BA t CƯƠNG y học cổ truyền

BÁT CƯƠNG

ThS. TRỊNH THỊ LỤA


MỤC TIÊU

1.

Trình bày được nôôi dung của 4 căôp cương lĩnh: Biểu – lý, Hàn –
nhiêôt, Hư – thực, Âm – dương.

2.

Vâôn dụng được các cương lĩnh vào chẩn đoán bêônh


ĐẠI CƯƠNG

 Bát cương là 8 cương lĩnh quy nạp các triêôu chứng bêônh để đánh
giá vị trí, tình trạng, hình thái và xu thêê chung nhất của bêônh tâôt
giúp cho chẩn đoán và đề ra phương pháp chữa bêônh chính xác

 Bát

cương gồm: biểu và lý, hư và thực, hàn và nhiêôt, âm và

dương. Trong đó âm dương là 2 cương lĩnh tổng quát nhất gọi là
tổng cương.

BIỂU VÀ LY
Biểu và lý là hai cương lĩnh để tìm vị trí nông sâu của bêônh tâôt.

1.

Biểu

.Bêônh bên ngoài, ở nông
.Bêônh thuôôc kinh lạc, gân xương… thấp khớp, đau dây thần kinh
ngoại biên

.Bêônh

nhiễm khuẩn giai đoạn đầu, viêm long chưa có biên

chứng nhiễm đôôc thần kinh và rối loạn điêôn giải

.Thường phối hợp với các cương lĩnh khác như: biểu nhiêôt, biểu
hư, biểu thực…


BIỂU VÀ LY
2. Lý
Lý là bêônh bên trong, ở sâu

 Bêônh thuôôc tạng phủ: viêm, loét dạ dày, tăng huyêt áp, bêônh tâm
thần…

 Bêônh truyền nhiễm giai đoạn cuối có biên chứng rối loạn điêôn giải,
nhiễm đôôc thần kinh.

 Thường phối hợp với các cương lĩnh khác: biểu lý tương kiêm, lý
hàn, lý nhiêôt….


BIỂU VÀ LY
*** Sự phân biêôt giữa biểu chứng hay lý chứng thường chú ý đên có
sốt cao, hay sốt kèm theo sợ lạnh, chất lưỡi đỏ hay nhạt, rêu lưỡi
dày hay mỏng, mạch phù hay mạch trầm…


HÀN VÀ NHIÊôT
Hàn và nhiêôt là hai cương lĩnh dùng để đánh giá tính chất của bêônh.

Tứ chẩn

HÀN

NHIÊÊT

Nhìn

Sắc măôt trắng, rêu lưỡi trắng mỏng, chất

Sắc măôt đỏ, rêu lưỡi dày, vàng, chất lưỡi

lưỡi nhạt

đỏ

Nghe

Ít nói

Hay nói, miêông hôi

Hỏi bêônh

Không khát, thích ấm, tiểu tiêôn trong dài,

Khát, thích mát, tiểu tiêôn đỏ, phân táo

phân lỏng

Mạch, sờ nắn

Mạch trầm nhược, chân tay lạnh

Mạch phù sác, có lực, chân tay nóng


HÀN VÀ NHIÊôT
Điều cần lưu ý khi phân biêôt hàn nhiêôt

 Khát hay không khát
 Đại tiêôn táo hay bình thường, nước tiểu trong hay đỏ
 Tay chân lạnh hay nóng
 Mạch phù sác hay trầm trì
Hàn nhiêôt còn phối hợp với các cương lĩnh khác : hàn nhiêôt thác
tạp…

HÀN VÀ NHIỆT
HiêÊn tượng chân gia
Chân hàn giả nhiêôt: Bản chất của bệnh là hàn nhưng có một số
triệu chứng nhiệt. VD: Tỳ vị hư hàn gây tiêu chảy, mất tân dịch
kéo dài có thể gây âm hư sinh nội nhiệt khiên cho bệnh nhân có
biểu hiện của nhiệt như khát, da khô, môi khô đỏ, mạch sác
Chân nhiêôt giả hàn: Bản chất của bệnh là nhiệt nhưng có triệu
chứng hàn. VD: Chứng quyêt nhiệt có biểu hiện sốt cao, rêu
lưỡi vàng, chất lưỡi đỏ, mạch sác kèm theo rét run, chân tay
lạnh.


HƯ VÀ THỰC
Hư và thực là hai cương lĩnh để đánh giá trạng thái người bêônh (chính khí) và tác nhân gây
bêônh (tà khí)
TỨ CHẨN

HƯ

THỰC

Nhìn

Gầy yêu, da xanh nhợt, bơ phờ, nằm im, ít

Thể trạng còn tốt, ho mạnh, sốt cao…

hoạt đôông

Nghe

Thở yêu, vâôn đôông thở gấp, tiêng nói nhỏ,

Thở to, ho có tiêng, ợ hăng, nôn mửa,

phân nước tiểu không có mùi đăôc biêôt

phân thôi, nước tiểu khai nồng, mê sảng

Hỏi bêônh

Ăn ngủ kém, đại tiêôn phân nát, không khát

Khó ngủ, đại tiện phân táo, khát, đau nhức

Mạch, sờ nắn

Mạch tê nhược, không có lực, thiêôn án

Mạch có lực, cự án


ÂM VÀ DƯƠNG
Âm và dương là hai cương lĩnh tổng quát gọi là tổng cương để
đánh giá xu thê chung nhất của bêônh tâôt
Sự mất thăng bằng của âm dương biểu hiêôn bằng Thiên thắng
(âm thịnh, dương thịnh), hay sự thiên suy (âm hư, dương hư,
vong âm, vong dương)

ÂM VÀ DƯƠNG

ÂM CHỨNG

DƯƠNG CHỨNG

Người lạnh, chân tay lạnh, tinh thần

Tay chân ấm, tinh thần hiêu đôông, thở

mêôt mỏi, thở nhỏ, thích ấm, không

to thô, sợ nóng, khát, tiểu đỏ, đại tiêôn

khát, tiểu tiêôn trong, nằm quay măôt vào

táo, nằm quay ra ngoài, măôt đỏ, lưỡi

trong, lưỡi nhạt, mạch trầm nhược

đỏ, mạch hoạt sác, phù sác có lực


ÂM VÀ DƯƠNG
ÂM HƯ

DƯƠNG HƯ

Sốt hâm hấp, nhức trong xương, ho khan,

Sợ lạnh, chân tay lạnh, ăn không tiêu, tiểu

miêông khô, họng ráo, hai gò má đỏ, mồ hôi

tiêôn nhiều lần, di tinh, liêôt dương, đại tiêôn

trôôm, lòng bàn tay bàn chân nóng, khó ngủ,

phân lỏng, rêu lưỡi trắng, chất lưỡi nhạt,

lưỡi đỏ, mạch tê (nhỏ), sác.

mạch không có lực.


ÂM VÀ DƯƠNG
- Vong âm: mồ hôi nóng, măôn không dính, tay ẩm, lưỡi khô, khát,
thích uống nước lạnh, mạch phù vô lực, mạch xích yêu.
- Vong dương: mồ hôi lạnh, vị nhạt, dính, tay lạnh, lưỡi nhuâôn, không
khát, thích uống nước nóng, mạch phù sác vô lực rồi mạch vi
muốn tuyêôt.


SỰ PHỐI HỢP GIỮA CÁC CƯƠNG LĨNH

1. Biểu lý hàn nhiêôt gồm 4 chứng
.Biểu hàn:Gồm các triệu chứng của biểu và triệu chứng của hàn.
VD: Cảm mạo phong hàn, đau dây thần kinh do lạnh.

.Biểu nhiêôt: Gồm có triệu chứng của biểu, có ra mồ hôi
. Lý nhiêôt: Vừa có triệu chứng của lý vừa có triệu chứng của
nhiệt. VD: Phê nhiệt

.Lý hàn: VD Thâôn dương hư
2. Biểu lý hư thực gồm 4 chứng

.Biểu hư: có mồ hôi
.Biểu thực: không có mồ hôi
.Lý hư, lý thực: Vừa có triệu chứng của lý, vừa có triệu chứng
của thực.Ví dụ: Thực tích, vừa ở lý (tỳ vị) vừa thực (thức ăn có
tích trệ).


SỰ LẪN LÔÊN GIỮA CÁC CƯƠNG LĨNH

1.
2.

Biểu lý tương kiêm

3.

Hư trung hiêôp thực: VD Sa sinh dục có viêm nhiễm

Hàn nhiêôt thác tạp: VD: Biểu hàn lý nhiệt: bệnh nhân sốt, ố hàn,
người đau (biểu hàn), lại có phiền táo, khát (lý nhiệt).

SỰ LẪN LÔÊN GIỮA CÁC CƯƠNG LĨNH

1.

Hiêôn tượng chân giả
Chân hàn giả nhiêôt: Bản chất của bệnh là hàn nhưng có một số
triệu chứng nhiệt. VD: Tỳ vị hư hàn gây tiêu chảy, mất tân dịch
kéo dài có thể gây âm hư sinh nội nhiệt khiên cho bệnh nhân có
biểu hiện của nhiệt như khát, da khô, môi khô đỏ, mạch sác
Chân nhiêôt giả hàn: Bản chất của bệnh là nhiệt nhưng có triệu
chứng hàn. VD: Chứng quyêt nhiệt có biểu hiện sốt cao, rêu
lưỡi vàng, chất lưỡi đỏ, mạch sác kèm theo rét run, chân tay
lạnh.

2. Hiêôn tượng bán biểu bán lý