Giáo trình kỹ thuật điều dưỡng phần 2

Bài

14

DINH DƯỠNG VÀ NHU CẦU DINH DƯỠNG
C H O
Đ Ư A

N G Ư Ờ I B Ệ N H , K Ỹ
T H Ứ C

Ă N

V À O

T H U Ậ T

C ơ

T H Ể

Mục tiêu học tập
1. Trình bày được nhu cầu dinh dưỡng cho con người.
2. T r ì n h b à y đ ư ợ c nhu c ầ u d i n h d ư ỡ n g cho n g ư ờ i b ệ n h .
3. K ê đ ư ợ c t ê n c á c đ ư ờ n g đ ư a thức ă n v à o c ơ t h ê .
4. T r ì n h b à y đ ư ợ c c á c t r ư ờ n g h ợ p á p d ụ n g cho n g ư ờ i b ệ n h ă n

bằng

ống t h ô n g .
5. T r ì n h b à y đ ư ợ c c á c h t i ế n h à n h cho n g ư ờ i b ệ n h ă n b ằ n g đ ư ờ n g m i ệ n g ,

ống t h ô n g .
ì. NHU CẨU DINH DƯỠNG CHO CON NGƯỜI
- Ă n uống rất quan trọng đ ố i với người lành, càng cần thiết đ ố i với
n g ư ờ i b ệ n h , t h ứ c ă n p h ả i đ ủ l ư ợ n g , đ ủ c h ấ t , g i ữ v ệ s i n h s ạ c h sẽ đ ể k í c h t h í c h
ân n g o n m i ệ n g .
- T h ứ c ă n đ ư ợ c chia l à m 3 l o ạ i :
+ T h ứ c ă n hữu c ơ : G ồ m p r o t i d , g l u x i đ , l i p i d là n h ữ n g chất l à m cho c ơ t h ể
phát t r i ể n c u n g c ấ p n ă n g l ư ợ n g .
+ T h ứ c ă n v ô c ơ : L à n ư ớ c và c á c chất k h o á n g t h a m gia v à o c ấ u t ạ o t ế b à o .
+ C á c l o ạ i v i t a m i n : L à n h ữ n g chất c ầ n t h i ế t cho sự đ i ề u h ò a v à p h á t t r i ể n
của c ơ t h ế .
- M ỗ i n g à y c ó 3 bữa ă n :
+ Bữa s á n g : Ă n đ i ế m t â m , n ế u k h ô n g ă n n g ư ờ i b ệ n h m ệ t m ỏ i , k h ô n g l à m
v i ệ c đ ư ợ c vì t h ờ i g i a n d u n g nạp và tiêu h ó a thức ă n t ừ h ô m trước đ ế n t r ư a h ô m
sau q u á d à i .

131


+ Bữa t r ư a : Sau m ộ t b u ổ i lao đ ộ n g v à học t ậ p v ấ t v ả c ầ n p h ả i ă n đủ số
lượng, chất lượng.
+ Bữa t ố i : L à bữa ă n c h í n h đ ò i h ỏ i p h ả i đ ủ c h ấ t d i n h d ư ỡ n g vì v ậ y m ỗ i bữa
â n p h ả i c ó đ ủ 4 l o ạ i thức ă n ( n ằ m trong n h ó m thức ă n c h ủ y ế u ) đ ể đ ả m bảo
n u ô i d ư ỡ n g v à b ả o v ệ sức k h ỏ e con n g ư ờ i .
1. C á c c h ấ t h ữ u c ơ
1.1. N h u c ầ u g l u x i d
- N g u ồ n g ố c : C ó ở g ạ o . n g ô , k h o a i , sắn, l ú a m ì .
- Vai trò:
+ C u n g c ấ p 2/3 n ă n g l ư ợ n g c ầ n t h i ế t cho c ơ t h ể .
+ Tạo hình.

+ Là thành phần

cấu tạo một

số chất quan t r ọ n g

n h ư acid

nucleic,

glucoprotein, g l u c o l i p i d . . .
- Chuyển hóa:
+ G l u x i d thức ă n k h i v à o c ơ t h ể n h ờ c á c m e n t i ê u h ó a ( H C 1 , dịch tụy,
d ị c h r u ộ t . . . ) đ ư ợ c p h â n h u y t h à n h c á c m o n o s a c c a r i d v à đ ư ợ c h ấ p t h u v à o máu
( n h ờ q u á t r ì n h p h o s p h o r y l h ó a ở n i ê m m ạ c r u ộ t ) r ồ i theo t ĩ n h m ạ c h v à o gan
và bị g i ữ l ạ i p h ầ n l ớ n ở đ â y đ ể t ạ o ra g l y c o g e n d ự t r ữ c h o c ơ t h ể , m ộ t phần có
t h ế c u n g c ấ p n g u y ê n l i ệ u đ ể t ổ n g h ợ p t h à n h c á c c h ấ t k h á c h o ặ c đ ố t c h á y để
cung c ấ p n à n g l ư ợ n g , sản p h ẩ m c h u y ể n h ó a c u ố i c ù n g là n ư ớ c , k h í cacbonic
và n ă n g l ư ợ n g .
+ K h i c h u y ể n h o à n t o à n Ì g r a m g l u x i d cho 4 k c a l o .
- N h u c ầ u b ì n h t h ư ờ n g của con n g ư ờ i là 5 - 7 g / k g / n g à y .
- N ế u ta ă n k h ô n g đ ủ g l u x i d thì c ó t h ể sẽ c h u y ể n h ó a m ỡ d ự t r ữ và cả
protid t ế b à o đ ể c u n g c ấ p n ă n g l ư ợ n g .
1.2. N h u c ầ u l i p i d
- N g u ồ n g ố c : M ỡ đ ộ n g vật, d ầ u c á , d ầ u v ừ n g , d ầ u l ạ c . . .
- Vai trò:
+ C u n g c ấ p n ă n g l ư ợ n g cao.
+ Chứa n h i ề u l o ạ i v i t a m i n trong d ầ u , n h i ề u l o ạ i acid b é o b ã o h ò a c ầ n thiết
cho c ơ t h ê .
+ L à n g u ồ n gốc d ự t r ữ cho c ơ t h ể .

132


- Chuyên hóa:
+ T h ứ c ă n l i p i d sau k h i đ ư ợ c tiêu h ó a chủ y ế u ở r u ộ t n h ờ m e n lipase của
tụy cho sản p h ẩ m t h ủ y p h â n của n h ũ t ư ơ n g m ỡ g ồ m acid b é o và g l y x e r o l . H ạ t
nhũ t ư ơ n g r ấ t n h ỏ đ ư ợ c h ấ p thu qua m à n g r u ộ t , sau đ ó l i p i d đ ư ợ c t ổ n g h ợ p l ạ i ở
tế bào m à n g

ruột r ồ i v à o hệ tuần hoàn và được

vận chuyển

dưới

dạng

lipoprotein t ớ i c á c t ổ chức m ỡ đ ế d ự trữ ( d ư ớ i d ạ n g t r i g l y c e r i d ) hoặc t ớ i gan đ ế
tiếp tục c h u y ể n h ó a t h à n h sản p h ẩ m c h u y ê n h ó a c u ố i c ù n g .
+ K h i c h u y ê n h ó a h o à n t o à n l g l i p i d cho 9 k c a l o .
- N h u c ầ u b ì n h t h ư ờ n g của con n g ư ờ i là 0,7 - 2 g / k g / n g à y .
1.3. N h u c ầ u p r o t i d
- N g u ồ n gốc: C ó n h i ề u t r o n g thịt, c á , t r ứ n g , sữa, t ô m , cua, ốc...
- V a i trò:
+ L à t h à n h p h ầ n của n h â n và n g u y ê n sinh chất của m ọ i t ế b à o .
+ T h a m gia đ i ề u k h i ể n hoạt đ ộ n g sinh lý của c ơ t h ể ( n ộ i t i ế t ) .
+ X ú c tác các q u á trình chuyển h ó a (men).
+ Bảo vệ c ơ thể ( k h á n g thể).
+ Q u á trình hô hấp

(Hemoglobin).

- K h i c h u y ể n h ó a h o à n t o à n l g protid cho 4 kcalo.
- N h u c ầ u p r o t i d của con n g ư ờ i Ì - l , 5 g / k g / n g à y , t ố i t h i ể u là 0,6 d ư ớ i m ứ c
đ ó sẽ t h i ế u p r o t i d .
- T h i ế u protid:
+ C ơ thể k h ô n g phát triển được.
+ Sức đ ề k h á n g v ớ i v i k h u ẩ n sẽ k é m đ i .
+ C h u y ê n h ó a n ư ớ c bị á n h h ư ở n g g â y ra p h ù .
2. C á c c h ấ t v ô c ơ
2.1. N h u cầu về nước
- Vai trò:
+ T h a m gia c ấ u t ạ o của c ơ t h ể , c h i ế m 7 0 % t r ọ n g l ư ợ n g c ơ t h ể n h ư n g p h â n
bố không đều.
+ T h a m gia v à o c á c p h ả n ứng lý h ó a của c ơ t h ể : Phản ứng t h ú y p h à n . . .
+ L à d u n g m ô i h ò a tan c á c chất v ô c ơ , hữu c ơ .
+ V ậ n c h u y ể n c á c c h ấ t d i n h d ư ỡ n g và đ à o t h ả i c á c c h ấ t c ặ n b ã .
+ G i ữ vai t r ò đ i ề u h ò a t h â n n h i ệ t .
4- T h a m gia b ả o v ệ c á c m ô và c ơ quan.

133


- N h u c ầ u v ề n ư ớ c : Phụ t h u ộ c v à o sự c â n b ằ n g x u ấ t n h ậ p n ư ớ c :
+ T r u n g b ì n h m ộ t n g ư ờ i c ầ n 2 - 2,5 lít qua đ ư ờ n g u ố n g , thức â n v à chuyển
h ó a từ c á c chất k h á c .
+ C ơ t h ể đ à o t h ả i n ư ớ c : H ơ i t h ở , m ồ h ô i , nước t i ể u , m ộ t s ố d ị c h , p h â n . . .
- C ơ t h ể t h i ế u n ư ớ c sẽ c ó c ả m g i á c k h á t , m ấ t n ư ớ c , m ấ t đ i ệ n g i ả i d ẫ n đến
rối loạn điện giải.

2.2. N h u c ầ u v ề c h ấ t k h o á n g
* Vai

trò:

- T h a m gia v à o c ấ u t ạ o t ế b à o .
- G i ữ t h ă n g b ằ n g á p suất t h ẩ m t h ấ u và t h ă n g b ằ n g k i ề m toan v à t h à n h phần
c á c men.
- Đ i ề u h ò a c h u y ế n h ó a n ư ớ c v à ả n h h ư ở n g đ ế n c á c chức n ă n g của t ế b à o .
* Nhu cầu vế

muối:

- Natri:
+ C ó vai t r ò t r o n g v i ệ c p h â n b ố d ị c h n g o ạ i b à o v à n ộ i b à o .
+ N h u cầu b ì n h t h ư ờ n g ở n g ư ờ i l ớ n 6g.
- T h ừ a natri:
+ D ẫ n đ ế n t ă n g á p lực t h ẩ m t h ấ u d ị c h n g o ạ i b à o l à m cho t ế b à o m ấ t nước
dẫn đến người bệnh có cảm giác khát.
- Kali:
+ V a i t r ò : D ẫ n t r u y ề n t h ầ n k i n h c ơ và hoạt đ ộ n g của h ệ t h ầ n k i n h thực vật.
+ T h i ế u k a l i : Suy y ế u c ơ , c ó t h ể m ấ t p h ả n x ạ , l i ệ t c ơ h ô h ấ p , t i m đập
nhanh, r ố i l o ạ n đ i ệ n t â m đ ồ .
- Canxi:
+ L à n g u y ê n t ố c h ủ y ế u trong c ấ u t ạ o x ư ơ n g v à r ă n g .
+ V a i t r ò : T r o n g d ẫ n t r u y ề n t h ầ n k i n h c ơ , t r o n g đ ô n g m á u , trong c ơ chế
điều hòa tim.
+ T h i ế u canxi: Còi xương, loãng xương...
3. C á c v i t a m i n
- N g u ồ n g ố c : Rau, q u ả . . .

- V a i t r ò : Đ i ề u h ò a hoạt đ ộ n g n ộ i b ộ c ơ t h ể .
- T h i ế u v i t a m i n : ả n h h ư ở n g t ớ i nhu c ầ u c ơ b ả n của c o n n g ư ờ i .
+ T h i ế u v i t a m i n A : D ẫ n đ ế n t h o á i h ó a n i ê m m ạ c , k h ô m ắ t , n ặ n g c ó t h ể gây
loét, t h ủ n g , m ù .

134


+ T h i ế u v i t a m i n D : D ẫ n đ ế n hậu q u ả còi x ư ơ n g , m ề m x ư ơ n g , x ố p x ư ơ n g ở
người lớn.
+ T h i ế u v i t a m i n K : G â y chảy m á u k é o d à i , xuất huyết.
+ T h i ế u vitamin B: D ẫ n đ ế n ứ đọng acid pyruvic ở c á c m ô , r ố i loạn d ẫ n truyền
các xung đ ộ n g thần k i n h , r ố i loạn hoạt động t i m và q u á trình trao đ ổ i chất.
- N h u cầu:
+ V i t a m i n A : 5000 Ư l / n g à y , thai n g h é n và cho con b ú : 8000 ư l / n g à y .
+ V i t a m i n D : 400 Ư I / n g a y , trẻ em 300 - 800 U l / n g à y .
+ Vitamin K: lmg/ngày.
+ V i t a m i n B , : Phụ thuộc v à o mức tiêu thụ calo.
+ V i t a m i n B : 13 - 1 5 m g / n g à y .
2

+ V i t a m i n C: 50 - 7 5 m g / n g à y .
li. CÁC LOẠI THỰC PHẨM sử DỤNGỞ VIỆT NAM
- Sữa m ẹ .
- Thức ăn g i ấ u đ ạ m : Đ ạ m đ ộ n g vật, thực vật.
- Thức ăn cung c ấ p n ă n g lượng.
- Thức ân chủ y ế u .
- Thực p h ẩ m cung c ấ p v i t a m i n .
HI. NHU CẦU DINH DƯỠNG CHO NGƯỜI BỆNH
1. N g u y ê n t ắ c x â y d ự n g k h ẩ u p h ẩ n ă n

- Đ ả m b á o chất l ư ợ n g và t ỷ l ệ : Giữa protid, l i p i d , g l u c i d , v i t a m i n , m u ố i
k h o á n g . . . r ồ i tính đ ế n calo vì n g ư ờ i bệnh ít bị hao t ổ n calo do bị bệnh.
- Đ ả m bảo y ê u c ầ u về protid:
+ K h i ố m : Protid của c ơ t h ể bị tiêu hao n h i ề u nhất.
+ Protid đ ộ n g vật c h i ế m t ố i t h i ể u là 30 - 50% và n h i ề u nhất là 6 5 % trong
tổng n ă n g l ư ợ n g của protid.
+ N g ư ờ i b ệ n h c ó r ố i l o ạ n c h u y ể n h ó a thì t ỷ l ệ giữa protid - l i p i d - g l u x i d
k h á c v ớ i tý l ệ sinh lý b ì n h t h ư ờ n g .
- K h ẩ u phần ă n c ầ n chia ra làm nhiều bữa. Đ ộ n g viên n g ư ờ i bệnh ăn, k h ô n g
bắt é p n g ư ờ i bệnh vì n g ư ờ i bệnh thường c h á n ăn. Đ ả m bảo vệ sinh.
2. M ộ t s ố ví d ụ v ề k h ẩ u p h ầ n ă n c h o n g ư ờ i
T ù y từng l o ạ i b ệ n h c ó c h ế đ ộ ăn p h ù hợp:

135

bệnh


* Chế dô ăn kiêng

với người

bị bệnh dạ

dày:

- Ngoài cơn đau:
+ Bữa s á n g : Sữa ( đ ư ờ n g 25g) + b á n h m ỳ (50g).
+ Bữa trưa: C ơ m n ế p ( 1 5 0 g ) .
+ Bữa c h i ề u :

C ơ m nếp.
Canh rau ( 2 0 0 g l ấ y lá non).
Thịt l ợ n (100g).
Đ ậ u phụ.
D ầ u an ( l O g ) .
K h o a i tây ( 1 5 0 g ) .
Đ ả m bảo n ă n g l ư ợ n g 2 3 0 0 calo.
* Chê độ ăn của người

bệnh

thận nhiễm

mỡ:

+ T ă n g protid.
+ H ạ n c h ế m u ố i k h i đ a n g p h ù to.
+ C h ế đ ộ ăn c u n g c ấ p k h o ả n g 2400 calo, 130g p r o t i d .
L ư ợ n g (g)

Calo

Ptotid (g)

G l u x i d (g)

L i p i d (g)

Gạo

400

1428

32

310

2,4

Thít lơn núc

100

302

16

0

26

Cá đổng

200

154

38

0

0

50

180

18

0

0

Tàu phơ

200

228

22

5

12

Chuôi

100

94

22

Cải

100

21

1
2

4

0

2407

129

341

40,4

Thực p h à m

Sữa k h ô n g b é o

Tổng

IV. C Á C Đ Ư Ờ N G ĐƯA T H Ứ C ĂN V À O c ơ

THỂ

- Ă n bằng đường miệng.
- Ă n qua ố n g t h ô n g ( â n qua sonde).
- Đ ư a ố n g t h ô n g qua da v à o d ạ d à y .
- Qua đ ư ờ n g t ĩ n h m ạ c h ( t r u y ề n dịch cho n g ư ờ i b ệ n h ) .
- T h ụ t g i ữ (qua đ ư ờ n g h ậ u m ô n ) .
V. KỶ THUẬT CHO NGƯỜI BỆNH ĂN QUA ĐƯỜNG MIỆNG
1. Áp dụng
N g ư ờ i b ệ n h t i n h nuốt đ ư ợ c n h ư n g k h ô n g t ự ă n đ ư ợ c .

136


2. K h ô n g á p d ụ n g
- H ô n m ê . co g i ậ t .
- M ấ t p h á n x ạ n u ố t do m ộ t số t r ư ờ n g h ợ p b ệ n h lý.
- P h á n x ạ m ú t , nuốt k é m : S ơ sinh non y ế u . . .
3. C h u ẩ n b ị n g ư ờ i b ệ n h
- T h ô n g b á o . g i ả i t h í c h cho n g ư ờ i b ệ n h , gia đ ì n h n g ư ờ i b ệ n h .
- Đ ặ t n g ư ờ i b ệ n h ở t ư t h ế t h í c h hợp.
- Rửa tay cho n g ư ờ i b ệ n h .
4 . C h u ẩ n bị d ụ n g c ụ t h ứ c ă n
- M ộ t khay g ồ m : B á t . đ ũ a , đĩa, dao, dĩa.
- K h ă n ă n , cốc u ố n g nước và nước c h í n .
- T h ứ c ăn ( p h ù h ợ p v ớ i k h á u vị v ớ i n g ư ờ i b ệ n h n h ư n g p h ả i đ ả m b á o đ ù
lượng calo c ầ n t h i ế t hoặc t r ư ờ n g h ợ p b ệ n h lý cho ă n theo chi đ ị n h của b á c sĩ).

- Đ ồ t r á n g m i ệ n g : T r á i c â y hoặc b á n h ngọt.
5. C h u â n bị đ ị a d i ê m
- T h ư ờ n g cho n g ư ờ i b ệ n h ă n t ạ i g i ư ờ n g b ệ n h ( n ê n sắp x ế p l ạ i g i ư ờ n g b ệ n h
cho g ọ n g à n g , sạch sẽ).
- H o ặ c p h ò n g ă n : T h o á n g , s á n g , sạch sẽ. g ọ n g à n g .
6. T i ê n

hành

Cách

đô ống thôìiíỊ dạ

dày

137


- Đ i ề u d ư ỡ n g viên phải rửa tay.
- L ấ y thức ăn ra bát hoặc đĩa.
- Cho gia vị lên trên thức ăn (nếu cần).
- X ế p thức ăn vào khay cho đ ẹ p mắt.
- M a n ơ khay thức ăn đ ể b ê n giường bệnh (đặt trước m ặ t hoặc b ê n cạnh
n g ư ờ i bệnh).
- C h o à n g k h ă n ăn trước ngực n g ư ờ i bệnh.
* Nqười bệnh không

tự ân

được:

- L ấ y c ơ m và thức ân v à o bát.
- X ú c cho n g ư ờ i bệnh ăn từng thìa một, đồng thời k h u y ế n k h í c h người bệnh
ăn (nếu thức ăn lỏng m à n g ư ờ i bệnh ở tư t h ế nằm cần chú ý ăn ít m ộ t tránh sặc)
đến khi hết.
- Cho n g ư ờ i bệnh ăn t r á n g m i ệ n g bằng trái cây hoặc b á n h ngọt.
- Lau m i ệ n g cho n g ư ờ i bệnh.
- Cho n g ư ờ i bệnh súc m i ệ n g và uống nước.
- Đ ặ t n g ư ờ i bệnh ở tư t h ế thoái m á i (hoặc tư t h ế quy định).
- Thu d ọ n khay ăn.
- Ghi phiếu c h ă m s ó c :
+ N g à y g i ờ ăn.
+ K h ẩ u phần ăn.
+ Số lượng, l o ạ i thức ăn.
+ Lý do n g ư ờ i bệnh ăn ít hoặc k h ô n g ăn.
+ Thức ăn k h ô n g ăn được.
+ T ê n n g ư ờ i cho ăn.
* Ngưc"ri bệnh tự ăn

được:

- Đ ể n g ư ờ i bệnh tự l ấ y c ơ m và thức ăn.
- N g ư ờ i bệnh tự ăn, đ i ề u d ư ỡ n g viên n g ồ i b ê n cạnh quan sát, đ ộ n g viên
n g ư ờ i bệnh ăn ( g i ú p n g ư ờ i bệnh k h i cần thiết hoặc n g ư ờ i bệnh y ê u cầu).
- Đ ư a trái cây hay b á n h ngọt đ ế n g ư ờ i bệnh tự ăn.
- Đ ư a k h ă n cho n g ư ờ i bệnh lau m i ệ n g .
- Cho n g ư ờ i bệnh súc m i ệ n g và uống nước.
- Đ ặ t n g ư ờ i bệnh ờ tư t h ế thoải m á i (hoặc tư t h ế quy định).
- Thu d ọ n khay ăn.
- Ghi phiếu c h ă m s ó c :

+ N g à y g i ờ ăn.

138


+ K h á u phần ăn.
+ S ố l ư ợ n g , l o ạ i thức ă n .
+ T ê n n g ư ờ i cho ă n .
VI. KỸ THUẬT CHO NGƯỜI BỆNH ĂN BANG ỐNG THÔNG
1. Á p d ụ n g
- N g ư ờ i bệnh hôn m ê .
- U ố n ván nặng.
- Chấn thương vùng h à m , mặt, gãy xương h à m phải cố định.
- Ư n g t h ư l ư ỡ i , h ọ n g , thực q u ả n .
- T r ẻ s ơ sinh n o n y ế u , h ở h à m ế c h , k h ô n g b ú đ ư ợ c hoặc b ú bị sặc.
- Dị dạng đường tiêu h ó a nặng.
- Ă n b ằ n g đ ư ờ n g m i ệ n g c ó n g u y c ơ suy h ô h ấ p n ặ n g .
- N g ư ờ i b ệ n h t ừ c h ố i k h ô n g chịu ă n hoặc ă n ít ( đ ã c ó g i ả i t h í c h đ ộ n g v i ê n
nhưng người bệnh k h ô n g đạt hiệu quả).
2. D ụ n g

cụ

2.1. K h a y vô k h u ẩ n
- O n g t h ô n g L e v i n ( d ù n g cho n g ư ờ i l ớ n ) .
- Ô n g t h ô n g N e l a t o l ( d ù n g cho trẻ em).
- Bơm tiêm.
- Gạc m i ế n g .
- D ụ n g cụ đ è l ư ỡ i .
2.2. K h a y s ạ c h

- L ọ c ắ m panh, 2 panh.
- C ố c đ ự n g thức ă n ( s ố l ư ợ n g thức ă n t ù y theo y l ệ n h , n h i ệ t đ ộ thức ă n
khoảng 37°).
- Cốc nước chín.
- C ố c n ư ớ c m u ố i sinh lý 9"/- M ộ t t ấ m nilon.
- K h ă n ă n , k h ă n lau m i ệ n g .
- Băng dính, kéo.
- Ố n g nghe.

139


- K h a y hạt đ ậ u .
- Dầu nhờn Parafin.
2.3. C á c d ụ n g c ụ k h á c
- X ô đựng rác thải y tế.
- X ô đ ự n s r á c t h ả i sinh hoạt.
- X ô đ ự n s duns dịch k h ử khuẩn.
3. C h u ẩ n bị n g ư ờ i b ệ n h
- T h ô n s b á o , g i ả i t h í c h , đ ộ n g v i ê n . an ủi đ ê n g ư ờ i b ệ n h h ợ p t á c tốt với
điều dưỡns viên.
- Hướng d ẫ n n g ư ờ i bệnh những điều cần thiết.
- T ư t h ế n ằ m t h o ả i m á i . đ ầ u cao c ó g ố i .
4. T i ế n h à n h
- Đ i ề u d ư ỡ n s v i ê n đ ộ i m ũ . đ e o k h ẩ u trang, rửa tay.
- K i ể m tra l ạ i d ụ n s cụ và m a n g đ ế n g i ư ờ n g n g ư ờ i b ệ n h .
- Cho n g ư ờ i b ệ n h n ằ m đ ầ u cao ( n g ư ờ i b ệ n h h ô n m ê p h ả i cho n ằ m đ ầ u thấp
n 2 h i ê n 2 sang m ộ t b ê n . t r á n h đ ể thức ă n t r à n v à o đ ư ờ n g h ô h ấ p ) .
- C h o à n g t ấ m n i l o n và k h ă n ă n trước ngực.

- Đ ặ t khay hạt đ ậ u c ạ n h m á n g ư ờ i b ệ n h .
- V ệ sinh m ũ i n ế u đ ặ t qua đ ư ờ n g m ũ i , cắt b ă n g d í n h .
- Đ i ề u d ư ỡ n g đi g ă n g .
- Đ o ố n g t h ô n s : T ừ c á n h m ũ i đ ế n t h ù v tai và t ừ t h ú y tai đ ế n m ũ i ức - đ á n h
d â u bằng b à n g d í n h .
- Bôi d ầ u n h ờ n v à o đ ầ u ố n g t h ô n g .
- Đ ư a ố n g t h ô n g v à o d ạ d à y qua đ ư ờ n g m ũ i hoặc đ ư ờ n g m i ệ n g b ằ n g cách:
M ộ t tay đ i ề u d ư ỡ n g v i ê n c ầ m đ ầ u ố n g t h ô n g ( k i ể u c ầ m b ú t ) , m ộ t tay c ầ m phần
ố n g c ò n l ạ i ( đ ã c u ộ n ) đ ồ n s t h ờ i g i ữ t r á n hoặc c ằ m , n h ẹ n h à n g đ ư a ố n g v à o một
b ê n l ỗ m ũ i ne ư ờ i b ệ n h . K h i t ớ i h ọ n g thì b ả o n g ư ờ i b ệ n h nuốt đ ồ n g t h ờ i nhẹ
nhàng đáy ống vào dạ d à y tới vạch đ á n h dấu.
- T r o n a k h i đ ư a ố n g v à o n ế u n g ư ờ i b ệ n h c ó p h ả n ứng (ho sặc sụa hoặc tím
tái) thì phai rút ố n s ra ngay.
- K i ế m tra ố n g t h ò n g : Bao n g ư ờ i b ệ n h h á m i ệ n g x e m ố n s c ó c u ộ n ở trong
họng k h ô n s .

140


* Có một trọng

ba cách

kiểm

tra ống (lểchắc

chắn

ống vào tới dạ

dày:

+ L ấ p b ơ m t i ê m v à o đ ầ u ố n g , hút x e m c ó dịch d ạ d à y k h ô n g ?
+ N h ú n g đ ầ u ố n g v à o c h é n nước xem c ó sủi bọt k h ô n g ( n ế u c ó sủi bọt theo
nhịp t h ở là đ ư a n h ầ m ố n g v à o đ ư ờ n g k h í q u ả n ) .
+ D ù n g b ơ m t i ê m b ơ m hơi v à o ỏ n g t h ô n g đ ồ n g t h ờ i d ù n g ố n g nghe đ ặ t ở
v ù n g t h ư ợ n g vị đ ế x e m hơi c ó v à o d ạ d à y k h ô n g ?
- C ô đ ị n h ỏ n g t h ô n g t r ê n m ũ i hoặc m á ( n ê u đ ư a đ ư ờ n g m i ệ n g ) n g ư ờ i b ệ n h
bằng b ă n g d í n h .
- L ấ y thức ă n v à o b ơ m t i ê m , đ u ổ i hết k h ô n g k h í .
- L ấ p b ơ m t i ê m v à o đ ầ u n g o à i ố n g t h ô n g và b ơ m t ừ t ừ thức ă n v à o d ạ d à y
đ ồ n g t h ờ i quan sát ( đ ế n hết số l ư ợ n g thức ăn theo chi đ ị n h ) .
- Sau k h i cho ă n x o n g , d ù n g b ơ m t i ê m l ấ y n ư ớ c c h í n b ơ m v à o trong ố n g
t h ô n g đ ế t r á n h thức ă n lên men, l à m tắc ống.
- N ú t k í n đ ầ u ố n g t h ô n g l ạ i , c u ộ n đ ầ u n g o à i ố n g t h ô n g đ ê t r ê n ngực ( l u n
ống t h ô n g ) .
- R ú t ố n g t h ô n g : D ù n g gạc t h ấ m dịch k h i c ò n k h o ả n g 10 - Ì Sem g ậ p ố n g
l ạ i hoặc d ù n g panh k ẹ p l ạ i rút ra t ừ từ.
- L a u m ũ i , m i ệ n g cho n g ư ờ i b ệ n h , d ặ n d ò , c ả m ơ n .
- G i ú p n g ư ờ i b ệ n h t r ở l ạ i tư t h ế t h o á i m á i .
- T h u d ọ n d ụ n g cụ.
5. G h i p h i ế u c h ă m

sóc

- N g à y g i ờ cho ă n .
- Sô l ư ợ n g , l o ạ i thức ă n .
- T i n h t r ạ n g n g ư ờ i b ệ n h k h i đ ặ t ố n g t h ô n g , trong và sau k h i cho ă n .
- T ê n n g ư ờ i l à m t h ủ thuật.

6. L ư u ý
- Chắc c h á n ố n g t h ô n g đ ã v à o đ ú n g d ạ d à y .
- T h e o d õ i cẩn t h ậ n k h i n g ư ờ i b ệ n h ă n l ầ n đ ầ u .
• - N h ữ n g l ầ n cho ă n sau c ũ n g p h á i k i ế m tra l ạ i x e m ố n g t h ô n g c ó c ò n trong
dạ dày k h ô n g .
- V ệ sinh r ă n g , m i ệ n g , m ũ i trong q u á t r ì n h đ ặ t ố n g t h ô n g .
- K h ô n g đ ặ t ố n g t h ô n g qua m ũ i n ế u n g ư ờ i b ệ n h bị c h á y m á u cam,

viêm

m ũ i , polip m ũ i .
- Đ ộ cao đ á u k h i n g ư ờ i b ệ n h ăn là 30".
- T ù y t ừ n g t r ư ờ n g h ợ p m à ố n g t h ô n g c ó t h ế lưu t ừ 24 đ ế n 48 g i ờ .

141


T ự lượng giá
• Trả lời ngắn g ọ n c á c c â u h ỏ i t ừ 1 đ ế n 8 bằng c á c h đ i ề n t ừ hoặc c ụ m t ừ thích
hợp v à o c h ỗ t r ô n g :
1. Kể 5 đường đưa thức ăn vào cơ thể người bệnh:
A. Ăn bằng đường miệng.
B
c. Ống thông qua da vào thẳng dạ dày.
D
E
2. Kể đủ 6 trường hợp áp dụng cho người bệnh ăn bằng ống thông:
A. Hôn mê.
B
c. Chấn thương vùng mặt.

D
E. Người bệnh từ chối không chịu ăn.
G
H. Ăn bằng đường miệng có nguy cơ suy hô hấp nặng.
I
3. Sau khi cho người bệnh ăn bằng đường miệng, phải ghi vào hồ sơ 6 nội dung:
A
B. Khẩu phần ăn.
c
D. Lý do người bệnh ăn ít hoặc không ăn.
E
G. Tên người cho ăn.
4. Kể đủ 3 nguyên tắc xây dựng khẩu phần ăn:
A

:

B. Đảm bảo yêu cầu protid.
c
5. Kể đủ 4 loại thực phẩm thường sử dụng ở nước ta:
A. Thức ăn chủ yếu.
B
c. Thực phẩm cung cấp vitamin.
D

142


6. Khi đưa ống thông vào, nếu người bệnh có phản ứng

thì phải rút ống.

7. Không đặt ống thông qua đường mũi, nếu người bệnh bị viêm mũi, chảy máu
8. Cho người bệnh ăn bằng đường miệng áp dụng khi người bệnh tỉnh, nuốt được
nhưng
• P h â n biệt đ ú n g , sai c á c c â u t ừ 9 đ ế n 12 bằng c á c h đ á n h d ấ u X v à o c ộ t A cho
câu đ ú n g , c ộ t B cho c â u sai:
Nội dung

TT
9
10
11
12

A

B

Khi tiến hành cho người bệnh ăn bằng ống thông có thể lưu ống
thông vài tuần.
Sau khi cho người bệnh ăn bằng ống thông, phải theo dõi xem
có hiện tượng trào ngược thức ăn không.
Khi cho người bệnh bị loét dạ dày ăn bằng đường miệng, phải đảm
bảo thức ăn phù hợp với khẩu vị của người bệnh.
Phải kiểm tra xem lượng thức ăn còn lại trong dạ dày nhiều hay
ít trước khi bơm thức ăn vào dạ dày.
• Chọn m ộ t c â u trả lời đ ú n g nhất cho c á c c â u t ừ 13 đ ế n 15 bằng c á c h khoanh

tròn v à o c h ữ cái đ ầ u c â u trả lời đ ư ợ c c h ọ n :

13. Tư thế an toàn cho người bệnh hôn mê ăn bằng ống thông:
A. Người bệnh nằm đầu thấp.
B. Người bệnh nằm ngửa thẳng.
c. Người bệnh nằm đầu cao.
D. Người bệnh nằm tư t h ế fowler.
E. Người bệnh nằm đầu thấp, nghiêng sang một bên.
14. Một người lớn nặng 50kg nhu cầu về gluxid/ngày:
A. 100 - 150g.
B. 150 - 200g.
c. 200 - 250g.
D. 250 - 350g.
E. 100 - 250g.
15. Một người lớn nặng 50kg nhu cầu trung bình về protid/ngày:
A. 80 - 90g.
B. 50 - 75g.
c. 40 - 50g.
D. 75 - 80g.
E. 30 - 50g.

143


Bài

15

H Ú T Đ Ơ M
Mục tiêu học

D Ã I

tập

1. T r ì n h b à y đ ư ợ c m ụ c đ í c h , c á c t r ư ờ n g h ợ p á p d ụ n g của t h ủ thuật hút
đơm dãi.
2. T r ì n h b à y đ ư ợ c c á c h t i ế n h à n h h ú t đ ơ m d ã i đ ư ờ n g h ô h ấ p t r ê n , đường
hô hấp d ư ớ i ,
ì. MỤC ĐÍCH
- L à m sạch d ị c h x u ấ t t i ế t g i ú p k h a i t h ô n g đ ư ờ n g h ô h ấ p .
- T ạ o t h u ậ n l ợ i cho sự lưu t h ô n g trao đ ổ i k h í .
- Phục vụ cho m ụ c đ í c h c h ẩ n đ o á n .
- P h ò n g t r á n h n h i ễ m k h u ẩ n do sự t í c h tụ, ứ đ ọ n g d ị c h .
- H ú t sâu ( h ú t đ ư ờ n g h ô h ấ p d ư ớ i ) k í c h t h í c h p h ả n x ạ ho.
li. ÁP DỤNG
- N g ư ờ i b ệ n h c ó n h i ề u đ ơ m d ã i k h ô n g t ự k h ạ c ra đ ư ợ c .
- N g ư ờ i b ệ n h h ô n m ê , co giật x u ấ t tiết n h i ề u đ ơ m d ã i .
- N g ư ờ i b ệ n h hít p h á i chất n ô n , trẻ em bị sặc b ộ t .
- T r ẻ s ơ sinh m ớ i đ ẻ sặc nước ố i .
- N g ư ờ i bệnh m ở khí quản, đặt ống n ộ i khí quản thở m á y .
- L ấ y đ ơ m đ ể l à m xét n g h i ệ m v i k h u ẩ n .
HI. QUY TRÌNH KỶ THUẬT
1. H ú t đ ư ờ n g h ô h ấ p t r ê n
1.1. C h u ẩ n bị d ụ n g c ụ
- Vô khuẩn:
+ Mót ống thông hút.

144


+ M ộ t đ è l ư ỡ i , gạc m i ế n g .

- K h a y sạch:
+ O n g trụ c ấ m panh.
+ G ă n g tay v ô k h u ẩ n .
+ Chai d u n g dịch N a C l 9%0, n ư ớ c cất.
+ T ú i g i ấ y hoặc k h a y hạt đ ậ u .
- D ụ n g cụ k h á c :
+ M á y h ú t ( ố n g d ẫ n cao su d à i l , 2 m - l , 5 m ) .
+ Chậu đựng dung dịch k h ử khuẩn.
+ X ô đựng rác thái
1.2. C h u ẩ n bị n g ư ờ i b ệ n h
- T h ô n g b á o , g i ả i t h í c h v à đ ộ n g v i ê n n g ư ờ i b ệ n h . T r ẻ n h ỏ hoặc n g ư ờ i b ệ n h
k h ô n g t ỉ n h t á o g i ả i t h í c h cho n g ư ờ i n h à .
- H ư ớ n g d ẫ n n g ư ờ i b ệ n h ho, t h ờ s â u k ế t h ợ p v ỗ r u n g p h ổ i g i ú p dịch x u ấ t
tiết đ ẩ y ra n g o à i .
- Cho n g ư ờ i b ệ n h n ằ m ở tư t h ế d ẫ n l u n : Đ ầ u t h ấ p n g h i ê n g p h ả i hoặc trái
tùy ứ đ ọ n g dịch ở p h ổ i b ê n n à o n h i ề u h ơ n .
1.3. T i ế n h à n h
- K i ể m tra d ụ n g cụ m a n g đ ế n g i ư ờ n g n g ư ờ i b ệ n h .
- Đ ặ t n g ư ờ i b ệ n h ở t ư t h ế p h ù hợp, t r á n h đ ế n g ư ờ i b ệ n h hít p h ả i c h ấ t n ô n
trong t r ư ờ n g h ợ p n g ư ờ i b ệ n h bị n ô n .
- N ế u n g ư ờ i b ệ n h h ô n m ê : Đ ặ t n g ư ờ i b ệ n h n ằ m n g h i ê n g quay m ặ t v ề p h í a
điều d ư ỡ n g viên.
- Đ ổ nước cất v à o chai.
- M ở m á y , k i ế m tra sự hoạt đ ộ n g của m á y h ú t , đ i ề u c h i n h á p lực hút cho
phù h ợ p v ớ i n g ư ờ i b ệ n h :
+ N g ư ờ i l ớ n : 100 - 120 m m H g .
+ T r ẻ l ớ n : 80 - l O O m m H g .
+ T r ẻ n h ỏ , s ơ sinh: 60 - 8 0 m m H g .
- Đi găng vô khuẩn.
- N ố iống t h ô n g v ớ i hệ thống hút.

- H ú t m ộ t ít n ư ớ c đ ế k i ế m tra x e m ố n g h ú t c ó bị tắc k h ô n g .
- T ắ t m á y h ú t hoặc d ù n g tay gập ố n g t h ô n g .
- Đ i ề u d ư ỡ n g v i ê n n h ẹ n h à n g đ ư a đ ầ u ố n g qua m i ệ n g hoặc m ộ t b ê n l ỗ m ũ i
n g ư ờ i b ệ n h . N ế u đ ư a qua m i ệ n g phải d ù n g đ è lưỡi đ ể đ ư a ố n g v à o đ ư ợ c d ễ d à n g .

145


- K h i đ ã đ ư a ố n g v à o đ ế n vị t r í c ầ n t h i ế t m ở m á y h ú t hoặc b ỏ tay g ậ p ống:
+ K h o á n g c á c h đ ư a ố n g t h ô n g b ằ n g k h o ả n g c á c h t ừ đ ỉ n h m ũ i đ ế n d á i tai.
+ V ị trí h ú t d ư ớ i l ư ỡ i , m ặ t t r o n g m á , h ầ u h ọ n g v à m ũ i sau.
+ T r á n h t r ạ m đ ầ u ố n g h ú t v à o t h à n h h ọ n g sau.
- K h i h ú t p h ả i xoay n h ẹ ố n g t h ô n g l ê n x u ố n g , đ ồ n g t h ờ i x o a y ố n g thông
theo 2 c h i ề u k i m đ ổ n g h ồ ( c ù n g c h i ề u v à n g ư ợ c c h i ề u ) , k h ô n g đ ư a ố n g thông
q u á sâu đ ê hút c ó k ế t q u á t r á n h g â y t ổ n t h ư ơ n g n i ê m m ạ c .
- Sau m ỗ i l ầ n h ú t rút ố n g t h ô n g ra, d ù n g gạc lau sạch ố n g , sau đ ó hút một ít
nước đ ể rửa sạch ố n g . M ỗ i l ầ n h ú t k h ô n g q u á 15 g i â y .
- L ặ p l ạ i đ ộ n g t á c h ú t n ế u t h ấ y c ầ n t h i ế t n h ư n g k h ô n g h ú t q u á n h i ề u lần
liên tục.
- T h á o ống thông n g â m vào chậu đựng dung dịch k h ử khuẩn.
- V ệ sinh m ũ i , m i ệ n g .
- G i ú p n g ư ờ i b ệ n h v ề tư t h ế t h o ả i m á i , c ả m ơ n .
- T h u d ọ n d ụ n g cụ.
2. H ú t t h ô n g đ ư ờ n g h ô h ấ p d ư ớ i
2.1. C h u ẩ n bị d ụ n g cụ
N h ư hút đường h ô hấp trên.
* Chú ý: Ô n g t h ô n g h ú t n à y t ù y t h u ộ c v à o c ỡ số của ố n g n ộ i k h í q u ả n hoặc
canuyl k h í q u ả n .
- T r ư ờ n g h ợ p đ ơ m d ã i đ ặ c k h u ẩ n bị t h ê m : B ơ m t i ê m , d u n g d ị c h N a C l 0.9%
hoặc N a H C O ,

1,4%.

2.2. C h u ẩ n bị n g ư ờ i b ệ n h
N h ư hút đường hô hấp trên.
2.3. T i ê n h à n h
- Đ ổ nước m u ố i sinh lý 0,9% hoặc nước cất v à o chai.
- Cho n g ư ờ i bệnh t h ở o x y 100% trong Ì p h ú t ( n ế u n g ư ờ i b ệ n h đ a n g t h ở m á y ) .
- Đ i ề u d ư ỡ n g v i ê n p h ả i đi g ă n g v ô k h u ẩ n .
- L ắ p ố n g h ú t v ô k h u ẩ n v à o h ệ t h ố n g h ú t . H ú t m ộ t ít n ư ớ c t ừ c h a i đ ự n g
nước cất.
- T ắ t m á y hoặc d ù n g tay gập ố n g t h ô n g .
- Đ ư a ố n g t h ô n g qua l ỗ của ố n g n ộ i k h í q u ả n hoặc c a n u y l k h í q u ả n đ ế n độ
sâu cần thiết (hoặc t h ấ y n g ư ờ i bệnh ho, n g ừ n g l ạ i ) .

146


- Bật m á y hút hoặc b ỏ tay gập ống.
- H ú t sau 5 - 1 0

g i â y rút ố n g t h ô n g ra, đ ồ n g t h ờ i xoay ố n g t h ô n g theo 2

chiều k i m đ ổ n g h ồ ( c ù n g c h i ề u và ngược chiều). M ỗ i l ầ n hút k h ô n g q u á 10 g i â y .
- H ú t m ộ t ít n ư ớ c đ ế l à m sạch l ò n g ố n g . L ặ p l ạ i đ ộ n g t á c h ú t n ế u n g ư ờ i
bệnh n h i ề u đ ơ m d ã i n h ư n g k h ô n g q u á 5 p h ú t t r o n g m ồ i đ ạ t h ú t đ ơ m d ã i .
T r o n g k h i h ú t l u ô n theo d õ i n h ị p t i m , S p O , sắc m ặ t , h u y ế t á p , số l ư ợ n g v à
:

tính c h ấ t đ ơ m .

- T ắ t m á y , t h á o ố n g t h ô n g n g â m v à o chậu đ ự n g d u n g d ị c h k h ử k h u ẩ n .
- Sau k h i h ú t : t h ở ô x y 100% trong vài p h ú t , l ắ p l ạ i m á y t h ở cho c á c t r ư ờ n g
hợp t h ở m á y .
- G i ú p n g ư ờ i bệnh về tư t h ế thoải mái, cảm ơn.
- T h u d ọ n d ụ n g cụ, t h á o g ă n g , rửa tay.
- T r ư ờ n g h ợ p đ ơ m đ ặ c t h ì t i ế n h à n h n h ư sau:
D ù n g d u n g d ị c h N a C l 0,9% hoặc N a H C O , 1,4% đ ã pha l o ã n g h ú t v à o b ơ m
t i ê m b ơ m t ừ t ừ theo t h à n h ố n g n ộ i k h í q u á n hoặc c a n u y l m ở k h í q u ả n . Sau đ ó
bắt đ ầ u h ú t ( n g ư ờ i l ớ n b ơ m 3 - 5 m l , trẻ em Ì - 2 m l ) .
* Chú ý: K h ô n g b ơ m v ớ i á p lực m ạ n h v à trực t i ế p v à o ố n g vì d ễ g â y k í c h
thích l à m á n h h ư ớ n g đ ế n n g ư ờ i b ệ n h .
IV. GHI PHIÊU CHĂM SÓC
- T h ờ i gian hút.
- T í n h c h ấ t d ị c h h ú t , số l ư ợ n g .
- T i n h t r ạ n g n g ư ờ i b ệ n h trong và sau k h i hút.
- N h ữ n g d i ễ n b i ế n bất t h ư ờ n g .
- T ê n đ i ề u d ư ỡ n g l à m t h ủ thuật.
V. NHỮNG ĐIỂU CẨN CHÚ Ý
- Đ ả m b á o k ỹ thuật v ô k h u ẩ n t r á n h g â y b ộ i n h i ễ m cho n g ư ờ i b ệ n h .
- K h ô n g d ù n g c h u n g ố n g t h ô n g cho cả h ú t đ ư ờ n g h ô h ấ p t r ê n v à d ư ớ i ( m ỗ i
n g ư ờ i b ệ n h n ê n d ù n g Ì ố n g hút r i ê n g ) .
- T h ư ờ n g x u y ê n h ú t đ ơ m d ã i cho n g ư ờ i b ệ n h n h ư n g k h ô n g h ú t n h i ề u l ầ n và
l i ê n tục. K h ô n g h ú t q u á d à i trong Ì l ầ n h ú t , k h ô n g đ ư ợ c h ú t q u á s â u và h ú t v ớ i
á p lực m ạ n h .
- H ú t n h i ề u l ầ n l i ê n tục và hút lâu sẽ g â y t h i ế u ô x y .

147


T ự lượng giá

• Trả lời ngắn g ọ n c á c c â u h ỏ i t ừ 1 đ ế n 5 bằng c á c h đ i ể n t ừ hoặc c ụ m t ừ thích
hợp v à o c h ỗ t r ò n g :
1. Kể đủ 5 mục đích hút đơm dãi:
A
B
c. Lây dịch đ ể chẩn đoán bệnh.
D
E. Hút sâu để kích thích phản xạ ho.
2. Kể 6 trường hợp áp dụng hút đơm dãi cho người bệnh:
A
B
c. Hít phải chất nôn, trẻ em sặc bột.
D
E. Người bệnh mổ khí quản, đặt nội khí quản.
G
3. Hút đơm dãi thường xuyên khi có xuất tiết nhiều đơm dãi đ ể đường hô hấp luôn
được

(A)

không bị

(B)

4. Khi tiến hành hút đơm dãi ở miệng, họng phải đặt người bệnh nằm tư thế
giúp cho đơm, dịch xuất tiết ra ngoài.
5. Phải đảm bảo kỹ thuật vỏ khuẩn trong khi hút thông thường đường hô hấp dưới
tránh gây

cho người bệnh.

• P h â n biệt đ ú n g , sai c á c c â u t ừ 6 đ ế n 10 bằng c á c h đ á n h d ấ u X v à o cột A cho
câu đ ú n g , cột B cho c â u sai:
Nội dung

TT
6
7
8
9
10

148

Khi hút thông đường hô hấp trên và dưới, nên dùng chung
một ống thông.
Khoảng cách đưa ống thông vào hút đường hô hấp trên
bằng nửa khoảng cách từ đỉnh mũi đến dái tai.
Khi tiến hành hút đơm dãi, thời gian một lần hút không
quá 30 giây.
Khi hút không nên xoay ống hoặc di động lên xuống đ ể
tránh tổn thương niêm mạc.
Khi đưa ống thông vào hút, phải tắt máy hoặc gập đầu
ông thông lại.

A

B

• Chọn một c â u trả lời đ ú n g nhất cho c á c câu t ừ 11 đ ế n 12 bằng c á c h khoanh
tròn v à o c h ữ cái đ ầ u c â u trả lời được chọn:
11. Hút thông đường hô hấp được áp dụng trong trường hợp:
A. Viêm amidan mủ.
B. Người bệnh mở khí quản.
c. Gãy xương hàm dưới.
D. Viêm thành sau họng.
E. Người bệnh ung thư vòm họng.
12. Khi hút thông đường hô hấp trên ở người lớn cần điều chỉnh áp lực máy hút:
A. 50 - 70 mmHg.
B. 100- 120 mmHg.
c. 150-200 mmHg.
D. 100-200 mmHg.

149


Bài

16

THỤT THÁO - THỤT GIỮ
Mục tiêu học tập
Ì. Trình bày được mục đích, áp dụng và không áp dụng của thụt tháo.
2. T r ì n h b à y đ ư ợ c c á c h t i ế n h à n h thụt t h á o .
ì. THỤT THÁO
1. M ụ c đ í c h
T h ụ t t h á o là t h ủ thuật đ ư a nước v à o đ ạ i t r à n g n h ằ m l à m m ề m l ỏ n g những
cục p h â n c ứ n g và l à m t h à n h r u ộ t n ở r ộ n g . t h à n h r u ộ t đ ư ợ c k í c h t h í c h sẽ co lại
đ ấ y p h â n ra n g o à i v à đ ê l à m sạch k h u n g đ ạ i t r à n g .

2. Á p d ụ n g
- N g ư ờ i b ệ n h t á o b ó n lâu n g à y .
- T r ư ớ c k h i p h ẫ u thuật ở b ụ n g , đ ặ c b i ệ t là p h ẫ u thuật đ ạ i t r à n g .
- T r ư ớ c k h i c h ụ p X quang đ ạ i t r à n g .
- T r ư ớ c k h i n ộ i soi: ổ b ụ n g , trực t r à n g .
- T r ư ớ c k h i sinh đ ẻ .
- T r ư ớ c k h i thụt g i ữ .
3. K h ô n g á p d ụ n g
- Bệnh thương hàn.
- V i ê m ruột.
- Tắc xoắn ruột.
- T ổ n t h ư ơ n g h ậ u m ô n trực t r à n g .
4. Q u y t r ì n h k ỹ t h u ậ t
4 . 1 . C h u ẩ n bị n g ư ờ i b ệ n h
- T h ô n g b á o . g i ả i t h í c h cho n g ư ờ i b ệ n h và n g ư ờ i t h â n .
- H ư ớ n g d ẫ n và c ă n d ặ n n g ư ờ i b ệ n h n h ữ n g đ i ề u c ầ n t h i ế t . K h ô n g thụt vào
g i ờ n g ư ờ i b ệ n h ă n hoặc g i ờ v à o t h ă m n g ư ờ i b ệ n h .

150


4.2. C h u ẩ n bị d ụ n g c ụ
- M ộ t bốc thụt c ó g ắ n ố n g cao su, q u ả b ó p bằng cao su hoặc ô n g t h ô n g Nelaton
để thụt cho trẻ em.
- M ộ t kẹp.
- M ộ t c a n u y l thụt c ó g ắ n d â y d ẫ n cao su d à i l , 2 m - l , 5 m .
- M ộ t b ì n h đ ự n g n ư ớ c thụt: Số l ư ợ n g t ù y theo chỉ đ ị n h , t h ô n g t h ư ờ n g n g ư ờ i
lớn 1000 - 1 5 0 0 m l k h ô n g q u á 1 5 0 0 m l , đ ố i v ớ i trẻ e m s ố l ư ợ n g dịch thụt 300 5 0 0 m l t ù y theo t u ổ i , n h ư n g k h ô n g q u á 5 0 0 m l ( n h i ệ t đ ộ của n ư ớ c k h o ả n g 37"C).
T r ư ờ n g h ợ p đ ặ c biệt theo c h i đ ị n h của b á c sĩ.
- M ộ t khay hạt đ ậ u .

- V à i m i ế n g gạc.
- D ầ u nhờn.
- V ả i đ ắ p hoặc c h ă n .
- M ộ t b ô d ẹ t , g i ấ y v ệ sinh.
- T r ụ treo b ố c , b ì n h phong.
4.3. T i ế n h à n h
- Cho n g ư ờ i b ệ n h n ằ m n g h i ê n g sát m é p g i ư ờ n g , c h â n d ư ớ i d u ỗ i , c h â n t r ê n
co. T r ư ờ n g h ợ p n g ư ờ i b ệ n h l i ệ t cho n ằ m ngửa t r ê n b ô d ẹ t .
- Điều dưỡng viên phải mang găng.
- L ắ p d â y cao su v à o b ố c , k h ó a canuyl l ạ i .
- T h ử nước, đ ổ v à o bốc 1-1,5

lít.

- Treo b ố c c á c h m ặ t g i ư ờ n g 60 - 8 0 c m .
- T h ử canuyl bôi dầu nhờn.
- T r ả i nilon, k ê g ố i d ư ớ i m ô n g n g ư ờ i bệnh, m ở v ả i đ ắ p đ ể l ộ m ô n g n g ư ờ i bệnh.
- Đ i ề u d ư ỡ n g v i ê n đ ứ n g sau l ư n g , ngang h ô n g n g ư ờ i b ệ n h .
- Đ ư a c a n u y l v à o h ậ u m ô n , c h ế c h theo h ư ớ n g r ố n 2 - 3 c m r ồ i đ ư a song
song v ớ i c ộ t sống, n g ậ p 2/3 c a n u y l ( n ó i n g ư ờ i b ệ n h h á m i ệ n g t h ở đ ề u ) .
- M ở k h ó a cho n ư ớ c c h ả y t ừ từ, tay g i ữ c a n u y l .
- T h e o d õ i d ị c h ở b ố c , h ỏ i n g ư ờ i b ệ n h c ó c ả m g i á c tức b ụ n g k h ô n g :
+ N ê u d ị c h k h ô n g c h ả y k i ể m tra c a n u y l rút ra hoặc đ ẩ y v à o đ ồ n g t h ờ i n â n g
cao b ố c đ ể t ạ o sự thay đ ổ i á p lực.
+ T r o n g l ú c dịch c h ả y v à o n ế u n g ư ờ i b ệ n h k ê u đ a u , tức k h ó c h ị u , m ó t r ặ n
m u ố n đi đ ạ i tiện, thì k h ó a canuyl l ạ i , đ ể người bệnh nghi m ộ t lúc, k h i các d ấ u
h i ệ u t r ê n g i ả m đi t i ế p tục cho dịch c h ả y v ớ i á p lực t h ấ p h ơ n .
- K h i n ư ớ c t r o n g b ố c g ầ n h ế t k h ó a l ạ i , rút c a n u y l n h ẹ n h à n g - x ả h ế t n ư ớ c ,
t h á o c a n u y l b ọ c g i ấ y b ỏ v à o k h a y hạt đ ậ u .

1.5!


- D ặ n n g ư ờ i b ệ n h k ì m c h ế đ ể g i ữ n ư ớ c t r o n g r u ộ t t ừ 10 - 15 p h ú t .
- Bỏ g ố i ké m ô n g . t ấ m nilon, giúp người bệnh mặc quần.
- T h u d ọ n d ụ n g cụ, t h á o g ă n g , rửa tay.
- G h i v à o h ồ sơ:
+ N g à y g i ờ thụt.
+ D u n g d ị c h t h ụ t , số l ư ợ n g .
+ K ế t q u ả t h ụ t , t í n h chất p h â n .
+ T ê n n g ư ờ i l à m t h ủ thuật.
5. C h ă m s ó c n g ư ờ i b ệ n h t r o n g v à s a u k h i t h ụ t
- T r o n g l ú c nước v à o đ ạ i t r à n g n ế u n g ư ờ i b ệ n h k ê u đ a u b ụ n g hoặc m u ố n đi
đ ạ i t i ệ n p h ả i n g ừ n g ngay k h ô n g cho nước c h ả y v à o , b á o b á c sĩ.
- T h a y q u ầ n á o , k h ă n t r ả i g i ư ờ n g n ế u ướt.
- Theo d õ i t ì n h t r ạ n g c h u n g ( m ạ c h - h u y ế t á p - n h ị p t h ở - n h i ệ t đ ộ ) đ ể phát
h i ệ n thay đ ổ i b ấ t t h ư ờ n g .
6. T a i b i ế n
- T h ú n g r u ộ t do k ỹ thuật đ ư a canuyl k h ô n g đ ú n g , q u á t h ô bạo.
- C h ả y m á u do k ỹ t h u ậ t đ ư a c a n u y l k h ô n g đ ú n g , m ạ n h tay.
li. THỤT GIỮ
T h ụ t g i ữ là k ỹ thuật n u ô i d ư ỡ n g n g ư ờ i b ệ n h qua đ ư ờ n g h ậ u m ô n , nhưng
h i ệ n nay ít á p d ụ n g vì k ỹ thuật n u ô i d ư ỡ n g n à y h ấ p t h u k é m , h i ệ u q u ả r ấ t thấp.

Tự lượng giá
• Trả lời ngắn g ọ n c á c c â u h ỏ i t ừ 1 đ ế n 5 bằng c á c h đ i ề n t ừ hoặc cụm t ừ thích
hợp v à o c h ỗ t r ố n g :
1. Thụt tháo được áp dụng trong 5 trường hợp:
A
B

c. Trước khi nội soi.
D
E. Trước khi thụt giữ.
2. Kể đủ 4 trường hợp không áp dụng thụt tháo cho người bệnh:
A
B

152


c
D. Tổn thương hậu môn, trực tràng.
3. Trong và sau khi thụt tháo phải theo dõi tình trạng chung của người bệnh
như

đ ể phát hiện thay đổi bất thường.
4.

Mục đích của
(A)

thụt tháo là đưa

và đ ể làm

nước vào khung

đại tràng

nhằm

làm

(B)

5. Trong lúc nước vào đại tràng nếu người bệnh kêu đau bụng hoặc muốn đi đại tiện
phải

và báo bác sĩ.
• P h â n biệt đ ú n g , sai c á c c â u t ừ 6 đ ế n 9 bằng c á c h đ á n h d ấ u X v à o cột A cho

câu đ ú n g , c ộ t B cho c â u sai:
TT

Nội dung

6

Số lượng nước thụt thông thường đối với người lớn là 2000ml.

7
8
9

A

B

Khi tiến hành thụt cho người bệnh phải treo bốc cách
mặt giường là 90cm.

Sau khi thụt tháo cho người bệnh nằm ngửa cố giữ nước
ở trong ruột từ 10 - 15 phút.
Khi tiến hành thụt tháo cho người bệnh liệt, đặt người bệnh
nằm ngửa trên bô dẹt.
• Chọn m ộ t c â u trả lời đ ú n g nhất cho c á c câu t ừ 10 đ ế n 12 bằng c á c h khoanh

tròn v à o c h ữ cái đ ẩ u c â u trả lời được c h ọ n :
10. Số lượng nước thụt thông thường đối với trẻ em là:
A. 100 - 200ml.
B. 200 - 300ml.
c. 300 - 500ml.
D. 500 - 700ml.
E. 700 - 1000ml.
11. Khi đưa canuyl vào hậu môn người bệnh, người điều dưỡng phải nhẹ nhàng:
A. Hướng canuyl về phía trước.
B. Đưa thẳng vào hậu môn khoảng 2 - 3cm.
c. Đưa canuyl hướng về phía cột sống.
D. Theo vị trí giải phẫu của trực tràng.
12. Nhiệt độ thích hợp nhất đ ể thụt tháo cho người bệnh là:
A. 41 ° c .
B. 3 7 ° c .
c. 3 5 ° c .
D. 30°c.

153


Bài
C H O

17

N G Ư Ờ I B Ê N H T H Ở Ô X Y

Mục tiêu học tập
1. K ể đ ư ợ c d ấ u h i ệ u t r i ệ u c h ứ n g của n g ư ờ i b ệ n h t h i ế u ô x y .
2. T r ì n h b à y đ ư ợ c n g u y ê n tắc sử d ụ n g ô x y .
3. T r ì n h b à y đ ư ợ c c á c h t i ế n h à n h cho n g ư ờ i b ệ n h t h ở ô x y .
4. K ê t ê n c á c tai b i ế n trong và sau k h i cho n g ư ờ i b ệ n h t h ở ô x y .
ì. C ơ S Ở L Ý T H U Y Ế T
- N h u cầu c ơ b á n của m ộ t c á n h à n là cung c ấ p đ ủ ô x y cho m ọ i t ế b à o trong cơ
thế đ ể c h u y ế n h ó a dinh d ư ỡ n g và tạo ra n ă n g lượng c ầ n thiết cho hoạt đ ộ n g c ơ thể.
- T h i ế u ô x y l à m cho t ố c đ ộ c h u y ể n h ó a g i ả m v à m ộ t s ố t ế b à o bắt đ ầ u chết
sau k h o ả n g 30 g i â y n ế u k h ô n g đ ư ợ c c u n g c ấ p đ ủ ô x y .
- Trung t â m h ô hấp ở h à n h n ã o điều h ò a tần số h ô hấp:
+ T r ư ớ c : trung t â m hít v à o .
+ Sau: trung t à m t h ớ ra.
H a i trung t â m n à y k h ô n g bao g i ờ hoạt đ ộ n g c ù n g m ộ t l ú c , hoạt đ ộ n g này
h ư n g p h ấ n thì hoạt đ ộ n g k i a bị ức c h ế .
- Trung t â m h ô h ấ p rất nhạy c ả m v ớ i sự thay đ ổ i nồng đ ộ 0
- T ầ n số t h ở b ì n h t h ư ờ n g :

154

+ N g ư ờ i l ớ n khoe m ạ n h

1 6 - 18 l ầ n / p h ú t .

+ 7 - 15 t u ổ i

1 8 - 2 0 lần/phút.

+ 4 - 6 tuổi

20 - 25 l ầ n / p h ú t .

+ 2-3

25 - 30 l ầ n / p h ú t .

tuổi

+ 7 - 1 2 tháng

30 - 35 l ầ n / p h ú t .

+ Dưới 6 tháng

35 - 40 l ầ n / p h ú t .

+ Sơ sinh

40 - 60 l ầ n / p h ú t .

2

và C 0

2

trong máu.


1. N g ư ờ i b ệ n h c ó n g u y c ơ t h i ế u ô x y
- T ắ c n g h ẽ n đ ư ờ n g h ô h ấ p vì bất c ứ n g u y ê n n h â n gì: đ ơ m , d ã i . dị vật, d ị c h ,
co thắt, s ư n g n ề . . .
- H ạ n c h ế hoạt đ ộ n g của l ồ n g ngực: h ậ u p h ẫ u ổ b ụ n g , v i ê m p h ú c m ạ c , c h ấ n
t h ư ơ n g l ồ n g ngực, t r à n k h í , t r à n dịch m à n g p h ổ i .
- Suy g i á m chức n ă n g của h ệ t h ố n g t h ầ n k i n h c ó t h a m gia q u á t r ì n h h ô h ấ p :
viêm n ã o , c h ấ n t h ư ơ n g sọ n ã o , h ô n m ê , tai b i ế n m ạ c h m á u n ã o . . .
- C ả n trở k h u y ế c h t á n của k h í trong p h ổ i : c ó k h ố i u trong p h ổ i , k h í p h ế thũng,
tắc m ạ c h p h ổ i , c h ấ n t h ư ơ n g . . .
- T h i ế u ô x v trong m á u do đ i ề u k i ệ n , h o à n cảnh m ô i t r ư ờ n g : m ô i trường q u á
nóng, q u á n h i ề u k h ó i s ư ơ n g k h ô n g k h í l o ã n g ở nơi c ó á p suất k h í q u y ể n cao.
2. D ấ u h i ệ u v à t r i ệ u c h ứ n g t h i ế u ô x y
- N g ư ờ i b ệ n h k ê u k h ó t h ớ , b i ể u h i ệ n bằng b i ế n đ ổ i nhịp t h ở , đ ộ s â u . . .
- N g ư ờ i b ệ n h t h ư ờ n g n g ồ i d ậ y đ ê thở.
- N g ư ờ i b ệ n h b i ê u h i ệ n l o â u , hốt h o ả n g , b ồ n c h ồ n .
- V ậ t vã kích thích.
- G i ả m thị lực.
- G i ả m trí n h ớ , c ó t h ê l ẫ n l ộ n .
- G i ả m t r ư ơ n g lực v à sự p h ố i h ợ p của cơ.
- T r o n g giai đ o ạ n đ ầ u : h u y ế t á p , m ạ c h . nhịp t h ở t ă n g vì t i m đ ậ p t ă n g lên đ ể
đ á p ứng nhu c ầ u ô x y của c ơ t h ể .
- T r o n g giai đ o ạ n n g ư ờ i b ệ n h c ó b i ế u h i ệ n t í m tái, t h ở d ố c , co k é o c á c c ơ
hô h ấ p , h u y ế t á p và m ạ c h g i ả m , m ấ t k h ả n ă n g v ậ n đ ộ n g đ i l ạ i .
- C ậ n l â m s à n g : P h â n t í c h k h í trong m á u đ ộ n g m ạ c h t h ấ y á p lực r i ê n g p h ầ n
ô x y (PaOỌ g i á m . á p lực r i ê n g phần C 0

2

(PaC0 ) tăng.
2

3. L ư u ý k h i s ử d ụ n g ô x y l i ệ u p h á p
- H ì n h thức đ ư a ô x y v à o c ơ t h ế k h i c ó d ấ u h i ệ u t h i ế u ô x y .
+ Ô n g thông m ũ i hầu.
+ M ặ t nạ ô x y : m ặ t n ạ đ ơ n g i ả n , m ặ t n ạ hít l ạ i m ộ t phần, mật n ạ k h ô n g hít l ạ i .
+ L ề u ô x y (ít sử d ụ n g , c h í sử d ụ n g cho trẻ n h ỏ ) .
+ Ô n g nội khí quản, m ở khí quản.
+ Ô n g t h ô n u m ũ i hai đ ư ờ n g ( g ọ n g k í n h ) .
- T h à n h p h ầ n k h ô n g k h í ở đ i ể u k i ệ n b ì n h t h ư ờ n g ( á p suất 760 m m H g ) g ồ m
c á c c h ấ t k h í sau:
+ Khí ôxy chiếm khoảng 2 1 % .

155