Bài giảng Kế toán công ty

BӜ GIÁO DӨ&9¬Ĉ¬27ҤO
75ѬӠ1*ĈҤI HӐ&ĈÐ1*È

Bài giҧng
Kӂ TOÁN CÔNG TY

7KV7U˱˯QJ9ăQ7Ut

Ĉj1̽ng


K͇WRiQF{QJW\
CHѬѪ1*1
TӘNG QUAN Vӄ CÁC LOҤI HÌNH CÔNG TY
VÀ Kӂ TOÁN CÔNG TY

1.1&Ð1*7<9¬ĈҺ&Ĉ,ӆM KINH Tӂ - PHÁP LÝ CӪA CÔNG TY
1.1.1 Sӵ ra ÿӡi và phát triӇn cӫa các công ty
1.1.1.1. Khái ni͏m chung v͉ công ty
Khái niӋm “công ty” (Company theo tiӃng anh hoһc compagnie theo tiӃng
3KiS
ÿã ÿѭӧc sӱ dөng tӯ khoҧng thӃ kӹ 17 ӣ &KkXÆXGQJÿӇ chӍ sӵ hӧp tác, liên kӃt
cӫDFiFFiQKkQFiFWKѭѫQJJLDÿӇ thӵc hiӋn các hoҥWÿӝng kinh doanh.
Tuy nhiên, khái niӋm này chӍ ÿѭӧc công nhұn chính thӭc cҧ vӅ mһt kinh tӃ lүn
pháp lý tӯ ÿҫu thӃ kӹ 19, cùng vӟi sӵ hình thành cӫa các mô hình công ty hiӋQÿҥi và
sӵ hình thành hӋ thӕng luұt lӋ nhҵP ÿLӅu chӍnh sӵ thành lұp, hoҥW ÿӝng và giҧi thӇ
hoһc phá sҧn cӫa các công ty ӣ hҫu hӃWFiFQѭӟc có nӅQWKѭѫQJPҥi phát triӇn ӣ Châu
Âu và trên thӃ giӟi.
Khái niӋP³F{QJW\´ÿѭӧc áp dөng không hoàn toàn giӕng nhau trong luұt pháp
cӫa mӛi quӕFJLDQKѭQJQKìn chung “công ty” có thӇ hiӇu là “sӵ liên kӃt cӫa hai hay
nhiӅu cá nhân hoһc pháp nhân bҵng mӝt sӵ kiӋn pháp lý nhҵm cùng tiӃn hành các hoҥt

ÿӝQJÿӇ ÿҥt mӝt mөc tiêu nhҩWÿӏnh” (Kubler).
NӃu theo quan niӋm trên, công ty phҧi là sӵ liên kӃt ít nhҩt hai cӫ thӇ là cá nhân
hoһc pháp nhân. Tuy nhiên, ӣ mӝt sӕ Qѭӟc, khái niӋP³F{QJW\WѭQKkQ´KRһc “doanh
nghiӋp Wѭ QKkQ´ KD\ ³GRDQK QJKLӋp mӝt chӫ” cNJQJ ÿѭӧc thӯa nhұn. CNJQJ WKHR NKiL
niӋm trên, công ty cNJQJVӁ bao gӗm rҩt nhiӅu loҥi nӃu xét theo mөc tiêu hoҥWÿӝng, có
thӇ có các công ty hoҥWÿӝng vì mөc tiêu kinh doanh tìm kiӃm lӧi nhuұn hoһc các công
ty công ích, các công ty phi lӧi nhuұn… Trong phҥm vi môn hӑc này, chúng ta chӍ ÿӅ
cұp tӟi các công ty kinh doanh vӟi mөc tiêu lӧi nhuұn.
Theo luұt hҫu hӃt các ban ӣ Hoa kǤ, công ty (company hoһFFRUSRUDWLRQ
ÿѭӧc
hiӇu là mӝt thӵc thӇ ÿѭӧc hình thành bӣi mӝt sӵ kiӋQSKiSOêÿѭӧc NKjQѭӟc (chính
quyӅn Ban) thӯa nhұn và cҩp giҩy phép, thành lұp nhҵm tiӃn hành các hoҥWÿӝng kinh
doanh. KӇ tӯ thӡL ÿLӇm chính thӭF ÿѭӧc thӯa nhұn, công ty sӁ có sӵ tách biӋt hoàn
toàn vӟi các chӫ sӣ hӳu, sӁ có mӝt “cuӝc sӕng” riêng, tӵ chӏu trách nhiӋm vӅ các
khoҧn nӧ phҧi trҧ và phҧi tӵ thӵc hiӋn nghƭDYө vӅ thuӃ vӟLQJkQViFK1KjQѭӟc.
7KHR ĈLӅX  /XұW GRDQK nghiӋS ViӋW 1DP &{QJ W\ KD\ GRDQK QJKLӋS ÿѭӧF
ÿӏQK QJKƭD /à tә FKӭF NLQK WӃ Fy Wên riêng, có tài sҧQ Fy WUө Vӣ JLDR GӏFK әQ ÿӏQK
Trang 2


K͇WRiQF{QJW\
ÿѭӧFÿăQJNêNLQKGRDQKWKHRTX\ÿӏQKFӫDSKiSOXұWQKҵP PөFÿtFKWKӵFKLӋQFiF
hoҥWÿӝQJNLQKGRDQK
MһFGù luұWSKiSFiFQѭӟFTX\ÿӏQKWên gӑLYà nӝLGXQJFKLWLӃWFӫDkhái niӋP
công ty có sӵNKiFQKDXQKѭQJQKìn chung, các loҥLKình công ty ӣKҫXKӃWFiFQѭӟF
ÿLӅXFyQKӳQJÿһFÿLӇPVDX
- Là mӝt tә chӭFFyWѭFiFKSKiSQKkQÿѭӧc pháp luұt thӯa nhұn.
- Công ty phҧi có tên gӑi riêngFyÿӏDÿLӇm liên lҥc, giao dӏch cӕ ÿӏnh và con
dҩu riêng.
- Có vӕn chӫ sӣ hӳXÿăQJNý EDQÿҫu do các tә chӭc, cá nhân góp vào công ty.

Ĉӕi vӟi mӝt sӕ ngành nghӅ pháp luұt quy ÿӏnh vӕn ÿăQJNê EDQÿҫu này phҧi lӟQKѫQ
vӕQ SKiS ÿӏnh (mӭc vӕn thiӇu phҧL WKHR TX\ ÿӏnh cӫa pháp luұW ÿӇ thành lұp doanh
nghiӋp).
- Phҧi thӵc hiӋn hoҥWÿӝng kinh doanh, tӭc là phҧi thӵc hiӋn liên tөc mӝt, mӝt
sӕ hoһc tҩt cҧ các hoҥWÿӝng cӫa quá trình ÿҫXWѭWӯ sҧn xuҩWÿӃn tiêu thө sҧn phҭm
hoһc cung ӭng dӏch vө trên thӏ WUѭӡng nhҵm mөFÿtFKVLQKOӡi.
- Tӵ chӏu trách nhiӋm vӅ hoҥWÿӝng kinh doanh và có nghƭDYө thuӃ vӟi ngân
ViFK1KjQѭӟc.
ViӋc phân tích khái niӋPYjFiFTXDQÿLӇm khác nhau vӅ công ty không chӍ có
ý nghƭDYӅ mһt kinh tӃ - pháp lý mà còn ҧQKKѭӣng rҩt lӟn tӟi hҥch toán kӃ toán. Xác
ÿӏQKÿѭӧc khái niӋPF{QJW\Oj[iFÿӏQKÿѭӧF³ÿѫQYӏ hҥch toán”, tӯ ÿy[iFÿӏQKÿӕi
Wѭӧng hҥch toán, phҥPYLYjSKѭѫQJSKiSKҥFKWRiQÿӕLWѭӧng sӱ dөng thông tin kӃ
toán cNJQJQKѭ\rXFҫXÿӕi vӟi các báo cáo tài chính cӫa mӝt công ty. Ngoài ra, viӋc
TX\ÿӏnh phҥPYLÿѫQYӏ hҥch toán cNJQJFyҧQKKѭӣng tӟi viӋc xác lұp các nguyên tҳc
kӃ toán chung.
1.1.1.2. S͹ hình thành và phát tri͋n các công ty trên th͇ giͣi
Quá trình hình thành và phát triӇn cӫa công ty gҳn liӅn vӟi sӵ phát triӇn cӫa
WKѭѫQJPҥi nói riêng và sӵ phát triӇn kinh tӃ QyLFKXQJ&ѫVӣ ÿӇ hình thành nên các
loҥi hình công ty nhѭKLӋn nay chính là sӵ hình thành cӫa các liên kӃt kinh tӃ. Các liên
kӃt kinh tӃ xuҩt hiӋn khá sӟm ӣ châu Âu cNJQJQKѭӣ Trung Quӕc. Khi mӟLUDÿӡi, các
liên kӃt này mӡi chӍ dùng lҥi ӣ sӵ hӧp tác trong kinh doanh cӫa hai hay vài nhà buôn
và chӫ yӃu trong lƭQKYӵFWKѭѫQJPҥi. Tuy nhiên, bҧn chҩt cӫa các liên kӃt này có rҩt
nhiӅu sӵ hӧp tác giӳDFiFWKѭѫQJJLDFKӫ yӃu mang tính chҩt phân chia thӏ WUѭӡng và
lӧi nhuұn mà không hҷn là sӵ hùn vӕn, hӧp tác kinh doanh.
Mô hình công ty ÿӕi nhân bҳWÿҫu xuҩt hiӋn ӣ châu Âu tӯ thӃ kӍ thӭ XIII, ӣ các
Qѭӟc có ÿӏa lí và giao thông thuұn tiӋn cho sӵ phát triӇQWKѭѫQJPҥLĈӃn tұn thӃ kӹ
Trang 3


K͇WRiQF{QJW\

thӭ XVII, mô hình công ty ÿӕi vӕn mӟLUDÿӡi, cNJQJWҥLFKkXÆXĈk\Ojthӡi kì mà các
WKѭѫQJ JLD bҳW ÿҫu chuyӇQ Kѭӟng và mӣ rӝng kinh doanh sang các thӏ WUѭӡng mӟi,
chính là các lөFÿӏa mӟi phát hiӋn. ViӋc khai phá các thӏ WUѭӡng mӟi ӣ các châu lөc và
YQJÿҩt mӟLÿòi hӓi mӝWOѭӧng vӕn rҩt lӟQYѭӧt xa khҧ QăQJWjLFKtQKFӫa mӝt cá
nhân hay thұm chӍ cӫDYjLWKѭѫQJJLDJӝp lҥi. ĈLӅXQj\ÿã thúc ÿҭy sӵ UDÿӡi cӫa mӝt
loҥWFiFF{QJW\ÿѭӧc góp vӕn bӣi rҩt nhiӅXQKjÿҫXWѭ, vӟi mӭc vӕn và hình thӭc góp
vӕn khác nhau. Mӝt vài công ty khá nӕi tiӃQJQKѭ'XVFK(DVW,QGLHV&RPSDQ\Fӫa Hà
Lan và East india Company cӫD9ѭѫQJTXӕc Anh cNJQJÿѭӧc thành lұp trong gia ÿRҥn
này. Các công ty này không chӍ góp phҫn trong sӵ phát triӇn kinh tӃ cӫa Hà Lan hay
Anh quӕc, mà còn có vai trò rҩt lӟn trong sӵ phát triӇQWKѭѫQJPҥi cӫa ThӃ giӟi.
MӝW ÿLӇm mӕc quan trӑng trong lӏch sӱ hình thành cӫa các công ty chính là
cuӝc cách mҥng công nghiӋSYjRÿҫu thӃ kӍ thӭ XIX và sӵ phát triӇn cӫa hӋ thӕng giao
WK{QJÿѭӡng sҳW&KtQKÿLӅXQj\ÿã tҥo ra sӵ WK~Fÿҭy cho sӵ hình thành các công ty,
bӣi trong xu thӃ này, mӝWWKѭѫQJYө hay mӝt khoҧQÿҫXWѭÿӅXÿòi hӓi mӝWOѭӧng vӕn
rҩt lӟn. NhiӅu loҥi hình công ty ÿѭӧc hình thành WURQJJLDLÿRҥn này, và các mô hình
F{QJW\ÿã chính thӭFFyÿѭӧc sӵ thӯa nhұn cӫa luұt pháp và xã hӝi tӯQJQѭӟc. Bên
cҥQKÿyPӝt vҩQÿӅ rҩt quan trӑng vӅ mһt pháp lý trong quá trình hình thành các công
ty cNJQJÿѭӧc luұt pháp ghi nhұQÿyOj7UiFKQKLӋm hӳu hҥn cӫDFiFQKjÿҫXWѭ7UiFK
nhiӋm hӳu hҥn cӫDFiFQKjÿҫXWѭÿѭӧc giӟi hҥn trong phҥm vi sӕ vӕQÿã ÿҫXWѭYjR
F{QJW\1KjÿҫXWѭFyWKӇ yêQWkPÿҫXWѭYjRF{QJW\Yì trong trѭӡng hӧp xҩu nhҩt
khi công ty thҩt bҥi hoһc phá sҧn, hӑ cNJQJFKӍ mҩt tӕLÿDOjVӕ vӕQÿã ÿҫXWѭWjLVҧn cá
nhân cӫDQKjÿҫXWѭVӁ không bӏ ҧQKKѭӣng gì. ĈLӅu này cho thҩ\ÿã có sӵ tách biӋt
giӳa tài sҧn, vӕn cӫa công ty vӟi tài sҧn cá nhân cӫDQKjÿҫXWѭWURQJYҩQÿӅ chӏu trách
nhiӋm vӅ các khoҧn nӧ phҧi trҧ. Mô hình công ty ÿӕi vӕn hoàn chӍQK ÿã xuҩt hiӋn
chính tӯ nhӳng yӃu tӕ pháp lý này.
Các vҩQÿӅ mӟi trong hoҥWÿӝng cӫa các công ty cNJQJEҳWÿҫXSKiWVLQKÿyOj
các vҩQÿӅ: nhu cҫu kiӇPWRiQÿӝc lұp các báo cáo tài chính cӫa công ty, sӵ chuyӇn
QKѭӧng sӣ hӳu vӅ vӕQÿҫXWѭFiFYҩQÿӅ OLrQTXDQÿӃn thӡi gian hoҥWÿӝng cӫa công
ty, các vҩQÿӅ OLrQTXDQÿӃn quyӅn sӣ hӳu cә phҫn và sӵ ҧQKKѭӣng cӫa cә phҫn khi
biӇu quyӃt GR FiF QKj ÿҫX Wѭ NK{QJ FKӍ là các cá nhân mà có thӇ là các công ty

khác)… Nhӳng vҩQÿӅ này ngày càng trӣ nên phӭc tҥp cùng vӟi sӵ phát triӇn cӫa nӅn
kinh tӃ và sӵ phát triӇn cӫa các loҥi hình công ty... ÿòi hӓi luұt pháp cӫa tӯng quӕc gia
cҫn có nhӳng LuұWTX\ÿӏnh cө thӇ nhҵPÿLӅu chӍnh sӵ thành lұp, hoҥWÿӝng cӫa các
F{QJW\&KRÿӃn nay hҫu hӃt các Quӕc gia trên thӃ giӟLÿӅu có luұt công ty, hay Luұt
doanh nghiӋp nhҵPÿLӅu chӍnh vҩQÿӅ này.
1.1.2. Phân loҥLF{QJW\ÿһFÿLӇm kinh tӃ - pháp lý cӫa công ty có ҧQKKѭӣQJÿӃn
hҥch toán kӃ toán.
Trang 4


K͇WRiQF{QJW\
1.1.2.1. Phân lo̩i công ty WKHRF˯Vͧ thành l̵p, ho̩t ÿ͡ng và ra quy͇Wÿ͓nh kinh
doanh:
Theo tiêu thӭFQj\F{QJW\ÿѭӧFFKLDWKjQKKDLQKyPOjF{QJW\ÿӕi nhân và
F{QJW\ÿӕi vӕn. Mӛi loҥi hình công ty khác nhaXÿѭӧc thành lұp dӵa trên các nguyên
tҳc khác nhau vӅ quan hӋ giӳa các thành viên, vӕn, thӫ tөc pháp lý… dүn ÿӃn mӛi loҥi
công ty sӁ Fy ÿһF WUѭQJ ULrQJ YӅ thành lұp, hoҥW ÿӝQJ KX\ ÿӝng vӕn… NhӳQJ ÿһc
WUѭQJQj\VӁ ҧQKKѭӣng trӵc tiӃp tӟi hҥch toán kӃ toán trong công ty.
a&{QJW\ÿ͙i nhân
Khái niӋPYjÿһFÿLӇm:
&{QJW\ÿӕi nhân là các F{QJW\ÿѭӧc thành lұSWUrQFѫVӣ quan hӋ cá nhân cӫa
nhӳng QJѭӡi tham gia thành lұp công ty, liên kӃt giӳa nhӳQJQJѭӡi này chӫ yӃu dӵa
WUrQÿӝ tin cұy vӅ thân nhân, vӕn góp chӍ ÿѭӧc xem là thӭ yӃu. &{QJW\ÿӕi nhân có thӇ
nhұn biӃWTXDFiFÿһFÿLӇm:
- Không có sӵ tách biӋt vӅ mһt pháp lý giӳa tài sҧn cӫa công ty và tài sҧn cӫa cá
nhân khi xem xét trách nhiӋPÿӕi vӟi nӧ phҧi trҧ (chӍ có sӵ tách biӋt vӅ mһt kӃ toán).
- Tҩt cҧ các thành viên cӫa công ty ÿӕi nhұn hoһc ít nhҩt mӝt thành viên cӫa
F{QJW\ÿӕi nhân phҧi chӏu trách nhiӋm vô hҥn vӅ khoҧn nӧ cӫa công ty.
- &{QJW\ÿӕLQKkQÿѭӧc thành lұp và hoҥWÿӝng dӵDWUrQFѫVӣ quan hӋ nhân
thân giӳa các thành viên.

&{QJW\ÿӕi nhân có thӇ thành lұSGѭӟi hai dҥQJFѫEҧn là công ty hӧp danh và
công ty hӧp vӕQÿѫQJLҧn.
ѬXYjQKѭӧFÿLӇm cӫa mô hình công ty ÿӕi nhân
- ѬXÿLӇm:
+ 7Kѭӡng không bӏ khӕng chӃ vӅ quy mô tӕi thiӇu bӣi vӕQSKiSÿӏnh nên công
W\ÿӕi nhân có thӇ KX\ÿӝQJÿѭӧc nguӗn vӕn nhӓ tӯ các cá nhân.
+ Các thành viên sáng lұSF{QJW\WKѭӡng có sӵ hiӇu biӃt rҩt rõ vӅ nhân thân
cӫa nhau nên quá trình thѭѫQJOѭӧQJÿjPSKiQYjUDTX\ӃWÿӏQKWURQJF{QJW\WKѭӡng
WѭѫQJÿӕi thuұn lӧi, có tính nhҩt trí cao.
+ Vì phҧi chӏu trách nhiӋm vô hҥn nên tҩWFiFWKjQKYLrQÿӅu phҧi cӕ gҳng trong
NLQKGRDQKÿҧm bҧo chҩWOѭӧng sҧn phҭm, dӏch vө và hiӋu quҧ NLQKGRDQKÿӇ tránh
WUѭӡng hӧp phҧi dùng tài sҧQFiQKkQÿӇ trҧ nӧ.
+ &ѫFҩu tә chӭc quҧn lý hoҥWÿӝng kinh doanh nhӓ gӑn, sӕ Oѭӧng thành viên ít,
lҥi là nhӳQJQJѭӡi có chuyên môn và uy tín nên viӋc quҧQOêÿLӅu hành công ty không
quá phӭc tҥp.
Trang 5