Di tích huyền trân công chúa

Di Tích Huyền Trân Công Chúa
Huyền Trân công chúa là ái nữ của vua Trần Nhân Tông và Khâm Từ Hoàng hậu.
Hơn 700 năm trước, vào mùa hạ năm Bính Ngọ (1306), thực hiện lời hứa hôn của
vua cha Trần Nhân Tông là kết tình hoà hiếu với lân bang, Huyền Trân Công chúa
đã gạt tình riêng để sang Chiêm Thành, nên duyên với nhà vua Chế Mân và trở
thành Hoàng hậu Paramesvari. Món quà sính lễ mà Vua Chiêm dâng lên nhạc phụ
Trần Nhân Tông là hai châu Ô, châu Lý - vùng đất từ bờ Nam sông Hiếu, Quảng
Trị đến bờ Bắc sông Thu Bồn, Quảng Nam - đã sáp nhập vào nước Đại Việt. Một
năm sau, vua Chế Mân qua đời, theo tục lệ của đất nước Chiêm Thành, hoàng hậu
sẽ phải lên giàn hỏa thiêu để tuẫn tang theo chồng. Vua Trần Anh Tông biết được
nên sai tướng Trần Khắc Chung vờ sang viếng để cứu công chúa trở về. Tháng 8
năm Mậu Thân (1308) sau khi về đến đất Thăng Long, Huyền Trân công chúa đã
quy y vào cửa Phật, có pháp danh là Hương Tràng. Ghi nhận công lao của một
người có công mở mang bờ cõi cho dận tộc, nhân kỷ niệm 700 năm mảnh đất
Thuận Hóa – Phú Xuân – Thừa Thiên Huế, năm 2006, đền thờ Huyền Trân công
chúa được khởi công xây dựng.
Xứ Huế từ lâu được nhìn nhận là một trong ba trung tâm Phật giáo lớn nhất ở Việt
Nam, bởi vậy tầm ảnh hưởng của Phật giáo trong đời sống tinh thần cũng như vật
chất của người dân nơi đây được thể hiện rất rõ ràng và nổi bật. Trung tâm văn hóa
Huyền Trân vì vậy cũng hội tụ rất nhiều tinh hoa từ những giá trị văn hóa đó kết
hợp với kiến trúc cung đình.
Biểu tượng chim trên trống đồng Đông Sơn cũng có mặt tại hồ nước trước điện
thờ.
Những chiếc lọng mang màu sắc vượt thời gian tại đền thờ Huyền Trân công chúa.
Đó là sự trầm mặc, u tịch của kết cấu các công trình hòa lẫn trong rừng thông bát
ngát, xen vào đó là sự giản đơn với những lu nước mưa trong vắt, những loài hoa
hữu sắc vô hương. Trong miền thanh tịnh của tiếng tụng kinh, gõ mõ, ta bắt gặp lối
nhà vườn ba gian, có hòn non bộ trước cửa ra vào làm bình phong và xung quanh
là những chậu bon sai, những giò phong lan đa chủng loại như mời gọi một chút tò
mò, ưa khám phá của du khách.

Vẻ đẹp dịu dàng nhưng kiêu hãnh của những bông hoa nơi của Phật...... mang dáng
dấp của mảnh đất Tôn Nữ thướt tha.
Trầu - cau, loài cây đến từ truyền thuyết... mang ý nghĩa gắn bó keo sơn như biểu
tượng "con Rồng - cháu Tiên"
Trong bài phụng soạn Bia ký tại đền thờ Huyền Trân công chúa, tác giả Dương
Phước Thu đã miêu tả rất kỹ về kết cấu đậm chất Huế này: “Ngôi đền tọa lạc về
phía nam sông Hương, cách kinh thành Huế chừng vài dặm, tương truyền là nơi
danh thắng phước địa. Kiến trúc theo lối truyền thống: trụ biểu vươn cao, nền
móng kiên cố, lương đống vững chắc, điện thờ tôn nghiêm. Phía sau, thế núi Ngũ
Phong trấn giữ. Phía trước, dòng tiểu khê quầy thành hồ Trường Xuân soi bóng
nhật nguyệt, sơn mạch tả hữu trườn xuống như hai bức trường thành. Nội điện đặt
tượng Huyền Trân, hậu điện phối thờ các bậc công thần mở nước. Sân sau xây lầu
bát giác, dựng tượng Ni sư, mở vườn Bồ Đề; sau nữa là điện Trúc Lâm, nhà đọc
sách, tượng Di Lặc, miếu Sơn thần, Thủy thần, gác chuông Hòa Bình… tất cả tạo
thành một Trung tâm văn hóa tâm linh ở chốn Thiên Thai”.
Mỗi một góc của Trung tâm văn hóa Huyền Trân đều như lưu giữ chút “đặc sản”
xứ Huế. Đó là những bàn tay tài hoa của nghệ nhân Huế trong việc chạm trổ long,
ly, quy, phụng trên những mái đền; là tinh hoa của làng nghề đúc đồng Phường
Đúc với chuông Hòa Bình nguyên chất nặng 1,6 tấn và cao 2,16 mét; các bức
trướng với những đường thêu với màu sắc “vượt thời gian”… và cả nghệ thuật
khảm, lát pháp lam trên tường của các công trình, ngay cả trên những bồn trồng
cây ở ngoài trời.
Nhưng đỉnh cao cho sự khéo léo, tinh tế và tài hoa của những nghệ nhân Huế đó
chính là đôi rồng chầu trước điện thờ vua Trần Nhân Tông. Đôi rồng chầu được ghi
vào sách Kỷ lục Việt Nam với chiều dài108 mét, tương đương với chiều cao của
ngọn núi Ngũ Phong (so với mực nước biển).
Về ý nghĩa của đôi rồng chầu kỷ lục này, theo tài liệu Tam Tổ Thực Lục của Viện
nghiên cứu Việt Nam, ấn hành năm 1995: “Ngày 20, Bảo Sát đang trên đường đến
Doanh Tuyền thấy một đám mây đen từ Ngọa Vân kéo đến Lỗi Sơn. Khi đến

Doanh Tuyền, nước suối dâng cao đến mấy trượng. Trong giây lát mặt nước trở lại
bình thường, bảo sát thấy hai con rồng đầu lớn như đầu ngựa, ngang cao hơn một


trượng, hai mắt như sao, trong phút chốc lại biến mất. Đêm ấy, Bảo Sát ngủ trọ
trong Sơn Điếm, thấy một điềm mộng chẳng lành.
Đa dạng những hình dáng, chất liệu của rồng tại Trung tâm văn hóa Huyền Trân.
Ngày 21, Bảo Sát đến Ngọa Vân, Điều Ngự thấy ông về, mỉm cười bảo: “Ta sắp đi
rồi, ông về sao trễ vậy, đối với Phật pháp có điều gì chưa rõ hãy hỏi gấp đi”…
Biểu tượng rồng được chạm khắc trên cả những chiếc ghế...... tinh xảo trong điện
thờ.Từ đó trở đi, bốn ngày liền đất trời u ám, gió trốt thổi mạnh, mưa tuyết phủ đầy
cây, vượn khỉ vây am gào khóc, chim rừng kêu bi thảm.Ngày mồng 1 tháng 11, lúc
nửa đêm sao trời tỏ rạng, Điều Ngự hỏi:“Bây giờ là giờ gì?”. Bảo Sát đạp: “Giờ
Tý”. Điều Ngự đưa tay mở cửa sổ, ngắm trời nói: “Đây là lúc ta đi”… Nói xong
liền nằm theo tư thế sư tử, an nhiên, viên tịch”.

Vì vậy đôi rồng chầu dẫn đến chính điện đức vua Trần Nhân Tông mang hình ảnh
tượng trưng giấc mộng của đệ tử Bảo Sát cho ngày viên tịch của ngài Điều Ngự
Giác Hoàng Trần Nhân Tông tại am Ngọa Vân, núi Yên Tử (mùng Một tháng 11
năm Mậu Thân, 1308).
Bước lên 246 bậc cấp để chinh phục đỉnh núi Ngũ Phong và tháp chuông Hòa
Bình, từ đây, ta có thể phóng tầm mắt ngắm nhìn bao quát cả thành phố Huế rất
đẹp, nhất là vào buổi chiều tà. Ý nghĩa của cụm từ "Thế giới - Hòa Bình - Nhân
loại - Hạnh phúc" cùng hình ảnh của 4 chùa: Giác Lâm (TP.HCM), Thiên Mụ
(Huế), Diên Hựu (Hà Nội) và chùa Trúc Lâm Yên Tử (Quảng Ninh) được in nổi
trên quả chuông đem lại cho ta những chiêm nghiệm về sự hòa hợp và hội tụ. Tĩnh
tâm lại để nghe tiếng chuông Hòa Bình ngân vang, chợt thấy lòng mình cũng mang
chút thiền và chút thiện.

Chuyện kể rằng, Huyền Trân là công chúa nhà Trần, là ái nữ của Trần Nhân Tông

và em gái của Trần Anh Tông. Năm 1301, Trần Nhân Tông, bấy giờ đã là Thượng
hoàng, trong một lần du ngoạn vương quốc Chiêm Thành, hứa gả Huyền Trân cho
vua Chiêm Thành là Chế Mân. Vua Chế Mân dâng hai châu Ô, Lý (từ đèo Hải Vân


Thừa Thiên đến phía bắc Quảng Trị ngày nay) làm sính lễ cưới công chúa. Huyền
Trân đã gác tình riêng, xuống thuyền theo chồng, lập mối hòa hiếu và mở mang bờ
cõi của đất nước về phương Nam. Huyền Trân làm hoàng hậu nước Chiêm Thành
được một năm thì vua Chế Mân mất. Theo tục lệ nước Chiêm, vua mất thì hoàng
hậu phải lên hỏa đàn để tuẫn táng. Vua Trần Anh Tông sợ em gái bị hại, bèn sai võ
tướng Trần Khắc Chung dẫn phái đoàn sang Chiêm Thành điếu tang và dặn bày
mưu kế để đưa công chúa về. Nhưng biến cố dồn dập khiến công chúa xuống tóc,
xuất gia ở chùa núi Trâu Sơn, còn gọi là núi Vũ Ninh, thuộc huyện Quế Dương,
trấn Kinh Bắc. Sau đó bà chuyển về làm trụ trì chùa Hổ Sơn ở huyện Thiên Bản,
trấn Sơn Nam. Bà đã đổi tên núi là Nộn Sơn. Bà mất ngày mồng 9 tháng giêng
năm Canh Thìn (1340). Dân chúng quanh vùng thương tiếc và tôn bà là “Thần
Mẫu” và lập đền thờ cạnh chùa Nộn Sơn. Các triều đại sau đều sắc phong bà là
thần hộ quốc. Vua triều Nguyễn ban cho công chúa chiếu báu nâng bậc tăng là
“Trai Tĩnh Trung Đẳng Thần”. Nguyên Phó Chủ tịch nước Trương Mỹ Hoa đã
viết trong lưu bút khi một lần đến viếng Đền Huyền Trân: “Có những vấn đề
của phụ nữ phải được giải quyết từ quốc gia, có những vấn đề của Quốc gia
phải giải quyết từ người phụ nữ, mà sự hy sinh của Huyền Trân công chúa là
một thực tế”.
Chương trình nghệ thuật hát, múa võng lọng, kiệu hương... Đền thờ Huyền Trân nơi tri ân các bậc tiền nhân Vào thời Nguyễn (1802 - 1945) có lập miếu Đại Đế
Vương ở làng Lịch Đợi - phường Đúc – TP.Huế để thờ các vị khai quốc công thần
trong đó có Huyền Trân công chúa. Nhưng theo sự bào mòn của thời gian và bị ảnh
hưởng bởi chiến tranh, miếu thờ này không còn nữa. Và đến đầu năm 2006, Trung
tâm Văn hóa Huyền Trân được khởi công xây dựng. Một năm sau đó, ngày 26-32007, công trình khánh thành nhân kỷ niệm tròn 700 năm Thuận Hóa - Phú Xuân.
Trung tâm văn hóa Huyền Trân tại thôn Ngũ Tây, xã Thủy An, thành phố Huế được
xây dựng với tổng diện tích khoảng 28ha. Đây là khu vực có đồi núi thoai thoải,

rừng thông xung quanh, bốn mặt là đồi núi trùng điệp rất thích hợp cho những dự
án văn hóa mang tính tâm linh, về nguồn. Từ ngoài dẫn vào là bốn trụ biểu lớn,
dưới chân có nghê đá phục chầu, tiếp đến là ba bậc sân rất rộng lát gạch Bát Tràng,
có hồ nước và cầu bắc qua tương tự như cầu Trung Đạo bắc qua hồ Thái Dịch
trước điện Thái Hòa của Đại Nội Huế; tiếp nữa là tam quan, trong cùng là đền thờ
Huyền Trân Công chúa. Tất cả nằm trên một trục thẳng. Bên trong đền thờ có pho
tượng Công chúa Huyền Trân ngồi trên ngai được đúc bằng đồng. Đền thờ Huyền


Trân công chúa mang những nét văn hóa kiến trúc tiêu biểu của thời Trần từ những
hoa văn, họa tiết cho đến 3 bức phù điêu trước mặt tiền đường của Đền thờ là biểu
tượng của ý chí thống nhất đất nước từ Ải Nam Quan đến Mũi Cà Mau. Cũng
trong khuôn viên Trung tâm Văn hóa Huyền Trân còn có nhiều công trình kiến trúc
lớn nhỏ khác, nổi bật là Tháp chuông Hòa bình cao 7m được dựng trên đỉnh Ngũ
Phong với chuông đồng nặng 1,6 tấn cũng do các nghệ nhân phường Đúc Huế thực
hiện. Trên đường dẫn lên Tháp chuông Hòa Bình, ta còn gặp bức tượng Phật Di
Lặc (cũng có người cho là tượng ông Địa) khổng lồ với nụ cười viên mãn thường
trực trên môi. Tiếp theo đền thờ Huyền Trân, năm 2008 Công ty CP Du lịch Hương
Giang đã cho khởi công xây dựng đền thờ Trần Nhân Tông nhân kỷ niệm 750 năm
ngày sinh của đức Vua - Phật hoàng. Trần Nhân Tông là phụ hoàng của Công chúa
Huyền Trân. Đền thờ vua Trần Nhân Tông được khánh thành vào tháng 12 này.
Cuối tháng 10 vừa rồi, bức tượng của Phật hoàng đã được khởi tạo tại phường Đúc
Huế. Bức tượng bằng đồng đỏ nguyên chất, cao 3m, nặng 2 tấn được đúc theo
phiên bản lấy từ đền thờ các vua Trần tại Nam Định. Nói về Đức Vua – Phật
Hoàng Trần Nhân Tông, Tổng Bí thư, Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Phú Trọng trong
dịp tham dự lễ húy kỵ 700 năm ngày mất Đức vua Phật Hoàng Trần Nhân Tông, đã
nhấn mạnh: Trần Nhân Tông là một trong những vị vua anh minh bậc nhất của lịch
sử nước Việt; một nhà thơ, nhà văn hóa nổi tiếng; Người sáng lập và lãnh đạo
Thiền phái Trúc Lâm của Phật giáo Việt Nam, hiện thân của sự kết hợp giữa Đạo
và Đời để bảo vệ, xây dựng và phát triển đất nước. Ngài là vị vua thứ ba của triều

đại nhà Trần đầy hiển hách, người có vai trò đặc biệt quan trọng trong công cuộc
giữ nước và dựng nước ở thế kỷ XIII. Với những đóng góp to lớn cho dân tộc và
đạo pháp, Trần Nhân Tông đã được người đời sau suy tôn là Đức Vua - Phật
Hoàng, một hiện tượng đặc biệt trong lịch sử nước Việt. Trong con người và sự
nghiệp của Trần Nhân Tông, Đời và Đạo, Đạo và Đời luôn hòa quyện vào nhau,
gắn bó với nhau vì hạnh phúc muôn dân, vì sự phát triển trường tồn của đất nước.
Hàng ngàn người dân và du khách thập phương đến với Lễ hội Điểm du lịch văn
hóa tâm linh Từ mùa Xuân 2008 trở đi, cứ vào mồng 9 tháng Giêng hàng năm, lễ
hội Đền Huyền Trân lại tưng bừng khai mở với nhiều sắc thái văn hóa mới. Những
ngày đầu xuân Tân Mão, hàng ngàn lượt khách đã nô nức đến Huế tham dự Đại lễ
cầu nguyện “quốc thái - dân an”, lễ hội hoa đăng và lễ hội Huyền Trân. Lễ hội Đền
Huyền Trân năm 2011 mở màn bằng chương trình nghệ thuật tinh lọc, đặc sắc, giàu
bản sắc truyền thống, tái hiện xúc động tâm trạng của công chúa Huyền Trân, vì
nước non ngàn dặm đã có cuộc ra đi lịch sử cách đây hơn 700 năm, góp công mở


mang bờ cõi nước nhà, trong đó có hai châu Ô, Lý là xứ Thuận Hóa- Phú XuânThừa Thiên Huế địa linh, nhân kiệt ngày nay. Lễ hội đền Huyền Trân 2011 có 4
chương trình chính: Đại lễ cầu nguyện quốc thái dân an; lễ hội đền Huyền Trân; lễ
hội hoa đăng và lễ hội Tết Nguyên tiêu. Lễ hội được tinh lọc phần lễ và mở rộng
phần hội. Mở đầu phần khai hội là 3 hồi trống, 9 hồi kèn được tấu lên giữa hồn
thiêng sông núi. Tiếp đến là chương trình nghệ thuật khá phong phú với những
hoạt cảnh hát, múa, võng lọng, kiệu hương... thể hiện tâm thế ngưỡng vọng, tri ân
tâm đức công lao của Đức vua Trần Nhân Tông và Công chúa Huyền Trân trong
việc mở mang bờ cõi. Không gian của lễ hội cũng được mở rộng trong Trung tâm
Văn hóa Huyền Trân với các khu vui chơi bài chòi, cờ tướng, cờ người, biểu diễn
thư pháp, gian hàng ẩm thực và trưng bày các sản phẩm làng nghề thủ công truyền
thống Huế như sản phẩm nghề thêu - Dệt thổ cẩm...Chạm, Khảm, Điêu khắc, Đúc
đồng... Những đôi quang gánh mộc mạc, dân dã của các o bán chè, đậu hũ cũng tạo
nên vẻ đẹp mộc mạc làm ấm lòng du khách phương xa... Và trong làn mưa phùn lất
phất đầu xuân, người người trẩy hội nối nhau lên núi Ngũ Phong, gióng lên hồi

chuông Hòa Bình ở độ cao trên 100m, trông về bờ bắc với hoàng thành cổ kính để
thấu hiểu thêm những giá trị báu vật của đất nước được tôn phong là Di sản Văn
hóa thế giới, xua đi những ưu phiền và gửi vào đất, trời những ước nguyện tốt lành
về một năm mới đầy hoài bão tốt đẹp cùng sự tưởng nhớ và tri ân sâu lắng... Ông
Nguyễn Hữu Đông, Trưởng ban Tổ chức Lễ hội cho biết, Lễ hội Đền Huyền Trân
năm nay thu hút khoảng 50.000 lượt khách tham quan. Điều đó cho thấy, Lễ hội
Đền Huyền Trân đã từng bước đi vào lòng người, khẳng định là một địa chỉ du lịch
văn hóa tâm linh hấp dẫn của cố đô Huế. Đây là một trong những hoạt động có ý
nghĩa đầu Xuân. Từ lễ hội mang đậm sắc thái dân gian được khai mở hằng năm
này, một địa chỉ văn hóa, du lịch tâm linh đã được hình thành, thu hút sự quan tâm
của du khách và nhân dân trong, ngoài nước