Vận dụng dạy học theo góc nhằm phát triển năng lực học sinh trong dạy học chương 2cấu trúc của tế bào sinh học 10 trung học phổ thông

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC

NGUYỄN THỊ KIM ANH

VẬN DỤNG DẠY HỌC THEO GÓC NHẰM PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC
HỌC SINH TRONG DẠY HỌC “CHƢƠNG 2. CẤU TRÚC CỦA
TẾ BÀO” – SINH HỌC 10, TRUNG HỌC PHỔ THÔNG

LUẬN VĂN THẠC SĨ SƢ PHẠM SINH HỌC

HÀ NỘI – 2015
1


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC

NGUYỄN THỊ KIM ANH

VẬN DỤNG DẠY HỌC THEO GÓC NHẰM PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC
HỌC SINH TRONG DẠY HỌC “CHƢƠNG 2. CẤU TRÚC CỦA
TẾ BÀO” – SINH HỌC 10, TRUNG HỌC PHỔ THÔNG

LUẬN VĂN THẠC SĨ SƢ PHẠM SINH HỌC
CHUYÊN NGÀNH: LÝ LUẬN VÀ PHƢƠNG PHÁP DẠY HỌC
(BỘ MÔN SINH HỌC)
Mã số: 60 14 01 11

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS. Mai Văn Hƣng

HÀ NỘI – 2015
2


LỜI CẢM ƠN
Để hoàn thành luận văn, ngoài sự cố gắng và nỗ lực của bản thân còn có
sự giúp đỡ tận tình của các thầy cô, các anh chị đồng nghiệp, bạn bè, ngƣời
thân, các em học sinh. Đặc biệt, tôi xin bày tỏ lòng kính trọng và biết ơn sâu
sắc tới thầy giáo PGS.TS Mai Văn Hƣng, ngƣời đã tận tình hƣớng dẫn, chỉ
bảo tôi trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu để hoàn thành luận văn.
Tôi xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu, khoa Sau Đại học và các thầy
– cô giáo trƣờng Đại học Giáo dục – ĐHQGHN; trƣờng THPT Tống Văn
Trân – Ý Yên – Nam Định, các thầy cô giáo và các em học sinh ở trƣờng thực
nghiệm, cùng bạn bè, đồng nghiệp và những ngƣời thân trong gia đình đã tạo
điều kiện thuận lợi cho tôi học tập và nghiên cứu hoàn thành luận văn này.
Hà Nội, tháng 1 năm 2016
Tác giả

Nguyễn Thị Kim Anh

i


DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
CHỮ VIẾT ĐẦY ĐỦ

CHỮ VIẾT TẮT

Dạy học theo góc

DHTG

Dạy học

DH

Đối chứng

ĐC

Giáo viên

GV

Học sinh

HS

Nhà xuất bản

Nxb

Phƣơng pháp

PP

Phƣơng pháp dạy học

PPDH

Sách giáo khoa

SGK

Trung học cơ sở

THCS

Trung học phổ thông

THPT

Thực nghiệm

TN

Thực nghiệm sƣ phạm

TNSP

ii


DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 1.1 Số lƣợng điều tra bằng phiếu trả lời của giáo viên và học sinh ...... 31
Bảng 2.1. Cấu trúc chƣơng trình sinh học 10 ................................................. 37
Bảng 3.1. Thống kê kết quả kiểm tra (Bài kiểm tra 15 phút) ......................... 87
Bảng 3.2. Xử lí kết quả để tính các tham số (Bài kiểm tra 15 phút)............... 87
Bảng 3.3. Các tham số đặc trƣng (Bài kiểm tra 15 phút)................................ 88
Bảng 3.4. Bảng phân phối (Bài kiểm tra 15 phút) .......................................... 90

Bảng 3.5. Thống kê kết quả kiểm tra (Bài kiểm tra 30 phút) ......................... 91
Bảng 3.6. Xử lí kết quả để tính các tham số (Bài kiểm tra 30 phút)............... 91
Bảng 3.7. Bảng các tham số đặc trƣng (Bài kiểm tra 30 phút) ....................... 91
Bảng 3.8. Bảng phân phối (Bài kiểm tra 30 phút) .......................................... 94

iii


DANH MỤC CÁC HÌNH
Hình 1.1. Các thế hệ phƣơng pháp dạy học ...................................................... 6
Hình 1.2. Cấu trúc tâm lí của hoạt động ........................................................... 9
Hình 1.3. Hệ tƣơng tác Dạy – Học.................................................................. 10
Hình 1.4. Các thành phần cấu trúc năng lực 9 ................................................ 13
Hình 1.5. Phong cách học của ngƣời học....................................................... 14
Hình 1.6. Mô phỏng ví dụ về tổ chức dạy học theo các phong cách khác nhau
......................................................................................................................... 15
Hình 1.7. Mô phỏng ví dụ về tổ chức dạy học theo các phƣơng pháp, phƣơng
tiện và đồ dùng khác nhau. .............................................................................. 15
Hình 1. 8. Mô phỏng ví dụ về dạy học theo 4 góc với 4 nhiệm vụ khác nhau
......................................................................................................................... 15
Hình 1.9. Mô phỏng chức năng của bán cầu não trái và bán cầu não phải .... 17
Hình 1.10. Chu trình học tập của Kolb .......................................................... 18
Hình 1.11. Phong cách dạy học của giáo viên ................................................ 19
Hình 1.12. Mô phỏng hƣớng đi luân chuyển thứ tự góc ................................. 21
Hình 2.1. Thí nghiệm quan sát tế bào dƣới kính hiển vi................................. 40
Hình 2.2. Tế bào nhân sơ ( Trùng roi) ............................................................ 40
Hình 2.3. Tế bào của hành tía ......................................................................... 41
Hình 2.4. Thí nghiệm về hiện tƣợng khuếch tán............................................. 42
Hình 2.5. Thí nghiệm về hiện tƣợng thẩm thấu .............................................. 42
Hình 3.1. HS đang tiến hành làm thí nghiệm .................................................. 79

Hình 3.2. HS đang quan sát trên máy tính ...................................................... 79
Hình 3.3. HS đang tập trung nghiên cứu tài liệu và SGK ............................... 79
Hình 3.4. Đồ thị đƣờng phân bố tần suất (bài kiểm tra 15 phút) .................... 90
Hình 3.5. Đồ thị đƣờng phân bố tần suất lũy tích – hội tự lùi ........................ 91
Hình 3.6. Đồ thị đƣờng phân bố tần suất (bài kiểm tra 45 phút) .................... 94
Hình 3.7. Đồ thị đƣờng phân bố tần suất lũy tích – hội tụ lùi ........................ 95

iv


MỤC LỤC
MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 8
1. Lý do chọn đề tài ........................................................................................... 8
2. Mục đić h nghiên cƣ́u ................................... Error! Bookmark not defined.
3. Đối tƣợng và khách thể nghiên cứu ............ Error! Bookmark not defined.
3.1. Đối tƣợng nghiên cứu............................... Error! Bookmark not defined.
3.2. Khách thế nghiên cứu............................... Error! Bookmark not defined.
4. Phạm vị nghiên cứu ..................................... Error! Bookmark not defined.
5. Giả thuyết khoa học .................................... Error! Bookmark not defined.
6. Nhiệm vụ nghiên cứu .................................. Error! Bookmark not defined.
7. Phƣơng pháp nghiên cứu ............................. Error! Bookmark not defined.
7.1. Phƣơng pháp nghiên cƣ́u lí luâ ̣n .............. Error! Bookmark not defined.
7.2. Phƣơng pháp nghiên cƣ́u thƣ̣c tiễn .......... Error! Bookmark not defined.
7.3. Phƣơng pháp nghiên cƣ́u thƣ̣c nghiê ̣m sƣ pha ̣mError! Bookmark not defined.
8. Nhƣ̃ng đóng góp mới của luâ ̣n văn ............. Error! Bookmark not defined.
9. Cấ u trúc luâ ̣n văn ........................................ Error! Bookmark not defined.
CHƢƠNG I. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THƢ̣C TIỄN CỦA DA ̣Y HỌC THEO
GÓC................................................................. Error! Bookmark not defined.
1.1. Lịch sử vấn đề nghiên cứu ....................... Error! Bookmark not defined.
1.2. Cơ sở lí luận của đề tài ............................. Error! Bookmark not defined.

1.2.1. Dạy học và tiếp cận dạy học định hƣớng phát triển năng lựcError! Bookmark not
1.2.2. Tiếp cận dạy học định hƣớng phát triển năng lựcError! Bookmark not defined.
1.2.3. Dạy học theo góc ................................... Error! Bookmark not defined.
1.3. Cở sở thực tiễn của đề tài ......................... Error! Bookmark not defined.
1.3.1. Mục đích điều tra .................................. Error! Bookmark not defined.
1.3.2. Phƣơng pháp điều tra ............................ Error! Bookmark not defined.
1.3.3. Kết quả điều tra ..................................... Error! Bookmark not defined.

1.3.4. Nguyên nhân của những khó khăn và sai lầm của HSError! Bookmark not define

v


1.3.5. Biện pháp khắc phục ............................. Error! Bookmark not defined.
TIỂU KẾT CHƢƠNG 1.................................. Error! Bookmark not defined.
CHƢƠNG 2. VẬN DỤNG DẠY HỌC THEO GÓC NHẰM PHÁT TRIỂN
NĂNG LỰC HỌC SINH TRONG DẠY HỌC “CHƢƠNG 2. CẤU TRÚC
TẾ BÀO”– SINH HỌC 10, THPT .................. Error! Bookmark not defined.
2.1. Phân tích cấu trúc chƣơng trình và nội dung kiến thức phần Sinh học tế
bào (Sinh học 10). ........................................... Error! Bookmark not defined.
2.1.1. Cấu trúc chƣơng trình sinh học 10 ........ Error! Bookmark not defined.
2.1.2. Mục tiêu chƣơng trình sinh học 10 ....... Error! Bookmark not defined.
2.1.3. Nô ̣i dung chƣơng triǹ h sinh ho ̣c 10....... Error! Bookmark not defined.
2.1.4 Vị trí, tầm quan trọng kiến thức của phần “ Cấu trúc của tế bào” trong
chƣơng trình Sinh học 10 THPT ..................... Error! Bookmark not defined.
2.3. Các thí nghiệm có thể tiến hành khi dạy học “Chƣơng 2. Cấu trúc của tế
bào” ................................................................. Error! Bookmark not defined.

2.3.1. Thí nghiệm quan sát và so sánh tế bào nhân sơ, tế bào nhân thựcError! Bookmark

2.3.2. Thí nghiệm về sự vận chuyển thụ động Error! Bookmark not defined.
2.4. Thiết kế tiến trình dạy học theo góc một số nội dung kiến thức “Chƣơng
2. Cấu trúc của tế bào” .................................... Error! Bookmark not defined.
2.4.1. Tiến trình dạy học theo góc................... Error! Bookmark not defined.
2.4.2. Vận dụng tiến trình dạy học theo góc vào thiết kế một số bài học thuộc
“Chƣơng 2: Cấu Trúc của tế bào” ................... Error! Bookmark not defined.
TIỂU KẾT CHƢƠNG 2.................................. Error! Bookmark not defined.
CHƢƠNG 3: THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM ... Error! Bookmark not defined.
3.1. Mục đích của thực nghiệm sƣ phạm ........ Error! Bookmark not defined.
3.2. Nhiệm vụ của thực nghiệm sƣ phạm........ Error! Bookmark not defined.
3.3. Đối tƣợng thực nghiệm ............................ Error! Bookmark not defined.
3.4. Phƣơng pháp thực nghiệm ....................... Error! Bookmark not defined.
3.5. Các bƣớc tiến hành thực nghiệm sƣ phạmError! Bookmark not defined.
3.6. Diễn biến và kết quả thực nghiệm sƣ phạmError! Bookmark not defined.
vi


3.6.1. Xây dựng tiêu chí đánh giá ................... Error! Bookmark not defined.
3.6.2. Đánh giá định tính ................................. Error! Bookmark not defined.
3.6.3. Phân tích định lƣợng ............................. Error! Bookmark not defined.
TIỂU KẾT CHƢƠNG 3.................................. Error! Bookmark not defined.
KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ................. Error! Bookmark not defined.
TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................. 9
PHỤ LỤC ........................................................ Error! Bookmark not defined.

vii


MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài

Việt Nam trong những năm gần đây đã tham gia tích cực vào quá trình
toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế. Đặc biệt, việc gia nhập WTO cũng đã tác
động trực tiếp đến nền kinh tế, xã hội cũng nhƣ thị trƣờng lao động Việt Nam.
Đứng trƣớc những điều kiện và thách thức trong giai đoạn mới của đất nƣớc,
ngành Giáo dục và Đào tạo cần có những đổi mới thực sự để có thể thực hiện
đƣợc nhiệm vụ của mình trong tiến trình đi lên của xã hội. Giáo dục cần tạo ra
đội ngũ tri thức và có năng lực đáp ứng đƣợc đòi hỏi mới của xã hội và thị
trƣờng lao động, đặc biết là năng lực hành động, tính năng động, sáng tạo,
tính tự lực, trách nhiệm cũng nhƣ năng lực hợp tác làm việc, năng lực giải
quyết các vấn đề phức hợp. Mục đích giáo dục tại các quốc gia hiện nay
không chỉ dừng lại ở việc truyền thụ kiến thức, kỹ năng mà loài ngƣời đã tích
lũy đƣợc mà còn đặc biệt quan tâm tới việc bồi dƣỡng năng lực sáng tạo ra
những tri thức mới, phƣơng pháp mới, cách giải quyết vấn đề mới.
Định hƣớng đổi mới PPDH cũng đƣợc pháp chế hóa trong Luâ ̣t giáo du ̣c
2005, tại khoản 2 điề u 28: “Phƣơng pháp giáo du ̣c phổ thông phải phát hu y
tính tích cực, tƣ̣ giác , chủ động, sáng tạo của học sinh ; phù hợp với đặc điểm
của từng lớp học , môn ho ̣c ; bồ i dƣỡng phƣơng pháp tƣ̣ ho ̣c , khả năng làm
viê ̣c theo nhớm; rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn ; tác động
đến tình cảm, đem la ̣i niề m vui hƣ́ng thú ho ̣c tâ ̣p cho ho ̣c sinh”.
Quán triệt tinh thần đổi mới nói trên, việc nghiên cứu các phƣơng pháp
giáo dục tích cực, tìm ra các biện pháp phù hợp với hoàn cảnh, đối tƣợng HS
để nâng cao chất lƣợng dạy học là vấn đề cấp thiết đối với những ngƣời làm
giáo dục nói chung và các giáo viên nói riêng. Đối với môn Sinh học bậc
THPT nói riêng là môn học có tính thực tiễn cao đòi hỏi mỗi giáo viên phải
có PPDH linh hoạt, phù hợp với từng nội dung, từng bài thì mới tạo đƣợc
hứng thú và tích cực học tập cho HS.

8

TÀI LIỆU THAM KHẢO
1.

Armstrong, Thomas (2011), (dịch giả: Lê Quang Long), “Đa trí tuệ

trong lớp học”, Nxb Giáo dục Việt Nam
2.

Nguyễn Ngọc Bảo (1995), “Phát triển tích cực, tự lực của học sinh

trong quá trình dạy học”, Bộ Giáo dục và Đào tạo – Vụ GV
3.

Đinh Quang Báo (2013), “Đề xuất mục tiêu và chuẩn trong chƣơng

trình giáo dục phổ thông 2015”, Hội thảo một số vấn đề chung về xây dựng
chƣơng trình giáo dục phổ thông sau năm 2015.
4.

Bô ̣ Giáo du ̣c và Đào ta ̣o (2005), Luâ ̣t Giáo du ̣c. NXB Tƣ pháp.

5.

Bô ̣ Giáo du ̣c và Đà o ta ̣o (2007), “Tài liệu bồi dƣỡng giáo viên thực

hiê ̣n chƣơng trin
̀ h sách giáo khoa lớp 10”, Nxb Giáo dục.
6.

Bô ̣ Giáo dục và Đào tạo (2013), “Tài liệu hƣớng dẫn thực hiện nhiệm

vụ năm học 2013 – 2014”, Nxb Giáo dục.
7.

Bernd Meier, Nguyễn Văn Cƣờng (2009), “Lý luận dạy học hiện đại

– Mô ̣t số vấ n đề về đổ i mới phƣơng pháp da ̣y ho ̣c ”, Tài liê ̣u ho ̣c tâ ̣p, Postdam
– Hà Nội.
8.

Bernd Meier – Nguyễn Văn Cƣờng (2005), “Phát triển năng lực nhận

thức thông qua phƣơng pháp và phƣơng tiện dạy học mới”, Tài liệu hội thảo
tập huấn dự án phát triển giáo dục THPT.
9.

Nguyễn Lăng Bình (Chủ biên), Đỗ Hƣơng Trà, Nguyễn Phƣơng

Hồng và Cao Thị Thặng (2010), Dạy và học tích cực - Một số phƣơng pháp
và kĩ thuật dạy học. Nxb Đa ̣i ho ̣c Sƣ Pha ̣m.
10. Đinh Quang Báo, Nguyễn Đức Thành (2003), “Lí luận dạy học sinh
học”. NXB Giáo dục.
11. Dƣ̣ án Viêṭ – Bỉ (2006), “Tài liê ̣u tâ ̣p huấ n Da ̣y và ho ̣c tích cƣ̣c và sƣ̉
dụng thiết bị dạy học”. Tài liệu tập huấn.
12. Dƣ̣ án Viêṭ – Bỉ (2007), “Tài liệu tập huấn về 3 phƣơng pháp da ̣y và
học tích cực (Học theo hợp đồng, theo góc và theo dƣ̣ án)”. Tài liê ̣u tâ ̣p huấ n.

9

13. Dƣ̣ án Viêṭ – Bỉ (2009), “Dạy và học tích cực . Mô ̣t số phƣơng pháp và
kỹ thuật dạy học”. Nxb Đa ̣i ho ̣c Sƣ pha ̣m.
14. Nguyễn Hữu Châu, Nguyễn Văn Cƣờng, Trần Bá Hoành, Nguyễn
Bá Kim, Lâm Quang Thiệp (2007), “Đổi mới nội dung và phƣơng pháp đào
tạo giáo viên trung học cơ sở”, Dự án đào tạo giáo viên THCS, tr.109-119,
tr.149-153.
15. Nguyễn Văn Cƣờng, Bernd Meier (2010), “Một số vấn đề chung về
đổi mới phƣơng pháp dạy học ở trƣờng THPT”. Nxb Giáo dục.
16. Cruchetxki V. A (1973), “Những cơ sở Tâm lí học sƣ phạm, Tập 1”,
Nxb Giáo dục.
17. Cruchetxki V. A (1973), “Những cơ sở Tâm lí học sƣ phạm, tập 2”,
Nxb Giáo dục
18. Vũ Cao Đàm (2009), “Phƣơng pháp luâ ̣n nghiên cƣ́u khoa ho ̣c ”. Nxb
Giáo Dục.
19. Nguyễn Thành Đa ̣t , Phạm Văn Lập , Trầ n Du ̣ Chi , Trịnh Nguyên
Giao, Phạm Văn Tỵ (2006), “Sinh ho ̣c 10”. Nxb Giáo dục.
20. Phạm Văn Đồng (1994), “Phƣơng pháp phát huy tính tích cực của học
sinh, một phƣơng pháp vô cùng quý báu, Tạp chí nghiên cứu giáo dục (12).
21. Phùng Việt Hải (2013), “Sơ đồ tiế n trình khoa học xây dựng kiến thức
– cơ sở quan tro ̣ng để thiế t kế các góc trong p hƣơng pháp da ̣y ho ̣c theo góc”
Tạp chí Giáo dục (98).
22. Nguyễn Thi Phƣơng
Hoa (2010), “Bài giảng cao học lý luận dạy học
̣
hiê ̣n đa ̣i”. Hà Nội.
23. Trần Bá Hoành, Trịnh Nguyên Giao (2000), “Phát triển các phƣơng
pháp học tập tích cực trong bộ môn sinh học”. Nxb Giáo dục.
24. Trần Bá Hoành (1996), “Kỹ thuật dạy học sinh học”. Nxb Giáo dục.
25. Đặng Thành Hƣng (1994), Quan niệm và xu thế phát triển phƣơng
pháp dạy học trên thế giới” Viện khoa học giáo dục Việt Nam, Hà Nội.

10


26. Ngô Văn Hƣng, Lê Hồng Điệp, Nguyễn Thị Hồng Liên (2009),
“Hƣớng dẫn thực hiện chuẩn kiến thức, kỹ năng trong chƣơng trình giáo dục
phổ thông môn Sinh học lớp 10”, Nxb Giáo dục.
27.

Piaget J (1996), “Tuyển tập tâm lí học”, Nxb Giáo dục, Hà Nội

28. Nguyễn Lân (2002), “Từ điển từ và ngữ Hán Việt”, Nxb Từ điển Bách
Khóa Hà Nội
29. Phan Trọng Ngọ (2005), “Dạy học và phƣơng pháp dạy học trong nhà
trƣờng”. Nxb Đại học Sƣ phạm.
30.

Madeline hunter, Robin 10 Hunter (2004), “Làm chủ phƣơng pháp

giảng dạy”, Nxb ĐHQG Thành phố Hồ Chí Minh.
31. Trịnh Lê Hồng Phƣơng (2014), “Xác định hệ thống các năng lực học
tập cơ bản trong dạy học Hóa học ở trƣờng THPT chuyên”, tạp chí khoa học
ĐHSP TPHCM (59).
32. Tony Buzan “10 cách thức tƣ duy sáng tạo”. Nxb Từ điển Bách khoa,
Gia Linh biên dịch.
33. Cao Thi Thă
̣
̣ng (2010), “Mô ̣t số vấ n đề về da ̣y ho ̣c theo góc và bƣớc
đầ u triể n khai áp du ̣ng ở Viê ̣t Nam”. Tạp chí Giáo dục (236).
34. Nguyễn Thị Mỹ Lộc (2009), “Tâm lý học giáo dục”, Nxb Đại học

Quốc gia Hà Nội.
35. Vũ Văn Vụ , Vũ Đức Lƣu , Nguyễn Nhƣ Hiể n , Ngô Văn Hƣng ,
Nguyễn Đin
̀ h Quyế n , Trầ n Quý Thắ ng (2009), “Sinh ho ̣c 10 Nâng cao”,
Nxb Giáo dục.
Tiếng Anh
36.

Armstrong, Thomas (1999), “7 Kinds of Smart: Identifying and

Developing Your Many Intelligences”. New York: Plume.
37.

Rita Dunn and Kenneth Dunn (1978), “Teaching Students through

Their Indiviual Learning Styles: A practical Approach”. Publishing Co, Inc.
38.

Gardner, Howard (1993), “Multiple Intelligences: The Theory in

Practice”. New York: Basic.
11


Các trang Web
39. trang web Dạy và học tích cực của dự án Việt – Bỉ
nâng cao chất lƣợng đào tạo, bồi dƣỡng giáo viên tiểu học và THCS.
40. trang web của Chƣơng trình Partnes in Learning
Phát huy tiềm năng sáng tạo của Microsoft Việt Nam và Trung tâm Công
nghệ thông tin – Bộ Giáo dục và Đào tạo.

41. />42. />
12