Đánh giá tác động của việc thu phí và chất lượng dịch vụ thủy lợi đến quyết định lựa chọn dịch vụ của người dân và sản xuất nông nghiệp nghiên cứu cho vùng trạm bơm lộc giang, huyện đức hòa, tỉnh long an

B

GIÁO D C VẨ

ẨO T O
TR

B
NGă

NÔNG NGHI P VẨ PTNT

Iă H Că THU ă L I

Nguy nă LêăD ng

ÁNHă GIÁă TÁCă
TH Y L Iă

NGă C Aă VI Că THUă PHệă VĨă CH Tă L

Nă QUY Tă

NGă D CHă V ă

NHă L Aă CH Nă D CHă V ă C Aă NG

Iă DỂNă

VĨă S Nă XU Tă NỌNGă NGHI P
NGHIểNă C Uă CHOă VÙNGă TR Mă B Mă L Că GIANG,ă HUY Nă

T NHă LONGă AN

LU Nă V Nă TH Că S

HƠ N i - 2015

Că HọA,ă


B

GIÁO D C VẨ

ẨO T O

B

TR

NGă

NÔNG NGHI P VẨ PTNT

Iă H Că THU ă L I

Nguy nă LêăD ng

ÁNHă GIÁă TÁCă
TH Yă L Iă

NGă C Aă VI Că THUă PHệă VĨă CH Tă L

Nă QUY Tă

NGă D CHă V ă

NHă L Aă CH Nă D CHă V ă C Aă NG

Iă DỂNă

VĨă S Nă XU Tă NỌNGă NGHI P
NGHIểNă C Uă CHOă VÙNGă TR Mă B Mă L Că GIANG,ă HUY Nă
T NHă LONGă AN

Chuyên ngành: K thu t TƠi nguyên n
Mư s : 60-58-02-12

LU Nă V Nă TH Că S

Ng

i h

1. PGS.TS.

ng d n khoa h c:
oƠn Doưn Tu n

2. PGS.TS. Ph m Vi t Hòa

HƠ N i ậ 2015

c

Că HọA,ă


L Iă C Mă N
Tr c tiên, tác gi xin bƠy t c m n sơu s c đ n các th y giáo h ng d n khoa
h c, Phó Giáo s - Ti n s oƠn Doưn Tu n vƠ Phó Giáo s - Ti n s Ph m Vi t Hòa v
s đ nh h ng, đ ng viên đ tác gi hoƠn thƠnh các n i dung nghiên c u c a lu n v n
này.
Tác gi trơn tr ng vƠ đánh giá cao s quan tơm giúp đ c a các nhƠ khoa h c ti n
b i, các cán b chuyên môn thu c Trung tơm t v n Qu n lỦ th y nông có s tham gia
c a ng i dơn ậ Vi n Khoa h c Th y l i Vi t Nam, các th y cô giáo trong Khoa K
thu t TƠi nguyên n c - Tr ng i h c Thu l i, đư giƠnh nhi u th i gian trao đ i h c
thu t, đóng góp Ủ ki n cho lu n v n.
Tác gi chơn thƠnh c m n ban ch nhi m vƠ nhóm cán b khoa h c th c hi n đ
tƠi “Nghiên c u đánh giá tình hình th c hi n PIM vƠ đ xu t m t s gi i pháp thúc đ y
phát tri n PIM Vi t Nam”, đư t o c h i đ tác gi đ c h p tác, tham gia vƠ chia s
s li u ph c v nghiên c u c a lu n v n.
Trong quá trình nghiên c u, tác gi ghi nh n s h tr c a các H p tác xư, các
Công ty Khai thác công trình Thu l i vƠ nhi u t ch c có liên quan khác.
ThƠnh công c a lu n v n g n li n v i s đóng góp không nh c a các thƠnh viên
trong gia đình, dƠnh th i gian vƠ s c l c đ chia s , đ ng viên vƠ t o đi u ki n t t nh t
đ tác gi hoƠn thƠnh nghiên c u.
Cu i cùng, xin cám n các cá nhơn, đ ng nghi p đư h tr tác gi trong su t quá
trình h c t p vƠ chu đáo đ n t n bu i báo cáo nƠy.
Hà N i, tháng 08 n m 2015
Tác gi

Nguy n Lê D ng


B Nă CAMă K T
tƠi nƠy đ

c tri n khai nghiên c u vƠ hoƠn thƠnh t i Trung Tơm t v n Qu n

lỦ th y nông Có s tham gia c a ng

i dơn vƠ Tr

ng

i h c Th y L i. Tác

gi cam đoan, công trình nghiên c u nƠy lƠ c a riêng mình. Các s li u vƠ k t
qu trong lu n v n lƠ trung th c vƠ không l p l i b t k công b nƠo tr

c đơy.

Hà N i, tháng 08 n m 2015
Tác gi

Nguy n Lê D ng


i
T ă NG ăVI Tă T T

BNN&PTNT

B Nông nghi p vƠ Phát tri n nông thôn

CLDV

Ch t l

CTTL

Công trình th y l i

CPIM

Trung tơm t v n PIM

GK

ng d ch v

Gi ng khoan

HQKT

Hi u qu kinh t

HTTL

H th ng th y l i

N 115

Ngh đ nh 115/2008 N -CP v vi c s đ i, b sung
m t s đi u c a Ngh đ nh s 143/2003/N -CP ngày
28 tháng 11 n m 2003 c a Chính ph quy đ nh chi
ti t thi hƠnh m t s đi u c a pháp l nh khai thác vƠ
b o v công trình th y l i

N 67

Ngh đ nh 67/2012/N -CP ngƠy 10 tháng 9 n m
2012 c a Chính ph , v vi c s a đ i, b sung m t
s đi u c a Ngh đ nh 143/2003/N -CP ngày 28
tháng 11 n m 2003 c a Chính ph quy đ nh chi ti t
thi hƠnh m t s đi u c a Pháp l nh khai thác vƠ b o
v công trình th y l i

PIM

Qu n lỦ t

i có s tham gia

QLKT

Qu n lỦ khai thác

TBLG

Tr m b m L c Giang

TLP

Th y l i phí


ii
M Că L C
M

Uầầầầầầầầầầầ ....................................................................................... 1
Tính c p thi t c a v n đ nghiên c u ........................................................................... 1

I-

II- M c tiêu .......................................................................................................................... 3
it

III-

ng vƠ ph m vi nghiên c u................................................................................. 3
it

a.

ng nghiên c u ............................................................................................. 3

Ph m vi nghiên c u ................................................................................................ 3

b.

IV- Cách ti p c n, n i dung vƠ ph

ng pháp nghiên c u .................................................. 3

a.

Cách ti p c n........................................................................................................... 3

b.

N i dung nghiên c u .............................................................................................. 4

c.

Ph

ng pháp nghiên c u ........................................................................................ 5

V- ụ ngh khoa h c vƠ Ủ ngh th c ti n c a đ tƠi............................................................ 5
a.

ụ ngh khoa h c ...................................................................................................... 5

b.

ụ ngh a th c ti n .................................................................................................... 6

CH

NG 1.

T NG QUAN

............................................................................................ 7

1.1. Tình hình nghiên c u ngoƠi n

c ................................................................................. 7

1.1.1. Th y l i phí vƠ lỦ do ph i t n t i th y l i phí ...................................................... 7
1.2.1. Kinh nghi m m t s n

c trên th gi i v chính sách th y l i phí .................. 10

1.2. Tình hình nghiên c u trong n

c................................................................................ 16

1.2.1. B i c nh ra đ i chính sách mi n, gi m th y l i phí ........................................... 17
1.2.2. S c n thi t vƠ m c tiêu ban hƠnh chính sách mi n gi m. ................................ 18
1.2.3. Nh ng n i dung c b n c a chính sách mi n gi m thu l i phí theo quy đ nh c a
Ngh đ nh 115.................................................................................................................. 22
1.3.

c đi m vùng nghiên c u.......................................................................................... 25

1.3.1.

c đi m t nhiên................................................................................................. 25

1.3.2.

c đi m kinh t xư h i........................................................................................ 30

1.3.3. Hi n tr ng t
CH

NG 2.

i ...................................................................................................... 32

NGHIÊN C U C

2.1. S thay đ i di n tích t

S

Lụ THUY T.......................................................... 37

i sau khi Ngh đ nh 115 ban hƠnh ...................................... 37

2.1.1. Nguyên nhơn lƠm thay đ i di n tích t

i sau khi Ngh đ nh 115 ban hƠnh ...... 37

2.1.2. Qui trình đi u tra th c đ a .................................................................................... 38
2.2. Giá thƠnh vƠ hi u qu kinh t ...................................................................................... 39
2.2.1. Giá thƠnh (chi phí) s n xu t lúa th c t .............................................................. 39

2.2.2. Hi u qu kinh t .................................................................................................... 44
2.2.3. Ph
2.3. Ch t l

ng pháp xác đ nh Giá thƠnh vƠ Hi u qu kinh t s n xu t lúa th c th .... 46
ng d ch v t

i............................................................................................... 48


iii

CH

2.3.1. Ch t l

ng d ch v ............................................................................................... 48

2.3.2. Ch t l

ng d ch v t

i ....................................................................................... 50

2.3.3. Quan h gi a Ch t l

ng d ch v vƠ Hi u qu kinh t ...................................... 50

NG 3.

K T QU NGHIÊN C U............................................................................ 53

3.1. Di n bi n di n tích t

i c a Tr m b m L c Giang Tr

c vƠ sau Ngh đ nh 115 ... 53

3.1.1. Thông tin chung .................................................................................................... 53
3.1.2. Phơn b di n tích tr

c N gh đ nh 115 ............................................................... 53

3.1.3. Phơn b di n tích sau N gh đ nh 115................................................................... 57
3.2. Giá thƠnh vƠ hi u qu kinh t tr

c vƠ sau Ngh đ nh 115 ....................................... 62

3.2.1. Giá thƠnh vƠ hi u qu kinh t tr

c Ngh đ nh 115 ........................................... 62

3.2.2. Giá thƠnh vƠ hi u qu kinh t sau Ngh đ nh 115............................................... 67
3.3. Ch t l

ng d ch v đ i v i quy t đ nh s d ng d ch v c a ng

3.3.1. Ch t l

ng d ch v t

i tr

i dơn................... 72

c vƠ sau N gh đ nh 115 ......................................... 72

3.3.2. S nh h ng c a ch t l ng d ch v t i quy t đ nh s d ng d ch v c a ng i
dân ............................................................................................................................... 77
K T LU N VẨ KI N NGH

.......................................................................................... 80

I.

K t lu n ........................................................................................................................ 80

II.

T n t i........................................................................................................................... 82

III. Ki n ngh ...................................................................................................................... 82


iv
DANHă M Că HỊNHă V
Hình 1.1. B n đ hành chính huy n

c Hòa ậ V trí vùng nghiên c u ............................. 25

Hình 1.2. Di n tích các nhóm đ t chính c a khu t

i L c Giang ........................................ 27

Hình 1.3. Mô hình t ch c qu n lý, khai thác công trình thu l i Long An ....................... 34
Hình 2.1. Ch n m u kh o sát .................................................................................................. 39
Hình 3.1. Bi u đ t l c c u di n tích t

i ......................................................................... 55

Hình 3.2. Bi u đ t l c c u di n tích t

i (Giai đo n 2011 ậ 2012) ............................... 58

Hình 3.3. Bi u đ di n bi n di n tích t

i tr

c và sau ngh đ nh 115 theo th i gian ....... 59

Hình 3.4. Bi u đ di n bi n di n tích t i tr c và sau ngh đ nh 115 theo không gian ậ
Vùng đ u kênh ......................................................................................................................... 60
Hình 3.5. Bi u đ di n bi n di n tích t

i tr

c và sau ngh đ nh 115 theo không gian ậ

Vùng cu i kênh ........................................................................................................................ 60
Hình 3.6. Bi u đ quan h HQKT~CLDV tr

cN

Hình 3.7. Bi u đ quan h HQKT~CLDV sau N

115 (giai đo n 2006-2007) .............. 73
115 (giai đo n 2011-2012).................. 75

Hình 3.8. Bi u đ quan h HQKT~CLDV tr

c vƠ sau N

115 c a vùng s d ng........... 76

Hình 3.9. Bi u đ quan h HQKT~CLDV tr

c vƠ sau N

115 c a vùng s d ng........... 76

Hình 3.10. Bi u đ CLDV~HQKT tr

c vƠ sau N

115 ..................................................... 77

Hình 15. S thay đ i di n tích sau Ngh đ nh 115 ................................................................ 78


v

DANHă M Că B NGă BI U
B ng 1.1. Phân b (%) các nhóm đ t chính t i Khu t
B ng 1.2.

c đi m khí t

i L c Giang [17] ........................... 28

ng khu v c nghiên c u ậ Tr m khí t

ng Hi p Hòa............... 28

B ng 1.3. M t s đ c đi m dân s và h nông nghi p các xã vùng D án [17].................. 30
B ng 2.1. M t s lo i đ
B ng 2.2. M c đ t

ng h i quy th

ng dùng............................................................... 51

ng quan thông qua h s xác đ nh R2 ................................................. 52

B ng 3.1. Thông tin chung ...................................................................................................... 53
B ng 3.2. Di n tích canh tác giai đo n 2006 - 2007 ............................................................. 53
B ng 3.3. Phân b di n tích t

i tr

cN

115 (gia i đo n 2006 ậ 2007) ........................... 55

B ng 3.4. C c u di n tích giai đo n 2011 ậ 2012................................................................ 57
B ng 3.5. Di n bi n c c u di n tích canh tác giai đo n 2007 ậ 2008 đ n 2011-2012 ...... 57
B ng 3.6. Phân b di n tích t

i sau N

B ng 3.7. Di n bi n di n tích t

115 (Giai đo n 2011 ậ 2012).............................. 58

i sau N

115..................................................................... 59

B ng 3.8. Phân tích chi phí s n su t lúa (ch a tính chi phí th y l i) tr

cN

115 .......... 62

B ng 3.9. Phân tích chi phí th y l i (giá thành khi s d ng Gi ng khoan đ t
B ng 3.10. Phân tích t tr ng chi phí s n xu t 1 ha lúa tr
B ng 3.11. N ng su t và thu nh p t lúa tr
B ng 3.12. Hi u ích kinh t khi t

cN

cN

i) ............ 63

115................................. 63

115 (giai đo n 2006-2007) ................. 64

i b ng gi ng khoan (giai đo n 2006 ậ 2007)............... 64

B ng 3.13. Phân tích chi phí th y l i (Giá thành khi s d ng CTTL đ t i) tr c N 115
.................................................................................................................................................. 65
B ng 3.14. N ng su t và thu nh p t lúa tr

cN

115 (giai đo n 2006-2007) ................. 65

B ng 3.15. Phân tích t tr ng chi phí s n xu t 1 ha lúa khi s d ng CTTL tr
B ng 3.16. Hi u ích kinh t khi t

cN

115. 66

i b ng gi ng khoan (giai đo n 2006 ậ 2007)............... 66

B ng 3.17. So sánh hi u ích kinh t khi t

i b ng 2 hình th c (giai đo n 2006 ậ 2007) ... 66

B ng 3.18. Phân tích chi phí s n su t 1 ha lúa (ch a tính chi phí th y l i) sau N 115 [17]
.................................................................................................................................................. 67
B ng 3.19. Phân tích chi phí th y l i (giá thành khi s d ng gi ng khoan đ t
B ng 3.20. Phân tích t tr ng chi phí s n xu t 1 ha lúa sau N
B ng 3.21. N ng su t và thu nh p t lúa sau N
B ng 3.22. Hi u ích kinh t khi t

i) ........... 68

115 .................................... 68

115 (giai đo n 2011-2012) .................... 68

i b ng gi ng khoan (giai đo n 2011 ậ 2012)............... 69

B ng 3.23. Phân tích chi phí th y l i (Giá thành khi s d ng CTTL đ t
B ng 3.24. N ng su t và thu nh p t lúa sau N

i) .................... 70

115 (giai đo n 2011-2012) .................... 70

B ng 3.25. Phân tích t tr ng chi phí s n xu t 1 ha lúa khi s d ng CTTL......................... 70
B ng 3.26. Hi u ích kinh t khi t

i b ng gi ng khoan (giai đo n 2011 ậ 2012)............... 71

B ng 3.27. So sánh hi u ích kinh t khi t

i b ng 2 hình th c (giai đo n 2011 ậ 2012) ... 71

B ng 3.28. B ng d li u bi n quan sát trong 3 v giai đo n 2006-2007 (tr

cN

B ng 3.29. B ng d li u bi n quan sát trong 3 v giai đo n 2011-2012 (sau N

115) .. 72
115) ..... 75


1

M

U

I- Tínhă c păthi tăc aăv nă đ ănghiênăc u
Ngh đ nh 115/2008 N -CP v vi c s đ i, b sung m t s đi u c a Ngh đ nh s
143/2003/N -CP ngƠy 28 tháng 11 n m 2003 c a Chính ph quy đ nh chi ti t thi
hƠnh m t s đi u c a pháp l nh khai thác vƠ b o v công trình th y l i ậ sau đơy g i
lƠ N 115 1 đ

c Chính ph ban hƠnh ngƠy 14/11/2008 lƠ m t thay đ i l n trong l nh

v c th y l i. Theo đó, t ngƠy 1/1/2009 ng
v i di n tích m t đ t, m t n

i dơn d

c mi n th y l i phí (TLP) đ i

c trong h n m c giao đ t nông nghi p (h n đi n) dùng

vƠo m c đích s n xu t nông, ng , lơm nghi p vƠ lƠm mu i. N
nh ng gi m đáng k gánh n ng kinh t cho ng

115 ra đ i không

i dơn, n đ nh đ i s ng cho các cán

b qu n lỦ công trình th y l i mƠ còn lƠ tín hi u đáng m ng cho th y s phát tri n
kinh t c a đ t n

c c ng nh s quan tơm c a

ng vƠ NhƠ n

c t i ng

i dơn.

T i h i th o “ ánh giá tác đ ng c a Ngh đ nh 115/2008-CP c a Chính ph và thông
t 65/2009 c a B NN&PTNT đ n hi u qu qu n lý, khai thác công trình th y l i;
th o lu n v ph

ng pháp ti p c n, khung phát tri n PIM

tơm T v n Qu n lỦ th y nông có s tham gia c a ng

Vi t Nam” đ

c Trung

i dơn (CPIM) t ch c ngƠy

28/02/2012 t i HƠ N i, các chuyên gia, nhƠ khoa h c, nhƠ qu n lỦ đ u th ng nh t
quan đi m:
i. Nh đ

c c p bù th y l i phí, ngu n thu c a các công ty Qu n lỦ khai thác

t ng m nh đ m b o kinh phí n đ nh cho ho t đ ng. Công tác s a ch a, duy
tu, b o d
th

ng hƠng n m đ

c chú tr ng h n. Chi phí cho n o vét, s a ch a

ng xuyên vƠ s a ch a l n hƠng n m t ng c v s tuy t đ i vƠ t

ng đ i

(t tr ng trong t ng chi phí);
ii. Nh có kinh phí c p bù, ng

i dơn gi m đ

ch đ ng kinh phí nên kênh m

1

Nay đ

ng đ

c m t ph n chi phí s n xu t. Nh

c n o vét, tu s a t t h n, thông thoáng

c thay th b ng Ngh đ nh 67/2012/ N -CP ngƠy 10 tháng 9 n m 2012 c a Chính ph , v vi c

s a đ i, b sung m t s đi u c a Ngh đ nh 143/2003/ N -CP ngƠy 28 tháng 11 n m 2003 c a Chính ph
quy đ nh chi ti t thi hƠnh m t s đi u c a Pháp l nh khai thác vƠ b o v công trình th y l i.


2

h n, ch t l

ng d ch v t

h n so v i tr
Tuy nhiên, sau khi N

i tiêu cho nông dơn t t h n. Nông dơn hƠi lòng

c đơy.
115 ra đ i đư phát sinh nhi u v n đ liên quan t i công tác

qu n lỦ khai thác công trình th y l i vƠ tình hình s d ng công trình th y l i c a
ng

i dơn. Tr

th y ch t l

c đơy khi còn ph i đóng th y l i phí, m t b ph n ng

ng t

i không đ m b o hi u qu so v i m c đóng góp th y l i phí vƠ

chuy n sang s d ng gi ng khoan t i m t ru ng (máy b m xách tay) đ t
phí khôngăth pă h nă nh ng ch t l
ra đ i, ng
dùng n

i dơn c m

ng t

i v i chi

i đ m b o h n r t nhi u. Sau khi N 115

i dơn không ph i đóng th y l i phí n a, vì v y m t ph n đư chuy n qua

c c a h th ng th y l i, m t ph n v n quy t đ nh s d ng gi ng khoan. S

thay đ i nƠy d n đ n bi n đ ng di n tích t

i c a h th ng th y l i, d n đ n nhi u

b t c p trong công tác qu n lỦ đ ng th i gơy nhi u khó kh n khi đánh giá n ng l c
c a các h th ng công trình th y l i. Vi c thay đ i hình th c t
thay đ i d ch v t

i hay còn g i lƠ s

i hoƠn toƠn ph thu c vƠo quy t đ nh c a ng

i s d ng n

c

(sau đơy g i lƠ Khách hƠng), Quy t đ nh c a khách hƠng l i ph thu c vƠo “Ch t
l

ng d ch v ” đ

c cung c p b i đ n v qu n lỦ vƠ khai thác công trình th y l i (sau

đơy g i lƠ NhƠ cung c p d ch v ). Th c t cho th y, công tác qu n lỦ vƠ khai thác
công trình th y l i s đ t hi u qu cao n u nhƠ cung c p d ch v hi u đ
c a khách hƠng t đó đ nh h

ng đ

c nhu c u

c quy t đ nh c a khách hàng thông qua quan

h cung ậ c u. Vì v y, c n thi t ph i có m t nghiên c u đánh giá tác đ ng c a N
115 đ i v i ng
c a ch t l

i dơn vƠ đ n v qu n lỦ khai thác công trình th y l i v s

ng d ch v và chi phí s n xu t t i quy t đ nh c a ng

nh h

ng

i dơn. Do gi i h n

v m t kinh phí c ng nh tính ch t c a nghiên c u nƠy, tác gi l a ch n m t h th ng
th y l i hoƠn ch nh, ph m vi ph c v n m g n trong m t huy n đ nghiên c u v tác
đ ng c a m t chính sách c th c a NhƠ n

c.

Xu t phát t nhu c u th c ti n cùng v i đ c thù công vi c, tác gi đư l a ch n đ tƠi
ắ ánhă giáătácă đ ngă c aă vi căthuă phíăvƠă ch tă l
đ nhăl aăch năd chăv ă c aăng

ngă d chăv ă th yă l iăđ nă quy tă

iădơnă vƠăs nă xu tă nôngănghi păậ Nghiênăc uăchoă

Vùngă Tr mă B măL căGiang,ăhuy nă

căHòa,ă t nhăLongăAn”.


3

II- M cătiêu
M c tiêu c a đ tƠi lƠ nghiên c u quy t đ nh c a ng
nghi p đ i v i vi c thu phí vƠ ch t l

ng t

trình th y l i, c th lƠ ph n ng c a ng
L c Giang thu c huy n
l i phí c a NhƠ n

i dơn trong s n xu t nông

i tiêu c a công ty Qu n lỦ khai thác công
i nông dơn trong vùng t

i c a tr m b m

c Hòa, t nh Long An đ i v i chính sách mi n gi m th y

c.

III-

iăt

ngăvƠăph mă viănghiênăc u

a.

it

ng nghiên c u

Nghiên c u tác đ ng c a N

115 (nay là Ngh đ nh 67/2012/N -CP ngày 10 tháng

9 n m 2012 c a Chính ph , v vi c s a đ i, b sung m t s đi u c a Ngh đ nh
143/2003/N -CP ngƠy 28 tháng 11 n m 2003 c a Chính ph quy đ nh chi ti t thi
hƠnh m t s đi u c a Pháp l nh khai thác vƠ b o v công trình th y l i ậ sau đơy
g i lƠ N

67) t i vi c s d ng d ch v t

i c a nhóm ng

i s d ng n

c cho s n

xu t nông nghi p.

b. Ph m vi nghiên c u
h

aă đi mă nghiênă c u: Nghiên c u đ

c th c hi n trên ph m vi di n tích

ng l i c a h th ng th y l i tr m b m đi n L c Giang, thu c huy n

c Hòa,

t nh Long An. H th ng th y l i tr m b m L c Giang lƠ m t h th ng th y l i đ c
l p, hoƠn ch nh t đ u m i đ n m t ru ng, có qui mô v a, vùng h

ng l i n m g n

trong m t huy n.
- N iădungă nghiênăc u: Trong nghiên c u nƠy tác gi không đi sơu vƠo nghiên
c u chính sách mi n gi m th y l i phí, mƠ ch t p trung nghiên c u tác đ ng c a N
115 (nay lƠ N 67) t i chi phí t
(c th lƠ cơy lúa2) vƠ ch t l

i, hi u qu kinh t c a canh tác nông nghi p có t

ng d ch v t

IV- Cáchă ti păc n,ăn iădung vƠă ph

i

i.

ngă phápă nghiênăc u

a. Cách ti p c n
i.

K th a có ch n l c và b sung: Nhi u công trình đư nghiên c u v tác đ ng

c a N 115 vƠ đ a ra nh ng s n ph m đ

c đánh giá cao. Vi c ti p c n “K th a có

Cơy lúa lƠ cơy tr ng ch l c t i vùng
ng b ng Sông C u Long vƠ lƠ loƠi có nhu c u n
c m v n c, vì v y ch u nh h ng l n t d ch v t i.

2

c cao, nh y


4

ch n l c và b sung” giúp tác gi ti p c n v n đ nghiên c u m t cách có đ nh h

ng,

t n d ng t i đa nh ng thông tin s n có vƠ h tr trong vi c b sung nh ng thông tin
còn thi u giúp nghiên c u đ t k t qu t t nh t.

ii.

Ti p c n theo h

áp d ng hai h

ng nghiên c u đa ngành: Trên th gi i hi n nay đư vƠ đang

ng nghiên c u c b n lƠ “Nghiên c u phát tri n” vƠ “Nghiên c u

thích ng”. Trong khi h
thu t thu n túy thì h

ng nghiên c u th nh t quan tơm đ n nh ng v n đ k

ng nghiên c u th hai l i xem xét đ i t

ng nghiên c u trong

m t h th ng quan h ph c t p, đ c p đ n r t nhi u nh ng v n đ khác nhau nh
chính sách phát tri n, kh n ng tƠi chính, tình hình dơn sinh, kinh t , xư h i, tính kh
thi c a nh ng đ xu t theo quan đi m c a đ a ph
còn đ

c các nhƠ khoa h c g i lƠ ti p c n theo h

cách ti p c n nƠy nh m đánh giá đ
h

ng .v.v. H

ng nghiên c u nƠy

ng nghiên c u đư ngƠnh. S d ng

c k t qu nghiên c u trên nhi u l nh v c, nh

ng c a các k t qu nƠy đ n nh ng ngƠnh kinh t khác nhau.
iii.

H

ng đ n ng

i s d ng: V i cách ti p c n nƠy, ng

i s d ng đ

khách hƠng chính c a ho t đ ng nghiên c u khoa h c công ngh .
cách ti p c n hi n đang đ
nông thôn, đi n hình lƠ ch

c coi lƠ

ơy c ng chính lƠ

c ph bi n r ng rưi trong l nh v c phát tri n nông nghi p,
ng trình “Tam nông”. Cách ti p c n nƠy d a trên vi c

liên k t gi a ba nhƠ lƠ: NhƠ khoa h c ậ NhƠ qu n lỦ ậ Nhà nông.

b. N i dung nghiên c u
N i dung c a nghiên c u nƠy lƠ đánh giá ph n ng c a ng

i dơn đ i v i các quy t

đ nh c a NhƠ n c, mƠ c th lƠ ph n ng c a ng i dơn trong khu t i c a Tr m
b m L c Giang đ i v i chính sách mi n gi m th y l i phí c a NhƠ n c. Các n i
dung chính nh sau:
 H th ng hóa c s lỦ lu n vƠ th c ti n v vi c phơn tích ph n ng c a ng
dơn đ i v i ch t l


ng d ch v t

i tiêu do các t ch c cung c p d ch v th c hi n;

ánh giá di n bi n di n tích t

canh tác: vùng t
ranh (vùng đ m);

i

i tr

c vƠ sau khi có N

i b ng h th ng th y l i, vùng t

115 c a 3 vùng

i b ng gi ng khoan vƠ vùng giáp


5

 Xác đ nh chi phí cho m t ha canh tác trong m t v khi s d ng d ch v c a
Nhà cung c p vƠ khi ng

i dơn t ph c v , t đó đánh giá hi u qu kinh t h đ i v i

t ng hình th c;
 Nghiên c u m i quan h gi a ch t l
đ nh l a ch n d ch v c a ng
v đ ng
c. Ph
i.

ng d ch v , hi u qu kinh t t i quy t

i dơn, t đó đ a ra đ

c gi i h n c a ch t l

ng d ch

i dơn thay đ i quy t đ nh s d ng d ch v .
ng pháp nghiên c u

Ph

ng pháp k th a: K th a khoa h c k thu t hi n đ i m t cách có h

th ng vƠ ch n l c. Phơn tích nh m đánh giá nh ng u nh

c đi m c a t ng nghiên

c u, đ a ra nh ng lu n ch ng có tính thuy t ph c v i tình hình th c ti n trong n
ii.

Ph

c.

ng pháp đi u tra, kh o sát th c đ a: Nh ng thông tin ph c v cho đ

tƠi đa d ng v b n ch t (đ nh tính/đ nh l

ng), qui mô (c p vùng/t nh/huy n/xư/h

gia đình), ch ng lo i (k thu t/t nhiên/kinh t /xư h i/t p quán). Vi c k t h p đ ng
th i nh ng ph
đ có đ

ng pháp thông d ng trong vi c thu th p thông tin lƠ h t s c c n thi t

c m t ngơn hƠng d li u hoƠn ch nh ph c v cho nh ng b

c nghiên c u

ti p theo c a đ tƠi. Các n i dung đi u tra, kh o sát bao g m: (i)Thu th p s li u t i
c quan ch qu n; (ii) i u tra hi n tr ng công trình ngoƠi hi n tr
h ; (iv)
iii.

ng, (iii) i u tra

i u tra theo b ng h i, (v) Ph ng v n sơu vƠ (vi) Th o lu n nhóm.
Ph

ng pháp phân tích th ng kê: S d ng các công c toán h c, công ngh

thông tin (MS EXCEL, MS ACCESS, SPSS) đ t ng h p, phơn tích các s li u r i
r c nh m tìm ra b n ch t c a s v t s vi c.
iv.

Ph

ng pháp tham kh o ý ki n chuyên gia: L y Ủ ki n các chuyên gia đ u

ngƠnh trong l nh v c nghiên c u nh m đ a ra nh ng nh n xét đúng đ n, c n b sung
đi u ch nh.
V- ụă ngh ăkhoaă h căvƠă Ủăngh ăth căti năc aăđ ătƠi
a. Ý ngh khoa h c
Xác đ nh đ

c m i liên h gi a chi phí t

i, hi u qu kinh t vƠ ch t l

ng d ch t i

quy t đ nh s d ng d ch v c a khách hƠng. T đó lƠm c s đ nhà cung c p d ch


6

v c i thi n ch t l

ng d ch v nh m thu hút thêm khách hƠng, mƠ c th

đơy lƠ h

th ng công trình th y l i m r ng di n tích ph c v , lƠm t ng hi u qu c a h th ng.
b. Ý ngh a th c ti n
Chính sách mi n gi m th y l i phí lƠ ch tr

ng đúng đ n c a NhƠ n

đích chính lƠ (i) gi m b t m c đóng góp c a ng

cv i m c

i nông dơn, giúp nông dơn có đi u

ki n t ng đ u t s n xu t vƠ (ii) duy trì n ng l c h th ng công trình th y l i, ch ng
xu ng c p h th ng công trình, s d ng công trình có hi u qu h n. Nghiên c u nƠy
góp ph n tìm hi u tác đ ng c a chính sách mi n gi m th y l i phí t i ng
n

i s d ng

c, lƠm c s đ các nhƠ ho ch đ nh chính sách có nh ng đi u ch nh phù h p.

Nghiên c u nƠy góp ph n lƠm c s quan tr ng đ t ch c qu n lỦ công trình th y
l i hi u đ

c nhu c u c a ng

i s d ng n

c, t đó có nh ng đi u ch nh c n thi t

đ t ng hi u qu ph c v c a h th ng th y l i, nơng cao hi u qu s d ng ngu n
n

c.


7

CH

NGă1. T NG QUAN

1.1. Tình hình nghiên c uăngoƠiăn

c

1.1.1. Th y l i phí và lý do ph i t n t i th y l i phí

Trên th gi i vƠ khu v c, n

c v n ti p t c đóng vai trò quan tr ng trong cu c s ng,

xóa đói gi m nghèo vƠ an ninh l

ng th c. Nhu c u v n

c c a các ngƠnh kinh t

không ng ng t ng lênầ vƠ s còn ti p t c t ng trong các th p k t i. Nhu c u n

c

t ng nhanh c ng v i s gia t ng dơn s , t c đ đô th hóa nhanh chóng đư t o nên s c
ép r t l n đ i v i tƠi nguyên n
Di n đƠn n

c qu c gia”.

c th gi i l n th III t ch c t i Nh t B n n m 2003, kh ng đ nh “N

c

lƠ nhơn t thi t y u cho s n xu t nông nghi p vƠ phát tri n nông thôn nh m c i thi n
an ninh l

ng th c vƠ xóa nghèo. N

c ti p t c gi nhi u vai trò quan tr ng, ch ng

h n trong s n xu t l

ng th c, t ng tr

ng kinh t vƠ đ m b o b n v ng môi tr

Theo kinh t h c, n

c lƠ hƠng hóa công đ c bi t ph c v cho s n xu t kinh doanh

vƠ đ i s ng, theo A. Samuelson d ch v c p n
th

ng”.

c thu c nhóm d ch v công thông

ng. Trên th gi i, ngu n tƠi chính đ u t vƠ phát tri n d ch v th y l i có th t

ngu n thu thu , t đóng góp c a c ng đ ng vƠ thu t phí d ch v . Phí d ch v dùng
n

c g i chung lƠ th y l i phí (TLP) hay ti n n

Th y l i phí hay giá mua n

c lƠ kho n ti n mƠ ng

ch c/cá nhơn) ph i tr cho vi c s d ng n

c h i không đ

i dùng n

c (ng

c c a h . N u tính đ , giá n

g m chi phí tƠi chính (ho c chi phí cung c p n
h i. Trong th c t , ng

c.

c), chi phí môi tr

i s d ng: t
c ph i bao

ng vƠ chi phí c

i s d ng ch ph i tr m t ph n chi phí tài chính, còn chi phí

c tính đ n [24]. Giá n

c lƠ m t ch đ đ

c tranh lu n trong nhi u

th p k qua.

 M căđíchăc aă vi căthuăth yă l iăphí
i) Cung c p d ch v - chi phí và trách nhi m
- Bù đ p chi phí d ch v mƠ không c n tr c p ậ t chi phí v n hƠnh vƠ b o
d

ng đ n toƠn b chi phí cung c p n

c, bao g m c chi phí v n vƠ chi phí thay th ;


8

- Có v n cho vi c b o d

ng c s h t ng, gi gìn ch c n ng s n xu t c a c

s h t ng;
- C i thi n trách nhi m c a ng

i cung c p n

ii) Qu n lý c u, phân b ngu n n
- Gi m quá t i c u n

c đ i v i ng

i s d ng.

c và ki m soát ô nhi m

c;

- Khuy n khích s d ng n

c hi u qu ;

- Phơn b ngu n v n cho các nhu c u s d ng u tiên nh t;
- Khuy n khích c i thi n ch t l
môi tr

ng n

c, gi m m c đ ô nhi m vƠ b o v

ng;

- Khuy n khích các t ch c công vƠ t đ u t vƠo cung c p n

c.

iii) M c tiêu xã h i
- T o ngu n thu t thu l i t c;
m b o s công b ng trong vi c ti p c n ngu n n

s d ng n

c.

Cách tính TLP có nh h

ng đ n tính ti t ki m, tính hi u qu trong s d ng n

Trên th gi i hi n nay có 3 ph
i) Ph

ng pháp tính giá n

ng pháp th nh t: TLP đ

Theo ph

c ho c l i ích t vi c

ct

c xem nh m t d ng phí c đ nh, xác đ nh d a

i ho c gi đ nh đ

chi phí cho vi c cung c p n

c (TLP).

c tr theo di n tích.

ng pháp nƠy, TLP lƠ đ

trên di n tích đ

c.

ct

i. M c TLP đ

c chia cho di n tích đ

ct

c tính d a trên t ng

i. Ngh a lƠ TLP đ

c đ nh

theo m c chi phí trung bình (cào b ng). Theo cách nƠy, hƠng v , hƠng n m ph i xác
đ nh đ
n

c nh

t

ng

c di n tích t
n

i đ tính giá n

lƠ $2.50/ha [25];

c. Ph

ng pháp nƠy đ

Pakistan t $2 đ n $8/ha nh ng m c nƠy ch

ng v i m t ph n chi phí v n hƠnh vƠ b o d

77USD/ha/n m, chi m 56% chi phí v n hƠnh vƠ b o d
có h n ch lƠ không khuy n khích đ
s d ng
ph

đ u ngu n. Ng

c áp d ng t i nhi u

c ng

ng [20];

Philippine lƠ

ng [33]. Cách đ nh giá nƠy

i s d ng n

c ti t ki m, nh t lƠ ng

i s d ng không có đ ng l c đ ti t ki m n

ng pháp đ nh giá nƠy d tính toán, d hi u. Vì v y, ph

i

c. Tuy nhiên,

ng pháp đ nh giá n

c


9

d a trên di n tích ch thích h p cho các đ a bƠn có ngu n n
ít thay đ i, chi phí l p đ t thi t b đo n
ph

ng pháp nƠy đ tính giá n
ng pháp th 2: Giá n

ii) Ph

Theo ph
d ng đ

cđ

c tính theo kh i l

giá cao h n cho kh i l
d ng cƠng nhi u n
th nh t. Ph

ng n

ng n

ng n

c. Ví d ,

Botswana giá n
c áp d ng

c

n

c vƠ giá n

block th 2 cao g p 2 l n block

Israel vƠ m t s n

ng n

i dùng

ng pháp nƠy thích h p cho các vùng hi m n

i dơn th p vƠ m c giá TLP cao h n so v i thu nh p.

iii)

Ph

ng pháp th ba:

ng
c các

c c a block h n ng ch (block

ng

c, thu nh p c a

nh giá hai ph n

ng pháp nƠy, TLP bao g m 1 ph n phí lƠ c đ nh vƠ 1 ph n tính theo kh i

l

ng s d ng nh ph

n

c không s d ng t i m t th i đi m nƠo đó. Ph

dung hòa đ

ng pháp 2. Phí c đ nh nƠy v n ph i tr m c dù ng

i dùng

ng pháp nƠy có đi m m nh lƠ

c mơu thu n “đ m b o chi phí” vƠ “s d ng n

c hi u qu ”. H n ch

ng pháp nƠy là cách xác đ nh r t ph c t p vƠ khó gi i thích đ ng

hi u. H n n a, chi phí hƠnh chính cho ph

ng pháp nƠy c ng cao h n. Ph

i dơn

ng pháp

c áp d ng t i Brazil [22].

NgoƠi 3 ph
n

c khác [35].

c cho m i block khá ph c t p. NgoƠi ra, TLP không bù đ p đ

đ u tiên) l n. Ph

nƠy đ

c s t ng d n khi s

ng pháp nƠy lƠ vi c xác đ nh kh i l

chi phí v n hƠnh vƠ qu n lỦ, đ c bi t n u kh i l

c a ph

i s d ng ph i tr

ng pháp nƠy lƠ n u chênh l ch gi a các block đ l n, ng

c s ti t ki m h n. H n ch c a ph

is

c h n đ nh (quota ho c block) đ u

c v t h n đ nh. Vì v y, giá n

n

Theo ph

c s d ng. Ng

c s d ng v t m c h n đ nh nƠy, ng

ng pháp nƠy c ng đ

u đi m c a ph

ng s d ng (Block)

c tính d a trên kh i l

c tính giá th p cho m t kh i l
ng n

c cao. Hi n nay, Vi t Nam đang áp d ng

c.

ng pháp nƠy, TLP đ

tiên. Khi kh i l

c phong phú, cơy tr ng

ng pháp trên, m t vƠi n

c trên th gi i áp d ng ph

ng pháp đ nh giá

c trên s n ph m thu ho ch [29].

Tóm l i, vi c thu TLP lƠ c n thi t đ đ m b o có đ chi phí cho b o d
hƠnh công trình vƠ t ng c
Nhìn chung, s d ng n

ng Ủ th c s d ng n

c ti t ki m c a ng

ng vƠ v n

i dùng n

c.

c có hi u qu khi vi c đ nh giá tác đ ng đ n nhu c u dùng


10

n

c. Các ph

ng pháp đ nh giá d a trên kh i l

giá d a trên s n ph m đ u đáp ng đ

Tuy nhiên, ph

c tiêu chí hi u qu , dù ng n h n hay dƠi h n.

ng pháp đ nh giá d a trên di n tích t

tác đ ng đ n nhu c u s d ng n

1.2.1. Kinh nghi m m t s n
Theo tr

ng s d ng, đ nh giá 2 ph n, đ nh
i không hi u qu vì nó không

c [35].
c trên th gi i v chính sách TLP

ng phái kinh t thu n túy3 TLP đ

c coi lƠ công c kinh t nh ng th c ra

ch lƠ công c đi u ti t thu nh p ch ch a có tác d ng thay đ i cách ng s c a ng
h

ng d ch v

đ

c [31]. Chi phí xơy d ng nh ng h th ng l n vƠ v a th

4

i

vƠ nguyên t c “thu đ chi” (full-cost recovery) hi m khi th c hi n

các nhƠ tƠi tr đ u t , còn chi phí v n hƠnh vƠ b o d

ng do Chính ph ho c

ng (O&M) do ng

i s d ng

n

c [27]; hay nói cách khác lƠ c n phơn bi t rõ đ u t c b n v i b o đ m d ch v

t

i tiêu trong qu n lỦ n

c [23]. Tuy chi phí O&M có th không đáng k so v i chi

phí đ u t c b n, nh ng chính sách TLP có th gơy ra nh ng tác đ ng tiêu c c ngay
c khi chi cho chi phí O&M không phù h p, nh h

ng t i qu n lỦ n

Vì v y vi c xơy d ng th c hi n chính sách TLP cho O&M đ

t c c b n trong c i cách qu n lỦ n

c b n v ng.

c coi lƠ nh ng nguyên

c t i nhi u qu c gia trên th gi i.

TLP c n ph i thu đ bù đ p m t ph n chi phí v n hƠnh vƠ qu n lỦ, đ ng th i nơng
cao Ủ th c ti t ki m n

c c a ng

i s d ng n

c. Vì v y, các n

c phát tri n vƠ

đang phát tri n đ u thu TLP, dù m c thu ch chi m m t ph n nh trong chi phí qu n
lỦ vƠ v n hƠnh. M c thu TLP c n c vƠo tính s n có c a ngu n n

c, gi i pháp công

trình, lo i cơy tr ng, đi u ki n khí h u th i ti t, hình th c qu n lỦ, chính sách c a
chính ph đ i v i s n xu t nông nghi p vƠ đi u ki n kinh t xư h i c a t ng vùng,
t ng qu c gia đ quy t đ nh.
a. Trungă Qu c
Tr

c 1978, n

c lƠ hƠng hóa đ

ng

i dơn góp công lao đ ng đ xơy d ng các công trình. NhƠ n

b vi c cung c p n
dùng n

c s d ng t do, chính ph Trung Qu c đ u t v n,

c. M c dù cho phép các t ch c cung c p n

c, qui đ nh nƠy hi m khi đ

c ki m soát toƠn
c thu TLP t ng

c áp d ng. Nguyên nhơn m t ph n do Cách

Coi n c lƠ hƠng hóa thu n túy (tính đúng, tính đ ) ch không ph i lƠ m t lo i hƠng hóa đ c bi t
Vi c chuy n đ i c c u cơy tr ng, đ u t cho công ngh t i ti t ki m n c c p n i đ ng, thay đ i c
c u kinh t ầ hoƠn toƠn không ph thu c vƠo m c thu TLP (Molle F. and Berkoff J., 2007)
3
4

i

11

m ng V n hóa Trung Qu c nh ng n m 1960. Cu i nh ng n m 1970, hi u qu s
d ng n
c pn

c t i đơy r t th p, ch kho ng 0,3. M c thu TLP r t th p so v i chi phí cung
ct

i.

u nh ng n m 1980, chính sách TLP m i đ
phí ho t đ ng vƠ các đ n v cung c p n

c ban hƠnh. TLP đ

c lƠ các đ n v s nghi p.

phù h p cho t ng vùng vƠ t ng l nh v c. Chính sách nƠy đ
1997. Tuy nhiên, tr

c xem nh chi
nh m c TLP

c th c hi n cho đ n

c 1997, TLP t ng r t ch m.

T 1985 đ n 1992, chính ph Trung Qu c gi m d n đ u t vƠo th y l i do t p trung

v n cho các l nh v c phi nông nghi p. M c thu TLP th p c ng v i đ u t t ngơn
sách th p nên di n tích t

i không đ

c m r ng, hi u su t t

s d ng cho sinh ho t vƠ công nghi p t ng lên. N
Tr

i th p. Sau 1990, n

c

c dƠnh cho th y l i b thi u h t.

c tình tr ng đó, Trung Qu c đư ban hƠnh chính sách m i n m 1997. Theo đó,

giá n

c cho cá d án th y l i xơy d ng m i ph i bù đ p đ chi phí kh u hao, chi phí

qu n lỦ v n hƠnh vƠ các lo i thu , lưi.

i v i các công trình đang s d ng, giá n

s t ng d n vƠ sau 3 n m s bù đ p đ chi phí v n hƠnh vƠ b o d

ng. T đó, TLP

t i nhi u vùng đư t ng nhanh chóng [36]. Chính ph ban hƠnh chính sách v giá n
mang tính nguyên t c (quy đ nh khung), giao quy n cho đ a ph

c
c

ng tr c ti p qu n lỦ

công tình quy đ nh c th cho phù h p trên c s l i ích kinh t vƠ m c chi phí th c
t đư s d ng, m c chi phí tính toán vƠ Ủ ki n tham gia c a ng

i dơn. Giá n

c ph i

đ m b o: i) chi phí cho đ n v qu n lỦ v n hƠnh vƠ ii) tính công b ng (dùng n

c

ph i tr ti n, dùng nhi u tr nhi u, dùng ít tr ít).
Kinh nghi m c a Trung Qu c cho th y t ăkhiăb tă đ uă thuăth yăl iăphíă(ti năn
vi căs ăd ngăn

căđ

căti tăki măh n,ă đ c bi t lƠ t khi th y l i phí đ

c),ă

c tính b ng

m3. Nh ng đi u nƠy c ng lƠ m t thách th c đ i v i các đ n v qu n lỦ, vì đòi h i đ n
v qu n lỦ công trình th y l i ph i có các bi n pháp đ qu n lỦ t t, gi m các t n th t
đ có nhi u n

c bán cho nông dơn theo yêu c u c a h vƠ gi m thi u chi phí.

b. Thái Lan
Nhìn chung, t i Thái Lan, ng

i dơn đ

c mi n không ph i tr th y l i phí đ xơy

d ng duy tu các công trình l n. Kênh d n n
c p 1, 2, 3 vƠ 4. NhƠ n
n

c nƠy. Ng

c th y l i đ

c chia thƠnh 4 lo i: kênh

c đ u t toƠn b kinh phí đ xơy d ng h th ng kênh d n

i dơn s d ng n

c ch ph i tr ti n th y l i phí đ duy trì ho t đ ng

12

đ an

c t h th ng nƠy v m t ru ng c a mình. M c phí đ

giá th tr

c quy đ nh th p h n

ng r t nhi u.

Th y l i phí đ

c chia lƠm hai lo i. Th nh t, đ i v i nh ng ch s h u các di n tích

đ t trong khu v c đ

ct

i vƠ nh ng ng

i s d ng n

c cho m c đích nông nghi p

ph i tr 5 baht/rai (100m2)/n m. Th hai, đ i v i các công ty, công trình vƠ m c đích
khác, h ph i tr m c phí không v t quá 0.5 baht/m3. Tr
tr

ng làng, già làng và

ng xư s ph trách vi c thu phí th y l i v i s b nhi m c a ng

i lưnh đ o C c

th y l i hoƠng gia. Giám đ c c c c có quy n mi n gi m th y l i phí cho nh ng
ng

i nƠy v i m c t 25 đ n 50 rai/n m.

VƠo nh ng n m m t mùa, h n hán, C c tr

ng C c th y l i hoƠng gia s có nh ng

quy t đ nh mi n th y l i phí cho t ng vùng, t ng cơy tr ng c th d a trên đ ngh
c a các đ a ph

ng.

Các v n đ phát sinh khi th c hi n chính sách mi n, gi m TLP
(ii) N ng l c t

i và hi u su t t

i c a h th ng th y l i nhà n

c r t th p:

Do thi u kinh phí đ u t xơy d ng m i vƠ duy tu các công trình th y l i, hi n nay
di n tích đ t có h th ng th y l i nhƠ n

c c a Thái Lan ch m i chi m 25% t ng

di n tích đ t nông nghi p (32 tri u rai).

c bi t C c th y l i hoƠng gia g p r t nhi u

khó kh n trong vi c đ m b o ngu n n

ct

i vƠo mùa khô. Bên c nh đó s xu ng

c p c a các công trình lƠm gi m hi u qu c a chúng. Các công trình th y l i ch đ t
d

i 30% công su t thi t k .
(iii) Chi phí cho th y l i c a nông dân: Nh m đ i phó v i s y u kém c a h

th ng th y l i nhƠ n

c, ng

nhơn đ đ m b o ngu n n

i dơn đư ph i nơng cao công su t c a h th ng b m cá
c trong mùa khô. Quan sát th c đ a cho th y, r t nhi u

tr

ng h p ng

i dơn ph i s d ng t 1 đ n 3 h th ng b m đ chuy n n

b

c” t ngu n t i m t ru ng. H l y t t y u c a v n đ nƠy lƠ, trái v i các công b

chính th c c a chính ph , ng

i dơn đư vƠ đang ph i tr ti n đ có đ

cn

c “t ng
ct

i

vào mùa khô. R t nhi u công trình th y l i quy mô nh ho t đ ng d a vƠo vi c b m
t p th vƠ chi phí ho t đ ng đ

c chia s gi a nh ng ng

i s d ng.


13

c và tính công b ng xã h i: T i Thái Lan, h u h t

(iv) Hi u qu tài nguyên n

các nhƠ phơn tích đ u th y r ng “tƠi nguyên n
đ n h u qu lƠ s d ng n

c luôn luôn b đ nh giá th p vƠ d n

c quá m c” (Ngơn hƠng th gi i, 1993; Ngơn hƠng Phát

tri n Chơu Á, 2000). M t v n đ đ

c các ngơn hƠng nêu ra v khía c nh công b ng

là 60%ăngơnă sáchăc aăB ănôngănghi păch ăđ ăcungă ngăchoă20%ăs ăh ănôngădơn.
Có th th y r ng, chính sách mi n gi m th y l i phí c a Thái Lan đang lƠ m t nguy
c ng n c n đ t n

c nƠy đ t đ

s cung c p đ y đ n

c m c tiêu c a mình lƠ “

c v i ch t l

ng t t cho t t c ng

n n m 2025, nhƠ n

i s d ng n

c

c thông qua

vi c qu n lỦ hi u qu vƠ m t h th ng lu t pháp vƠ t ch c đ m b o vi c s d ng
hi u qu vƠ b n v ng tƠi nguyên n

c, v i s quan tơm đúng m c đ n ch t l

ng

cu c s ng vƠ s tham gia c a t t c các bên liên quan”.
Chính sách, gi i pháp và kh c ph c
gi i quy t v n đ trên, r t nhi u cu c tranh lu n chính sách liên quan đ n qu n lỦ
tƠi nguyên n
(i) Tr

c đư di n ra t i Thái Lan, t ng k t l i có 4 tr
ng phái th nh t:

nhƠ ho t đ ng xư h i, coi n
quy n con ng

c ph bi n b i các t ch c phi chính ph , các

c nh tƠi s n xư h i, đ

c dùng t do nh bi u hi n

i. Theo di n đ t c a m t h c gi c a đ i h c Thammasat thì n

t i quan tr ng v i m i ng
bi n n

ng phái chính.

i, vƠ không th qu n lỦ b i các c ch th tr

c lƠ

ng. Vi c

c thƠnh m t ngƠnh hƠng lƠ không đúng vì quy n ti p c n các tƠi nguyên thiên

nhiên lƠ quy n c b n c a con ng
dơn, nh ng ng

i. Quan đi m nƠy đ

i luôn th c m c t i sao ph i tr ti n n

c s đ ng tình c a nông

c trong khi n

c lƠ do thiên

nhiên ban t ng (Báo qu c gia Thái, ngƠy 11 tháng 6 n m 2000).
(ii) Tr

ng phái th hai:

c phát đ ng b i các nhƠ tƠi tr qu c t , đi n hình

lƠ ngơn hƠng phát tri n Chơu Á, cùng v i m t s c quan qu n lỦ công. H
cho vi c ban hƠnh các đ ng c kinh t vƠ qu n lỦ c u. Ti t ki m n
ngu n t vi c đ nh giá n
n

c vƠ c i thi n qu n lỦ. Mơu thu n gi a nh ng ng

c, trong các khu v c kinh t khác nhau, s đ

ch th tr

ng.

c ph i đ

ng h
cb t
i dùng

c gi i quy t t t nh t thông qua c

14

ng phái th ba: Quan đi m mang tính “truy n th ng” b ng vi c đ y

(iii) Tr

m nh các c quan k thu t (t v n) đ gi i quy t vi c khan hi m n
cung n

c b ng vi c t ng

c. Nh ng n l c nƠy bao g m vi c xơy m i các h ch a vƠ các kênh l u

chuy n n

c gi a các l u v c sông Salaween vƠ Mekong. Quan đi m nƠy v p ph i

s ph n đ i c a các nhƠ ho t đ ng môi tr

ng vƠ không thu hút đ

c nhi u nhƠ đ u

t b i vi c t ng cung nƠy t o nên các chi phí bi n t ng d n.
ng phái th t : vƠ c ng lƠ ph bi n nh t trong khu v c công c a Thái

(iv) Tr

Lan lƠ vi c ng h gi i pháp hƠnh chính h n lƠ d a trên qu n lỦ c u. Các lu t m i
ban hƠnh nh m trao nhi u quy n h n cho các th c th hƠnh chính có liên quan đ n

qu n lỦ tƠi nguyên n
Lu t N

c đư đ

c.

nh h

ng nƠy đ

c th hi n rõ nét v i hai b n th o v

c ban hƠnh trong nh ng n m qua. Tr

s ph i h p gi a các ban ngƠnh vƠ Ủ t
B tƠi nguyên n

c c ng đ

ng phái nƠy c ng nh n m nh

ng v qu n lỦ l u v c. Kh n ng thƠnh l p

c tranh cưi trong nh ng n m qua.

Tuy nhiên, cho đ n nay các chính sách v th y l i phí nói riêng vƠ qu n lỦ tƠi nguyên
n

c nói chung t i Thái Lan v n đang đi vƠo b t c do vi c chính quy n Thái Lan

v n đang l
n

ng l gi a vi c nơng cao hi u qu kinh t c a vi c s d ng tƠi nguyên

c (thông qua vi c ban hƠnh m c th y l i phí đúng v i giá th tr

ng) vƠ vi c đ m

b o l i ích chính tr (vi c ban hƠnh th y l i phí có th gơy ra các xáo tr n v chính
tr xư h i trong b ph n dơn c nông thôn).
Lu t tƠi nguyên n

c v n ch a đ

i n hình lƠ sau h n 10 n m b n th o,

c thông qua.

c. Costa Rica
Costa Rica lƠ m t trong nh ng n
d ch v môi tr

c đi tiên phong trong vi c tính phí n

ng, tuy nhiên, cho đ n nh ng n m 1995 ậ 1996, n

c cho các

cvnđ

c coi

lƠ m t lo i hƠng hóa công c ng, g n nh mi n phí vƠ không gi i h n. Do thi u các
chính sách v qu n lỦ t ng h p tƠi nguyên n
đ nhu c u s d ng n

i dơn không đ

c m c dù Costa Rica có ngu n tƠi nguyên n

Theo m t th ng kê cho th y, 95% dơn s có n
có 75% đ

c nên ng

c ti p c n v i n

c đáp ng

c phong phú.

c s d ng cho h gia đình, nh ng ch

c s ch. Cu i cùng, trong m t nghiên c u c a

y ban

Kinh t M Latinh n m 1995, các tác gi đư đ c p đ n s tách bi t gi a các chính

sách v kinh t vƠ môi tr

ng. K t qu lƠ chính ph đư quan tơm đ n v n đ c i thi n


15

vi c đánh giá tính kinh t c a các ngu n tƠi nguyên. Quan đi m c a Chính ph lƠ
ph i b o v các khu v c s n xu t n

c vƠ duy trì ch t l

Cho đ n nay, m t lo t các chính sách đư đ
ngu n n

c vƠ b o v môi tr

ng c a các ngu n tƠi nguyên.

c đ a ra liên qua đ n v n đ phí s d ng

ng. Theo đó, khi s d ng 25 m3 n

c ng

i tiêu th

s ph i tr 47,50 Colone (kho ng 0,1375 USD v i t giá 350 Colone/USD) cho các
d ch v môi tr

ng, kho ng g n 2% t ng chi phí (n m 2001).

Tóm l i, các quan đi m kinh t h c cho r ng chi phí th y l i đ

c xem lƠ chi phí đ u

vƠo c a s n xu t vƠ c n ph i thu TLP. Vi c thu TLP không ch đ m b o vi c s d ng
n

c ti t ki m, có hi u qu mƠ còn đ m b o công b ng xư h i, đ m b o ngu n thu

cho các đ n v cung c p n

ct

i vƠ đ c bi t đ i v i các n

c nghèo, nhƠ n

ngân sách đ đ u t phát tri n các công trình th y l i m i, duy tu b o d

c có

ng các công

trình c .
Tuy nhiên, vi c xơy d ng vƠ th c hi n chính sách không đ n thu n ch lƠ vi c “t i
u hóa” các qui đ nh d a trên gi thuy t cho r ng th c t s x y ra nh d đoán (linear
modeling) mƠ ng

c l i ph thu c nhi u vƠo vai trò, quy n l c, ti ng nói,ầ c a t t

c các nhóm xư h i [31]. S ra đ i c a chính sách tr nên ph c t p vƠ khó hi u h n
khi các y u t n i/ngo i sinh liên quan t i chính sách thay đ i liên t c vƠ m c l i
trong quá trình xơy d ng vƠ th c hi n chính sách lƠ đi u khó tránh kh i. Các nhƠ
nghiên c u v chính sách đư đ ra nhi u khung phơn tích, đánh giá v hi u qu c a
chính sách c ng nh qui trình xơy d ng chính sách nh ng đ u d a trên quan đi m
cho r ng chính sách ph i mang tính phù h p v i hoƠn c nh l ch s , thích ng v i đi u
ki n k thu t, b n v ng v m t kinh t vƠ đ
Cho đ n nay, các n

c xư h i ch p nh n.

c th c hi n mi n, gi m TLP ph n l n b t ngu n t lỦ do chính

tr . Mi n, gi m TLP nh m h tr cho nông dơn. Tuy nhiên, kinh nghi m t các n

c

đư, đang mi n gi m TLP nh Trung Qu c, Thái Lan vƠ Indonesia cho th y vi c mi n,
gi m TLP n y sinh các tiêu c c sau:
- Hi u qu s d ng n

c th p, s d ng n

c không ti t ki m;

- Công trình th y l i xu ng c p, không đáp ng đ

c nhu c u n

ct

i;


16

- Nông dơn ph i chi phí cho t

i cao h n vì h th ng th y l i nhƠ n

đáp ng nhu c u, ph i thuê, ho c t b m n
- Trong tr

ng h p ngơn sách nhƠ n

c v i chi phí cao h n;

c không đ đ u t cho th y l i, công trình

th y l i xu ng c p, không phát tri n đ
di n tích t

c không

c công trình m i, kh n ng m r ng

i b h n ch .

1.2. Tình hình nghiên c uătrongăn

c

Ngay t nh ng n m đ u thƠnh l p, NhƠ n

c đư r t chú tr ng đ n công tác th y l i.

n nay, qua hƠng ch c n m không ng ng phát tri n, ngƠnh th y l i đư đ t đ
nhi u thƠnh công to l n, hƠng lo t các công trình “
mang l i ngu n n

c

i th y nông” đi vƠo ho t đ ng

c quỦ gia ph c v dơn sinh vƠ kinh t nh : H th ng th y nông

B c H ng H i (các t nh đ ng b ng Sông H ng), H th ng th y nông sông Chu (Thanh
Hóa), H th ng th y nông B c Ngh An (Ngh An), h th ng th y nông Nam Th ch
Hưn (Qu ng Tr ), h th ng th y nông Nam M ng Thít (TrƠ Vinh), h th ng th y nông
D u Ti ng (Tơy Ninh)ầ vƠ g n đơy nh t lƠ D án th y l i Ph
t nh Bình D

ng, Bình Ph

c Hòa (ph c v 5

c, Tơy Ninh, ThƠnh ph H Chí Minh vƠ Long An) d

ki n đi vƠo ho t đ ng n m 2015. V i n ng l c ph c v l n, các h th ng th y nông
hi n nay đư đáp ng t t nhu c u s n xu t vƠ sinh ho t ngƠy cƠng cao c a ng

i dơn.

Có th nói, h th ng th y l i c b n đư đ

ng lai,

c đ u t kh p c n

c. Trong t

xơy d ng c b n trong l nh v c th y l i ch y u lƠ nơng c p, m r ng vƠ hi n đ i hóa
qu n lỦ v n hƠnh. Do v y, qu n lỦ khai thác đ duy trì s b n v ng c a các h th ng
th y l i s lƠ nhi m v chi n l

c trong nh ng n m tr

c m t, vƠ có th xa h n n a.

Hi n nay, T ng c c Th y l i đư vƠ đang xơy d ng đ án nơng cao hi u qu qu n lỦ
khai thác các công trình th y l i trên ph m vi toƠn qu c. Theo quan đi m c a nhi u
nhƠ nghiên c u, đ th c hi n qu n lỦ khai thác hi u qu các công trình th y l i thì
chính sách v TLP s lƠ m t trong nh ng y u t quan tr ng hƠng đ u [18].
Th y l i phí lƠ m t bi n pháp quan tr ng c i thi n đ
nh ti t ki m n

c đ ng th i gi m đ

c ngu n n

c đang thi u h t,

c chi phí, đ m b o công trình ít h h ng,

xu ng c p, đ m b o công b ng xã h i, trên c s phát huy vai trò c a c ng đ ng
[14].