Hình tượng nhân vật Santiagô trong Ông già và biển cả của Hemingway

A: PHẦN MỞ ĐẦU
1.

Lý do chọn đề tài
Ernest Hemingway (1899 – 1961) bất tử không chỉ nhờ sự nghiệp

sáng tác mà ngay chính quan niệm sống của ơng cũng đã góp phần quan
trọng trong việc tạo nên sự bất tử. Cuộc sống mạnh mẽ, đầy đam mê đã
mang lại huyền thoại Hemingway ngay trong lúc ơng cịn rất trẻ. Ơng đã để
lại cho nhân loại một di sản văn học tuy không nhiều về số lượng, không
phong phú về thể loại nhưng đã chuyển tải được nhiều vấn đề bức thiết, có
tính mn thuở của nhân loại.
Sáng tác của Hemingway nhờ đó đã tạo nên sức lơi cuốn, tác phẩm
của ông là đề tài thu hút sự suy nghĩ, tìm hiểu của nhiều cây bút thuộc nhiều
thế hệ nghiên cứu, phê bình trẻ tuổi, là đề tài nghiên cứu của nhiều luận án
tiến sĩ, thạc sĩ ở các viện nghiên cứu và các trường Đại học. Mặc dù vậy thì
những hiểu biết về Hemingway vẫn còn là một ẩn số với nhiều người. Đặc
biệt tính đến nay các cơng trình chuyên sâu đi tìm hiểu về hình tượng nhân
vật trong một sáng tác thì vẫn chưa thành hệ thống. Vậy nhân vật Santiagơ
trong Ơng già và biển cả biểu hiện như thế nào? Và Hemingway đã thể hiện
năng lực tư duy của mình ra sao? Để tìm được câu trả lời trọn vẹn nhất thì
việc đi vào tìm hiểu “Hình tượng nhân vật Santiagơ trong Ơng già và biển
cả của Hemingway” là một việc làm có ý nghĩa thiết thực. Nó giúp ta hiểu
sâu hơn tác phẩm và những nét nghệ thuật độc đáo của ông, bổ sung thêm
kiến thức về một tác giả văn học lớn đang được đưa vào giảng dạy ở các bậc
học trong trường phổ thông và Đại học. Đặc biệt hơn với việc nghiên cứu đề
tài này sẽ giúp chúng ta sống tốt hơn, vững tin hơn trong cuộc sống đầy khó
khăn và biến động hiện nay. Trên đây là những lý do chính để chúng tôi lựa
chọn vấn đề trên làm đề tài nghiên cứu của mình.

1

2.

Lịch sử vấn đề nghiên cứu
“Ông già và biển cả” là một tác phẩm mẫu mực của thời đại. Tác

phẩm góp phần đưa tên tuổi của Hemingway lên tột đỉnh vinh quang, đoạt
giải Nobel văn học năm 1954. Việc nghiên cứu và tìm hiểu tác phẩm này đã
thu hút được sự chú ý của nhiều giới nghiên cứu và phê bình trên tồn thế
giới. Đã có nhiều cơng trình lớn nhỏ nghiên cứu về tác phẩm và văn phong
của ông.
Trước hết phải kể đến cơng trình nghiên cứu của PGS.TS. Lê Huy
Bắc trong cuốn “Nhà văn Ernest Hemingway, Nhà xuất bản Hà Nội, 2006 có
nói: “Hemingway ln tâm niệm sẽ cố viết cho bằng được áng văn xuôi
chân thực về con người. Đối với ngôn ngữ, ông khao khát tước lột để bóc
trần nó đến tận xương tuỷ.”
GS.TS Trần Đình Sử trên “Văn học và tuổi trẻ số tháng 10, năm
2008” trình bày về vài nét đặc sắc nghệ thuật trong sáng tác của
Hemingway. Bài báo có viết: “Về nghệ thuật, nét đặc sắc của Hemingway
trong tác phẩm này là sáng tạo ra con người như một ý thức về mình. Mọi
sự vật, hoạt động khách quan đều được đưa vào ý thức ơng lão. Và vì như
vậy, việc sử dụng lời nửa trực tiếp, lời độc thoại nội tâm mới có ý nghĩa.
Con người ý thức của lão Santiagơ cho thấy lão đã chiến đấu bằng toàn bộ
thâm tâm, bằng hữu thức và vơ thức. Chỉ nói về lời độc thoại nơi tâm mà
khơng nói đến mục đích nghệ thuật của thủ pháp ấy trong việc xây dựng
hình tượng con người thì chưa hiểu thi pháp của tác giả. Lời độc thoại nội
tâm ở đây chỉ là những chi tiết rời rạc, thiếu trọn vẹn và do đó tác phẩm còn
để lại nhiều chỗ trống… Biết bao chỗ trống trong tác phẩm đang chờ người
đọc giải mã, tạo thành một chiều sâu khơng bao giờ khám phá hết.”.

Lê Đình Cúc trong bài “Hemingway và những tác phẩm tiêu biểu của
ơng” đăng trên Tạp chí văn học số 6/1997 đã có những đánh giá khách quan
2


và cơng bằng về tác phẩm của Hemingway, trong đó có tác phẩm “Ơng già
và biển cả”. Theo ơng, đó là một tuyệt tác văn xuôi điêu luyện, tài hoa với
nội dung tiến bộ, đầy tính nhân văn. Tác giả cho rằng: “Những người cộng
sản có thể hi sinh thân mình nhưng dù là hi sinh, dù là thất bại, họ cũng góp
phần làm cho giai cấp và nhân dân cùng chiến thắng, cịn ơng lão Santiagơ
dù là người lao động nhưng vẫn có vẻ gì đó như một anh hùng đi săn. Quý
tộc hay tư sản đi săn vì thích thể thao, thích bắn được con thú, cịn có được
hưởng thụ con thú ấy hay khơng thì khơng cần thiết”. Bài viết chỉ mang tính
chất điểm sách nhưng Lê Đình Cúc đã đi vào đánh giá nội dung tư tưởng,
nghệ thuật tổ chức, những thành công và hạn chế của Hemingway.
Trong bài “Nghệ thuật tiểu thuyết Hemingway”, Lê Đình Cúc viết:
“Đọc Chng nguyện hồn ai, Giã từ vũ khí và Ơng già và biển cả, chúng ta
thấy tính hài hước và tượng trưng là hai yếu tố lớn, cơ bản trong nghệ thuật
Hemingway. Nhưng rõ ràng Hemingway không phải là nhà văn tượng trưng
và càng không phải là nhà văn hài hước, ông sáng tạo những yếu tố tượng
trưng và hài hước để chuyên chở chủ nghĩa hiện thức thật khéo léo và tinh
vi.” Như vậy, bài viết đã nghiêng về đánh giá nghệ thuật tác phẩm.
Cuốn sách Hemingway – Núi băng và hiệp sĩ của Lê Huy Bắc (năm
1999) của NXB Giáo dục Hà Nội là quá trình nghiên cứu suốt chín năm của
tác giả về Hemingway. Đặc biệt, phần hai là nội dung chính từ luận án tiến
sĩ. Cuốn sách này đã đề cập đầy đử đến mọi phương diện đó là con người,
tài năng, tác phẩm và những kiểu nhân vật trung tâm tiêu biểu mà
Hemingway đã dày công tạo dựng.
Đặc biệt, năm 2000, Lê Huy Bắc đã cho ra đời cuốn sách Hemingway
những phương trời nghệ thuật của NXB Giáo dục, Hà Nội nhằm tuyển chọn

các cơng trình nghiên cứu về Hemingway và Tham luận Hội thảo khoa học
100 năm Hemingway nhằm tuyển chọn các cơng trình nghiên cứu về
3


Hemingway. Đây là ấn phẩm có quy mơ lớn nhất ở Việt Nam về
Hemingway kể từ những năm 1960 cho đến nay. Cuốn sách đã đáp ứng
được yêu cầu rộng rãi của bạn đọc u thích văn hocpj nói chung và
Hemingway nói riêng cũng như học sinh, sinh viên và những người làm
cơng tác nghiên cứu, giảng dạy.
Ngồi ra, cịn có nhiều cơng trình nghiên cứu khác như: Tiểu thuyết
Hemingway của Đặng Anh Đào, Bàn về Ông già và biển cả của Phùng Văn
Tửu, Hemingway - người góp phần làm mới văn xi thế kỷ XX của Vương
Trí Nhàn, Đối thoại và độc thoại nội tâm trong Ông già và biển cả của Lê
Huy Bắc…
Tuy nhiên một cơng trình cụ thể về đề tài này thì vẫn chưa nhiều và
cịn có những mặt hạn chế. Trên cơ sở tổng hợp ý kiến và những thành tựu
mà các cơng trình trước đây mang lại. Thông qua đề tài này, chúng tôi sẽ đi
vào phân tích hình tượng nhân vật Santiagơ trong Ông già và biển cả của
Hemingway, đồng thời cũng nêu lên giá trị mà hình tượng nhân vật mang lại
góp vào phần thành công của cuốn tiểu thuyết.
3.

Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu chính trong đề tài này là Hình tượng nhân vật

Santiagơ trong Ơng già và biển cả.
Phạm vi nghiên cứu: Trong khuôn khổ của một đề tài tiểu luận nhỏ,
đồng thời với kiến thức còn hạn chế của bản thân về văn học nước ngồi nói
chung và văn học Mỹ nói riêng. Đề tài chỉ được nghiên cứu một cách khái

quát trong phạm vi cuốn tiểu thuyết Ông già và biển cả bản dịch Lê Huy
Bắc _ NXB Văn học và đặc biệt xoáy sâu vào hình tượng nhân vật Santiagơ
trong tác phẩm.

4


4.

Phương pháp nghiên cứu
Ông già và biển cả là một trong những tác phẩm của bất hủ của tiểu

thuyết hiện đại Mỹ nói chung và của Hemingway nói riêng. Trong khi
nghiên cứu đề tài chúng tôi đã sử dụng một số phương pháp thường thấy
trong nghiên cứu văn học như:
Phương pháp thống kê, phân loại: trước hết là thống kê các đoạn văn
(luận chứng) phù hợp với luận điểm đưa ra để phân tích.
Phương pháp phân tích tổng hợp: trên cơ sở những luận chứng tìm
được, phân tích sau đó tổng hơp rút ra kết luận để đi đến chứng minh cho
luận cứ, luận điểm đưa ra. Đồng thời thông qua sự phân tích đó chỉ ra những
tác dụng của biện pháp đó trong việc góp phần vào sự thành công của tác
phẩm.
5.

Bố cục đề tài
Đề tài của chúng tôi được bố cục ngoài phần mở đầu, kết luận nội

dung chính gồm hai chương.
CHƯƠNG 1: Hemingway với tác phẩm “Ơng già và biển cả”
CHƯƠNG 2: Nhân vật anh hùng biển cả Santiagô

5


B: PHẦN NỘI DUNG
CHƯƠNG 1: Ernest Hemingway với tác phẩm “Ông già và biển cả”
1.1 Ernest Hemingway _ Bậc thầy của văn xuôi tự sự thế kỷ XX
Ernest Hemingway (1899 – 1961), ơng sinh trưởng trong một gia đình
khá giả tại Oak Park, Illinois, một vùng ngoại ô của Chicago nước Mỹ.
Trong cuộc đời sáng tác của Hemingway, số lượng các tác phẩm khơng
nhiều. Ơng chỉ có khoảng bảy mươi truyện ngắn, tám tiểu thuyết, vài tác
phẩm tuỳ bút, hồi ký và tập thơ tám mươi bài. Thế nhưng nét độc đáo của
Hemingway lại xuất phát ở điểm ngỡ như hạn chế này. Các tác phẩm từ nội
dung đến hình thức đều rất phong phú và đa dạng. Trên tạp chí văn học nước
ngồi tiếng Nga số 7 – 1980, Trionov đã khẳng định: Hemingway là một
trong những nhà văn gây nên sóng gió trong cái biển cả mênh mơng là văn
học: “Hai chục năm qua ảnh hưởng của Hemingway mạnh đến nỗi như là
tạo ra một thước đo mới cho văn xi”.
Đối với một nhà văn chân chính như Hemingway, mỗi cuốn sách cần
phải trở thành những khởi đầu mới, nhằm đạt tới những gì mà trước đây
chưa đạt được. Ơng ln tâm niệm phải làm cái gì đó mà trước mình, người
ta chưa làm hoặc ai đó đã định làm mà chưa kịp làm và buộc phải đi xa hơn
với những gì anh ta có thể đạt tới. Bằng quan niệm này và qua những tác
phẩm trong 40 năm cầm bút của mình, Hemingway đã khẳng định vị trí của
ơng trên văn đàn thế giới, một nhà văn tiến bộ và tiêu biểu của thế kỷ XX,
một trong những bậc thầy của văn xuôi tự sự thế kỷ XX.
Với những gì làm được trong suốt cuộc đời hoạt động nghệ thuật của
mình, năm 1954 ơng được viện hàn lâm khoa học trao tặng giải thưởng
Nobel văn học. Cho đến nay những đóng góp của ơng vào việc đổi mới văn
xuôi hiên đại vẫn là một điều không ai có thể phủ nhận được.

6


1.2 Ơng già và biển cả _ bức thơng điệp của nhà văn Ernest
Hemingway.
Năm 1952, sau gần mười năm sống ở Cuba, Hemingway cho ra đời
tác phẩm “Ông già và biển cả”. Bối cảnh của tác phẩm là ngôi làng chài yên
ả bên cảng Lahabana. Phuentec, một thuỷ thủ trên con tàu của ông, được
xem là nguyên mẫu của Santiagô. Đây là một tiểu thuyết rất ngắn. Trước khi
in thành sách, tác phẩm được đặng tải nhiều kỳ trên tạp chí Life. Ngay khi
mới phát hành, trong vịng bốn mươi tám tiếng, tờ Life đã bán được
5.318.650 bản. đây là một con số kỷ lục trong lịch sử báo chí. Tác phẩm
thực sự đã gây tiếng vang lớn và hai năm sau nhờ tác phẩm này ông đã được
trao tặng giải thưởng Nơben văn học.
Ơng già và biển cả kể về một ông lão đánh cá vùng nhiệt lưu tên là
Santiagô, tám mươi bốn ngày liền không kiếm được con cá nào. Thế rồi lão
một mình ra khơi và một con cá kiếm lớn mắc mồi. Sau cuộc vật lộn ba ngày
hai đêm cực kỳ căng thẳng và nguy hiểm, lão bị nó quẫy mạnh ngã vập cả
mặt, máu chảy đầy cả má, hai bàn tay bị dây câu cứa nát ứa máu, lão cũng
giết được con các kiếm. Nhưng lúc quay vào bờ, từng đàn các mập hung dữ
theo rỉa thịt con cá. Lão phải đơn độc chiến đẫu đến kiệt sức với lũ cá mập.
Tuy vậy, lão vẫn nghĩ “không một ai cô đơn nơi biển cả”. Khi vào đến bờ,
con cá kiếm “dài hơn chiếc thuyền có tới sáu bảy tấc” chỉ cịn trơ bộ xương.
Ơng rã rời trở về lều, nằm trên giường ông nghĩ: “chẳng là gì cả, ta đã đi
quá xa”, trong giấc ngủ lại “mơ về những con sư tử”.
Thơng qua hình ảnh ông lão Santiagô quật cường, người chiến thắng
con cá kiếm bằng kĩ năng nghề nghiệp điêu luyện, Hemingway muốn gửi
gắm một thơng điệp: Trong bất cứ hồn cảnh nào “con người có thể bị huỷ
diệt nhưng khơng thể bị đánh bại”.

7


1.3 Thuật ngữ “hình tượng nhân vật” trong tiểu thuyết
Xung quanh khái niệm về hình tượng nhân vật trong tiểu thuyết hiện
nay cũng còn nhiều yếu tố khác nhau. Trong cuốn từ điển thuật ngữ văn học
do Lê Bá Hán chủ biên đã định nghĩa về tiểu thuyết như sau: Tiểu thuyết là
tác phẩm tự sự cỡ lớn có khả năng phản ánh hiện thực đời sống ở mọi giới
hạn từ không gian và thời gian và không gian. Tiểu thuyết có thể phản ánh
số phận của nhiều cuộc đời, những bức tranh phong tục, đạo đức xã hội,
miêu tả các điều kiện sinh hoạt giai cấp, tái hiện nhiều tính cách đa dạng
(5,tr.277). Tác giả cũng đưa ra một số đặc điểm về thể loại tiểu thuyết .
Trong quá trình phát triển diện mạo của tiểu thuyết khơng ngừng thay
đổi. Tuy vậy, có thể thấy một số đặc điểm như: Tiểu thuyết là cái nhìn cuộc
sống từ góc độ đời tư, tuỳ theo từng thời kỳ phát triển mà cái nhìn đời tư có
thể sâu sắc tới mức biểu hiện được hoặc kết hợp được với chủ đề thế sự hoặc
lịch sử dân tộc. Tiểu thuyết khác một số thể loại khác bởi nó tái hiện cuộc
sống, khơng thi vị hoá, lý tưởng hoá. Miêu tả cuộc sống như một thực tại
cùng thời, đang sinh thành tiểu thuyết hấp thụ vào bản thân nó mọi yếu tố
ngổn ngang bừa bộn của của cuộc đời bao gồm cái cao cả lẫn cái tầm
thường, nghiêm túc, buồn cười, bi và hài, cái lớn lẫn cái nhỏ. Nhân vật của
tiểu thuyết là con người nếm trải.
Khái niệm hình tượng: Theo Từ điển thuật ngữvăn học do Lê Bá Hán,
Trần Đình Sử, Nguyễn Khắc Phi (Chủ biên) khi nói về hình tượng nghệ
thuật cho rằng Sản phẩm của phương thức chiếm lĩnh, thể hiện và tái tạo
hiện thực theo quy luật của nghệ thuật [5, tr.122]. Hình tượng nghệ thuật
được hiểu là các khách thể đời sống được nghệ sĩ tái hiện một cách sáng tạo
trong những tác phẩm nghệ thuật. Giá trị trực quan độc lập là đặc điểm quan
trọng của hình tượng nghệ thuật. Nó làm cho người ta có thể ngắm nghía,

thưởng ngoạn. Đó có thể là một đồ vật, một phong cách thiên nhiên hay một
8


sự kiện xã hội được cảm nhận. Nói tới hình tượng nghệ thuật người ta
thường nghĩ tới hình tượng con người, bao gồm cả hình tượng tập thể con
người với những chi tiết thể hiện cảm xúc.
Hình tượng nghệ thuật tái hiện cuộc sống nhưng không sao chép y
nguyên những hiện tượng có thật mà là tái hiện có chọn lọc, sáng tạo thơng
qua trí tưởng tượng và tài năng nghệ sĩ sao cho các hình tượng truyền đạt lại
được ấn tượng và sâu sắc. Nó vừa có giá trị thể hiện những nét cụ thể, cá
biệt lặp lại, lại vừa có khả năng khái quát làm bộc lộ bản chất của một loại
người hay một quá trình đời sống theo quan niệm nghệ sĩ, hình tượng nghệ
thuật thể hiện toàn bộ mối quan hệ sống đọng giữa chủ thể và khách thể.
Khái niệm nhân vật: Một tác phẩm gây được sự chú ý của người đọc
nhờ một phần rất lớn vào nhân vật và hệ thống nhân vật mà nhà văn đó để
lại. Các nhân vật thường thể hiện rõ nhất cho chủ đề mà nhà văn muốn phản
ánh. Nói về khái niệm nhân vật trong văn học cuốn Từ điển thuật ngữ văn
học do Lê Bá Hán (Chủ biên) đưa ra khái niệm nhân vật văn học: Là con
người cụ thể được miêu tả trong tác phẩm văn học [5, tr.202]. Cho rằng
nhân vật văn học là một đơn vị nghệ thuật đầy tính ước lệ, khơng thể đồng
nhất nó với con người có thật trong cuộc sống. Chức năng khái quát tính
cách của nhân vật văn học mang tính lịch sử do tính cách là một hiện tượng
xã hội, lịch sử. Thông qua nhân vật văn học thể hiện quan niệm nghệ thuật
và lý tưởng thẩm mĩ của nhà văn về con người, vì thế nhân vật văn học luôn
gắn với chủ đề của tác phẩm. Nhân vật văn học được miêu tả qua các biến
cố, xung đột, mâu thuẫn.
Như vậy hình tượng nhân vật trong tiểu thuyết có thể hiểu là một con
người cụ thể hoặc một tập thể trong tác phẩm văn học có mang tính ước lệ
và thể hiện qua các biến cố, xung đột, mâu thuẫn. Nó được thể hiện theo lý

tưởng thẩm mĩ và quan niệm nghệ thuật của nhà văn.
9


CHƯƠNG 2: Nhân vật anh hùng biển cả Santiagô
Mỗi nhà văn đều muốn xây dựng trong tác phẩm mình một kiểu dạng
nhân vật đặc biệt, thể hiện cái ngưỡng cảm nhận trong tâm thức thẩm mỹ
của ơng ta. Có thể xem đó là hình ảnh con người lý tưởng mà người ấy ấp ủ.
Nhân vật đó thường được gọi là hero - người hùng, giữ một vai trò quan
trọng trong mơ hình thế giới tác phẩm. Người hùng Hêmingway khơng thốt
ra khỏi cái khơng khí chung ấy, nhưng vẫn có những nét khác biệt. Đặc biệt
với tác phẩm “Ông già và biển cả”, hình tượng người anh hùng ấy càng được
Hêmingway thể hiện rõ nét hơn. Santiagô hiện lên như một chiến sĩ, một anh
hùng kiên trung trên mặt trận chống lại số phận. Satiago chiến thắng là bởi
lão biết nuôi hy vọng và thêm nữa bởi con người ấy biết trở trăn với bi kịch
của cái đẹp. Chính xác hơn “bi kịch cái đẹp bị đánh mất bởi dục vọng của
con người”. Thế giới này, cá Kiếm đẹp và cá mập cũng đẹp. Trung tâm của
cái đẹp chính là Santiago - cái đẹp của mọi cái đẹp. Vì cái đẹp này ý thức
được mình cái đẹp của các vật thể kia: Ơng lão khi đánh được cá lớn thì cảm
thấy rất vui vẻ. Vì ơng đã khẳng định được nghị lực, ý chí, ý nghĩa tồn tại
của mình. Ơng già và biển cả là bài ca về ý thức vươn lên hồn cảnh của
nhân vật. Hơn thế với hình tượng ông lão Santiago, Hêmingway đã xây
dựng lên được một hình tượng tiêu biểu, đó chính là hình tượng của người
anh hùng kiểu Mỹ. Một nét độc đáo trong văn học nói riêng và văn hóa Mỹ
nói chung.
2.1 Santiagơ – một ý chí quật cường trên con đường trinh phục thử
thách
Tác gỉa Lê Đình Cúc đã có lần khẳng định: “Ông già và biển cả là bài
ca ca ngợi ý chí quật cường của con người”. GS Phùng Văn Tửu thì cho
rằng: “Tác phẩm miêu tả cuộc vật lộn gay gắt của con người với thiên nhiên

đầy chân thực, từ đó nâng lên tầng nghĩa thứ hai, nêu bật cái quyết liệt, tàn
10


bạo của đời sống và khả năng chống trả của con người”. Quả đúng như
vậy! Thế giới của Hemingway vô tình hay hữu ý cũng đều có phần đối
nghịch với con người. Vậy thì họ phải tồn tại sao đây? Hay chịu bó tay trong
vịng cương toả ấy? Hemingway khơng bao giờ để cho nhân vật của mình
chịu đầu hàng số phận. Dẫu mơi trường tồn tại có khắc nghiệt đến mức nào
thì họ vẫn cố vươn lên bằng một phương châm sống: “nhưng con người ta
sinh ra không phải để thất bại… con người có thể bị huỷ diệt chứ khơng thể
bị khuất phục”. Ơng lão Santiagơ phải hành động đơn độc trong hồn cảnh
rất khó khăn thù địch. Có khi giành thắng lợi, có khi bị thất bại nhưng
Santiagô không khi nào lại chịu đầu hàng số phận. Đây chính là bài học quý
giá đối với chúng ta: Hãy biến thất bại thành thất bại thành thắng lợi và dù
khó khăn đến đâu cũng khơng lùi bước.
Chối bỏ trí tuệ, xây dựng con người cơ bắp, nhưng Hemingway ln
quan tâmđến ý chí, nghị lực của con người. Với ơng, ngồi tình thương u
thì đây là hai phẩm chất quyết định sự tồn vong của nhân loại. Có hồi ông đã
khuyên một người muốn theo đuổi nghiệp văn chương: “nếu rủi mà bị vận
xấu giáng xuống đầu thì bạn chớ có xi tay, phải mềm dẻo mà đứng lên”.
Bí quyết thành công này không chỉ dành riêng cho những người sáng tạo
nghệ thuật mà còn cho bất kỳ ai muốn tồn tại tốt hơn trên thế gian với tư
cách là một con người.
Tác phẩm Ông già và biển cả có nhiều tầng nghĩa, nó miêu tả lại cuộc
vận lộn gay gắt của con người với thiên nhiên. Nêu bật cái quyết liệt, cái táo
bạo của đời sống và khả năng chống trả của con người. Thế giới tự nhiên
bao la vơ tận trở thành đấu trường trong đó diễn ra cuộc đấu tranh giữa ngư
ông và con cá kiếm khổng lồ, rùi sau đó là giữa ơng với đàn cá mập hung
dữ. Trên dpdaaus trường này ta nhận thấy ông già đã trở thành đại diện ưu tú

của nhân loại trong việc miêu tả chi tiết về người và cảnh còn được kết hợp
11


với bút pháp lãng mạn trong việc khắc hoạ hình tượng thiên nhiên. Là một
người đánh cá nhưng Santiagô hiểu biết và ham học hỏi, luôn say mê và
ngưỡng mộ những nhà thể thao, những danh thủ nổi tiếng. Trong nghề đánh
cá ơng đã đạt đến trình độ khéo léo và điêu luyện vào bậc nhất. Chú bé
Manolin yêu mến và khâm phục ơng lão vơ cùng, chú nói: “có nhiều người
đánh cá giỏi và vài người vĩ đại nhưng ông là ‘người duy nhất”. Một mặt,
nhà văn với nhiều kinh nghiệm và từng trải trong thú vui đánh cá đã miêu tả
một cách chân thực và sống động trong những công việc của một người
đánh cá thực thụ. Mặt khác, từ việc nhân vật đặt mồi vào luỡi câu cho đến
việc thả nhiều dây câu song song rùi tính tốn khơn khéo sao cho cá dễ đớp
mồi, sao cho cá nuốt gọn con mồi và kiên nhẫn đợi suốt hai ngày hai đem
cho đến khi con cá kiệt sức v v… nhân vật ông lão đã hành nghề với sự nhiệt
tình, lịng ham mê và vơ cùng tinh tế. Trình độ điêu luyện trong nghề nghiệp
cùng với niềm say mê vơ hạn ấy chỉ có ở người nghệ sĩ có tâm hồn nồng
cháy, u nghề. Lão ngư dân Santiagơ đã khơng quản đến đói khát, nhọc
nhằn cùng với cùng với những hiểm nguy đang chờ đợi mình mà chỉ nhằm
vào một mục đích duy nhất là bắt được con cá lớn chưa từng thấy bao giờ.
Sức kiên trì chịu đựng của ông cũng được thể hiện ở mức độ phi thường
khiến ơng có phẩm chất cao cả của những bậc tử vì đạo. Hành động của
Santiagơ chứa đầy tính kịch khắc hoạ cuộc phưu lưu của nhân vật thể hiện
lịng quả cảm và ý chí ngoan cường của con người tiêu biểu cho khát vọng
nhân loại luôn hướng đến chiến cơng và mục đích cao cả. Trong cuộc phiêu
lưu ấy, Santiagô đã khai thác được sức mạnh tiềm ẩn của chính mình để
khơng bao giờ bị khuất phục và gục ngã.
Santiagơ cịn là một tấm gương bởi ý chí và nghị lực thép, lão biết
kiềm chế những cảm xúc đau đớn của mình trước nghịch cảnh cuộc đời. Ơng

lão một mình đơn độc và dũng cảm đương đầu với những tai hoạ. Bởi con
12


người có thể bị huỷ diệt chứ khơng thể bị khuất phục. Nhân vật này đi tìm ý
nghĩa của cuộc sống trong việc bảo vệ danh dự và phẩm giá của mình. Dư
luận, những yếu tố bên ngồi đối với Santiagơ đã khơng cịn quan trọng.
Hemingway nhấn mạnh đến cái tuổi già gần đất xa trời của ông lão để
làm nổi bạt lên sức mạnh vĩnh viễn của con người. Ba ngày liền ông lão vật
lộn với chú cá Kiếm khổng lồ. Ngậm lưỡi câu trong miệng, nó vùn vụt rẽ
sóng kéo ơng lão ra khơi. Cịn ơng lão, với sợi dây siết trên vai, tay trái tê
dại, tay phải rớm máu, vấp ngã nhiều lần nhưng vẫn mải miết theo nó với tất
cả sức mạnh của lịng dũng cảm và chí quyết tâm. Một chú cá khổng lồ tung
hồnh trong biển cả thân thuộc và ông già nhỏ be cô đơn trên đại dương thi
gan với nhau. Ai sẽ thắng? nói như các nhà phê bình Xơ _ viết, cả tác phẩm
là một ản hùng ca ngợi ca con người và sức lao động thật không quá đáng.
Phút chiến thắng đến vào sáng ngày thứ ba, khi ông đã già yếu đi nhiều vì
đói vì mệt.
Chiến thắng ấy khơng phải là một may mắn ngẫu nhiên và Santiagô
biết rõ đó là nhờ khả năng và ý chí của mình. Những trang huy hoàng của
Hemingway là những trang về biển cả. Biển cả khơng phải chỉ vì bản thân
nó, mà cịn vì được nhìn qua cách nhìn của một con người rất ham sống, rất
gắn bó với cuộc đời cần lao. Nhưng đẹp hơn là những trang về sức lao động
của con người. Nhà văn đã gửi gắm vào đấy bao nhiêu mến yêu trân trọng
của mình. Con người trong đó hiện lên với tư thế ngạo nghễ, làm chủ mn
lồi trong thiên nhiên bởi vì họ có sức mạnh của ý chí và tâm hồn, bởi vì họ
có những mối quan hệ ràng buộc với đời sống xã hội của họ.
Nhiều nhà nghiên cứu đã chú ý đến lối mở đầu giống như trong một
ngụ ngôn cổ xưa, giống như một huyền thoại: “Lão đã già, một mình một
thuyền câu cá trên dòng Nhiệt lưu và đã tám mươi tư ngày qua lão không

bắt được lấy một mống cá nào”. Kết thúc tác phẩm, tuy đoạn đối thoại của
13


những du khách ở khách sạn Terrace có gợi một khơng khí dung tục, nhưng
những câu chuyện kể cuối cùng lại tái hiện khơng khí của những câu mở
đầu: “Phía trên đường, trong con căn lều ông lão lại ngủ. Lão vẫn nằm úp
mặt ngủ, thằng bé ngồi bên cạnh nhìn lão. Ơng lão đang mơ về những con
sư tử”.
Hình tượng Santiagô được xây dựng theo nguyên mẫu một ông già
Cuba – là một hiện thực. Hiện thực của những con người lao động với lịng
dũng cảm, ý chí quyết thắng. Ơng thanh thản với ý nghĩ ở đời khơng một ai
phải cô đơn nơi biển cả. Điều Santiagô quan tâm là những điều trong hiện tại
(bắt cá Kiếm, xua đuổi đàn ca Mập và tình trạng sức khoẻ của bản thân). Hồi
ức về quá khứ chỉ là để nhắc nhở, để tiếp thêm sức mạnh cho ông đứng vững
trước những phong ba của cuộc đời. Nhiều khi Santiagô đã cầu Chúa “mình
vơ thần –lão nói - nhưng mình sẽ đọc mười lần bài Kinh Lạy Cha và mười
lần bài Kinh Mừng Đức Mẹ nếu mình bắt được con cá này và mình hứa
mình sẽ hành hương đến nhà thờ Đức mẹ Đồng Trinh xứ Cobre nếu mình
bắt được nó. Mình xin hứa như thế. Lão bắt đầu máy móc đọc kinh … đọc
xong mấy bài kinh của mình, cảm thấy đỡ hơn nhiều nhưng cơn đau nhức
vẫn nguyên như cũ, có lẽ lại tăng thêm chút ít, lão tựa vào mũi thuyền và bắt
đầu máy móc cử động mấy ngón tay ở bàn tay trái”. (Tr.49). Ơng cầu cứu
Chúa nhưng Ngài ở trên cao không thể cứu vớt được cho ông lão già nua
đang đơn thân lênh đênh trên biển. Vậy phải làm thế nào đây? Còn cách nào
khác nữa là tự cứu lấy mình? Và suốt đời Santiagơ đã tự cứu cuộc đời mình,
dẫu thành cơng hay thất bại cũng khơng bao giờ chịu đầu hàng số phận.
Hình tượng Santiagô giống như một biểu tượng về cuộc đấu tranh của
con người hiện đại trên thế giới này: suốt cuộc đời nhọc nhằn theo đuổi giấc
mơ kỳ vĩ mà khi ông lão săn được một con cá lớn như trong huyền thoại,

14


kéo được nó vào bến bờ của thực tại thì những con mắt thờ ơ lãnh đạm chỉ
cịn nhìn thấy được phần rách nát, xương xẩu của nó.
Santiagơ bị buộc rơi vào hồn cảnh tiến thối lưỡng nan, thế nhưng
lão vẫn hành động xứng đáng với tư cách một cách một con người, liều lĩnh
và thách thức với những giông tố cuộc đời. Nhưng thất bại không triệt tiêu
được ý chí của ơng, trái lại càng làm cho con người ấy thêm mạnh mẽ, quyết
và nghị lực hơn. Ở đoạn cuối tác phẩm dù cịn đang mê mệt trong lều,
Santiagơ vẫn bàn với Manolin về việc rèn lại mũi giáo để tiếp tục ra khơi.
“ta phải làm ngọn lao đâm cá thật tốt và luôn đem theo trên thuyền. Cháu
nên cắt một lưỡi dao từ lá thép giảm sóc của chiếc xe Ford cũ. Chúng ta có
thể mài nó ở Guanabacoa. Phải mài sắc chứ đừng mang nung lửa kẻo nó sẽ
gãy. Dao của ơng đã gẫy”. (Tr. 96).
Ơng lão Santiagô là biểu tượng hùng vĩ của con người trong cơng
cuộc chinh phục biển cả, một thân một mình chống lại đàn cá mập nhưng
khơng hề bng vũ khí. Suy rộng ra, đó cũng là biểu tượng của con người
trên đường chinh phục tự nhiên, thực hiện khát vọng ước mơ lớn lao của
mình một cách ngoan cường. Nhưng mặt khác Santiagô vẫn là một con
người một con người rất đổi con người. Ơng đã chống trả sự tấn cơng của lũ
cá Mập trong tình thế bị động và tuyệt vọng, đã nếm trải những đắng cay của
sự thất bại. Con người anh hùng của biển cả ấy cuối cùng cũng chỉ mong
mỏi một chiếc giường để nghỉ ngơi “Giường là bạn của ta. Chỉ có giường
thơi, lão nghĩ. Giường chiếu hẳn là việc trọng đại”. Với tính cách ấy, ông
lão Santiagô vẫn là kiểu nhân vật quen thuộc của Hemingway – anh hùng
mà rất bình dị.
Hình ảnh một ơng già đơn độc đương đầu với đã khẳng định sức mạnh
tiềm tàng, bất diệt của con người trong công cuộc chinh phục thiên nhiên,

nó xứng đáng được xem như là một anh hùng ca về con người trên hành
15


trình thực hiện những khát vọng lớn lao của mình bằng ý chí, nghị lực và
lịng dũng cảm.
Trong quan niệm Kitô giáo, Sư tử là biểu tượng cho sự phục sinh. Và
trong câu kết của tác phẩm “Phía trên con đường, trong căn lều ông lão lại
ngủ. Lão vẫn nằm úp mặt ngủ, thằng bé ngồi bên cạnh nhìn lão. Ông đang
mơ về những con sư tử” (Tr.98). Nếu hiểu Sư tử là biểu hiện của sự hồi sinh
thì kết thức tác phẩm cũng là một kết thúc lạc quan và cách đặt vấn đề cũng
rất Hemingway, ông đã vận dụng nguyên tắc bỏ sót ở đây. Từ đó buộc độc
giả phải dụng công suy nghĩ rùi khái quát tư tưởng của tác giả lên như một
chân lý trong cuộc sống “con người có thể bị huỷ diệt chứ khơng thể bị
khuất phục” Nó mang tính lạc quan, khẳng định và ngợi ca sức mạnh của
con người. Santiagô là một tấm gương mẫu mực về khả năng chịu đựng
hiểm nguy và đau đớn, là biểu tượng cho sự chiến thắng của nghị lực và ý
chí con người.
Trong Ơng già và biển cả chiến thắn của con người dù chỉ là chiến
thắng về mặt tinh thần, ông đã trở về mà khơng hề bi quan hay thất vọng.
Người đọc thống thấy bóng dáng tương lai qua hình ảnh chú bé Manolin,
vốn là chỗ dựa là niềm an ủi duy nhất của ông già cô độc. Phải chăng trong
dòng máu Manolin đã hình thành một tính cách ngoan cường kiểu Santiagơ.
Phải nói rằng chủ nghĩa nhân đạo của Hemingway được thể hiện rất rõ
ràng trong triết lý câu truyện. Nếu xem cuốn sách là một bức tranh, ta sẽ
thấy thần tình biết mấy, nét vẽ của Hemingway, mặt biển xanh bao la, rất
hiền lành và dịu dàng bên ngoài nhưng dưới lớp sóng xanh ấy tiemf tàng biết
bao nhiêu tai ương. Trên đại dương bao la bát ngát ấy, một lão ngư dân già
nua với chiếc thuyền nhỏ dập dìu trên sóng, một mình đương đầu với con cá
Kiếm khổng lồ và cả đàn cá Mập hung dữ. Thế nhưng ông lão ấy vẫn đủ tư

thế ngang dọc tung hoành làm chủ biển cả.
16


Mặc dù còn một số hạn chế về lập trường giai cấp, về quan điểm nhân sinh,
về một cuộc sống cịn nhiều thờ ơ, thậm chí đơi khi cịn ngây thơ với chính
trị của Hemingway nhưng nhìn lại tồn bộ tác phẩm ta vẫn thấy hình ảnh
ơng lão Santiagơ hiện lên đẹp đẽ và đáng tự hào. Cuối thiên truyện, ông lão
trở về với sự thất bại thảm hại nhưng lạ thay những trang viết về cái thất bại
bên ngoài đó lại là trang ngợi lên sự chiến thắng. Chiến thắng chính bản thân
mình, ca ngợi và hơn thế khẳng định ý chí, sức mạnh của con người, là biểu
hiện chủ yếu ở chủ nghĩa nhân đạo Hemingway. Tác giả nói về lồi người:
tuyệt vọng là một điều ngu ngốc, hơn thế là một tội lỗi. Chân lý ấy không
chỉ đúng trong đấu tranh thiên nhiên mà chắc chắn cũng đúng trong cả đấu
tranh xã hội.
Cuộc săn bắt cá Kiếm, tìm lại vận may của Santiagơ là một ẩn dụ về
hành trình đầy gian khổ của con người để thực hiện khát vọng lớn lao. Đây
là một kiểu nhân vật anh hùng trong sáng tác của Hemingway, hình tượng
nhân vật này đã vượt ra ngồi khn khổ của nó và trở thành một biểu tượng
về con người. Ơng già Santiagơ giống như nhiều ông già đi biển ta từng gặp
trong đời. Với vóc dáng gầy guộc, gương mặt hằn sâu những vết khắc thời
gian, đôi mắt rất sáng trải đời, trải nghề… Ơng sống với biển gần trọn cuộc
đời, ơng biết biển khơng chỉ thuộc về ơng mà cịn thuộc về chim, về cá, về
những người dân chài và mọi người, ai cũng có phần mình trong biển. Một
mình với biển khơi, trước cái bao la vô cùng tận của trời, của nước, người ta
dễ có cảm giác rợn ngợp, bỗng thấy mình bé nhỏ, khơng thể hịa đồng. Vậy
mà Santiago lại cảm nhận được rằng ở đời không ai phải cơ đơn nơi biển cả.
Ơng say mê nghề nghiệp, điều đó cũng thường thấy ở những người trạc tuổi
ơng, trong hồn cảnh sống như ơng. Bởi vậy mà ơng phải gắng gỏi, phải cố
gắng hết mình để nhằm duy trì cuộc sống của mình. Trong cuộc sống mưu

sinh cơ đơn của ơng, ơng chỉ có một người đồng nghiệp đáng tin cậy nhất và
17


cũng là một người bạn thân thiết nhất với ông là cậu bé Manolin và ông
cũng chỉ nhận được sự chăm chút đỡ đần từ người bạn nhỏ duy nhất ấy.
Troing những phút cô đơn, những khi hiểm nghèo ông thầm gợi Manolin
trong khi làng chài thật rộng, người làng chài thật đơng. Đành rằng khó ai có
thể thốt khỏi cơ đơn, nhưng Santiago, ở góc độ nào đó là hình tượng con
người cơ đơn chống lại sự cơ đơn. Nhưng con người cơ đơn này lại có một
nghị lực sống phi thường, một khát vọng sống lớn lao, biết vượt lên trên
hồn cảnh. Chính vì vậy, nhân vật xứng đáng được trân trọng, xứng đáng
được ca ngợi.
Sự xuất hiện của ông lão, vấn đề không dừng lại ở chỗ con người đơn
thuần chứng minh được sự hiện diện của mình trên cõi đời này mà quan
trong hơn là chứng minh nó như thế nào? Santiago hiện lên vừa cơ đơn vừa
như khơng cơ đơn bởi vì ơng cịn mục đích để hành động, cịn mục tiêu để
chinh phục và cịn khát vọng để thể hiện chính mình. Mục tiêu là con cá
Kiếm - một con cá lớn nhất mà ông từng thấy, là vận may của lão, là bạn của
lão. Chỉ có chinh phục được nó lão mới lấy lại được hình ảnh của mình
trong mắt mọi người, xứng đáng với lòng ngưỡng mộ của cậu bé Manolin.
khát vọng dấn thân vào cuộc hành trình dù biết trước nó sẽ ẩn chứa bao trở
ngại khó khăn. Câu được con cá trong hành trình đơn lẻ một mình là kì tích
nhưng nó cũng chứa đựng biết bao khó khăn thạm chí cả rủi ro và mất mát.
Ơng lão đã câu được con cá và cũng biết rằng kẻ bị khuất phục cũng có thể
là ơng. Bởi con cá đó rất to lớn, nó có thể nhấn chìm cả ơng cung chiếc
thuyền xuống đáy biển khi nó lặn sâu xuống, cũng có thể hất tung ơng lên
khi nó quật mạnh người lên. Có hai lần ơng lão có thể cắt đứt dây câu: lần 1
khi xác định con cá co thể lôi ông đi hoặc làm ông bị thương, lần 2 khi con
cá Kiếm bị đàn cá mập chén hết thịt. Vậy mà ông vẫn quyết định chiến đấu

đến cùng “chú cá thật kiêu hùng và mình phải chinh phục nó”. Nó vừa là
18


mục tiêu vừa là điều ông muốn vươn tới “Ước gì ta là con cá...”. Nhưng “ta
sẽ giết nó dẫu cho nó có kiêu hãnh và vĩ đại đến nhường nào”. Coi nó là bạn
nhưng vẫn phải chinh phục nó vì chỉ có thế ơng lão mới chứng tỏ được bản
lĩnh của mình trước tất cả mọi người. Như vậy suy cho cùng mục đích của
con người cũng là khuất phục những cái có thế giúp mình khẳng định được
chính mình. Đã có lúc ơng coi con cá là một kẻ trượng phu, kiêu hùng. Cuộc
chiến giữa ông và con cá là một cuộc chơi đẹp nên có lúc ơng nghĩ “Mày
đang giết tao nhưng mày có quyền làm thế. Tao chưa bao giờ thấy bất kì ai
hùng dũng, duyên dáng, bình tĩnh, cao thượng hơn mày người anh em ạ.
Hãy giết ta đi, ta không quan tâm ai giết ai”. Ơng lão chấp nhận cái chết vì
ơng đã coi con cá như một người hùng và “chiến thắng dành cho những
người xứng đáng với nó”. Đó phải chăng chính là sự lựa chọn của con người
trước những cái ảnh hưởng quyết định đến mình và đó là hành động tự vượt
lên chính mình. Cuộc chiến chống lại đàn cá mập cũng là một cuộc chiến
chống lại những kẻ xâm hại đến thành quả của mình. Santiago đã vất vả
chống lại cả đàn cá hung dữ cho dù đến cuối cùng ông đã không thể bảo vệ
được con cá Kiếm. Có thể đó là một thất bại nhưng quan trọng hơn là ơng đã
rút ra được bài học cho chính mình “cái quá tốt đẹp thì chẳng bao giờ bền”
và thất bại đó đến nhanh là vì “ơng đã đi quá xa”. Quá xa về cả nghĩa đen
lẫn nghĩa bóng, ông đi xa quá tầm kiểm soát, quá sức với ông nhưng dù sao
thì ông cũng đã chiến đấu hết mình vì mục đích của mình cho nên: “Con
người có thể bị huỷ diệt nhưng không thể bị khuất phục”. Nếu trong trận
chiến này ông lão giành chiến thắng ông sẽ có tất cả: vinh quang, niềm tin,
sự ngưỡng mộ trong con mắt mọi người và khẳng định dẳng cấp của mình.
Ơng đã khơng làm được trọn vẹn, nhưng dù sao nó đã giúp ơng hiểu rằng
thất bại chưa phải là tất cả. Mọi rủi ro đều có thể xảy ra xong khơng phải vì

vậy mà bản lĩnh con người bị khuất phục, hãy biết hài lòng với những cái
19


mình đã cố gắng làm hơn là việc đuổi theo những cái khơng bao giờ đến với
mình.
Hình tượng của ơng lão Santiago là một hình tượng tiêu biểu cho hình
ảnh của một người anh hùng. Một con người dũng cảm, một con người có
khả năng chịu đựng lớn, một con người từng là nhà vô địch vật tay và cong
là con người đang quyết bắt và bảo vệ con cá của mình và một con người
yếu đuối. Hình tượng đó đã phần nào phản ánh được tính cách cũng như là
tâm hồn của một co người anh hùng. Một con người anh dũng và sẵn sàng
chiến đấu bảo vệ cái thiện. Ơng chính là một hình tượng tiêu biểu cho hình
ảnh của người anh hùng kiểu Mỹ. Đó là hình ảnh của một con người khơng
chỉ có tấm lịng cao thượng, mà đó cịn là một con người có một ý chí trung
kiên, dù đã tuổi cao nhưng ở ơng cái chí khí của người anh hùng vẫn khơng
hề suy giảm. Hình ảnh của ơng cịn là hình ảnh của một con người khơng hề
khuất phục trước mọi khó khăn gian khổ. Hình ảnh của ơng được thể đặc
biệt rõ nét trong cuộc hành trình của ơng trên đại dương mênh mơng.
“Ơng lão gầy gị, giơ cả xương, gáy hằn sâu nhiều nếp nhăn. Những vết
nám vô hại trên làn da má của lão do bị ung thư bởi ánh mặt trời phản hồi
trên mặt biển nhiệt đới. Những vết sẹo ấy dài xuống cả hai bên má, tay lão
hằn cả những vết sẹo sâu bởi kéo những con cá lớn. Nhưng chẳng có vết sẹo
nào trong số sẹo ấy cịn mới cả. Chúng cũ kĩ như mấy vệt xói mịn trên sa
mạc khơng cá”. Cho thấy ngoại hình của ông lão là một con người đã gầy
gò, một con người tuổi đã về lúc bóng chiều, một con người đã dày dạn
trong những cuộc ra khơi đánh cá với những vết sẹo đã để lại trên da thịt của
ông. Ngoại hình của ơng lão phần nào khắc họa được hình tượng của con
người này.
Dù đã liên tục tám mươi tư ngày đi về với chiếc thuyền không nhưng

ông lão khơng hề nản lịng mà vẫn mang trong mình một hi vọng. Ông hi
20


vọng con số tám mươi tư sẽ kết thúc những ngày xui xẻo triền miên, “bác
nghĩ con số tám năm là may mắn đấy. Cháu nghĩ như thế nào nếu bác câu
được một con cá nửa tấn.”. Niềm hy vọng của ơng được thể hiện rõ nét khi
ơng trị chuyện với cậu bé Manolin. “Chưa bao giờ ông mất hẳn hi vọng và
lịng tin”. Ơng lão có khả năng chịu đựng dù trong bất cứ hồn cảnh khó
khăn, thử thách, phải chống chọi với bao may rủi của cuộc đời. Những gì lão
tưởng mình đã đạt được thế nhưng lại vụt mất khỏi tầm tay của lão. Cuộc
đời Santiago là một vịng tuần hồn may rủi, chiến thắng - thất bại đan xen,
nó cứ dằng dẵng theo đuổi suốt cuộc đời ơng lão nhưng ơng lão khơng hề
nãn chí, thời tuổi trẻ, lão đã từng được mọi người gọi mình với danh hiêụ là
“người vô địch” trong một cuộc vật tay với anh chàng da đen “… một gã
khoẻ nổi tiếng trên bến tàu”. Danh hiệu đó đã tồn tại rất lâu sau chiến thắng
vẻ vang ấy. Nhưng lão cho cái trị ấy chẳng có ích gì, chỉ hại cho bàn tay sau
này mà thơi, vì ơng cho rằng bàn tay của mình rất quan trọng cho việc kéo
cá. Tuổi trẻ của ơng đi qua có nhiều thành cơng nhưng cũng khơng ít thất
bại. Thế nhưng, với ý chí kiên cường, khả năng chịu đựng lớn, ông lão luôn
vươn lên trong mọi hoàn cảnh khắc nghiệt. Tuổi già của Santiago trải qua
những đoạn đường cay đắng, lão sống trong cô đơn nghèo khổ, việc đi biển
của mình ln gặp nhiều thất bại. Trong con mắt của những người dân biển,
lão chỉ là một ơng già gày gị, yếu ớt, vơ tích sự vì lão chưa hề đánh được
một con cá nào đáng giá. Để phục vụ cho việc mưu sinh của mình, vừa để
xác định chỗ đứng của mình trong nghề chài lưới, Santiago đã quyết định
một chuyến lênh đênh dài ngày trên biển. Hi vọng của lão tưởng chừng như
vô vọng bởi tám mươi tư ngày trôi qua chỉ là một con số không. Ngày thứ
tám năm - ngày thắp lên hi vọng trong cuộc đời chài lưới của lão, một con cá
kiếm khổng lồ đã vướng vào lưỡi câu của lão. Qua ba ngày chiến đấu, ông

lão đã quyết bắt được con cá và bảo vệ con cá của mình một cách tồn vẹn,
21


nhưng điều đó khơng thể trở thành hiện thực. Dù đã trải qua bao bất trắc,
sóng dập, gió dồi nhưng ơng vẫn ln lạc quan, u đời “có hề gì đâu! Đã
được sống kiếp người thì đau đớn như thế này cũng chẳng nghĩa lí gì”.
Cuộc sống vẫn đáng u biết nhường nào khi đã được sinh ra, được làm
người trên cuộc đời này. Dù khi đã hoa mắt, dù khi “đã kiệt sức đến lả đi”
nhưng “đã là con người thì khơng bao giờ được bó tay trước mọi hồn cảnh.
Nếu chưa bị tiêu diệt thì tuyệt đối khơng được khuất phục”. May- rủi, rủimay cuộc đời cứ bám riết lấy con người. Tuy nhiên, “thật là ngu ngốc nếu có
ai đó có lúc tuyệt vọng. Cịn hơn thế nữa, mình cịn cho đó là một tội lỗi”.
Bởi vì “khi người ta dã phải trải qua nhiều thất bại, thì mọi chuyện khác ở
đời đều trở nên đơn giản”.
Qua những trang viết đầy hấp dẫn của Hêmingway, ta thấy Santiago
hiện lên như một chiến sĩ, một anh hùng kiên trung trên mặt trận chống lại
số phận. Satiago chiến thắng là bởi lão biết nuôi hy vọng và thêm nữa bởi
con người ấy biết trở trăn với bi kịch của cái đẹp. Chính xác hơn “bi kịch
cái đẹp bị đánh mất bởi dục vọng của con người”. Thế giới này, cá Kiếm
đẹp và cá mập cũng đẹp. Trung tâm của cái đẹp chính là Santiago - cái đẹp
của mọi cái đẹp. Vì cái đẹp này ý thức được mình cái đẹp của các vật thể
kia: Ông lão khi đánh được cá lớn thì cảm thấy rất vui vẻ. Vì ơng đã khẳng
định được nghị lực, ý chí, ý nghĩa tồn tại của mình. Ơng chính là một hình
tượng tiêu biểu cho con người anh hùng, không hề khuất phục trước mọi khó
khăn gian khổ. Santiago là biểu tượng đẹp cho hình tượng người anh hùng
kiểu Mỹ mà Hêmingway đã dày cơng xây dựng trong tác phẩm “Ơng già và
biển cả”.
2.2 Santiagô – con người nhỏ bé trước sức mạnh vô biên của vũ trụ
Con người và vũ trụ - một vấn đề có tính lịch sử và nhân loại, thể hiện
mối quan hệ giữa môi trường sống và con người. Những sinh thể tồn tại

22


trong vũ trụ ấy đã trở thành một cảm hứng mang tính vĩnh cửu của nền văn
học thế giới. Dù nội dung của mối quan hệ này trong văn học ln vận động
và thay đổi theo các hình thức tư duy và xuc cảm của con người thuộc các
dân tộc và các thời đại khác nhau, song bao giờ nó cũng góp phần trả lời câu
hỏi: Trước một đối tượng vô thuỷ vô chung, vừa nhỏ bé vừa gần gũi, thân
thuộc dễ cảm thông, vừa bao la vô tận khủng khiếp, man dại và đầy bí ẩn,
con người là ai và sẽ làm được gì?
Nhân loại đã trải qua hàng triệu năm tự mình phủ định để hồn thiện,
để có như hôm nay. Với sự phát triển như vũ bão của koa học – kỹ thuật và
khoa học nhân văn con người từ hoang dã trở thành văn minh qua lao động
sáng tạo. Con người với trí tuệ của mình đã tự hoàn thiện và ngày càng ý
thức sâu sắc hơn về bản thân mình cũng như nhận thức về thế giới xung
quanh và quan trọng hết là con người đã ý thức được giá trị, ý nghĩa của
cuộc đời trong sự tồn tại của chính mình. Con người được sinh ra trên cõi
đời này, hy sinh, phấn đấu vượt qua bao nhiêu thách thức của môi trường tự
nhiên và mơi trường xã hội để hồn thiện mình và vươn tới tương lai hạnh
phúc nhưng mỗi cá nhân đều có cái hữu hạn của thời gian. Trong khoảng
khắc tồn tại ngắn ngủi so với vũ trụ thì con người là hết sức nhỏ bé. Con
người cũng như ông lão Santiagô là hình ảnh của con người trên con đường
vươn tới, có đau khổ, có bất hạnh, có phấn đấu vươn tới nhưng chưa bao giờ
đạt đến mong ước của mình trên.
Tác phẩm Ông già và biển cả kể về hành trình săn đuổi và chinh phục
một con cá Kiếm khổng lồ của một lão ngư trên biển, nhất là đoạn diễn tả
cuộc chống cự tuyệt vọng của ông lão với đàn cá Mập trên đường về bờ.
Nhằm lột tả sự cơ độc, rủi ro, ý chí… của con người, mở đầu tác phẩm
Hemingway giới thiệu ngay một ông già, một con thuyền đơn lẻ long đong
trên đại dương ngót tám mươi tư ngày. Con số chỉ thời gian này cũng chỉ

23


mang tính tượng trưng. Ta có thể thấy trong chuỗi ngày ấy nỗi vất vả, lịng
kiên trì, cái rủi lớn… của ông già cô độc.
Sau hơn hai ngày lênh đênh trên biển cả, sức khoẻ của ông lão
Santiagô đã suy kiệt: Lão tê cứng cả người, mình mẩy chỗ nào cũng đau
nhừ, mệt rã rời, nhức nhối. Về tinh thần thì ơng lão gần như mất hết hy vọng
đưa con cá vào bờ nguyên vẹn, ông đã rệu rã suy sụp trong niềm mong mỏi
tuyệt vọng, bộc lộ sự mệt mỏi đến tận cùng: “Mình hy vọng sẽ khơng cịn
trạm trán với chúng, lão nghĩ. Mình rất hy vọng mình không phải chạm trán
với chúng.” Vậy mà cuộc ciến không cân sức vẫn sảy ra: vào quãng nửa
đêm lão phải đánh nhau với lũ cá Mập một lượt nữa khi biết rõ sự chiến đấu
của lão là vơ ích. Vơ ích vì một mình lão phải đương đầu với một sức mạnh
hung hãn, tàn bạo đó là đàn cá dữ. Dường như tồn thân ơng lão căng ra, tất
cả các giác quan tập trung cao độ để theo dõi, để chống đỡ với kẻ thù.
Những biểu hiện kế tiếp nhau của cảm giác, thị giác, thính giác, xúc giác và
cả vị giác của ơng lão góp phần gia tăng sự bất lực, nhỏ nhoi của con người
trong trận chiến đấu bất đắc dĩ này. Nhà văn không miêu tả trực tiếp đàn cá
Mập, vậy mà chúng hiện lên thật đông đảo, hung dữ, sôi sục thông qua cảm
giác của ông lão: “chúng kéo đến cả đàn, lão chỉ nhìn thấy những dòng
nước do vây chúng xẻ bơi và những vệt lân tinh khi chúng quăng mình vào
con cá”. Cuộc tấn công diễn ra thật dữ dội: “Lão giật cái tay lái ra khỏi ổ
lái, cầm cả hai tay đâm, bổ dọc liên hồi kỳ trận. Nhưng bây giờ bọn chúng
lại dồn hết đến đằng mũi thuyền, lần lượt thay phiên nhau, hay cả bọn
cpungf lao vào xâu xé con cá, chỗ thịt chúng rứt được lấp lánh dưới nước
khi chúng trở mình để lại lao vào.” (Tr.91).
Ơng lão chỉ có một mình, tay khơng vũ khí trong khi đó bóng đêm
trên biển như đồng lão với lũ cá Mập khiến cho ông lão bị dơi vào thế bất
lợi, bị động, tuyệt vọng: lão biết rõ là mình đã thua trận, thua liểng xiểng

24


khơng có cách nào cưu vớt nổi. Lời độc thoại nội tâm đầu tiên biểu lộ tâm
trạng lo âu mệt mỏi của ông lão trước khi diễn ra cộc đọ sức với đàn cá Mập:
“nhưng chẳng có cách nào ngăn cho mùi cá toả hương trong đại dương và
lão biết rằng giờ phút cam go đang đến gần”. Lời độc thoại nội tâm của ông
lão ở đoạn cuối tác phẩm mang các tầng ý nghĩa bểu lộ những nét riêng
trong tâm sự của ơng lão khi đã biết mình thất bại trước những đợt tấn công
như vũ bão của đàn cá Mập hung dữ. “Bây giờ lão biết ‘mình đã bại trận
hồn tồn, khơng thể cứu vãn nổi”. Ơng vừa có nững suy nghĩ mang tính
triết lý, khái qt về thiên vũ trụ, mơi trường sống hiện hình qua gió, biển cả
và cá: “Ngẫm cho cùng thì bây giờ gió là bạn của ta, lão nghĩ. Rồi lão nghĩ
tiếp, chỉ đôi khi và cả đại dương bao la với những người bạn và kẻ thù của
ta”. Thiên nhiên ừa là bạn, vừa là kẻ thù, vừa giúp sức nâng đỡ con người
nhưng cũng vừa phá hoại con người không kém. Lão nghĩ tiếp: “và giường
chiếu nữa, lão nghĩ. Giường là bạn ta. Chỉ có giường thơi… giường chiếu
hẳn là việc trọng đại”. Suy nghĩ của ông lão rất giản dị, đời thường, đậm
chất trữ tình khi nói về những cái gần gũi, thân thiết. Sắc thái hài hước đượm
vẻ chua chát ẩn chứa trong sự tương phản giữa suy nghĩ mộng mơ và thực tế
bi đát trước mắt: thua trận trong cuộc chiến với luc cá Mập, đàn cá dữ không
chịu buông tha, vẫn xông tới gậm vào bộ xương cá Kiếm. Sự thất bại đã ám
ảnh Santiagô như bất kỳ một nhân vật nào, nhưng ông không hề tầm thường
ở chỗ đã ý thức được giới hạn của mình khi tìm hiều nguyên nhân thất bại:
“Ta đã đi quá xa”. Ơng thất bại vì đuổi theo một kỳ vọng quá lớn, vượt ra
khỏi giới hạn của con người.
Santiagô – con người đã thất bại trong cuộc đọ sức không cân xứng
với sức mạnh man dại và dữ dội của đàn cá Mập – đại diện cho những thế
lực hung bạo của tự nhiên. Ơng lão đã có những hút giây yếu mềm của một
con người có nhiều ước mơ. Lão mong cuộc đời đánh cá của mình sẽ bắt

25