Nghiên cứu văn bia huyện văn lâm tỉnh hưng yên

-----------------------------------------------------

: 60220104

-2015


L IC


L

công trình nào khác.

nghiêm túc.
T
.


M CL C
Danh m c các b ng bi u ................................ ................................ ................................ ........ 3
Danh m c bi

................................ ................................ ................................ .................. 3

Danh m c hình nh ................................ ................................ ................................ ................ 3
M

U ................................ ................................ ................................ ............................... 4
1. Lý do ch

tài ................................ ................................ ................................ ........... 4

ng nghiên c u

Ph m vi nghiên c u

u .................... 6

ng nghiên c u ................................ ................................ ............................. 6
2.2 Ph m vi nghiên c u ................................ ................................ ................................ . 7
u ................................ ................................ ............................... 7
4. Nh

i c a lu

5. B c c lu

................................ ................................ ................ 8

................................ ................................ ................................ .............. 9

c trình bày ................................ ................................ ................................ .......... 9
a lý l ch s
1.1. Gi i thi u khái quát huy

n th ng huy

................................ ..... 10

................................ ................................ ........ 10

1.1.1. L ch s ................................ ................................ ................................ ............... 10
a lý................................ ................................ ................................ .................. 11
1.1.3. Hành chính ................................ ................................ ................................ ......... 12
n th ng ................................ ................................ ................................ 13
1.3. Làng ngh truy n th ng ................................ ................................ ............................ 14
1.4. Các di tích n i ti ng ................................ ................................ ................................ .. 15
1.5. Nhân v t n i ti ng ................................ ................................ ................................ ..... 16
Ti u k

................................ ................................ ................................ ............ 20
m t ng quan v

................................ .............. 21

2.1. Tình hình nghiên c
2.1.1. Tình hình nghiên c
2.1.2. Tình hình nghiên c

...................... 21
t Nam ................................ ............................ 21
n

2.2. Th ng kê, kh

................................ .................. 23
................................ ............................. 26

2.2.1. S phân b

................................ ................................ .. 41

2.2.2. M t s

................................ ............ 53

2.3. Tác gi so

i vi t ch , kh c ch ................................ ........................ 62

1


Ti u k

................................ ................................ ................................ ............ 66
c

................................ ................................ .. 68
n ánh s bi

3.2. Ch

a danh qua các th i k ............................ 68

i trê

................................ .................... 78
u cho nghiên c u ch Nôm ....................... 79

3.4. Phong t

ng c

n

................................ .. 83

3.4.1. T p t c th H u th n, H u ph t ................................ ................................ ........ 83
3.4.2. T p t c g i gi (kí k )................................ ................................ ......................... 88
3.5. Ho

ng làng xã ph

................................ ................................ .. 90

3.5.1. Xây d ng trùng tu các lo

ng ................................ .... 90

3.5.2. Xây d ng các công trình công c ng ................................ ................................ .. 93
3.6. Bia ghi hành tr ng c a các nhân v t l ch s ................................ .............................. 96
Ti u k

................................ ................................ ................................ ............ 99

K T LU N................................ ................................ ................................ ........................ 100
U THAM KH O ................................ ................................ ................................ .. 103
PH L C ................................ ................................ ................................ ......................... - 1 1. Ph l c nh................................ ................................ ................................ ................ - 2 2. Tuy n d

u ................................ ................................ ..................... - 6 -

H u th n bi kí (06536) ................................ ................................ .............................. - 6 Ph ng s h u ph t bi kí (5576-79)................................ ................................ ............ - 9 c thu
Xã Ch

.............................. - 13 -

o ................................ ................................ ................................ ............. - 14 ng ................................ ................................ ................................ ........... - 20 ................................ ................................ ................................ ............. - 42 -

Xã L c H ng ................................ ................................ ................................ ........... - 43 Th tr

nh ................................ ................................ ................................ - 46 c................................ ................................ ................................ ......... - 54 -

3. T ng h p tác gi so
4. Th

c bia huy

i vi t và kh c ch ................................ .......... - 62 ................................ ............................... - 75 -

2


B
B
B
B
B
B
B

B
B
B
B
B
B
B
B

Bi
Bi
Bi
Bi

ng s
ng s
ng s
ng s
ng s
ng s
ng s
ng s
ng s
ng s
ng s
ng s
ng s
ng s
ng s

1: B ng t ng h p nh
a danh ................................ ......................... 69
hành chính huy
................................ ................................ ... 12
3: Các ch quan tr ng trong huy
................................ ........................ 13
4: H th ng chùa th T Pháp hai xã L c H ng và L
o ............................. 16
5: Danh sách Ti
ng .... 17
6: B ng kê nh
m ................................ .......... 25
7: B ng t ng h p thác b
c huy
i ............... 27
8: B ng phân b
................................ ... 41
9: Phân b theo lo i hình di tích ................................ ................................ ............ 46
10: Phân b
i ................................ ............... 49
11: B ng t ng h
c bia huy
................................ ............... 53
12: B ng kê ch
................................ ................ 78
13: B ng t ng h p n i dung chính các bia theo ch
................................ ......... 83
14: B ng t ng h p tác gi so
i vi t và kh c ch ..................... - 62 15: B ng th
c bia huy

................................ .......... - 75 -

1. Bi
2: Bi
3: Bi
4: Bi

s phân b
phân b
phân b
phân b

xã ................................ ........ 43
i hình di tích ................................ ... 46
i ................................ ............... 51
k ................................ ................. 51

Hình 1: B
hành chính huy
................................ ................................ ....... 11
Hình 2: M t s nh thác b n bia có kh
ng h u................................ ............................ 55
Hình 3: M t s nh thác b n bia bài v ................................ ................................ ................ 56
Hình 4: Bia ghi ch d ban dân t o l t i chùa B n T ch ................................ ..................... 57
Hình 5: Trán bia Tín thí v i h a ti t m t tr i và tua l
c bi t ........................ 58
i tr n d
i m t tr i ................................ ..................... 59
Hình 7: Tam b o Ph t Pháp
pháp................................ ......................... 59

Hình 8: Trán bia ch
u r ng ................................ ................................ .................. 60
Hình 9: Trán bia hình c t 4 m t ch
ng ................................ ................... 60
Hình 10: H a ti t k lân ch
nh t i chân bia................................ ................................ ... 61
Hình 11: Bi n g ch Nôm (kí hi u 27299) ................................ ................................ ........ 81

3


1. Lý do ch
tài
Vi t Nam n m trong kh
à có b dày l ch s
.T
t ng d ng m t cách nhu n
nhuy
bi n ch Hán tr thành công c ngôn ng ph c v
nh ng m
t s c th c t , mà s d ng nhi u nh t là
ng
ng th
i Vi t s d ng m t cách
có hi u qu mà v
m nh ng nét riêng mà không d nh m l n v i b t
k
n ch
c ngoài nào, m t trong s
Vi t Nam.

n có tính tin c y cao. Tuy r
ng v
i hình truy n mi ng không th tránh kh i hi
ng tam sao th t
b n, vì v
nt
t kho ng th i
gian nh
nh thì nó là lo
y. Vì v y mà
c d ng v i m
i nh ng s ki
c s c, n i b t,
ho c nh
u kho
ràng bu c, truy n t ng lâu dài. M
ph bi n
c
i Vi
t
ng, h
b t
g p nh ng t m bia c kính có giá tr cao v th
n i dung,
giá tr l ch s .
Chính vì s ph bi n trong không gian t n t i c
nghiên
c u m t cách có h th
bia Vi t Nam là m t
công vi c h t s

, tuy nhiên phân lo i nghiên c u theo không gian
t nt
t bi n pháp h u hi
nghiên c u m t cách t ng th h
th
. Chúng tôi t m g i vi c nghiên c u theo không
gian t n t i là nghiên c
li u ph m vi không gian h
i r t phong phú. Nó bao g m c các
lo
o l , l nh ch c
cùng v i các lo
u, bia xây d ng, trùng tu
di tích, bia ghi t c l , gia ph , v.v... M
u có nh
lo
c t o tác, t nh ng t m bia hoành tráng
v
n nhã v n
n nh ng t
n và nh

4


bé trong ngõ xóm làng, m i hi n v
l ch s nh
nh.

u ch t ch a nh ng n

ch ng lo i nên nó ph n nh
r t chân th c nh ng s ki n, nh ng nhân v t ho c nh ng phong t c c
a
s không th ghi l i m
và chính xác nh ng
c.
c bi t là nh ng n i dung nh l c a t ng xóm làng,
không có ghi chép, chúng ta ch ti p c
c
h th ng t c l c a t
các c
khác
t lý
ng n
a, chúng ta ch c ch n s ph i
d a vào nh ng n
n b c a nó. Tuy
t cách có h th ng các thông tin mà chúng
ta c n, vì th , vi c t p h p, xâu chu i và phân tích nh ng d ki
cho chúng ta cái nhìn chân th c nh t v b m t c
ng th
u ki
chúng ta phân tích, tìm hi u nh ng giá tr
ch s c
th
ch s
c
u vô cùng h u hi u b tr cho vi c
nghiên c u l ch s mà ta không th ph nh n.

chúng tôi l a ch
tài
n
vì huy
n
th
ch s c a t
. Huy
c
thành l
nhi
hành chính thu c các t nh, ph khác nhau
, ch không t n t i m t cách xuyên su t trong chi u dài l ch s
m ts
(mà chúng tôi s trình bày c th trong ph n n i dung
chính). Vì v
phong phú v t p t c, l thói sinh ho t, còn
n i ti ng b i h th ng làng ngh , h th
i nhi u
v s
ng và phong phú v n i dung
ng th
cs c
riêng c v
m thi t k l n n
bên trong. Nh ng y u t
khi n vi c nghiên c
nên r
Tr l

tài nghiên c u v
n bia huy
trong vi c nghiên c
ac t
, và góp m t ph n nh
trong vi c nghiên c u h th
ac
c. Trong sách
i
Lê x Kinh B c và s ph n ánh sinh ho t làng xã c a PGS.TS. Ph m Th

5


Thùy Vinh
t h th
s và có h th
nêu
b t nh ng n i dung ch
mv
m
v l ch s , xã h
c ph
x Kinh B c th
c
n nhi
a huy
a bàn huy
a ph n các ph Thu n An và Siêu Lo i
c a x Kinh B c. Vì th

i vi
n chu n b
góp ph n
nghiên c
u ki
th c hi n m t k
ho ch nghiên c u trên ph m vi toàn t nh. T s g i m v
am t
i qua cu
ng th i b
i vi t l i là m t
i con c
n th
n, nên tôi r t
mu n tìm hi u, kh o c u v
c a huy
có nh

v i h th ng nhi u v s
ng và phong phú
v m t n i dung
c nghiên c u m t cách có h th ng, do
chúng tôi nh n th y vi c nghiên c
Yên là h t s
n thi t, vì v y chúng tôi ch
tài Nghiên
c
th c hi n lu
c.
ng nghiên c u

Ph m vi nghiên c u

c u

tài lu
,
ng chính
là
. Tuy nhiên chúng tôi mu n quy
c m t cách n i b trong lu
1
n trong lu
t s thác b
kh c không thu c lo i
.
Vì v y, thu t ng
c
n trong lu
g m m t s nh
n g n lo
chuông và bi n g . Nói
m
ng nghiên c u c a lu
là h th
n
thu c h th
c Hán Nôm c a huy
c
1

Bao g m m t s thác b n chuông và bi n g
t s không th ng nh
n nêu trên là không nhi
a l i thu c cùng m t h th
m nên chúng tôi không mu n b qua. Chúng ph
khai thác tri
m
cc
6

c
c


t t c các th i k
u ki n khuôn kh lu
nghiên c u v m
ng nghiên c u
ph m vi r
ng nghiên c u ch y u c
c a huy
a lý hành chính hi n nay, c th là t t c
nh
c vi t b ng ch Hán, ch Nôm chuy n t
m t n i dung hoàn ch
c kh
D a trên s
ng thác b
m (c a Vi n Vi

C Pháp EFEO và Vi n nghiên c
ng h
c
t ng c ng 324 thác b
a bàn huy
t qu c a hai l
m
u Hán Nôm do EFEO và
VNCHN ti n hành cách nhau g n m t th k nên trong s thác b
11
thác b n có s trùng l p n i dung (chúng tôi s trình bày c th trong ph n n i
dung). Vì v
ng nghiên c u chính th c c
tài này là 313
a huy
t i Vi n nghiên
c u Hán Nôm.

Th nh t, ph
c thu
a ph n huy
m
n dã th c t .

nh là toàn b s

p
tra c u

Th hai, ph m vi nghiên c u m

li u, gi
u và nghiên c u t
tr n

kh o sát, th ng kê, phân tích d
ng giá
n ánh.

u
th c hi
tài
chúng tôi s d ng m t s
-

n h c:

Vì s

u và r i rác nhi u th i
n h c, chúng tôi d a trên nh
c
nh tình hình
(n u có). T
y nêu
c cái

k
mv
nhìn t ng quát v

, ch vi
mc
7


u Hán Nôm
Toàn b s 313 thác b
trong lu

c huy
kí hi

c

n

n VNCHN.

u ti ng Vi t
I. Sách, chuyên lu n, lu

n án:

1. B o tàng t
Di tích Nho h c và khoa b ng t
Y n,
2.
c Thuân:
i M c, Nxb. H i Phòng, 2010.
3.

n: Ch
ng
ch s , Nxb.
KHXH, Hà N i, 2002.
4.
c Th : Nghiên c u ch húy Vi t Nam qua các tri
i, Nxb.
i, 1997.
5. Nguy n H u Mùi: Nghiên c
S
thao t
6. Nguy n Quang H ng (ch biên):
c Hán Nôm Vi t Nam, Nxb.
KHXH, Hà N i, 1992.
7. Nguy n Tài C n: M t s v
v ch Nôm,
i h c và Trung
h c chuyên nghi p, Hà N i, 1985.
8. Nguy n Th Minh Quý: Nghiên c
c c truy n
huy
Lu
9. Nguy n Th Tâm: Ngh
ng
ng, huy
t
Truy n th ng và hi
i, Lu
ph m, 2007.
10. Nguy n Tô Lan (d ch chú, gi i thi u):

n An
Nam phong t c sách, Nxb. Hà N i, 2008.
11. Nguy
a lý hành chính Kinh B c, EFEO, Nxb. Th
gi i m i, 1996.
12. Nguy
nh:
i Lý,
i h c Qu c gia, Hà
N i, 2010.
103


13. Ph m Th Thùy Vinh (ch trì):
n ch n), Nxb.
KHXH, Hà N i, 2014.
14. Ph m Th Thùy Vinh (ch trì):
Hà N i, Nxb. Hà N i, 2010.
15. Ph m Th Thùy Vinh:
i Lê x Kinh B c và s ph n ánh
sinh ho t làng xã
i, 2003.
16.
i Doãn: Làng Vi t Nam M t s v
Kinh t Xã h i,
Nxb. KHXH 1992.
17. Qu
c Hùng: Các tri
i Vi t Nam, Nxb. Thanh
Niên, Hà N i, 2000.

18.
nt
Tuy n t
2012.
19. Tr n H
c: Các v Tr ng nguyên, B ng nhãn, Thám hoa qua
các tri
i phong ki n Vi t Nam,
ông tin, Hà N i,
1999.
20. Tr n Kim Anh Hoàng H ng C m biên so n: Các th
Hán
Vi t Nam, Nxb. KHXH, Hà N i, 2010.
21. Tr nh Kh c M nh
danh Ti
t Nam, Nxb. Giáo
d c, 2006.
22. Tr nh Kh c M nh: M t s v
v
t Nam,
Nxb. KHXH, Hà N i, 2008.
23. Vi n nghiên c
ih
kh c Hán Nôm Vi t Nam (t p 2) th i Tr
ng, ISBN 957-171058-7.
24. Vi n nghiên c u Hán Nôm, Vi n Vi
Pháp, Vi n cao
h c th c hành:
c thác b
c Hán Nôm Vi t Nam (t p III,

IV),
i, 2007-2008.
25. Vi n nghiên c u Hán Nôm: a danh làng xã Vi t Nam Th k XIX,

II. T p chí khoa h c:
1.
H
t vài k t qu phân tích
th
li
t Nam khi nghiên c u l ch s chính tr - xã
h i. T p chí Hán Nôm, S 2 (13). 1992.
104


2.
c Thuân: Ch
i Lê (Th k XV-XVIII),
T p chí Hán Nôm, sô 6-2004.
3.
c Thuân:
kh
k XVI, T p chí
Hán Nôm, s 2-1998.
4.
c Thuân: M t s v
v
i bia Vi t Nam, T p chí
Hán Nôm, s 2-1987.
5.

c Thuân:
ng th
T p chí Hán
Nôm, s 1 (6) 1989.
6.
The Ph m Th Thoa:
bia h u, T p chí Hán
Nôm, s 2-1987.
7.
Th Bích Tuy n: Cách g
i b ng t thu n Vi
ng b ng B c B , T p chí Hán Nôm, s 3 (118) 2013
8.
Th Bích Tuy n:
Vi t Nam - Giá tr
u khi tìm
hi u các v
sinh ho t xã h i th i phong ki n, T p chí Hán Nôm, S
5 (78) 2006
9.
ng: Tìm hi u ngh thu
k XVIII,
T p ch Kh o c h c, s 2-1987.
10. Nguy n H u Mùi: V nh
n khích vi c h c
t p trong n n giáo d c khoa c th i phong ki n
c ta. T p chí Hán
Nôm, s 1 - 1991.
11. Nguy n H u Mùi: Vài nét v tình hình giáo d c Nho h c c p
. T p chí Hán Nôm, s 4-2005.

12. Nguy n Kh
Gia ph , ngu
u quý trong công cu c
tìm hi
Thông báo Hán Nôm, 1996.
13. Nguy
T m bia th
ov
Nguy n Nghi m so n,
Gi i,
Hà N i, 2009.
14. Nguy n Th
ng: Vài nét v
,
T p chí Hán Nôm, S 1 (74) 2006
15. Nguy n Thúy Nga:
T p chí Hán Nôm, s
1-2001.
16. Ph m Th Thùy Vinh: M t s
m v n i dung và hình th c
c
T p chí Hán Nôm, S 3 (89) - 2008.

105


17. Ph m Th Thùy Vinh: L b u H u c
i Vi
bia, T p chí Nghiên c u l ch s , s 3-2006.
18. Ph m Th Thùy Vinh: M t s

m v n i dung và hình th c
c
T p chí Hán Nôm, sô 4-2008.
19. Ph m Th Thùy Vinh: V m t s
ng H u th k XVII-XVIII,
Thông báo Hán Nôm, 1996.
20. Ph m Th Thùy Vinh: Bia v các Thái giám tri u Lê t i Kinh B c,
T p chí Hán Nôm, S 1 (26) - 1996.
21.
i Doãn: Làng Vi t Nam m t s v
kinh t xã h i, Nxb.
22. Tr n Th Kim Anh: Bia h u Vi t Nam, T p chí Hán Nôm, s 32004.
23. Tr n Th Kim Anh: Tìm hi
góc nhìn th lo i, T p chí
Hán Nôm, S 5 (84) 2007
24. Tr n Th
ng:
tình hình kinh t xã h i Vi t Nam
th k XVI T p chí Hán Nôm, s 3 (118)
2013
25. Tr nh Kh c M nh
c Qu : V nh ng thác b
c
ch Nôm
n Vi n nghiên c u Hán Nôm, T p chí Hán Nôm, s
2-1994.
26. Tr nh Kh c M nh: M t s nh n xét v
m, hình th c bia Vi t
Nam, T p chí Hán Nôm, S 1 (86) 2008.
27. Tr nh Kh c M nh:

m th lo
t Nam, T p chí
Hán Nôm, s 4-1993.
28. Tr nh Kh c M nh:
u tìm hi u nh ng giá tr c
Vi
i v i vi c nghiên c
ng chính tr xã h
c ta th i
phong ki n. T p chí Hán Nôm, S 2 (35 )- 1998.
29. Tr nh Kh c M nh:
danh ti
t Nam. T p chí Hán
Nôm, S 4 (71) - 2005.
u ti

c ngoài.

1.

2001.
2010.

2.

106