốn, nhất là trong những lớp học
mà học viên đa dạng về trình độ và đến từ những vùng miền khác nhau, và
giáo viên không có kinh nghiệp trong việc điều phối, dẫn dắt cuộc thảo luận”.
Thứ hai: “Phương pháp dạy học bằng tình huống đòi hỏi tinh thần tự
học, thái độ làm việc nghiêm túc và khả năng tư duy độc lập, sáng tạo, năng
động. Tuy nhiên, hiện nay có khá nhiều học sinh không quen với phương
pháp học bằng tình huống, họ không có kỹ năng làm việc nhóm, thụ động, ỷ
lại, không hợp tác từ đó làm giảm hiệu quả của phương pháp dạy học bằng
tình huống”.
Thứ ba: “Phương pháp dạy học bằng tình huống tốn nhiều thời gian
của người học”. Trong phương pháp học truyền thống, trong một khoảng
thời gian nhất định, giáo viên có thể cung cấp một lượng kiến thức tương đối
hoàn chỉnh, hệ thống, logic cho học sinh. Cùng lượng kiến thức đó, trong
phương pháp học bằng tình huống, học sinh phải tự mình tìm kiếm và đọc
tài liệu, xử lý thông tin nên sẽ tốn thời gian hơn gấp nhiều lần so với phương
pháp học truyền thống. Phương pháp dạy học bằng tình huống đòi hỏi giảng
viên phải là người tích cực, luôn đổi mới, cập nhật thông tin, kiến thức và kỹ
năng mới. Trong xã hội hiện đại, các điều kiện về kinh tế, chính trị, xã hội
và pháp luật thay đổi một cách nhanh chóng nên “tuổi thọ” của một tình
huống rất ngắn. Có khi giảng viên mới xây dựng xong một tình huống, giảng
dạy được một lần đã phải thay đổi cho phù hợp.

12

Có ý kiến cho rằng dạy học bằng tình huống là cách để thầy “nghỉ
ngơi” vì trong khi người học phải làm việc, người dạy không có việc gì để
làm. Đây là một ý kiến sai lầm vì phương pháp dạy học bằng tình huống đòi
hỏi những kỹ năng phức tạp hơn trong giảng dạy, như cách tổ chức lớp học,
bố trí thời lượng, đặt câu hỏi, tổ chức và khuyến khích người học thảo luận,
dẫn dắt mạch thảo luận, nhận xét, phản biện… Đây thật sự là những thách
thức lớn đối với giáo viên trong quá trình ứng dụng phương pháp này.
1.1.3. Các loại tình huống và cách thức xây dựng một tình huống
1.1.3.1. Các loại tình huống dạy học
Áp dụng phương pháp dạy học bằng tình huống cho phép giáo viên sử
dụng tình huống một cách rất linh hoạt. Tình huống có thể được dùng trong
quá trình thuyết giảng hay để phục vụ giờ thảo luận như là trọng tâm của bài
học. Tùy thuộc vào từng bối cảnh sử dụng, có thể chia tình huống theo mức
độ phức tạp của nó thành những loại như sau:
Loại 1 – Tình huống đơn giản: “Loại này bao gồm các tình huống
dưới dạng các ví dụ minh họa với tình tiết đơn giản. Độ dài của các tình
huống này thường chỉ khoảng 4 - 5 câu. Các tình huống đơn giản có thể
dùng ngay trong bài thuyết giảng của giáo viên nhằm hai mục đích: (1) minh
họa cho kiến thức mà giáo viên vừa giảng và (2) kích thích học sinh tư duy
tại chỗ và dẫn dắt sang nội dung kiến thức tiếp theo”.
Loại 2 – Tình huống phức tạp: “Loại này bao gồm các tình huống
phức tạp hơn Loại 1 sử dụng với mục đích buộc học sinh chuẩn bị bài trước
khi lên lớp giờ thuyết giảng. Các tình huống phức tạp cần đủ dài vài bao
gồm một hoặc một số vấn đề nhằm gợi mở kiến thức bắt đầu giờ thuyết
giảng của một bài học mới. Các tình huống này cần được giao trước cho học
sinh cùng với tài liệu hướng dẫn để học sinh đọc. Các tình huống không cần

13

quá khó mà chỉ cần đủ để định hướng cho học sinh nghiên cứu và ghi nhớ
những khái niệm khởi đầu của bài học”.
Loại 3 – Tình huống đầy đủ: “Loại này bao gồm các tình huống phức
tạp nhất và được chuẩn bị kỹ lưỡng nhất. Mục đích của loại tình huống này
là để học sinh áp dụng các kiến thức đã học qua giờ thuyết giảng vào giải
quyết các vụ việc trong thực tiễn và qua đó học thêm kiến thức mới. Loại
tình huống này yêu cầu học sinh không những phải nghiên cứu tài liệu được
giao mà còn phải thực hiện các bước chuẩn bị theo yêu cầu của giáo viên.
Phương pháp nêu vấn đề sẽ hỗ trợ để giải quyết tình huống, trong đó học
sinh là người làm việc chính và giáo viên là người hướng dẫn cho học sinh.
Về nội dung, tình huống này có độ phức tạp cao nhất. Nó thường bao gồm ít
nhất ba vấn đề xuyên suốt trong một hay nhiều bài học và do đó yêu cầu về
sự chuẩn bị của cả học sinh và giáo viên cũng ở mức độ cao nhất”.
Ngoài ba loại tình huống này ta cũng có thể phân chia các tình huống
theo độ mở của vấn đề trong tình huống. Theo cách phân loại này, giáo viên
có thể xây dựng các tình huống mở và các tình huống đóng. Tình huống mở
là các vụ việc mà trong đó lời giải để ngỏ hoặc có nhiều cách giải khác nhau.
Loại tình huống này rất tốt trong việc kích thích khả năng tư duy và rèn
luyện kỹ năng cho học sinh. Khi học sinh xử lý các tình huống thuộc loại
này, vấn đề mấu chốt không phải là bản thân kết luận mà là cách thức để đi
đến kết luận đó. Ngược lại, tình huống đóng là các tình huống dẫn tới một
kết quả cố định. Học sinh vẫn có thể chủ động xử lý tình huống xong giáo
viên sẽ định hướng cho học sinh tới kiến thức chính thống. Loại tình huống
này rất tốt để giáo viên bổ sung thêm cho học sinh kiến thức nội dung.
1.1.3.2. Cách thức xây dựng một tình huống dạy học
Đối với giáo viên tình huống được xây dựng nên là đề giải quyết một
vấn đề nào đó và qua quá trình đó giúp học sinh tiếp thu kiến thức. Vì vậy,
14

quy trình xây dựng bài tập tình huống của giáo viên thường đi theo chiều
ngược lại với quy trình giải quyết bài tập tình huống của học sinh. Quy trình
này có thể được mô tả bằng các bước sau:
Bước 1 - Xác định kiến thức cần truyền đạt.
Bước 2 - Hình thành vấn đề.
Bước 3 – Hình thành tiểu vấn đề.
Bước 4 – Xây dựng tình tiết sự kiện của tình huống.
“Việc xây dựng tình huống luôn bắt đầu từ nội dung kiến thức cần
truyền đạt tới học sinh. Nội dung kiến thức này có thể là một khái niệm nào
đó giáo viên muốn học sinh nắm bắt được và phân biệt được với những khái
niệm khác hay cũng có thể là một nguyên tắc ứng xử nào đó mà giáo viên
muốn học sinh hiểu và áp dụng được vào thực tiễn. Dựa trên những kiến
thức này, giáo viên xây dựng nên những vấn đề mà thông thường chính là
những câu hỏi xuất phát từ bản thân kiến thức cần học sinh tiếp thu. Việc
giải quyết vấn đề này có thể đòi hỏi trước tiên phải giải quyết một số vấn đề
nhỏ khác và nếu vậy những vấn đề nhỏ cũng phải được xác định. Trên cơ sở
các vấn đề và tiểu vấn đề, giáo viên sẽ xây dựng các tình tiết sự kiện để hình
thành một tình huống hoàn chỉnh. Ở bước cuối cùng này, giáo viên có thể có
hai cách để xây dựng tình tiết sự kiện. Thứ nhất, giáo viên có thể dựa trên
những vụ việc đã xảy ra và đã được giải quyết một cách sáng tạo. Nếu có
những vụ việc liên quan tới những nội dung kiến thức mà giáo viên đang
muốn học sinh tìm hiểu thì giáo viên có thể lấy tình tiết của vụ việc đó rồi
điều chỉnh tình tiết sự kiện cho phù hợp với yêu cầu của mình. Thứ hai, nếu
không tìm được vụ việc thực tế thì giáo viên có thể tự xây dựng nên một tình
huống giả định. Trong trường hợp này các tiêu chuẩn của một tình huống tốt
như phân tích trên đây phải được tuân thủ”.

15

Việc xây dựng được tình huống tốt là một công đoạn quan trọng trong
quá trình dạy học bằng tình huống .
1.2 Thực trạng của việc giáo dục pháp luật cho học sinh trong dạy học
môn GDCD ở trường Trung học cơ sở
1.2.1 Đặc điểm của địa bàn khảo sát
Được đào tạo môn Mĩ thuật – GDCD khi ra trường chủ yếu được phân
công giảng dạy môn Mĩ thuật nên tôi ít có điều kiện giảng dạy và tìm hiểu
nhiều về môn GDCD. Tuy vậy qua những tiết GDCD tôi được dạy và qua
tìm hiểu ở những đồng nghiệp giảng dạy môn GDCD tôi thấy rằng việc dạy
học môn GDCD ở trường THCS nói chung vẩn chưa được coi trọng. Hương
Sơn là một huyện vùng núi cuộc sống còn nhiều khó khăn nên điều kiện học
tập, tiếp cận với các nguồn thông tin còn hạn chế.
Ngôi trường nơi tôi giảng dạy thuộc thị trấn nên về điều kiện học tập và
tiếp thu các thông tin nhanh hơn so với các trường khác. Tuy nhiên trường là
trường điểm của huyện nên tâm lí của học sinh cũng có phần khác biệt, đa
phần học sinh học theo kiểu “gà chọi” chú trọng vào những môn thi học sinh
giỏi, thi tốt nghiệp và xa hơn là thi đại học nên học sinh thường không quan
tâm, học đối phó với những môn không thi trong đó có môn GDCD
1.2.2 Thực trạng của việc sử dụng các PPDH nhằm giáo dục pháp luật
cho học sinh trong dạy học môn GDCD ở trường Trung học cơ sở
Môn GDCD trong suy nghĩ của học sinh, phụ huynh thậm chí là ở một
số giáo viên vẫn xem đây là một môn phụ không có trong các cuộc thi nên
việc dạy và học chỉ mang tính đối phó chính vì suy nghĩ đó nên việc sử dụng
các phương pháp dạy học môn GDCD cũng không được coi trọng. Khi
giảng dạy môn GDCD giáo viên thường sử dụng những phương pháp truyền
thống như: phương pháp thuyết trình, phương pháp thảo luận…. Các phương
pháp trực quan, tham quan thực tế, hoạt động nhó, giải quyết tình huống ít
được sử dụng. Mặt khác các đồ dùng như tranh ảnh, các văn bản pháp luật

mới chưa được cập nhật và phổ biến.
1.2.3 Những thành công và hạn chế
1.2.3.1 Những thành công
16


- Học sinh thuộc lí thuyết các khái niệm, luật cơ bản trong sách giáo
khoa.
- Đạt kết quả khá cao trong các bài kiểm tra lí thuyết.
1.2.3.2 Những hạn chế
- Nắm luật không vững nên hay vi phạm hoặc bị xâm phạm quyền mà
không biết.
- Kĩ năng sống của học sinh thiếu và yếu.
- Học sinh chán học
1.2.3.3 Nguyên nhân
- Phương pháp dạy học chưa tạo được hứng thú cho học sinh.
- Tình trạng đọc chép, học vẹt vẫn còn nhiều.
- Các biện pháp tuyên truyền, giáo dục pháp luật trong và ngoài nhà
trường chưa cao.
TIỂU KẾT CHƯƠNG 1
Như vậy sau quá trình tìm hiểu cơ sở lí luận cơ sở thực tiễn của việc
vận dụng phương pháp tình huống trong dạy học môn GDCD nhằm giáo dục
pháp luật cho học sinh trung học cơ sở ta thấy được những ưu điểm vượt trội
khi sử dụng phương pháp dạy học này trong quá trình giáo dục pháp luật cho
học sinh. Môn GDCD nói chung và phần giáo dục pháp luật nói riêng dễ gây
nhàm chán cho học sinh vì phần lí thuyến khô khan khó hiểu. Sử dụng
phương pháp tình huống giúp học sinh húng thú hơn trong học tập. Học sinh
đặt mình vào nhân vật trong các tình huống và sử dụng những kiến thức lí
thuyết đã học để giải quyết các tình huống đó. Đây là phương pháp giúp học
sinh nhanh hiểu bài và rèn luyện tốt kỷ năng áp dụng thực tế. Từ những tìm

hiểu trên chúng ta xây dụng các tình huống phù hợp với nội dung của từng
bài dạy.
CHƯƠNG 2: XÂY DỰNG TÌNH HUỐNG TRONG DẠY HỌC MÔN
GDCD NHẰM GIÁO DỤC PHÁP LUẬT CHO HỌC SINH TRUNG HỌC
CƠ SỞ
Trong khuôn khổ của tiểu luân, tôi chỉ nêu lên thực tiễn áp dụng ở
chương trình GDCD lớp 7 - THCS.
2,1. Nội dung

17


Trong quá trình giảng dạy, giáo viên có thể sử dụng rất nhiều phương
pháp khác nhau. Tuy nhiên vấn đề là dùng phương pháp nào đem lại hiệu
quả giảng dạy tối ưu, học sinh chiếm lĩnh tri thức nhanh nhất và khắc sâu
kiến thức nhất. Thông thường khi giảng bài này giáo viên thường đưa ra các
tình huống liên quan đến bài học, giáo viên phân tích tình huống và giảng
giải sau đó yêu cầu học sinh rút ra kiến thức cơ bản của bài học. Nhưng nếu
các đơn vị kiến thức trong bài đều sử dụng một phương pháp thì tiết học sẽ
trở nên nhàm chán, không kích thích được sự hứng thú của học sinh.Tuy
nhiên cũng bằng phương pháp tình huống được sử dụng một cách sáng tạo
hơn, kết hợp với phương pháp làm việc theo nhóm để phát huy tính chủ
động, tự giác, sáng tạo từ phía học trò bằng cách yêu cầu học sinh chuẩn bị
bài trước khi đến lớp.
Mặt khác, khi sử dụng phương pháp tình huống trong giảng dạy nếu giáo
viên chỉ cho học sinh thảo luận các tình huống trong sách giáo khoa thôi thì
bài học sẽ mang tính kinh viện và chỉ đạt được một mục đích của bài là về
kiến thức còn về thái độ, kỹ năng là chưa có. Xuất phát từ thực tiễn trên khi
sử dụng phương pháp này giáo viên cần xây dựng các tình huống phải sát
với thực tiễn cuộc sống và gần gũi với nhận thức, tâm lý lứa tuổi học sinh.

Ví dụ: Khi dạy bài “Quyền được pháp luật bảo vệ, chăm sóc và giáo
dục của trẻ em Việt Nam”: giáo viên yêu cầu học sinh giải quyết tình huống
sau: Khi Mai học hết tiểu học thì bố quyết định cho Mai nghỉ học để phụ
giúp mẹ bán hàng. Khi các cô bác ở hội phụ nữ phường đến động viên
cho Mai được đi học thì bố Mai cho rằng: bố mẹ có quyền quyết định việc
học của con cái.
a. Bố mẹ có quyền quyết định việc học của con cái hay không?
b. Trách nhiệm bảo đảm quyền học tập của trẻ em được pháp luật
Việt Nam quy định như thế nào?
18


Sau khi giáo viên đưa ra tình huống, học sinh nghiên cứu tình huống, thảo
luận, đưa ra ý kiến của mình và cuối cùng giáo viên kết luận. Như vậy việc
tạo ra tình huống để học sinh tự giải quyết, học sinh sẽ hứng thứ hơn, không
lệ thuộc vào sách vở sẽ phát huy được tính tích cực của học sinh. Tiết học sẽ
đạt hiệu quả cao hơn.
Bên cạnh đó, cũng bằng phương pháp tình huống được sử dụng một
cách sáng tạo hơn, kết hợp với phương pháp làm việc theo nhóm tôi phát
huy tính chủ động, tự giác, sáng tạo từ phía học sinh bằng cách yêu cầu học
sinh chuẩn bị bài trước khi đến lớp.
Ví dụ: Khi dạy Bài: “Bảo vệ môi trường và tài nguyên thiên nhiên” .
Giáo viên phân công cho mỗi nhóm 1 tình huống được chuẩn bị sẵn ở nhà.
Giáo viên chia lớp thành 4 nhóm ứng với mỗi đơn vị kiến thức trong bài
học
Nhóm 1: Chuẩn bị một tình huống về hành vi bảo vệ môi trường. Giải
thích vì sao em cho đó là hành động bảo vệ môi trường ?
Nhóm 2: Chuẩn bị một tình huống về hành vi ảnh hưởng tới môi trường.
Giải thích vì sao em cho đó là hành vi ảnh hưởng tới môi trường?
Nhóm 3: Chuẩn bị một tình huống về hành động bảo vệ tài nguyên thiên

nhiên. Giải thích vì sao em cho đó là hành động bảo vệ tài nguyên thiên
nhiên ?
Nhóm 4: Chuẩn bị một tình huống về hành vi ảnh hưởng tới tài nguyên
thiên nhiên. Giải thích vì sao em cho đó là hành vi ảnh hưởng tới tài nguyên
thiên nhiên?
Như vậy với yêu cầu trên học sinh sẽ phải dành thời gian chuẩn bị trước
ở nhà. Tư liệu tham khảo có thể là sách báo, Iternet, hay có thể lấy những
tình huống mà các em đã bắt gặp trong cuộc sống. Học sinh sẽ chủ động làm
việc theo nhóm. Kết quả chuẩn bị bài của mỗi nhóm sẽ được giáo viên phân
19


tích, đánh giá và cộng vào điểm miệng nhằm động viên khích lệ tinh thần
học tập của các em. Khi giảng tới mỗi phần kiến thức đó, học sinh đại diện
cho nhóm mình trình bày trước lớp kết quả chuẩn bị bài của nhóm mình. Sau
đó giáo viên sẽ phân tích, giảng giải và yêu cầu học sinh rút ra nội dung
chính của bài học.
Bản thân tôi đã áp dụng phương pháp này khi giảng dạy ở một số lớp và kết
quả là các nhóm đều đưa ra được các tình huống phù hợp với nội dung, ví dụ khi
giảng dạy ở lớp 7B.
* Tình huống của nhóm 1: “ Giờ ra chơi giữa hai tiết học, Ngọc và
Nam tranh luận với nhau về môn Giáo dục công dân vừa học. Ngọc cho
rằng tất cả mọi người phải đi theo một tôn giáo nào đó, song Nam lại có ý
kiến trái ngược lại khi nói một người có thể không theo một tôn giáo nào
cũng được. Đó mới là nội dung của quyền tự do tín ngưỡng, tôn giáo. Xin
hỏi ý kiến nào đúng? Tại sao?”.
Trong tình huống trên học sinh sẽ đưa ra các dẫn chứng, ví dụ để chứng
minh ý kiến mình là đúng.
Tình huống của nhóm 2: Cả gia đình ông P theo đạo Thiên chúa giáo
từ rất lâu đời. Vì vậy khi anh H con trai ông yêu và muốn cưới chị G theo

đạo Phật về làm dâu. Ông P đã ra điều kiện chỉ cho anh H cưới vợ nếu
chị G từ bỏ đạo Phật, đi theo đạo Thiên chúa giáo. Việc làm của ông T có
vi phạm pháp luật hay không? Các hành vi vi phạm pháp luật về tự do tín
ngưỡng và tôn giáo có bị xử phạt về mặt hình sự hay không?
2.2. Cách thức tổ chức thực hiện
Sự thành công của một tiết học phần lớn phụ thuộc vào phương pháp
giảng dạy của giáo viên và việc tích cực tiếp thu bài của học sinh, tuy nhiên
không thể không kể đến cách thức tổ chức lớp học của giáo viên.Vậy khi sử
dụng phương pháp tình huống ta phải tổ chức lớp học như thế nào để đem lại
hiệu quả.

20


Quy định về các nguyên tắc thực hiện cho học sinh . Một lớp học không
phải tất cả học sinh đều có ý thức tự giác trong học tập nên nếu không quy
định nguyên tắc thực hiện thì những học sinh không tự giác sẽ không làm
việc. Chính vì vậy trong các giờ áp dụng phương pháp tình huống trong
giảng dạy tôi luôn phải đề ra các quy định cho các nhóm cụ thể là: Tất cả
học sinh phải tham gia cùng với nhóm. Nếu là tình huống được giao chuẩn
bị tại nhà thì một bạn đọc tình huống, bạn khác chỉ ra lý do chọn tình huống
trên, các bạn khác giải quyết tình huống. Giáo viên sẽ hỏi bất cứ lúc nào và
hỏi bất kì học sinh nào, nếu học sinh trong nhóm đó không trả lời được thì
cho nhóm khác bổ sung và như vậy nhóm đó sẽ mất điểm. Quy định như vậy
để học sinh thấy được trách nhiệm của mình đối với nhóm. Ngoài ra giáo
viên phải quy định rõ về thời gian làm việc cho từng nhóm để tránh tình
trạng học sinh trình bày lan man, không đảm bảo thời gian cho tiết học.
Ngoài ra đối với những tình huống giáo viên đưa ra, giáo viên nên để
học sinh nghiên cứu tình huống và giải quyết tình huống bằng hàng loạt các
câu hỏi do giáo viên đưa ra. Một tình huống có thể sử dụng xuyên suốt nội

dung bài học hoặc được triển khai ở các bước khác nhau tuỳ thuộc vào cách
đặt câu hỏi của giáo viên. Làm được điều đó chính là cách để giáo viên cung
cấp tính liên kết nội dung bài học.
3. Kết quả thực nghiệm.
- Trong quá trình giảng dạy tôi đã tiến hành thực nghiệm một số bài trong
chương trình GDCD 8 năm học 2013- 2014 và đối chứng với kết quả năm
học 2012 - 2013. Kết quả như sau:
Lớp

Sĩ số

Năm

50

học

hs

0 - > 3.5
SL TL
0
0

Điểm
3.5- > 5
5- > 6.5
6.5 - > 8
8.0 ->10
SL

TL SL TL
SL TL SL TL
4
8% 15 30% 23 46% 8
16%

21


20122013
Năm

50

học

hs

0

0

0

0

11

22% 25

50% 14

28%

20132014
- Ở năm học 2013- 2014 các em học sinh đều tỏ ra hứng thú khi học môn
GDCD, các em hăng hái thảo luận những tình huống giáo viên đưa ra và
nghiêm túc chuẩn bị những tình huống giáo viên giao một cách có hiệu quả.
Phần lớn các em nắm vững nội dung cơ bản của bài học.
TIỂU KẾT CHƯƠNG 2
Việc lựa chọn các tình huống cụ thể đối với từng bài học là rất quan
trọng giúp học sinh nắm được kiến thức đã học và vận dụng tốt trong thực
tế. Qua thực tế áp dụng phương pháp tình huống vào giảng dạy môn GDCD
lớp 7 năm học 2013- 2014 ý thức học tập của học sinh được nâng lên, kết
quả học tập và hành kiểm học sinh có sự tiến bộ rỏ rệt so với những năm học
trước.

KẾT LUẬN

22


Qua thực tiễn cùng với một số kinh nghiệm tích lũy được trong
suốt quá trình giảng dạy, bản thân tôi đã bước đầu thu nhận được những
kết quả đáng mừng từ việc vận dụng một cách linh hoạt phương pháp
tình huống theo cách riêng của mình khi giảng dạy một số bài trong
chương trinh GDCD lớp 7
Bằng việc tự nghiên cứu chuẩn bị bài trước, học sinh phải tự tìm
hiểu , thâm nhập thực tiễn đầy sinh động đang diễn ra hàng ngày, học
sinh có thể tự rèn luyện cho mình khả năng phân tích, đặc biệt là khả

năng ứng dụng kiến thức đã học vào cuộc sống. Đây cũng là mục đích,
yêu cầu sư phạm của môn học này.
Tuy nhiên nếu người giáo viên không linh hoạt, nhạy bén khi sử dụng
phương pháp này phù hợp thì bài giảng sẽ trở nên khô khan, khó hiểu
như vốn dĩ người ta vẫn nhận xét về môn học này, các kiến thức sẽ mang
tính hàn lâm, kinh viện, tồn tại trên cơ sở lí thuyết suông. Mặt khác, học
trò sẽ không có những bước bứt phá ra khỏi tính thụ động, tiếp thu bài
một cách máy móc, kém hiệu quả. Xuất phát từ thực tiễn trên, tôi luôn
luôn tìm tòi các phương pháp dạy học phù hợp để giúp cho học sinh hứng
thú với bộ môn và tiếp thu bài một cách tốt nhất. Tuy nhiên đây mới chỉ
là những kinh nghiệm bước đầu nên không tránh khỏi những thiếu sót, rất
mong sự góp ý của các bạn đồng nghiệp để cho kinh nghiệm này được
hoàn thiện hơn. Tôi xin chân thành cảm ơn.

23