Giáo phận tây đàng ngoài trong mối quan hệ chính trị thế kỷ XIX

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
-------------------------------------

NGUYỄN THỊ PHƯƠNG THẢO

GIÁO PHẬN TÂY ĐÀNG NGOÀI TRONG MỐI QUAN HỆ
CHÍNH TRỊ - XÃ HỘI THỂ KỶ XVIII - XIX

LUẬN VĂN THẠC SĨ LỊCH SỬ

Hà Nội - 2015


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
-------------------------------------

NGUYỄN THỊ PHƯƠNG THẢO

GIÁO PHẬN TÂY ĐÀNG NGOÀI TRONG MỐI QUAN HỆ
CHÍNH TRỊ - XÃ HỘI THỂ KỶ XVIII - XIX

Luận văn Thạc sĩ chuyên ngành Lịch sử Việt Nam
Mã số: 60 22 54

Người hướng dẫn khoa học: GS. TS. Đỗ Quang Hưng

Hà Nội - 2015

LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các kết
quả nêu trong Luận văn là trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất
kỳ công trình nào khác. Tôi xin cam đoan rằng mọi sự giúp đỡ cho việc thực
hiện Luận văn này đã được cảm ơn và các thông tin trích dẫn trong Luận văn
đã được chỉ rõ nguồn gốc.
Học viên thực hiện Luận văn

Nguyễn Thị Phương Thảo


LỜI CẢM ƠN
Để hoàn thành luận văn này, trước hết tôi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc và
chân thành nhất tới thầy hướng dẫn luận văn của tôi, Giáo sư, Tiến sĩ Đỗ
Quang Hưng, Trong hơn hai năm qua kể từ khi nhận lời hướng dẫn luận văn
cho tôi, thầy đã tạo mọi điều kiện, động viên, kiên nhẫn hướng dẫn và giúp đỡ
tôi tận tình để hoàn thành tốt luận văn này. Xin cám ơn Khoa Lịch sử, Phòng
sau đại học, Trường đại học Khoa học xã hội và Nhăn văn đã tạo điều kiện
thuận lợi cho tôi làm việc để tiến hành tốt luận văn.
Tôi cũng xin gửi lời cảm ơn chân thành tới ban quản lý thư viện Đại
chủng viện Thánh Giuse và thư viện chủng viện Cổ Nhuế - Hà Nội, xin cảm
ơn linh mục quản hạt Hà Nam, linh mục quản lý trung tâm hành hương Sở
Kiện đã giúp đỡ tôi trong quá trình thu thập tài liệu phục vụ luận văn.
Xin cảm ơn bạn bè và gia đình, đồng nghiệp đã luôn bên tôi, cổ vũ và
động viên tôi những lúc khó khăn để có thể vượt qua và hoàn thành tốt luận
văn này.
Tôi xin chân thành cảm ơn!


MỤC LỤC

MỞ ĐẦU........................................................................................................ 1
CHƯƠNG 1: QUÁ TRÌNH THÀNH LẬP GIÁO PHẬN TÂY ĐÀNG
NGOÀI TỪ NĂM 1627 ĐẾN 1679 .....................Error! Bookmark not defined.

1.1 Hoạt động truyền giáo của các vị thừa sai dòng Tên ở Đàng
Ngoài từ năm 1627 đến năm 1659 ................ Error! Bookmark not defined.
1.1.1 Hoạt động truyền giáo của các thừa sai dòng Tên từ năm 1627
đến năm 1648 ............................................ Error! Bookmark not defined.
1.1.2 Cuộc vận động của linh mục Alexandre de Rohodes tại Rome

cho việc thiết lập các khu vực đại diện Tông tòa ở Việt NamError! Bookmark not d
1.1.3 Cuộc vận động của linh mục Alexandre de Rohodes tại Pháp

cho việc thiết lập các khu vực đại diện Tông tòa ở Việt NamError! Bookmark not d
1.2 Thiết lập giáo phận Tông tòa Đàng trong và giáo phận Tông
tòa Đàng Ngoài năm 1659.............................. Error! Bookmark not defined.
1.2.1 Hội thừa sai Pari với việc thành lập hai giáo phận tông tòa ở
Việt Nam ................................................... Error! Bookmark not defined.
1.2.2 Thành lập Giáo phận Tây Đàng NgoàiError! Bookmark not defined.
Tiểu kết chương 1 ........................................... Error! Bookmark not defined.
CHƯƠNG 2: GIÁO PHẬN TÂY ĐÀNG NGOÀI THẾ KỶ XVIII – XIXError! Bookmark

2.1 Tổ chức của Giáo phận Tây Đàng Ngoài thế kỷ XVIII - XIXError! Bookmark n
2.1.1 Tổ chức điều hành giáo phận ........... Error! Bookmark not defined.

2.1.2. Tổ chức nhân sự của Giáo phận Tây Đàng NgoàiError! Bookmark not define
2.1.3. Thủ phủ Giáo phận Tây Đàng NgoàiError! Bookmark not defined.
2.1.4 Các chủng viện................................. Error! Bookmark not defined.
2.1.5 Các Dòng tu ..................................... Error! Bookmark not defined.
2.2 Sinh hoạt tâm linh của Giáo phận Tây Đàng Ngoài thế kỷ

XVIII - XIX..................................................... Error! Bookmark not defined.

2.2.1 Sinh hoạt tâm linh của giáo phận trước khi có các sắc chỉ cấm đạoError! Bookmar
2.2.2 Sinh hoạt tâm linh của giáo phận từ sau sắc chỉ cấm đạo ban
hành 1833 đến trước khi người Pháp hoàn thành quá trình xâm lược
Việt Nam 1884 .......................................... Error! Bookmark not defined.


2.2.3 Sinh hoạt tâm linh của giáo dân Giáo phận Tây Đàng Ngoài
trong thời kỳ Pháp thuộc ........................... Error! Bookmark not defined.
Tiểu kết chương 2 ........................................... Error! Bookmark not defined.
CHƯƠNG 3: GIÁO PHẬN TÂY ĐÀNG NGOÀI TRONG MỐI QUAN
HỆ CHÍNH TRỊ - XÃ HỘI THẾ KỶ XVIII – XIXError! Bookmark not defined.

3.1. Giáo phận Tây Đàng Ngoài trong mối quan hệ chính trị thế kỷ
XVIII - XIX..................................................... Error! Bookmark not defined.
3.1.1 Giáo phận Tây Đàng Ngoài trong mối quan hệ với triều đình
phong kiến Việt Nam trước năm 1802 ..... Error! Bookmark not defined.
3.1.2 Giáo phận Tây Đàng Ngoài trong mối quan hệ với triều đình
phong kiến Việt Nam từ năm 1802 đến năm 1858Error! Bookmark not defined.
3.1.3 Giáo phận Tây Đàng Ngoài trong Quan hệ với Triều đình
phong kiến nhà Nguyễn sau năm 1858 đến hiệp ước Psatenotre
(1884) ........................................................ Error! Bookmark not defined.
3.1.4. Giáo phận Tây Đàng Ngoài trong mối quan hệ chính trị với

triều đình phong kiến nhà Nguyễn và Thực Dân PhápError! Bookmark not defined
3.2. Giáo phận Tây Đàng Ngoài trong mối quan hệ xã hội thế kỷ
XVIII - XIX..................................................... Error! Bookmark not defined.
3.2.1 Giáo phận Tây Đàng Ngoài trong mối quan hệ với vấn đề nghi
lễ truyền thống của người Việt và với tôn giáo bạnError! Bookmark not defined.

3.2.2 Các hoạt động xã hội nhằm cải thiện đời sống và góp phần
nâng cao dân trí ......................................... Error! Bookmark not defined.
3.3.3. Tổ chức Công giáo tiến hành tại Việt Nam và các hoạt động
giúp cộng đồng chống lại dịch bệnh và đói nghèo.Error! Bookmark not defined.
Tiểu kết chương 3 ........................................... Error! Bookmark not defined.
KẾT LUẬN.........................................................Error! Bookmark not defined.
TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................. 5
PHỤ LỤC ...........................................................Error! Bookmark not defined.


MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Thế kỷ XVIII - XIX, thế kỷ nghi nhận nhiều biến động của lịch sử Việt
Nam, khi thực dân Pháp đang tìm mọi cách và bằng mọi thủ đoạn đẩy mạnh
hơn quá trình xâm lược thuộc địa, hòng chiếm và biến Việt Nam thành thuộc
địa của chúng.
Một trong nhưng bước đi và là công cụ để thực dân Pháp đẩy mạnh hơn
quá trình ấy là Đạo Công giáo, một tôn giáo mới có mặt ở Việt Nam từ thế kỷ
thứ XVI, nhưng chỉ thực sự có được chỗ đứng vững chắc từ khi các thừa sai
Dòng tên và hội thừa sai Paris có mặt. Với nhiều nỗ lực của các vị thừa sai
dòng tên và sự hy sinh vô vị lợi của linh mục Alexandơ Rhoder đạo Công
giáo có được chỗ đứng trong xã hội Việt Nam. Và trở thành một bộ phận của
giáo hội hoàn vũ vào năm 1659 khi Giáo hoàng Alexandre VII ký sắc lệnh
thành lập hai giáo phận Tông tòa Đàng trong và tông tòa Đàng Ngoài. Từ đó
giáo hội Việt Nam không ngừng vươn lên mặc dù gặp không ít những khó
khăn thử thách. Ngày 25/11/1679 Đàng Ngoài được chia thành Đông Đàng
Ngoài và Tây Đàng Ngoài lấy sông Hồng làm ranh giới. Phía Đông sông
hồng là Đông Đàng Ngoài thuộc quyền Giám mụcDeydier và phía tây sông
Hồng là Tây Đàng Ngoài thuộc quyền Giám mụcDe Bouges. Giáo phận Tây
Đàng Ngoài tồn tại một thời gian. Ngày 17/3/1846, Giáo hoàng Gregorio XVI

ký sắc lệnh “Ex Debito Pastoralis” thành lập hai địa phận mới, chia từ địa
phận Tây Đàng Ngoài thành Địa phận địa phận Vinh (Tokin Meriodinale) và
địa phận địa phận Hà Nội (Tokin Occidentale)
Được thành lập và tồn tại trong thời không dài nhưng mang nhiều ý
nghĩa vì đây là giai đoạn được coi là bước đệm cho sự ra đời của các giáo
phận sau này. Cũng là giai đoạn mà đạo Công giáo có nhiều đụng độ về chính
trị, xã hội. Chính vì ý nghĩa trên nên người nghiên cứu quyết định lựa chọn đề
tài: GIÁO PHẬN TÂY ĐÀNG NGOÀI TRONG MỐI QUAN HỆ CHÍNH


TRỊ - XÃ HỘI THẾ KỶ XVIII - XIX, cho luận văn thạc sĩ của mình. Do giới
hạn về thời gian, điều kiện và năng lực nên tác giả luận văn chỉ tập trung đi
sâu nghiên cứu mối quan hệ chính trị - xã hội của giáo phận Tây Đàng Ngoài
ở thế kỷ XIX. Với tư cách là một học viên cao học và cũng là một Kitô hữu,
tác giả luận văn hy vọng qua đề tài sẽ tập hợp lại khối tài liệu viết và bước
đầu đưa ra những nhận xét đánh giá về mối quan hệ giữa giáo phận với tình
hình chính trị - xã hội thế kỷ XVIII - XIX. Qua đó người đọc ở cả hai bên có
cái nhìn tổng quát từ đó tự đưa ra cho mình những nhận xét và đánh giá chung
về mối quan hệ giữa Giáo phận Tây Đàng Ngoài và tinh hình chính trị - xã
hội Việt Nam thế kỷ XVIII - XIX.
2. Lịch sử Nghiên cứu vấn đề
Những công trình nghiên cứu về công cuộc truyền giáo và lịch sử hình
thành các giáo phận có thể kể đến như: bộ sách của Linh mục Trương Bá Cần
về Lịch sử Phát triển Công giáo ở Việt Nam (sách gồm 2 tập do NXB Tôn
Giáo Hà Nội xuất bản năm 2008), Tập sách đã nêu khá rõ ràng về công cuộc
truyền giáo của các giáo sĩ và sự hình thành Giáo phận Tây Đàng Ngoài cùng
những sinh hoạt tâm linh khác của giáo phận.
Những tác phẩm nghiên cứu chung về lịch sử giáo hội Công giáo Việt
Nam trong đó phải kể đến cuốn sách của Linh mục Bùi Đức Sinh: Lịch sử
Giáo Hội Công giáo, Nguyễn văn Kiệm với: Sự du nhập của Đạo thiên chúa

vào Việt Nam từ thế kỷ XVII – XIX, Phan Phát Huồn với: Việt Nam giáo sử đã
cho ta cách nhìn chúng nhất về đạo Công giáo ở Việt Nam trong chiều dài của
lịch sử dân tộc.
Trong đó phải kể đến tác phẩm của Nguyễn Khắc Xuyên: Lược sử giáo
phận Hà Nội, linh mục đã có những tổng hợp, đánh giá khá rõ ràng về các
sinh hoạt chung của giáo phận. Các tổ chức, hội đoàn, các dòng tu. Tác phẩm
của Jean Michaud: French Missionary Expansion in Colonial Upper Tonkin
(Bản dịch: Công Cuộc Truyền Giáo Ở Bắc Kỳ Trong Thời Thuộc Địa) được


dịch bởi Nguyễn Trí Cảm, tác phẩm Đạo Thiên Chúa và chủ nghĩa thực dâ tại
Việt Nam của Cao Huy Thuần cũng đã phản ánh đậm nét sự hữu quan giữa
các Giám mục phụ trách Giáo phận Tây Đàng Ngoài với sự xâm lược Bắc Kỳ
của thực dân Pháp.
Ngoài ra, không thể không nhắc đến khối lượng những tác phẩm,
những bài báo khoa học và cùng các công trình nghiên cứu đồ sộ về Đạo
Công giáo ở Việt Nam của GS. TS Đỗ Quang Hưng như: Một số vấn đề đạo
Thiên chúa ở Việt Nam, Bước đầu tìm hiểu về mối quan hệ giữa nhà nước và
giáo hội, Vấn đề tôn giáo trong cách mạng Việt Nam – Lý luận và thực tiễn,
hay bài viết: Công giáo và dân tộc nước ta trong bối cảnh đất nước đi lên
CNXH. những công trình nghiên cứu khai thác rất nhiều tư liệu từ các trung
tâm lưu trữ, thư viện lớn nên đã cung cấp rất nhiều giá trị khoa học, góp phần
làm sáng rõ mối tương quan giữa đạo Công giáo với các vấn đề chính trị - xã
hội của đất nước trong quá khứ cũng như hiện tại. Từ đó người viết có được
nền tảng kiến thức vững chắc để tiến nghiên cứu đề tài luận văn.
Nguồn tư liệu báo chí, tập san…cũng mang đến những giá trị tham
khảo hữu ích. Các bài khảo cứu của các tác giả như: Đỗ Quang Hưng,
Nguyễn Hồng Dương, Nguyễn Văn Kiệm, Nguyễn Mạnh Dũng, Ngô Quốc
Đông, Trần Văn Toàn, Lê Tuấn Đạt, Dương Thị Thùy Linh,…chủ yếu được
đăng trên các tạp chí Nghiên cứu lịch sử, Tạp chí Tôn giáo, nguyệt san Công

giáo và dân tộc,… dù chưa đề cập trực tiếp đến Giáo phận Tây Đàng Ngoài
trong các mối quan hệ chính trị - xã hội, nhưng đều đã khai thác những khía
cạnh liên quan đến đời sống sinh hoạt tâm linh của giáo phận.
Với khối lượng các công trình nghiên cứu đồ sộ, khai thác mọi khía
cạnh của đạo Công giáo đã cho tác giả luận văn cái nhìn bao quát nhất về đạo
Công giáo ở Việt Nam trong quá khứ và hiện tại. Qua đó tác giả cũng nhận
thấy cần khai thác, nghiên cứu và đi sâu hơn vào từng giáo phận để đưa ra
những nhận xét, đánh giá về sự ảnh hưởng và tác động qua lại giữa đạo Công


giáo và đời sống xã hội Việt Nam, chính vì vậy mà trong luận văn này tác giả
muốn muốn hướng đến đối tượng nghiên cứu cụ thể đó là: Giáo phận Tây
Đàng Ngoài để từ đó thấy rõ hơn Đạo Công giáo đã thiết lập và duy trì các
mối quan hệ với chính quyền phong kiến, cùng các tổ chức xã hội khác như
thế nào.
3. Mục đích nghiên cứu
Thứ nhất: Tìm hiểu và làm sáng rõ một giai đoạn của đạo Công giáo tại
Giáo phận Tây Đàng Ngoài (từ việc thành lập giáo phận đến cơ cấu tổ chức,
sinh hoạt của giáo dân), giai đoạn được coi là bước đệm, làm nền tảng, cơ sở
cho sự ra đời của các giáo phận Hà Nội sau này.
Thứ hai: Tìm hiểu quá trình thành lập, cơ cấu tổ chức - sinh hoạt tâm
linh của giáo dân Giáo phận Tây Đàng Ngoài để thấy được mối quan hệ giữa
giáo phận với tình hình chính trị, xã hội Đàng Ngoài thế kỷ XVIII - XIX
Cuối cùng: rút ra cái nhìn toàn diện hơn về Công giáo Việt Nam nói
chung và Công giáo Giáo phận Tây Đàng Ngoài thế kỷ XVIII - XIX trong các
mối quan hệ chính trị - xã hội thế kỷ XVIII - XIX.
4. Đối tượng nghiên cứu, phạm vi nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu
Tác giả tập trung nghiên cứu tình hình chính trị và xã hội Việt Nam và
đạo Công giáo tại Giáo phận Tây Đàng Ngoài thế kỷ XVIII – XIX.

Cùng với đó tác giả tập chung nghiên cứu và phân tích những tác động
đạo Công giáo của giáo phận Tây Đàng Ngoài lên tình hình chính trị, xã hội
thế kỷ XVIII – XIX
Phạm vi nghiên cứu
- Thời gian: Thế kỷ XVII, XVIII, XIX
- Không gian: Giáo phận Tây Đàng Ngoài và chế độ phong kiến Việt
Nam ở các thế kỷ XVII, XVIII, XIX.


TÀI LIỆU THAM KHẢO
1.

Lê Ngọc Bích. Nhân vật Công giáo Việt Nam thế kỉ XVIII, XIX, XX.

2.

Lê Tuấn Đạt (2007), Thái độ của Minh Mạng với Công giáo, Nghiên cứu
Tôn giáo, (Số 4)

3.

Nguyễn Trí Cảm (5/09/2008). Bản dịch: Công Cuộc Truyền Giáo Ở Bắc
Kỳ Trong Thời Thuộc Địa (French Missionary Expansion in Colonial
Upper Tonkin - Jean Michaud )

4.

Trương Bá Cần chủ biên, (2008). Lịch sử phát triển Công giáo ở Việt
Nam Tập I, Nxb Tôn giáo Hà Nội.

5.

Trương Bá Cần chủ biên (2008). Lịch sử phát triển Công giáo ở Việt
Nam Tập II. Nxb Tôn giáo Hà Nội.

6.

Đỗ Quang Chính.Sj. Tản mạn lịch sử giáo hội Công giáo Việt nam. Nxb
Tôn giáo.

7.

Đỗ Quang Chính.Sj, Hai giám mục đầu tiên tại Việt Nam, Nxb Tôn giáo.

8.

Đỗ Quang Chính. Sj, Dòng tên Việt Nam trong xã hội Đại Việt 1615 –
1773. Nxb Tôn giáo.

9.

Nguyễn Hồng Dương (2003), Hội đoàn Công giáo – Lịch sử và hiện tại,
Nghiên cứu Tôn Giáo, (số 4).

10. Nguyễn Hồng Dương (2000). Tìm hiểu tổ chức Xứ, Họ Đạo của Công
giáo ở miền Bắc từ thế kỉ XVII đến đầu thế kỉ XX. Nghiên cứu Tôn giáo,
(số 4)
11. Nguyễn Hồng Dương (2009), Tổ chức xứ đạo trong giáo hội Công giáo,
Nghiên cứu Tôn giáo. (số 1)
12. Nguyễn Hồng Dương (2001), Nghi lễ và lối sống Công giáo trong văn

hóa Việt Nam.. Nxb Khoa học xã hội – Hà nội
13. Cao Thế Dung (2008), Việt Nam Công giáo sử tân biên Q.II thời phát
triển và bách đạo, Nxb cơ sở truyền thông dân chúa.


14. Nguyễn Mạnh Dũng (2007), Quá trình truyên bá đạo Công giáo nhìn từ
những cuộc tiếp xúc Pháp – Việt các thế kỉ XVII – XVIII, Nghiên cứu
Tôn giáo, (số 9)
15. Ngô Quốc Đông (2012), Chính sách cấm đạo của Nhà Nguyễn và ảnh
hưởng của nó tới Xứ, Họ đạo Công giáo, Nghiên cứu Tôn giáo. (Số 3)
16. Giáo hội Công giáo Việt Nam niên giám 2005 (2006), NXB, Tôn giáo,
Hà Nội
17. Nguyên Hồng. Lịch sử truyền giáo tại Việt Nam.
18. Nguyên Hồng, OFM (2008), Một chặng đường giáo hội Việt Nam. Nxb
học viện Phanxicô.
19. Hội Đồng Giám mục Việt Nam Từ điển Công giáo Việt Nam – 500 mục
từ.. NXb tôn giáo.
20. Đỗ Quang Hưng (1991), Một số vấn đề lịch sử Thiên Chúa Giáo ở Việt
Nam Nxb Đại học Tổng hợp Hà Nội.
21. Đỗ Quang Hưng (chủ biên) (2003), “Bước đầu tìm hiểu về mối quan hệ
giữa nhà nước và giáo hội”, Nxb, Tôn giáo, Hà Nội.
22. Đỗ Quang Hưng (2005), Vấn đề tôn giáo trong cách mạng Việt Nam –
Lý luận và thực tiễn, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội.
23. Nguyễn Quang Hưng,Công giáo Việt Nam thời kỳ triều Nguyễn (1802 –
1883).. Nxb Tôn giáo.
24. Phạm Thế Hưng. Nxb Tôn giáo Hiểu biết về Công giáo ở Việt Nam.
25. Phan Phát Huồn (1958), Việt Nam Giáo Sử, Nxb Nhà tuyên úy Sài Gòn
26. Josef Holzer, Lịch sử Giáo Hội qua 100 trình thuật. Người dịch: Đinh
Phan Cư, Phạm Hồng Lam
27. Nguyễn Văn Kiệm (2001), Những đóng góp của Công giáo vào nền văn

hóa Việt Nam (cho đến hết thế kỉ XIX), Nghiên cứu Tôn giáo, (số 1).


28. Nguyễn Văn Kiệm (2004), Những bài học lịch sử từ mối quan hệ giữa
nhà nước phong kiến Nguyễn với giáo hội thiên chúa giáo trong thế kỷ
XVIII – XIX, Nghiên cứu Tôn giáo, (số)
29. Nguyễn Văn Kiệm, Sự du nhập của đạo Thiên chúa giáo vào Việt Nam
từ thế kỉ XVII – XIX, Hội KHLS Việt Nam- Trung tâm Unesco Bảo tồn
và phát triển văn hóa dân tộc Việt Nam.
30. Phạm Hồng Lam. Lịch sử đạo Thiên Chúa ở Việt Nam. (tủ sách Dũng Lạc)
31. Dương Thị Thùy Linh (2012), Bước đầu suy nghĩ về đặc điểm văn hóa
Công giáo ở Hà Nội, Nghiên cứu Tôn giáo, (số 6).
32. C.B. Maybon. Những người Châu Âu ở nước A Nam.. Nxb thế giới.
33. Vũ Thành. Dòng máu anh hùng tập III, Lịch sử những cuộc bách hại
Đạo Công giáo dưới thời Thiệu Trị và Tự Đức, Nxb Phong trào Thanh
sinh Công Việt Nam tại Hoa Kỳ.
34. Nguyễn Thế Thoại, Công giáo trên quê hương Việt Nam, tập 1,2.
35. Cao Huy Thuần, Đạo Thiên Chúa và chủ nghĩa thực dân tại Việt Nam.–
luận án tiến sĩ quốc gia khoa học chính trị đại học Paris.
36. Trần Văn Toàn (2005), Tôn giáo Việt Nam trong thế kỉ XVIII theo cái
nhìn tổng hợp của giáo sĩ Phương Tây đương thời ở Đàng Ngoài, Nghiên
cứu Tôn Giáo (số 1)
37. Đào Quang Toản. Giáo Hội Việt Nam năm (1659). Nxb Phương Đông
38. Nguyễn Thanh Tùng. Lịch sử thành lập hàng giáo phẩm Việt Nam. Nxb
Tôn giáo. (Tr79)
39. Đặng Đức Tuấn (1970), Tinh hoa Công giáo ái quốc Việt Nam.
40. Trần Tam Tỉnh (1988), Thập giá và lưỡi Gươm, Nxb Trẻ.
41. Võ Thu Tịnh, Sự thật trong vụ Pháp giúp Nguyễn Ánh khôi phục miền
Nam. Paris 2001
42. Nguyễn Văn Trinh (1994), Lịch sử Giáo Hội Việt Nam – Tập 3, – Đại

Chủng viện Thánh Giuse


43. Nguyễn Khắc Xuyên, Hành trình truyền giáo. (tủ sách Dũng Lạc)
44. Nguyễn Khắc Xuyên, Lược sử địa phận Hà Nội 1626 – 1954.
45. Nguyễn Khắc Xuyên, Để tìm hiểu đạo Thiên chúa ở Việt Nam đầu thế kỷ
XVII. Tường trình về Đàng Trong, tường trình về Đàng Ngoài. dịch và
chú thích, Tủ sách Dũng Lạc
46. Bùi Đức Sinh (1997), Giáo Hội Công giáo Ở Việt Nam, quyển Hai. Nxb,
Tôn giáo
47. Guy Maria Oury OSB, Giáo hội Việt Nam thời các thánh tử vì đạo.
48. 50 năm thờ cúng tổ tiên (2014), Nxb Phương Đông.
49. Yoshiharu Tsuboi, Nước Đại Nam đối diện với Pháp và Trung Hoa. Nxb
Tri Thức.
50. Viện Khoa học xã hội và ban tôn giáo thành phố Hồ Chí Minh, (1988), Một
số vấn đề lịch sử Đạo Thiên Chúa trong lịch sử dân tộc Việt Nam (kỷ yếu
hội nghị khoa học tại thành phố Hồ Chí Minh ngày 11 và 12 – 3- 1988.
51. Thư gửi anh chị em giáo hữu Kẻ Non – Kẻ Chằm thị điạ phận Hà Nội.
LM Trần Phúc Vy, (2004), lưu hành nội bộ,
52. Sứ điệp của Giáo hoàng Bênêđictô XVI gửi Giáo hội Việt Nam nhân dịp
khai mạc năm thánh 2010.
53. Sứ điệp Bộ Phúc Âm hóa các Dân tộc gửi Giám mụcChủ tịch HĐGMVN
nhân sịp năm Thánh 2010 của Giáo hội Việt Nam.
54. Bài phát biểu của Đức Hồng Y Etechégaray trước thánh lễ khai mạc
Năm Thánh 2010.
55. Giáo phận Bắc Ninh quy chế hội đồng Giáo xứ và ban
hành Giáo họ.
56. . Chùa Báo Thiên và Nhà Thờ Lớn Hà Nội,
Hoàng Nhân
57. Các hạt trong giáo

phận Hà Nội