ĐỔI mới, NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG GIẢNG dạy, học tập TRIẾT học mác LÊNIN TRONG các TRƯỜNG đại học, CAO ĐẲNG ở nước TA HIỆN NAY

ĐỔI MỚI, NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG GIẢNG DẠY,
HỌC TẬP TRIẾT HỌC MÁC - LÊNIN TRONG CÁC
TRƯỜNG ĐẠI HỌC, CAO ĐẲNG Ở NƯỚC TA HIỆN NAY
Nguyễn Thị Hương Giang 

Trong điều kiện đất nước đổi mới và hội nhập quốc tế, việc
đổi mới căn bản, tồn diện giáo dục và đào tạo, trong đó có đổi mới
ngành triết học nhằm nâng cao chất lượng giảng dạy Triết học Mác
- Lênin ở các trường đại học, cao đẳng là cần thiết và hữu ích.
Chất lượng giảng dạy Triết học Mác - Lênin ở các trường đại
học, cao đẳng phụ thuộc vào nhiều yếu tố, trong đó phụ thuộc chủ
yếu vào bốn yếu tố sau: a. Đặc trưng của Triết học Mác - Lênin; b.
Trình độ và năng lực của giảng viên; c. Khả năng tiếp nhận và xử lý
thơng tin (tri thức triết học) của sinh viên; d. Chất lượng giáo trình
và tài liệu tham khảo.
1. Những yếu tố tác động trực tiếp đến chất lượng giảng dạy,
học tập Triết học Mác - Lênin.
Triết học Mác - Lênin bắt nguồn từ “cây trí tuệ” của nhân
loại, đồng hành phát triển cùng trí tuệ của nhân loại và trở thành
tinh hoa tri thức của thời đại. Do đó, nó khơng phải là “giấc mơ
huyền thoại”, khơng phải là “tín điều tơn giáo”, khơng phải là “khoa
học thực nghiệm”; mà chính là hệ thống tri thức lý luận (khoa học
luận) phản ánh chân thực thế giới khách quan (giới tự nhiên, đời
sống xã hội và con người) dưới dạng các ngun lý, khái niệm,


Tiến sĩ Triết học, Giàng viên Khoa Triết học, trường Đại học KHXH &
NV, ĐHQG – HCM.
KỶ YẾU HỘI THẢO KHOA HỌC QUỐC GIA 2015

181

phạm trù, quy luật được gắn kết hữu cơ với nhau bằng lơgíc khoa
học. Vì vậy, Triết học Mác - Lênin mang tính hàn lâm, tính trừu
tượng và khái qt hóa cao.
Với tư cách là hệ thống tri thức khoa học phản ánh chân thực
thế giới khách quan, Triết học Mác - Lênin có các chức năng quan
trọng: a. Chức năng thế giới quan: trang bị cho người học thế giới
quan duy vật biện chứng làm cơ sở cho việc hình thành, phát triển,
hồn thiện nhân cách con người và mở ra phương hướng cho tồn
bộ hoạt động nhận thức và hoạt động thực tiễn của con người; b.
Chức năng phương pháp luận biện chứng duy vật chỉ đạo việc hình
thành các phương pháp hoạt động nhận thức và hoạt động thực tiễn
của con người. Ngồi hai chức năng cơ bản trên, Triết học Mác Lênin còn có chức năng phê phán, chức năng dự báo khoa học,…
Triết học Mác - Lênin ra đời khơng chỉ dựa trên những tiền
đề lý luận (những thành tựu khoa học tự nhiên, tinh hoa văn hóa
nhân loại, nhất là tinh hoa của Triết học cổ điển Đức), mà còn dựa
trên đời sống thực tiễn của nhân loại. Cụ thể là, sự phát triển của
nền đại cơng nghiệp tư bản chủ nghĩa gắn với giai cấp tư sản (mang
bản chất bóc lột và chạy theo lợi nhuận) và giai cấp cơng nhân cơng
nghiệp (mang bản chất cách mạng, là lực lượng sản xuất hàng đầu
của nhân loại, đại diện cho phương thức sản xuất mới, nhưng đang
bị áp bức, bóc lột…). Nói một cách ngắn gọn, Triết học Mác - Lênin
ln bám sát, phản ánh đời sống thực tiễn của nhân loại và mang
hơi thở của thời đại.
Vì vậy, khi giảng Triết học Mác - Lênin, giảng viên phải thấu
hiểu và thể hiện những đặc trưng trên của Triết học Mác - Lênin
thơng qua từng bài giảng với mỗi khái niệm, phạm trù, ngun lý,
quy luật của nó. Hiện nay, chúng ta đổi mới, nâng cao chất lượng
giảng dạy Triết học Mác - Lênin, cần phải qn triệt những đặc

trưng của nó để tìm ra hình thức và phương pháp đổi mới thích hợp.
 Trình độ và năng lực của giảng viên. Trình độ của giảng viên
thể hiện ở sự hiểu biết về Triết học Mác - Lênin, về lịch sử triết học
nhân loại, về những lĩnh vực khoa học liên ngành, về con người và
đời sống thực tiễn của đất nước và thế giới, nhất là thực tiễn đổi mới
và hội nhập quốc tế của chúng ta hiện nay.
Năng lực của giảng viên là tổng hợp tri thức kết hợp với kinh
nghiệm, phương pháp, kỹ năng được thể hiện thơng qua cách thức

182

ĐẠI HỌC QUỐC GIA TP. HCM

BỘ GIÁO DỤC ĐÀO TẠO


và phương pháp tổ chức, giảng dạy và huấn luyện sinh viên nhằm
đạt được mục tiêu đề ra. Năng lực giảng viên còn thể hiện ở năng
lực quản lý, kiểm sốt q trình giảng dạy và học tập, đánh giá một
cách đúng đắn, khách quan kết quả giảng dạy, học tập; đồng thời rút
ra những bài học kinh nghiệm hữu ích.
Hiện nay, trong các trường đại học, cao đẳng, đa số giảng
viên các mơn lý luận chính trị (trong đó có giảng viên triết học) đã
có học vị Thạc sĩ trở lên và ở độ tuổi trẻ. Kết quả khảo sát tại 302
trường đại học, cao đẳng cả nước cho thấy: trong số 3.041 giảng
viên lý luận chính trị có 2 Giáo sư, 41 Phó giáo sư, 309 Tiến sĩ, 982
Thạc sĩ; có 1.391 người dưới 40 tuổi, 821 người ở độ tuổi 41 - 50,
325 người độ tuổi 51 - 60; nam là 1.180 người và nữ là 1.861 người.
1

Số giảng viên trẻ có ưu điểm là: sức trẻ, nhiệt tình, năng
động, sáng tạo, ham học hỏi, chun mơn khá; song lại có hạn chế
là thiếu trải nghiệm, thiếu kiến thức xã hội và thực tế, thiếu cả kinh
nghiệm, phương pháp và kỹ năng giảng dạy; nói một cách ngắn gọn
là năng lực còn nhiều hạn chế. Số giảng viên lớn tuổi có ưu thế là
trình độ chun mơn vững, năng lực khá, từng trải, có phương pháp,
kinh nghiệm và kỹ năng giảng dạy, nhưng sức khỏe giảm, ngoại ngữ
hạn chế… Những điều trình bày ở trên có ảnh hưởng trực tiếp đến
chất lượng giảng dạy, học tập mơn Triết học Mác - Lênin. Vì vậy,
đổi mới giảng dạy, học tập mơn Triết học Mác - Lênin khơng thể
khơng tính tốn kỹ đến các yếu tố trên.
 Khả năng tiếp nhận và xử lý thơng tin (tri thức triết học) của
sinh viên, trước hết thể hiện ở trình độ học vấn, khả năng tư duy, ý
chí vượt khó và điều kiện học tập. Trong thực tế, đa số sinh viên có
“nền” học vấn phổ thơng chưa hồn thiện, khả năng tư duy còn
nhiều hạn chế, thiếu ý chí vượt khó trong học tập và điều kiện sống,
sinh hoạt gặp rất nhiều khó khăn. Những điều đó tác động, làm hạn
chế đến khả năng học tập của sinh viên.
 Sách giáo khoa và giáo trình Triết học Mác - Lênin có vai trò
quan trọng, tác động trực tiếp đến chất lượng giảng dạy, học tập
Triết học Mác - Lênin. Từ năm 2008 đến nay, mơn Triết học Mác Lênin được “lắp ghép” chung với mơn Kinh tế chính trị Mác - Lênin
và Chủ nghĩa xã hội khoa học thành mơn “Những ngun lý cơ bản
1

Nguồn: Bộ Giáo dục và đào tạo.
KỶ YẾU HỘI THẢO KHOA HỌC QUỐC GIA 2015

183

của chủ nghĩa Mác - Lênin”. “Việc “ghép” ba mơn học trước đây
thành một mơn khơng chỉ tạo ra sự hiểu lầm về việc xóa bỏ một số
bộ mơn khoa học (Kinh tế chính trị Mác - Lênin, Chủ nghĩa xã hội
khoa học) mà còn tạo ra sự hồi nghi về nền tảng tư tưởng của Đảng
và trên thực tế trong hệ thống giáo dục quốc dân một số mơn này
dần bị bỏ. Đối với các mơn chính trị còn lại, việc chiêu sinh rất khó
khăn… Việc phân cơng giảng viên được đào tạo từng chun ngành
trong 3 mơn trước đây phải đảm nhiệm dạy mơn “Những ngun lý
cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin” làm cho chất lượng bài giảng
giảm sút, người giảng e ngại, khơng tự tin…”2.
Như vậy, việc đổi mới, nâng cao chất lượng giảng dạy, học
tập Triết học Mác - Lênin trong các trường đại học, cao đẳng cần
phải được khảo sát tỉ mỉ, chuẩn bị chu đáo cả về chương trình, nội
dung, phương pháp, cả đội ngũ giảng viên, sinh viên và giáo trình;
và cả lộ trình triển khai thực hiện một cách khoa học.
2. Một số giải pháp đổi mới, nâng cao chất lượng giảng dạy, học
tập Triết học Mác - Lênin.
Thứ nhất, phát triển và hồn thiện đội ngũ giảng viên triết
học cả về tri thức, cả về bản lĩnh chính trị, đạo đức và cả về năng
lực giảng dạy và nghiên cứu. Trong điều kiện hiện nay, khi cách
mạng khoa học - cơng nghệ phát triển như vũ bão, tồn cầu hóa
mang tính hai mặt đang tác động đến tất cả các lĩnh vực của đời
sống xã hội trên phạm vi tồn cầu, tình hình kinh tế, chính trị trên
thế giới ln thay đổi và có diễn biến phức tạp, khó lường; nhất là
khi các thế lực thù địch vẫn tăng cường thực hiện “diễn biến hòa
bình” đối với nước ta, thì người giảng viên triết học cần phải có hiểu
biết thấu đáo về tri thức Triết học Mác - Lênin, Lịch sử triết học,
Kinh tế chính trị Mác - Lênin, Chủ nghĩa xã hội khoa học, Tư tưởng
Hồ Chí Minh, Đường lối cách mạng của Đảng và có hiểu biết rộng
về tri thức khoa học liên ngành, nhất là tri thức hiện đại (về đặc

điểm mới của thời đại, tồn cầu hóa, cách mạng khoa học - cơng
nghệ, kinh tế tri thức, phát triển bền vững, những vấn đề tồn cầu,
biến đổi khí hậu…). Đồng thời phải hiểu sâu sắc về thực tiễn cách
2

Ban Tun giáo Trung ương, Đề án “Đổi mới giảng dạy, học tập các
mơn lý luận chính trị trong hệ thống giáo dục quốc dân”, Hà Nội, 2013,
tr.9.

184

ĐẠI HỌC QUỐC GIA TP. HCM

BỘ GIÁO DỤC ĐÀO TẠO


mạng Việt Nam, nhất là thực tiễn đổi mới và hội nhập quốc tế.
Những tri thức khoa học nói trên phải được thâm nhập và hòa quyện
vào bản lĩnh chính trị, đạo đức cách mạng của người giảng viên tạo
nên một nhà khoa học, một nhà giáo và chun gia cơng tác tư
tưởng.
Thứ hai, cần đổi mới nội dung giảng dạy Triết học Mác Lênin cho đối tượng là sinh viên các ngành khoa học (khơng chun
triết học). Với đối tượng này, khơng cần thiết phải dạy tất cả các nội
dung phong phú của Triết học Mác - Lênin và Lịch sử triết học.
Điều quan trọng là phải chắt lọc những giá trị cơ bản nhất của Triết
học Mác - Lênin và Lịch sử triết học để giảng dạy, giúp cho sinh
viên hình thành được thế giới quan khoa học duy vật biện chứng,
phương pháp luận khoa học biện chứng duy vật, nhân sinh quan
cách mạng… Và, trên cơ sở đó, sinh viên có thể tự học tập, rèn
luyện, phát triển và hồn thiện nhân cách để trở thành những cơng

dân có ích cho xã hội.
Thứ ba, đổi mới phương pháp giảng dạy. Phương pháp giảng
dạy khơng tự nhiên mà có, cũng khơng phải do con người tư biện
nghĩ ra để áp dụng vào giảng dạy. Một phương pháp giảng dạy khoa
học, trước hết bắt nguồn từ nội dung Triết học Mác - Lênin với thế
giới quan và phương pháp luận của nó, từ mục tiêu của giáo dục đào tạo, từ khả năng tiếp thu, xử lý thơng tin và từ thực tiễn xã hội
của đất nước. Trên cơ sở đó, giảng viên hình thành các phương pháp
giảng dạy. Hiện nay, đổi mới phương pháp giảng dạy là phải tổng
kết tất cả những giá trị, ưu điểm của những phương pháp đã có; trên
cơ sở đó, sử dụng và phát huy mặt tích cực của nó, đồng thời có thể
sáng tạo ra phương pháp mới.
Dù là đổi mới phương pháp giảng dạy thế nào đi nữa, thì
phương pháp giảng dạy “Thuyết trình khoa học” vẫn là phương
pháp thích hợp với giảng dạy Triết học Mác - Lênin. Bởi lẽ,
“Thuyết trình khoa học” là: nêu vấn đề, phân tích vấn đề (tìm ra mối
liên hệ, mặt đối lập, mâu thuẫn của sự vật), chắt lọc những giá trị,
tinh hoa, đối chiếu so sánh với khoa học và thực tiễn để khẳng định
chân lý; đồng thời từ chân lý triết học này mà phê phán những quan
điểm đối lập, sai trái hoặc những “khập khiễng” trong thực tiễn. Đó
là “Thuyết trình khoa học”, trong đó đưa tư duy của giảng viên và
sinh viên đi từ cái cụ thể (trong thực tiễn) đến cái trừu tượng và từ
cái trừu tượng đến cái cụ thể (trong tư duy, tức khám phá ra chân
KỶ YẾU HỘI THẢO KHOA HỌC QUỐC GIA 2015

185


lý). Đó cũng là q trình đưa tư duy của giảng viên và sinh viên đi
từ hiện tượng khám phá ra bản chất, rồi từ bàn chất cấp một (vượt
bỏ mâu thuẫn) đến bản chất cấp hai… và mãi xâm nhập vào thế giới

vật chất vơ cùng vơ tận. Thuyết trình khoa học như vậy, khơng thể
là khơ khan và lỗi thời được. Bởi lẽ, nó đưa chúng ta đến cánh rừng
có những cây cổ thụ q hiếm, tràn ngập những hoa thơm, cỏ lạ…
Và, tất cả những cái đó kích thích trí tò mò và thúc đẩy tư duy sáng
tạo của sinh viên.
Tóm lại, đổi mới nâng cao chất lượng giảng day, học tập mơn
Triết học cho sinh viên khơng chun ngành triết học là cần thiết và
cấp bách. Cơng việc này phải dựa vào chính đặc trưng của Triết học
Mác - Lênin, trình độ và năng lực của giảng viên, khả năng tiếp
nhận và xử lý thơng tin của sinh viên và chất lượng của giáo trình và
tài liệu tham khảo. Việc đổi mới như vậy là rất quan trọng, nên cần
được xem xét cẩn trọng và triển khai theo lộ trình nhất định với
những bước đi thích hợp.

186

ĐẠI HỌC QUỐC GIA TP. HCM

BỘ GIÁO DỤC ĐÀO TẠO