Các kỹ năng cuộc sống

Các kỹ năng cuộc sống
KỸ NĂNG CUỘC SỐNG
Ở trang này, chúng tôi thảo luận các kỹ năng cuộc sống là gì và vì sao chúng lại
quan trọng đối với sự phát triển của bạn. Đồng thời cung cấp cho bạn những
trang liên kết về một số các kỹ năng cuộc sống cụ thể. Các kỹ năng cuộc sống
kết hợp với hành trang kiến thức sẽ giúp bạn đưa ra những quyết định sáng suốt,
giúp bạn có lối sống lành mạnh hơn. Chúng tôi cũng sẽ giới thiệu cho các b ạn Mô
hình bắc cầu để giải thích khái niệm này một các rõ ràng hơn.
Kỹ năng cuộc sống là gì?
Điều quan trọng là bạn và bạn bè của bạn có thông tin mà các bạn cần về sức
khoẻ sinh sản và tình dục. Tuy nhiên, chỉ có kiến thức không thôi thì không đảm
bảo được là bạn hay bạn của bạn sẽ có thể đưa ra quyết định hợp lý, giao tiếp có
hiệu quả hay có mối quan hệ tốt với những người khác. Vì vậy bạn cần phải có
các kỹ năng đặc biệt cho cuộc sống và được gọi là “Kỹ năng Cuộc sống”. Kỹ
năng Cuộc sống là những kỹ năng cần có cho hành vi lành mạnh, tích cực cho
phép bạn và bạn của bạn đối mặt với những thức thách của cuộc sống hàng
ngày. Kỹ năng Cuộc sống bao gồm:
•

Kỹ năng giao tiếp

•

Kỹ năng ra quyết định

•

Kỹ năng quan hệ

•

Kỹ năng giải quyết vấn đề

•

Thiết lập mục tiêu

•

Suy nghĩ tích cực

•

Kiểm soát tình cảm

•

Quyết đoán

•

Phát triển lòng tự trọng

•

Tránh áp lực đồng đẳng
1


•

Những giá trị

Mặc dù chúng ta hiểu được tầm quan tr ọng của vi ệc n ắm được thông tin, K ỹ
năng Cuộc sống không dừng lại ở việc cung c ấp thông tin. Nó làm cho cá nhân
được phát triển toàn diện – vì vậy các b ạn tr ẻ s ẽ có được công c ụ để s ử d ụng t ất
cả các loại thông tin khác, cho dù chúng có liên quan đến HIV/AIDS, các b ệnh lây
truyền qua đường tình dục, sức khoẻ sinh s ản và tình d ục, làm m ẹ an toàn, thu ốc
lá, ma tuý hay các vấn đề về y tế khác hay không.
Mô hình bắc cầu
Hãy theo dõi câu chuyện sau về Yến và Thu.
Yến đang là một học sinh năm cuối của m ột tr ường trung h ọc thì cô ph ải ngh ỉ h ọc
vì mang thai ngoài ý muốn. Cô đã nhi ều l ần khuyên Thu, b ạn c ủa cô t ập trung
vào việc học hành và tránh xa chuyện yêu đương trai gái, quan hệ gi ới tính,vv...
trước khi hoàn thành khoá học.
Thu là một học sinh năm đầu của một trường trung h ọc và cô đang là m ột h ọc
sinh xuất sắc trong khối. Bất ch ấp nh ững l ời c ảnh báo và bài h ọc t ừ ng ười b ạn
của mình, cô đã có mang và đến báo tin cho Y ến.
Yến đang ngồi bên ngoài hiên, Cô đang ru đứa con nh ỏ trên tay. Ng ồi m ột mình
bên đứa con nhỏ, cô nói về nỗi mệt nhọc v ất v ả cô đang ph ải tr ải qua nh ư th ế
nào vào bao nhiêu công việc phải lo toan khi có con đối v ới m ột cô gái còn đang
học bậc trung học. Có thể cô sẽ nói nh ững l ời nh ư: "Ôi, đứa con bé b ỏng- mày
thật là phiền toái! Mày cứ bắt m ẹ mày ph ải th ức su ốt ngày su ốt đến nh ư th ế này
à! Mày không bao giờ chịu nín hay sao?"
Thu bước vào và Yến vui vẻ đón bạn. Thu ng ồi xu ống và tỉ tê v ới b ạn. Cô h ỏi
thăm sức khoẻ của đứa bé và Yến đã nói với cô r ằng có con làm cho cô luôn
cảm thấy ốm yếu và cô không hề được chợt m ắt su ốt c ả đêm. Hai ng ười b ạn
ngồi tán ngẫu với nhau trước khi Yến than phi ền v ề vi ệc cô th ấy th ật là k ỳ qu ặc
khi thấy Thu ở đây mà giờ này lẽ ra cô đang đi h ọc. Y ến h ỏi Thu t ại sao cô không
đi học, nhưng Thu đã lảng sang chuyện khác và nói v ề đứa con c ủa Y ến. Y ến l ại
hỏi Thu và Thu lại cố tình vờ sang chuy ện khác, cô h ỏi Y ến v ề Ch ương b ạn trai

của Yến. Yến cho biết cô không có b ất cứ thông tin nào c ủa Ch ương t ừ khi sinh
đứa trẻ. Cô có nghe thấy thông tin r ằng bây gi ờ h ắn ta đang theo h ọc t ại Hà N ội,
tuy nhiên, chưa bao gi ờ Chương trở lại th ăm đứa con của mình. Y ến h ồi t ưởng
lại, lẽ ra cô cũng có th ể lên Hà Nội h ọc- v ới s ố đi ểm thi t ương đối cao c ủa mìnhvà cô nhắc nhở Thu điều quan trọng là ph ải tránh xa nh ững b ọn con trai theo ki ểu
này và tập trung vào việc học tập.
Một lần nữa Yến hỏi lại Thu t ại sao lại ở đây thay vì đang đi h ọc. Thu ch ỉ tr ả l ời
2


một cách bâng quơ như kiểu - " Chị Yến à, chị có nh ớ l ời khuyên mà ch ị luôn
khuyên nhủ em?" Yến trả lời “Tất nhiên là chị nh ớ – chính ch ị đã nói v ới em mà !
Đừng bao giờ mắc phải những sai lầm tương t ự như chị - hãy quên l ũ con trai đi
cho đến khi nào em học xong. Từ bỏ quan h ệ gi ới tính là cách t ốt nh ất đề tránh
có mang hoặc mắc các chứng bệnh nan y- th ậm chí là AIDS!” Thu nói thêm.“Th ế
chị còn khuyên em điều gì khác nữa?”
Yến nói, “Chị đã khuyên em là nếu em và Hùng, b ạn trai c ủa em không th ể t ừ b ỏ
được việc quan hệ giới tính, thì phải luôn nhớ sử dụng bao cao su. Em phải luôn
nhớ lấy điều đó! Thậm chí chị còn đưa cho em m ột s ố bao cao su! Tr ời đất!
Nhưng, hãy nói cho chị biết đi, thực ra hôm nay em đến đây là có chuy ện gì v ậy?
Em đang gặp rắc rối à? Có chuyện gì v ậy?
Bây giời thì Thu bật khóc, và thú nh ận r ằng cô đã có con v ới Hùng. Y ến tr ở nên
rất tức giận. Cô đã luôn nhắc nhở và khuyên b ảo Thu m ọi đi ều, cô nh ắc nh ở Thu
về tấm gương cuộc đời cô. Và Thu đã ph ản đối v ới ý ki ến nh ư "Nh ưng anh ấy
yêu em! Anh ấy hứa cưới em". Yến nhắc Thu r ằng Ch ương c ũng nói v ới cô
những điều tương tự. Yến hỏi tại sao Thu l ại có quan h ệ v ới Hùng sau t ất c ả các
lời cảnh báo của cô. Thu cho biết Hùng đã đe do ạ b ỏ cô n ếu cô không quan h ệ
với hắn. Hắn nói đó là cách duy nhất để chứng t ỏ r ằng cô yêu h ắn, và m ọi ng ườì
yêu nhau đều có quan hệ giới tính với ng ười mình yêu....Y ến h ỏi thu T ại sao Thu
không sử dụng các bao cao su mà cô đưa cho Thu. Thu cho bi ết Hùng đã t ừ ch ối
sử dụng chúng.

Cuối cùng, bằng sự biện hộ của bản thân, Thu nói, " Ồi, T ại sao ph ải đợi. Có con
bây giờ thì đã sao nào? Hùng sắp sửa tr ở thành m ột bác s ỹ. Em mu ốn tr ở thành
vợ của anh ấy! Có gì khác biệt nếu em thôi h ọc đâu? Ch ị hãy nhìn Thuý mà xemCô ta đã bỏ học và bây giờ cô ta đang ở nhà. Cô ta không có ph ải làm b ất k ỳ
công việc gì đâu!"
Thu đã được cung cấp những ki ến thức để biết r ằng n ếu cô có quan h ệ không an
toàn thì có thể cô sẽ có mang. Bạn c ủa cô c ũng đã c ảnh báo cô v ề m ột s ố h ậu
quả của việc mang thai sớm. Vậy mà Thu đã không để tâm đếm nh ững ki ến th ức
của mình và kết quả là cô đã có mang. Vì sao v ậy?
Chỉ kiến thức thôi đã không giúp Thu tránh được vi ệc mang thai s ớm. V ậy thì
những yếu tố nào khác có thể giúp Thu tránh được những h ậu qu ả đó?
Chúng ta có thể so sánh cuộc s ống với hai ng ọn núi bị chia c ắt b ởi m ột vùng bi ển
(xem Mô hình Bắc cầu ở phần sau). Bạn có th ể bi ết nhi ều v ề nh ững nguy c ơ c ủa
hoạt động tình dục. Bạn đang làm chủ các ki ến th ức và b ạn c ần ph ải b ảo v ệ
chính bản thân mình an toàn khỏi các hành vi nguy c ơ c ủa cu ộc s ống. Hãy suy
nghĩ một số kiến thức phổ biến mà thanh niên ngày nay hi ểu bi ết nh ất: th ực t ế v ề
3


rượu và ma tuý, kiêng giao hợp và tình dục an toàn từ trường học và ở cộng
đồng. Với những kiến thức này, bạn đang đứng trên ng ọn núi, b ờ bên này c ủa
của cây cầu. Bạn chỉ có th ể leo lên được núi bên kia c ủa cây c ầu (núi có l ối s ống
lành mạnh, tích cực) bằng cách xây d ựng m ột cây c ầu b ắc qua bi ển.
Cây cầu cuộc sống của bạn được hình thành t ừ những t ấm ván mà b ạn s ẽ xây
dựng nên. Khi bạn đi qua cầu thì bên dưới là m ột vùng “bi ển” mà có th ể b ạn s ẽ b ị
rơi xuống. Vùng “biển” này bao gồm mang thai s ớm, nghi ện ma tuý, nghi ện r ượu,
HIV/AIDS, và còn nữa. Để tránh bị té xu ống “bi ển” b ạn c ần xây d ựng các k ỹ n ăng
cuộc sống như chuẩn bị những t ấm ván cần cho m ột cây c ầu. Có r ất nhi ều “t ấm
ván” mà bạn cần xây dựng. Dưới đây là m ột s ố “t ấm ván”:
•

Kỹ năng giao tiếp

•

Nhận thức được hậu quả

•

Mô hình vai diễn hay

•

Tránh áp lực đồng đẳng

•

Xây dựng mục tiêu cho tương lai

•

Kỹ năng ra quyết định

•

Kỹ năng thương lượng

•

Sức mạnh

•

Quyết đoán

•

Kỹ năng cho phép đối với các cô gái

•

Ý thức trách nhiệm

•

Tự tin

•

Tính tự trọng

•

Các cơ hội tương lai

•

Những giá trị mới đối với nam thanh niên

•

Lòng tự trọng
4


•

Những giá trị

Khi bạn xây dựng những “tấm ván” các k ỹ n ăng cu ộc s ống trên và k ết h ợp chúng
với kiến thức của bạn, bạn s ẽ đi trên cầu và vượt qua được vùng “bi ển” m ột cách
an toàn và điều đó sẽ mang đến cho bạn m ột l ối s ống lành m ạnh, tích c ực. N ếu
bạn không cẩn thận xếp những t ấm ván thành m ột cây c ầu ch ắc ch ắn có ngh ĩa là
bạn đã để lại những lỗ hổng và bạn có nguy c ơ bị té xu ống “bi ển” c ủa các v ấn đề
mang thai sớm, các bệnh lây truyền qua đường tình dục, nghi ện ng ập và còn
nữa. Trên trang web này, chúng tôi đã có thêm m ột s ố trang để giúp b ạn xây
những “tấm ván” các kỹ năng cuộc sống. Chúng tôi khuy ến khích b ạn đọc k ỹ các
trang này. (Câu truyện và mô hình bắc cầu được trích dẫn từ Sách hướng dẫn Các kỹ năng
cuộc sống Pearce Corps 2001, trang 156-161).
Mô hình bắc cầu: Làm
sao chúng ta có thể xây
dựng đượ c cầu nối từ
các thông tin đến sự
thay đổi của hành vi ?

5


GIÁ TRỊ CÁ NHÂN
Tuổi vị thành niên có thể là một thời kỳ khó khăn và sợ hãi vì bạn cố gắng để
hiểu được những thay đổi đang xuất hiện đối với cơ thể của bạn, trải qua những

tình cảm mới mẻ và phát triển những mối quan hệ mới với những người khác
giới. Hơn bao giờ hết, quan trọng là bạn cần hiểu được giá trị cá nhân vốn có của
riêng bạn. Bạn là một cá thể duy nhất với những tài năng và năng lực không
giống bất cứ ai khác. Bạn có cái gì đó để làm cho mọi người xung quanh mình có
ảnh hưởng khi bạn tiếp cận với thế giới bên ngoài và làm cho nó tr ở nên t ốt đẹp
hơn.
Đôi khi có thể hơi khó để bạn nhìn thấy những khả năng duy nhất mà bạn có, đặc
biệt khi bạn cố gắng hiểu cơ thể của bạn và những thay đổi mà nó đang trải qua.
Trong trang này chúng ta sẽ thảo luận nhiều hơn về hình ảnh c ơ thể của bạn và
những gì bạn có thể làm để giúp hiểu giá trị của bản thân mình h ơn.
Hiểu rõ giá trị cơ thể của bạn
Hình ảnh về cơ thể bao gồm cách chúng ta
Những câu hỏi dành cho bạn:
nghĩ về cách mà chúng ta nhìn, cách chúng ta
• Tại sao một số ki ểu dáng
tin tưởng những người khác nhìn chúng ta, và
người và màu da lại được
chúng ta cảm nhận về cơ thể mình như thế
coi là hấp dẫn trong khi
nào. Thậm trí những người trong số chúng ta
những điều khác lại
mà thường yêu quý cơ thể của mình cũng có
không?
những ngày không cảm thấy tự tin về cơ thể
của mình.
• Theo bạn, bạn quan niệm
Điều quan trọng cần hiểu rằng cơ thể “lý tưởng”
thế nào về một thân hình
có thể thay đổi theo thời gian. Khi hầu hết
lý tưởng?

những người Châu Âu trước đây còn nghèo và
• Bạn thích mình có nước
không có đủ thức ăn thì chỉ có những người
da như thế nào? Tại sao?
giàu có mới béo. Renoir đã vẽ những người
phụ nữ to béo mà ở thời đó được coi là “lý
tưởng”.
Nhưng đến khi có đủ thức ăn cho hầu hết mọi
người thì dấu hiệu của sự giàu có trở thành sự
bằng lòng từ chối thức ăn hơn là ăn đủ. Hình
ảnh cơ thể “lý tưởng” đã thay đổi thành gầy chứ
không béo nữa.

•

Bạn quan niệm thế nào
về cái đẹp toàn diện?

•

Nếu một người có vẻ đẹp
về hình thức nhưng
không đẹp về tâm hồn thì
có được coi là đẹp
không?

Trước đây khi hầu hết mọi người phải làm việc
ngoài trời thì chỉ có những người giàu mới có
thể ở trong nhà: phụ nữ ở nhà, đàn ông ở công sở. Vì vậy những người giàu có
6

nước da trắng và người nghèo có nước da đen h ơn. Ngày nay, ở ph ương tây, r ất
nhiều người nghèo phải làm việc trong các nhà máy ho ặc công s ở và h ọ không
thể đi nghỉ ở những nơi có ánh nắng m ặt trời. Chỉ nh ững ng ười giàu m ới có kh ả
năng đi nghỉ ở những bờ biển. Vì vậy cơ th ể “lý t ưởng” c ủa ph ương tây đã thay
đổi: người ta vẫn muốn gầy, nhưng khoẻ m ạnh và có c ơ b ắp v ới n ước da rám
nắng.
Đôi khi rất nhiều người trong số chúng ta có c ảm giác không tho ải mái ho ặc
không tự tin về cơ thể của chính mình. Nh ững c ảm giác này có th ể còn mãnh li ệt
hơn bởi áp lực từ bạn bè, gia đình, b ản thân chúng ta và ph ương ti ện truy ền
thông để trông có vẻ là cơ thể “lý tưởng” của ngày nay h ơn.
Rất nhiều người muốn được trông giống như người m ẫu hay di ễn viên trong các
tờ tạp chí, phim hay trên vô tuyến. Thực t ế, b ạn nên bi ết r ằng nh ững ng ười m ẫu
và diễn viên trong cuộc sống thực trông không gi ống nh ư nh ững b ức ảnh c ủa h ọ!
Ánh sáng đặc biệt, chỉnh sửa vi tính hay các th ủ thu ật ch ụp ảnh khác có th ể làm
cho họ trông trong ảnh đẹp hơn ở ngoài. L ần sau b ạn ngh ĩ: “ Ước gì mình trông
giống cô ấy/anh ấy” thì hãy nhớ r ằng trông h ọ trong ảnh “hoàn h ảo” h ơn trong
thực tế cuộc sống!
Trong khi thỉnh thoảng bạn cảm thấy không tho ải mái v ề c ơ th ể c ủa mình là đi ều
bình thường thì điều quan trọng là chúng ta ph ải chú tâm vào gi ải quy ết các c ảm
giác này. Những cảm giác tiêu cực v ề c ơ th ể c ủa b ạn có th ể d ẫn t ới lòng t ự tr ọng
thấp, chán nản, và không quan tâm tới s ức khoẻ và h ạnh phúc.

10 cách có thể giúp bạn có khả năng hi ểu đượ c giá trị c ủa c ơ th ể mình
1. Có những nhận xét tích cực và cố tránh nh ững nh ận xét tiêu c ực v ề c ơ th ể
(bao gồm cả của bạn nữa). Cơ th ể chúng ta r ất ấn t ượng, ph ức t ạp và có
những hệ thống rất chi ti ết; cơ thể có kh ả n ăng th ực hi ện được r ất nhi ều
các chức năng và chúng ta cần hi ểu rõ giá tr ị c ủa chúng.

7


2. Tập thể dục hoặc tham gia chơi các môn th ể thao để c ảm th ấy tho ải mái và
cải thiện sức khoẻ bản thân.
3. Thường xuyên khen những ý kiến, tính cách và thành t ựu c ủa m ọi ng ười
hơn là hình thức của họ.
4. Không cười hay coi thường, chế nhạo ng ười ta trông nh ư th ế nào.
5. Nhớ là có rất ít người giống với các ng ười m ẫu và các ngôi sao màn b ạc.
6. Không chấp nhận các giả thi ết do xã h ội t ạo ra v ề c ơ th ể trông nh ư th ế
nào, ví dụ như: phụ nữ nên gầy, đàn ông nên có c ơ b ắp”.
7. Hãy nhớ là mọi người đều khác nhau và ai cũng có nét đẹp riêng c ủa b ản
thân.
8. Hãy tập trung vào những điều mà bạn th ấy thích v ề b ản thân b ạn và l ập
mục tiêu để cải thiện những đi ều mà bạn có s ự ki ểm soát được – nh ưng
không chú trọng vào những thiếu sót c ủa b ạn.
9. Duy trì thói quen ăn u ống có lợi cho sức kho ẻ.
10. Nhớ là con người có nhiều kiểu cơ thể khác nhau. M ỗi ki ểu c ơ th ể là duy
nhất theo gen, dinh dưỡng, t ập th ể dục và các y ếu t ố khác n ữa c ủa h ọ.

Hiểu những cảm giác của bạn
Khi bạn trải qua tuổi dậy thì, hi ểu là những thay đổi mà c ơ th ể b ạn đang tr ải qua
là bình thường - cơ thể của bạn đang được chu ẩn bị để đảm đương nh ững vai
trò mới (như khả năng sinh con). M ỗi c ơ th ể phát tri ển theo t ốc độ riêng c ủa nó
(một số nhanh hơn các số khác). Bây gi ờ b ạn đang ở độ tu ổi khi b ạn có gi ảm
giác bị hấp dẫn bởi người khác giới và nh ững c ảm giác này là bình th ường.
Chúng thể hiện khả năng cơ thể của bạn có thể sinh đẻ được và đây là đi ều r ất
thú vị và có sức mạnh! Nhưng chỉ là vì bạn có những cảm giác này nó không có
nghĩa là bạn bạn phải có quan hệ tình dục bây giờ.
Tình dục không nên là một phần cuộc s ống c ủa b ạn cho t ới khi b ạn đã s ẵn sàng

cho việc đó. Bạn có thể quyết định đợi cho tới khi cưới để s ử d ụng s ức m ạnh
này. Điều quan trọng đối với bạn là phải quyết định s ẽ có quan h ệ tình d ục khi
nào, như thế nào và với ai. Hãy quy ết định những vi ệc này bây gi ờ để khi b ạn ở
trong tình huống với ai đó khác giới b ạn đã có s ẵn quy ết định là b ạn s ẽ làm gì r ồi.

8


Nếu bạn chọn đợi cho tới sau khi bạn cưới mới quan h ệ tình d ục thì hãy t ạo ra
các hướng dẫn (hay chuẩn mực) để giúp b ạn đạt được m ục tiêu này (và giúp b ạn
làm chủ đượ c bản thân). Bạn sẽ thấy dễ chịu h ơn về b ản thân mình n ếu b ạn
sống theo những giá trị cá nhân của b ản thân b ạn. N ếu b ạn không bi ết nh ững giá
trị cá nhân của bản thân bạn là gì và có liên quan tới khi nào thì quan h ệ tình d ục,
v.v...thì bạn nên dành thời gian để ngh ĩ v ề đi ều đó. Hãy đọc nh ững thông tin trên
trang web này và chúng tôi khuyên r ằng n ếu b ạn c ảm th ấy tho ải mái làm nh ư th ế,
hãy thảo luận các thông tin với cha mẹ (h ọ s ẽ có nh ững l ời khuyên b ổ ích cho
bạn vì họ đã có kinh nghiệm về những gì b ạn đang tr ải qua bây gi ờ).
Cảm giác thành công
Những người sống theo những giá trị của h ọ thì h ạnh phúc h ơn nh ững ng ười để
mặc kệ bản thân mình bởi việc dàn xếp những chu ẩn mực của h ọ. Nhìn tr ước
mắt thì có vẻ như các chuẩn mực là những gi ới h ạn cho b ạn, nh ưng th ực t ế
chúng làm bạn tự do hơn. Ví dụ, một thanh niên mà có quan hệ tình dục v ới bạn
gái cậu ta thì giờ đây sẽ phải giải quyết các h ậu qu ả của hành động c ủa c ậu ta.
Những hậu quả đó có th ể là:
•

Cảm giác tội lỗi

•

Mắc bệnh lây truyền qua đường tình dục

•

Có thai vỡ ngoài ý muốn

•

Căng thẳng về tài chính

•

Cưới một người mà cậu ta không thực sự yêu

Anh ta bị ở trong tình trạng là “bó buộc” với những hành động của mình. Mặt
khác, một thanh niên mà có sự kiên nh ẫn để ch ờ đợi cho t ới khi l ập gia đình m ới
có quan hệ tình dục và sẽ chỉ có quan hệ tình d ục v ới v ợ anh ta thì cu ộc s ống v ới
những giá trị này sẽ làm anh ta hài lòng với chính mình vì anh ta đã t ạo ra cam
kết và đã giữ đúng cam kết đó. Anh ta sẽ có c ảm giác thành công vì đã đạt được
mục tiêu. Quan trọng hơn cả là anh ta sẽ không th ấy t ội l ỗi và không ph ải ch ịu
những hậu quả như mắc bệnh lây truyền qua đường tình dục và nh ững gánh
nặng tài chính đi cùng với việc mang thai ngoài kế ho ạch và nh ững b ệnh lây
truyền qua đường tình dục.
Bất cứ khi nào chúng ta hứa với bản thân mình và s ống theo nh ững m ục tiêu mà
chúng ta đã đặt ra (cung cấp đường dẫn tới đặt m ục tiêu) chúng ta s ẽ th ấy thành
công. Đây là một cách hiểu được giá trị b ản thân c ủa chúng ta. Sau đây là 5
9


bước giúp bạn cải thiện hiểu được giá trị b ản thân mình thông qua các m ục tiêu,

giá trị và những chuẩn mực.
1. Tạo các mục tiêu ngắn hạn và dài h ạn
2. Lập kế hoạch để đạt được những mục tiêu đó (cung c ấp đường d ẫn t ới
thay đổi hành vi)
3. Hiểu được các giá trị về bản thân, gia đình và n ền v ăn hoá c ủa b ạn
4. Tạo ra các chuẩn mực để giúp bạn sống v ới các giá tr ị c ủa mình
5. Cố gắng đạt đượ c các mục tiêu và sống v ới nh ững chu ẩn m ực c ủa b ạn

Những chuẩn mực cá nhân là gì?
Có thể bạn phân vân không biết chuẩn mực là gì. Chu ẩn m ực là nh ững qui định
hay hướng dẫn giúp bạn đo lường được tư cách đạo đức c ủa mình và s ống theo
các giá trị của bạn. Chúng là cái gì đó mà b ạn có th ể bám ch ặt khi m ọi th ứ xung
quanh bạn dường như hoàn toàn hỗn độn – khi những cơn sóng gió c ủa cu ộc đời
đang đổ ào lên bạn thì những chuẩn mực c ủa b ạn s ẽ cho b ạn s ự ổn định. B ạn
kiểm soát được chuẩn mực của mình là gì – và chúng là m ột th ứ mà s ẽ không
thay đổi cho tới khi tự bạn thay đổi chúng.
Những chuẩn mực của bạn có thể khác v ới nh ững chu ẩn m ực c ủa các b ạn c ủa
bạn, nhưng điều quan trọng là bạn phải có chu ẩn m ực d ựa trên nh ững gì b ạn
thực sự tin tưởng. Khi bạn vi phạm các chu ẩn m ực c ủa mình – thì b ạn s ẽ vi
phạm luật cá nhân riêng của bạn. Khi b ạn không s ống theo nh ững chu ẩn m ực
của riêng bạn thì sẽ có sự nhận thức v ề chính b ản thân mình th ấp h ơn. Hãy
quyết định những giá trị của bạn bây gi ờ và sau đó thi ết k ế các chu ẩn m ực để
giúp bạn sống với những giá trị của b ạn. Đi ều này s ẽ c ải thi ện s ự t ự nh ận th ức
về chính bản thân bạn.
Một cụ già hỏi một số thanh niên rằng cụ nên bi ết đi ều gì v ề th ế h ệ c ủa h ọ.
“Chúng cháu sống rất mạo hi ểm!” m ột c ậu th ốt lên m ột cách t ự hào, có ngh ĩa là
họ luôn cố gắng trở thành những người táo b ạo và li ều lĩnh. Sau đó c ụ già thông
thái đã kể cho những thanh niên này nghe câu chuy ện v ề nh ững ng ười tr ẻ tu ổi đi
thám hiểm hang động. “Con đường mòn nh ỏ h ẹp được đánh d ấu b ằng nh ững
viên đá màu trắng và sáng l ấp lánh trên đường h ọ đi. Sau kho ảng m ột ti ếng đồng

hồ, họ đã đến một lâu đài nguy nga tráng l ệ. Nhưng phía d ưới là m ột h ầm sâu
không đáy vì đáy hang đã sụt thành một h ố sâu tr ống r ỗng. Th ật khó để có th ể
tránh không xô đẩy vào nhau khi đi trên con đường h ẹp đó. Ngay sau đó, m ột
10


trong những thanh niên to lớn đã vô tình xô một người bạn nh ỏ h ơn r ơi vào vùng
đầm lầy tối đen như mực. Sợ hãi như th ể chính mình đã tr ượt chân, c ậu thét lên
trong bóng tối. Người dẫn đường nghe tiếng thét kinh hoàng c ủa c ậu đã nhanh
chóng đến chỗ cậu. Cậu lại thét lên l ần n ữa khi ánh sáng t ừ chi ếc đèn c ủa ng ười
dẫn đườ ng chiếu tới cậu và thấy cậu đang ở ngay bên mi ệng h ố. C ụ già thông
thái đã giải thích rằng “trong câu chuy ện này, c ậu bé đó đã được c ứu s ống.
Nhưng không phải lúc nào cũng có được sự may m ắn nh ư v ậy. Nh ững ng ười tr ẻ
tuổi rất nhiều lần bị dụ dỗ đi tới những b ờ vực r ất nguy hi ểm ho ặc th ậm chí còn
vượt xa những bờ vực đó. Chỉ với chút lợi th ế mong manh, h ọ có th ể d ễ dàng b ị
thương nặng hoặc thậm chí là m ất m ạng. Cu ộc s ống quá quý giá để chúng ta
hoài phí vào những trò tiêu khi ển b ồng b ột.” C ụ già ti ếp t ục k ể chuy ện cho nhóm
thanh niên, “Các cậu - những người tr ẻ tu ổi có th ể ngh ĩ r ằng các c ậu là nh ững
người hết sức mạnh mẽ không gì có thể tiêu di ệt và r ằng các c ậu s ẽ s ống mãi.
Trong một vài năm nữa, bạn sẽ biết rằng th ực ra không ph ải nh ư v ậy. S ống m ạo
hiểm cũng có thể đồng nghĩa với việc nằm trong tình th ế hi ểm nghèo r ất g ần v ới
vực không đáy. Nhưng thậm chí còn nguy hi ểm h ơn n ếu b ạn để tâm h ồn mình
vào những nguy cơ bị huỷ hoại do nghiện hút ho ặc l ạm d ụng các ch ất kích thích
khác để ‘có cảm giác phấn chấn.’ M ột s ố thanh niên các c ậu có th ể ngh ĩ r ằng các
cậu sẽ khám phá ra các sức mạnh và khả n ăng b ằng cách s ống m ạo hi ểm và li ều
lĩnh. Tuy nhiên, các cậu không thể tìm ra nét tính cách c ủa mình t ừ vi ệc tìm ki ếm
những trò mạo hiểm giật gân như cố tình để cu ộc s ống và tâm h ồn c ủa mình ti ếp
xúc với bất kỳ hình thái mạo hi ểm v ật ch ất ho ặc tinh th ần nào. S ẽ luôn có đủ r ủi
ro và mạo hiểm chờ đón bạn mà không cần b ạn ph ải tìm ki ếm. S ức m ạnh và tính
cách bạn sẽ được thể hiện khi bạn tôn tr ọng các tiêu chu ẩn và s ử d ụng các n ăng

lực của mình.” (Câu chuyện được phỏng theo James E. Faust, “Chủ động vì chúng ta, không
phải bị động” Ensign, Nov. 1995, 45).
Bố mẹ và thầy cô giáo của chúng ta c ũng t ạo ra các chu ẩn m ực cho chúng ta. Ví
dụ: giáo viên tạo ra các chuẩn m ực (ho ặc hướng d ẫn) khi h ọ giao nhi ệm v ụ/giao
bài. Khi bạn không có những hướng d ẫn này s ẽ r ất khó để bi ết được giáo viên
mong chờ gì điều gì ở bạn và có thể bạn s ẽ làm bài không đúng. B ố m ẹ c ũng t ạo
ra các qui tắc (chuẩn mực) mà họ mong mu ốn con cái c ủa mình tuân theo. Chính
phủ tạo ra những bộ luật nhất định để giúp m ọi ng ười s ống theo nh ững giá tr ị mà
đất nước mong muốn duy trì.
•

Những chuẩn mực (qui định) mà thầy cô giáo đặt ra cho b ạn ở tr ường là
gì?

•

Một số chuẩn mực (qui định) mà bạn có ở nhà là gì?

11


•

Tại sao bạn nghĩ cha mẹ, thầy cô giáo, đất n ước l ại đưa ra nh ững qui định
cho bạn?

Thật đáng buồn, có những người có những chu ẩn m ực không quan h ệ tình d ục
nhưng lại là nạn nhân của việc lạm dụng quan hệ tình dục. Những nạn nhân của
việc lạm dụng quan hệ tình dục không có gì là sai và họ không bỏ mặc những
chuẩn mực cá nhân của riêng họ. Đừng trách c ứ b ản thân mình n ếu b ạn là n ạn

nhân của việc lạm dụng tình dục. Giá tr ị cá nhân b ạn v ẫn không thay đổi - b ạn
vẫn là một cá thể tuyệt vời với khả năng ảnh h ưởng t ốt t ới nh ững ng ười khác.
Xin hãy xem trang Bạo lực để biết thêm thông tin về vấn đề này.

Bài tập
1) Hãy chọn một chỗ an toàn để viết ra (trên v ở ho ặc ch ỗ nào đó riêng) v ề nh ững
cảm giác của bạn về việc quan hệ tình dục. Hãy xem xét các câu h ỏi sau:
•

Bạn có cho quan hệ tình dục với người mà bạn yêu là bình thường thậm
chí bạn chưa kết hôn không hay bạn mu ốn đợi đến khi cưới?

•

Tại sao bạn lại có cảm giác như vậy?

•

Bạn có nên hẹn hò với người có những giá trị v ề tình d ục khác v ới b ạn
không?

•

Một người phụ nữ hoặc đàn ông có quan hệ tình dục với người khác ngoài
chồng/vợ của mình có được không?

•

Cha mẹ của bạn (và xã h ội) mong chờ ở bạn đi ều gì có liên quan t ới quan
hệ tình dục - bạn có đồng ý với họ không?

Nếu bạn có thể trả lời các câu hỏi này thì b ạn đã t ạo ra m ột giá tr ị cho b ản thân
bạn rồi đó.
2) Bây giờ hãy viết ra các chuẩn m ực của b ạn để giúp b ạn duy trì giá tr ị cá nhân
này. Làm thế nào để bạn chắc rằng bạn chỉ quan h ệ tình d ục khi b ạn đã s ẵn
sàng? Một số ví dụ có thể bao gồm:
•

“Tôi sẽ tránh “sánh đôi” (hẹn hò với một người riêng) cho tới khi tôi ___
tuổi.”

•

“Tôi sẽ dừng lại ở giới hạn thích trên cơ th ể....” (có th ể b ạn s ẽ ôm và hôn,
nhưng không cho phép bạn trai/gái động tới những vùng làm bạn bị kích
12


thích)
•

“Tôi sẽ không ở một mình với bạn trai/gái của mình trong phòng ngủ”

•

“Tôi sẽ chỉ hẹn hò với những người có cùng chu ẩn m ực/giá tr ị mà gi ống
với tôi”

•

“Tôi sẽ không xem những tài liệu có tính khiêu dâm vì đi ều này ch ỉ làm
khuấy động tình cảm và dễ dẫn tới hoạt động tình d ục trước khi tôi s ẵn
sàng cho việc đó”.

3) Bạn có thể chọn giữ những gì bạn đã viết ra m ột cách bí m ật ho ặc b ạn có th ể
muốn chia sẻ với bạn thân, gia đình ho ặc th ậm chí v ới ng ười mà b ạn đan h ẹn hò.
4) Bạn đã viết ra nhưng giá trị và chu ẩn mực c ủa mình liên quan t ới khi nào b ạn
muốn quan hệ tình dục. Viết ra các giá trị và chu ẩn m ực v ề ma tuý, thu ốc lá,
rượu, giáo dục và những đi ều khác nữa c ũng là m ột ý t ưởng hay.

KỸ NĂNG GIAO TIẾP
Bản thân mỗi người là một bộ phận của xã hội, xung quanh chúng ta có biết bao
nhiêu các mối quan hệ: Gia đình, bạn bè hàng xóm, đồng nghiệp, làm ăn, ngo ại
giao...Vậy làm thế nào để chúng ta có thể dung hoà được tất cả các mối quan hệ
đó? Đó là nhờ có kĩ năng giao tiếp đấy, bạn ạ!
Hầu hết mọi người đều đồng ý rằng, kĩ năng giao tiếp có thể ảnh hưởng tích cực
đến các mối quan hệ của bạn. Biết cách đưa ra các thông tin rõ ràng mà người
khác hiểu được có thể giúp cải thiện mối quan hệ của bạn và làm giảm bớt các
vấn đề mà bạn có thể phải đối mặt. Vậy làm thế nào để bạn có được các kĩ năng
đó và bạn sẽ vận dụng các kĩ năng đó vào thực tế cuộc sống của bạn như thế
nào? Mời bạn hãy đọc một số các thông tin sau đây:
Giao tiếp là gì?
Giao tiếp là sự chia sẻ ý nghĩ, tình cảm thông tin với một hoặc nhiều ng ười.
Trong giao tiếp, chúng ta thường sử dụng lời nói để biểu đạt ý nghĩ của mình và
để trao đổi thông tin với người khác. Nhưng giao tiếp không chỉ đơn giản là nói
chuyện với ai đó mà trong đó còn bao hàm rất nhiều các vấn đề khác như: Bạn
nói như thế nào? Bạn hiểu đối tượng giao tiếp với mình như thế nào? Làm thế
nào để hai bên có thể hiểu rõ về các thông tin cùng trao đổi? Bạn làm thế nào để
lần giao tiếp đó đạt được kết quả như bạn mong đợi...?
Một số cách giao tiếp cơ bản

13


Giao tiếp bằng ngôn ngữ: Ngôn ngữ là phương tiện để biểu đạt ý nghĩ của m ỗi
người. Khi bạn muốn nói chuyện hoặc trao đổi thông tin v ới m ột ai đó thì b ạn ph ải
sử dụng ngôn ngữ để truyền tải những thông đi ệp mà b ạn mu ốn bày t ỏ. Ngôn
ngữ là một công cụ giao tiếp mà chúng ta luôn s ử d ụng nó hàng ngày. Nh ưng để
việc giao tiếp có hiệu quả hơn và truyền t ải được những thông tin mà b ạn mu ốn
nói một cách rõ ràng và chiếm được cảm tình của ng ười khác là đi ều mà ai c ũng
cần học hỏi.
Trong giao tiếp sử dụng ngôn ngữ, bạn cần chú ý:
•

Âm điệu của lời nói: Vừa phải, dễ nghe, không cao giọng quá, nói to quá
hoặc nói nhỏ quá...

•

Khi nói chuyện nên tập trung vào chủ đề đang th ảo lu ận, tránh để t ư t ưởng
bị phân tán dẫn đến không hi ểu nội dung câu chuy ện.

•

Khi đối tượng giao tiếp đang nói thì ta nên l ắng nghe, tuy ệt đối tránh ng ắt
lời hoặc cướp lời của người nói khi họ ch ưa nói h ết ý c ủa h ọ.

•

Trong khi giao tiếp nên tránh "thao thao b ất tuy ệt" mà không chú ý đến thái
độ của đối tượng giao tiếp. Hoặc đưa ra nhiều câu h ỏi cùng m ột lúc khi ến

người khác không kịp trả lời.

•

Khi nói về một chủ đề nào đó, nếu ta không được rõ thì lúc này nên l ắng
nghe chứ không nên "nói bừa", nghĩa là phải đảm bảo sự thành thật và
chính xác trong lời nói của mình.

•

Không nên bảo thủ chỉ coi trọng ý kiến c ủa mình mà không tôn tr ọng ý ki ến
của người khác.

Giao tiếp không dùng ngôn ngữ (giao tiếp không l ời): Chúng ta sử dụng ngôn
ngữ cơ thể, thể hiện nét mặt, ánh m ắt diễn t ả ý ngh ĩa nh ững gì chúng ta định nói.
Kĩ năng này rất quan trọng vì nó sẽ giúp cho vi ệc giao ti ếp c ủa b ạn đạt hi ệu qu ả
hơn. Hãy cố gắng kết hợp việc giao tiếp không dùng ngôn ng ữ v ới nh ững gì b ạn
đang nói để thông điệp của bạn mang ý nghĩa đi ều b ạn mu ốn nói.
Những biểu hiện có tác dụng tích c ực trong giao ti ếp không dùng ngôn ng ữ mà
bạn nên học tập và sử dụng:
•

Khi nói chuyện hoặc trao đổi m ột vấn đề nào đó thì b ạn ph ải quay m ặt v ề
hướng của đối tượng giao ti ếp, ở tư thế ngang t ầm có th ể cùng đứng ho ặc
cùng ngồi, tránh ở tư thế cao hơn hoặc th ấp h ơn nhi ều so v ới đối t ượng
của mình.
14


•

Nét mặt luôn thể hiện sự ni ềm nở, biểu hiện sự quan tâm t ới l ời nói c ủa đối
tượng, tuỳ theo nội dung câu chuyện mà th ể hi ện sự lo l ắng, đồng c ảm
hoặc vui vẻ...

•

Trong khi giao tiếp bạn nên nhìn vào mắt duy trì ánh m ắt v ới đối t ượng
giao tiếp.

•

Có những biểu hiện tán đồng hoặc th ể hiện sự l ắng nghe nh ư: g ật đầu...

Bạn nên hạn chế những hành động sau vì nh ững hành động này không có tác
dụng tích cực tới cuộc nói chuyện của bạn:
•

Không nhìn vào đối tượng giao tiếp.

•

Nét mặt cau có, chau mày...

•

Mắt nhìn đi nơi khác trong khi đối tượng đang nói.

•

Có những hành động thể hiện không quan tâm t ới l ời nói c ủa đối t ượng
như: đọc sách, báo, tài li ệu, luôn li ếc m ắt nhìn đồng h ồ ho ặc làm m ột vi ệc
riêng nào đó...

•

Nét mặt thể hiện sự bồn chồn, nóng lòng có v ẻ nh ư đang v ội vàng đi đâu
đó không chú ý tới đối tượng mình đang nói gì...

Để việc giao tiếp của bạn đạt hiệu quả, để đối t ượng giao ti ếp c ủa b ạn c ảm
thấy đượ c tôn trọng, để bạn và đối t ượng hiểu rõ h ơn v ề các thông tin cùng
trao đổi thì bạn cần chú ý l ắng nghe và có s ự ph ản h ồi.
Lắng nghe: Lắng nghe là khả năng đón nhận và hi ểu nh ững thông đi ệp mà đối
tượng muốn nói. Hãy tỏ ra là bạn đang chú ý t ới ng ười nói b ằng cách g ật đầu hay
phản ứng đáp lại bằng những câu ngắn g ọn th ể hi ện sự ch ăm chú c ủa b ạn nh ư:
ừ, à, thế à, vậy ư... Đừng ngắt lời người nói khi b ạn đang nghe! Hãy l ắng nghe và
sẵn sàng tiếp thu chủ đề, không nên chỉ trích phê phán.
Phản hồi: Có nghĩa là sử dụng những từ ngữ của mình để nh ắc l ại n ội dụng câu
chuyện mà đối tượng đang nói bằng những câu tóm t ắt ng ắn g ọn. M ục đích là:
Để mình hiểu rõ và chính xác về những thông tin mà đối t ượng đưa ra, tránh hi ểu
nhầm như kiểu "ông nói gà, bà nói vịt".
Đôi khi chúng ta nghĩ là chúng ta hi ểu được ng ười nói nh ưng th ường là chúng ta
lại không hiểu! Trong trường hợp đó, hãy s ử d ụng kĩ n ăng này để giúp ta hi ểu
hơn về những thông điệp mà người nói đang đề c ập.
15


Một số điều chú ý khi giao tiếp
Để kết quả của việc giao tiếp như mong đợi thì chúng ta phải có các kĩ năng giao tiếp. Bên cạnh
việc sử dụng các kĩ năng trong giao tiếp thì chúng ta cần phải chú ý đến một số điểm sau:

•

Tuỳ từng đối tượng, hoàn cảnh giao tiếp mà b ạn có cách ứng x ử linh ho ạt,
phù hợp.

•

Khi giao tiếp, đi ều không thể thi ếu được đó là s ự t ự tin, t ự tin v ề b ản thân
và tự tin về lời nói của mình. Đừng nên tỏ ra quá r ụt dè, thi ếu t ự tin... Đi ều
đó không có lợi cho việc giao tiếp của b ạn.

•

Nếu có cuộc gặp mặt hay một cuộc hẹn trước v ới m ột ai đó thì b ạn nên
chuẩn bị cho mình một tâm lý thoải mái, s ẵn sàng và có th ể chu ẩn b ị tr ước
chủ đề mà bạn sẽ trao đổi. Như vậy sẽ mang đến cho b ạn s ự t ự tin, ch ủ
động trong lần giao tiếp đó.

•

Một yếu tố tuy nhỏ nhưng có tác dụng rất lớn đến hi ệu qu ả giao ti ếp c ủa
bạn - đó là trang phục. Bạn nên chú ý đến cách ăn m ặc c ủa mình, không
nên ăn mặc quá kệch cỡm, hở hang hay quá luộm thuộm - bởi dù bạn có
nói hay đến đâu thì qua vẻ không lịch s ự c ủa b ạn cũng đã khi ến ng ười
khác mất cảm tình ngay từ giây phút đầu tiên.

Làm gì khi giao tiếp có nh ững bất đồng v ề quan đi ểm?
Không phải lúc nào bạn và đối tượng giao tiếp cũng có cùng quan điểm về một vấn đề nào đó.
Mỗi người một suy nghĩ, trước một vấn đề mỗi người sẽ có cách nhìn nhận khác nhau. Vậy
trong những lúc như vậy bạn sẽ làm gì?

Không nên có phản ứng. Bạn không nên có phản ứng gay gắt ngay t ừ đầu. Mà
nên dành thời gian để suy nghĩ về đi ều đã nói và hi ểu c ảm giác c ủa ng ười nói
trước khi bạn đáp lại. Hãy đợi đến khi b ạn có đủ thông tin để tránh đưa ra nh ững
giả thuyết sai.
Không nên chỉ chích hay phê phán: Quan điểm của mỗi người còn phụ thu ộc
vào rất nhiều các yếu tố như: nhận thức, trình độ hi ểu bi ết, tính cách....c ủa m ỗi
người. Vì vậy, chẳng có gì phải căng th ẳng n ếu ai đó không đồng quan đi ểm v ới
mình. Nếu quan điểm của mình là tích c ực thì c ũng không nên ch ỉ chích hay phê
phán, xem thường, chế nhạo suy nghĩ, quan đi ểm c ủa ng ười khác. Hãy trao đổi
dần dần sẽ có lúc bạn và người đó sẽ hi ểu nhau h ơn.
16


Không nên chung chung. Không nên nói một cách chung chung mà nên nói cụ
thể, tập trung vào chủ đề đang thảo luận. Không chuy ển ch ủ đề cho t ới khi gi ải
quyết xong.
Sử dụng các câu bắt đầu bằng đại từ “tôi”. Những câu bắt đầu bằng đại từ
“tôi” có thể giúp bạn diễn t ả được cảm giác, thái độ, mong mu ốn c ủa b ạn. S ử
dụng các thông điệp “tôi” sẽ giúp bạn tránh người khác có c ảm giác b ạn đang t ấn
công họ. Ví dụ, nói “Tôi cảm thấy không được hài lòng…” sẽ có tác dụng tích cực hơn
là nói: “Bạn làm tôi không được hài lòng…” Hoặc "Tôi nghĩ rằng, nên làm theo cách này sẽ có
hiệu quả hơn..." sẽ có tác dụng tích cực hơn là nói "Bạn hãy làm theo phương án
này..." Với cách sử dụng câu tôi cho phép bạn th ể hi ện c ảm giác c ủa mình mà
không có sự chỉ trích trực tiếp vào người khác.

Cách giao tiếp trong vấn đề tình dục và cách th ương l ượng v ới b ạn tình?
Về tình dục
•

Khi thảo luận về việc không sinh hoạt tình d ục và tình d ục an toàn .

Bản thân bạn có quyền quyết định bạn mu ốn sinh ho ạt tình d ục hay không.
Nếu bạn quyết định bạn không muốn sinh ho ạt tình dục thì hãy nói đi ều
này với người bạn của bạn. Nếu người ấy không tôn tr ọng quy ết định c ủa
bạn thì có nghĩa là anh ta/cô ta không tôn trọng bạn.

Nếu bạn quyết định mu ốn có quan hệ tình dục thì hãy chu ẩn bị th ời gian để
nói chuyện về nh ững gì bạn muốn trước khi bạn ti ến xa h ơn. Hãy th ảo lu ận
với bạn của bạn về các biện pháp tránh thai như dùng bao cao su để tránh
cho các bạn không có thai và không bị lây nhiễm các bệnh qua đường tình
dục.
•

Cần rõ ràng. Nếu bạn chưa rõ về những mong muốn của bạn trai/b ạn gái
của bạn, đặc biệt là những vấn đề liên quan đến tình d ục thì b ạn nên trao
đổi thẳng thắn, rõ ràng với bạn ấy để bi ết rõ hơn.

Nếu bạn cảm thấy chưa chắc ch ắn là đã s ẵn sàng cho "chuy ện ấy" thì hãy d ứt
khoát có câu trả lời là KHÔNG và D ỪNG L ẠI. Hãy chờ đợi cho tới khi bạn đã
thực sự sẵn sàng cho "chuyện ấy", t ốt nhất là sau khi đã k ết hôn.
•

Nếu bạn nhận đượ c lời đề nghị có quan hệ tình d ục thì nên có câu tr ả
lời rõ ràng và dứt khoát. Nếu bạn chưa sẵn sàng cho việc có quan hệ
tình dục thì đừng nên im lặng trước lời đề ngh ị đó. B ởi n ếu b ạn im l ặng có
thể sẽ khiến bạn của bạn hiểu "im lặng là đồng ý", nh ư v ậy vô tình b ạn đã
tự đẩy mình vào tình thế "khó xử". Nói không với quan hệ tình dục trước
17


hôn nhân và quan hệ tình dục không an toàn luôn là m ột quy ết định sáng

suốt.
Thương lượng với người bạn của mình
Bạn hãy thử đặt mình vào tình huống sau và suy ngh ĩ v ề cách th ương l ượng v ới
người bạn của mình.
Tuấn 19 tuổi, Lan 18 tuổi. Tuấn và lan yêu nhau đã được một năm. Trong một lần đi chơi chỉ có
hai người, Tuấn đã đề nghị quan hệ tình dục với Lan. Lan không muốn hai người có "chuyện đó"
khi chưa phải là vợ chồng. Mặc dù Lan đã từ chối nhưng Tuấn vẫn cố nài nỉ, để được quan hệ
tình dục với cô. Tuấn còn đưa ra lý do các lý do để thuyết phục Lan, như: Vì anh rất yêu em.
Đằng nào chúng ta cũng cưới nhau. Em hãy chứng minh tình yêu của em dành cho anh đi....Nếu
bạn là Lan, bạn sẽ nói với Tuấn như thế nào để từ chối hoặc trì hoãn việc quan hệ tình dục?
Để câu trả lời của bạn có tính thuyết ph ục và thay đổi được tình th ế theo
mong muốn của mình, bạn có thể làm theo các b ước sau:
1. Trước tiên, bạn cần nói rõ, ý kiến quan đi ểm c ủa b ạn v ới Tu ấn là: Không quan
hệ tình dục trước hôn nhân.
2. Nếu Tuấn vẫn cố gắng nài nỉ để có quan h ệ tình d ục thì b ạn hãy kh ẳng định l ại
là: Bạn không muốn làm chuyện đó khi hai người chưa ph ải là v ợ ch ồng và hãy
đưa ra các lý do để thuyết phục bạn trai.
Các lý do mà bạn có th ể nói với bạn ấy là:
•

Bây giờ em chưa thực sự sẵn sàng cho chuyện ấy!.

•

Em chỉ làm chuyện đó khi chúng ta đã kết hôn!.

•

Quan hệ tình dục không an toàn có thể dẫn đến mang thai ngoài ý muốn và em không
muốn điều đó xảy ra!.

3. Nếu Tuấn vẫn đưa ra các lý do để thuy ết phục, b ạn có th ể nói: " Em biết, anh rất
yêu em nhưng chúng ta nên chờ đợi cho tới khi chúng ta trở thành vợ chồng..." Hoặc có thể
trì hoãn: "Bây giờ em muốn trao đổi với anh quan điểm của em về vấn đề này"....
4. Nếu Tuấn vẫn đang trong tình trạng bị kích thích m ạnh b ởi ham mu ốn tình d ục,
hãy tìm cách để phân tán tư tưởng bằng cách h ướng b ạn ấy sang m ột ch ủ đề
khác hoặc thay đổi không gian. Bạn có th ể nói v ới b ạn ấy:
•

Hôm nay chúng ta đi chơi rất vui, nhưng bây giờ đã đến lúc phải đi về, chắc mọi người ở
nhà đang đợi!.
18


•

Anh ơi! Em muốn đến nơi khác. Ở đây vắng vẻ quá, em rất sợ!

•

Bây giờ em rất muốn ăn một thứ gì đó, chúng ta thử đi kiếm xem có gì ăn được không?

Trong từng hoàn cảnh không chỉ trong v ấn đề v ề tình d ục mà trong t ất c ả m ọi v ấn
đề của cuộc sống, chúng ta đều cần phải có nh ững th ương l ượng. Bi ết cách giao
tiếp tốt, biết cách thương lượng sẽ giúp b ạn gi ảm được nh ững nguy c ơ, h ậu qu ả,
đe doạ tới sức khoẻ, tính mạng, tương lai c ủa b ạn, giúp b ạn đương đầu t ốt h ơn
với hoàn cảnh của mình. Qua đó còn th ể hi ện được tính cách kiên định c ủa b ạn
và làm cho đối tượng giao ti ếp hi ểu bạn h ơn.
Một khía cạnh quan trọng của giao tiếp tốt trong quan h ệ là kh ả n ăng
thương lượng với bạn của mình. Nếu bạn suy nghĩ đến vi ệc có quan h ệ tình

dục, trước tiên bạn phải nghĩ đến sức khoẻ tình d ục c ủa b ản thân b ạn đã và
hiểu đượ c hàng loạt hậu quả tiềm tàng c ủa hành động quan h ệ tình d ục.
Trước khi bạn tiến xa hơn, hãy đảm bảo là b ạn đã cân nh ắc xem h ết m ọi
vấn đề và thảo luận với người bạn kia. Đây là ba tr ường h ợp tình d ục ph ức
tạp và một số giải pháp để giải quy ết:
Trường hợp #1: Hùng tính đến chuyện quan hệ tình dục nhưng anh ta thấy không thoải mái
khi nói chuyện về việc đó với vợ chưa cưới.
Lời khuyên của chúng tôi là: Hãy mạnh dạn trao đổi thẳng thắn với cô ấy v ề
vấn đề bạn đang quan tâm! Nếu bạn không trao đổi v ới v ợ ch ưa c ưới c ủa b ạn v ề
tình dục thì làm sao bạn có th ể c ảm th ấy tho ải mái khi làm chuy ện ấy được?
Có thể bạn cảm thấy nói về tình dục rất ngượng ngùng và "mặc kệ" để việc đó sẽ xảy ra "tới
đâu hay tới đó".
Đừng nên như vậy! Nói về tình dục thực s ự giúp b ạn hi ểu và tin t ưởng l ẫn nhau
vì nó thể hiện các bạn tôn trọng ý ki ến của nhau. Nh ưng đi ều r ất quan tr ọng là
thảo luận về tình dục trước có thể giúp b ạn có quy ết định t ốt h ơn. H ơn n ữa, n ếu
bạn quyết định bắt đầu có quan hệ tình dục b ạn ph ải l ập k ế ho ạch tr ước để b ảo
vệ các bạn không có thai ngoài ý mu ốn và không bị các lây nhi ễm các b ệnh qua
đường tình dục. Nhớ là: luôn thống nhất dùng bao cao su để b ảo v ệ c ả hai
trước khi mọi việc đi quá xa!
Trường hợp #2: Bạn của bạn không muốn dùng bao cao su.
Lời khuyên của chúng tôi là: Một số người có rất nhiều lý do về việc tránh dùng
bao cao su khi có quan hệ tình dục. Chu ẩn bị tr ước cho b ản thân b ạn v ới vi ệc
thảo luận có sử dụng bao cao su là r ất t ốt.
Ví dụ, nếu cô ấy nói: “Thế thì chẳng còn lãng m ạn gì n ữa”, b ạn có th ể nói:" Không
19


những không lãng mạn mà còn t ồi tệ hơn n ếu chúng ta không s ử d ụng bao cao
su vì chúng ta có thể bị mắc các b ệnh lây truy ền qua đường tình d ục và mang
thai ngoài ý muốn.

Nếu anh ta nói: “Với bao cao su anh không th ấy có c ảm giác thích” hãy nói v ới
anh ta là: “ Thậm chí anh còn không có c ảm giác h ơn n ếu anh không dùng bao
cao su vì chúng ta sẽ không quan hệ tình dục!”
Nếu cô ấy nói: “Nhưng em không có bệnh, hãy nhìn xem em kho ẻ m ạnh th ế nào”,
hãy nói với cô ấy: “Anh chỉ muốn đảm b ảo c ả hai chúng ta cùng gi ữ được kho ẻ
mạnh thôi mà”.
Nhớ là: “không có bao cao su, không quan hệ tình dục!”

Trường hợp #3: Thu đã có quan hệ tình dục, nhưng giờ đây cô ấy nhận ra rằng có quan hệ
tình dục với cô ấy là quá sớm và cô ấy không muốn chuyện ấy lặp lại nữa.
Lời khuyên của chúng tôi là: Muộn còn hơn không! Chỉ vì bạn đã quan hệ tình
dục một hoặc hai lần không có nghĩa là b ạn ph ải l ặp đi l ặp l ại vi ệc ấy. Nói “không”
với việc ôm, hôn, hoặc quan hệ tình d ục b ất cứ lúc nào là bình th ường không k ể
đến những gì bạn đã làm trước đây.
Cốt lõi vấn đề ở đây là bạn phải cứng rắn, rõ ràng v ề c ảm giác c ủa b ạn và nh ững
gì bạn muốn cho tương lai. Nếu người bạn c ủa b ạn c ố ép b ạn, hãy c ứng r ắn lên
và nhắc lại: Em không muốn tiếp tục chuyện ấy với anh. Bất cứ người nào
yêu bạn yêu thực sự thì họ sẽ tôn tr ọng mong mu ốn c ủa b ạn! Nhớ là: Việc chọn
không quan hệ tình dục không bao giờ là quá muộn!

KỸ NĂNG QUAN HỆ
KỸ NĂNG QUAN HỆ - GIỮ MỐI QUAN HỆ KHÉO LÉO

20


Những mối quan hệ tốt nhất là những m ối quan hệ phát
triển theo thời gian với người mà b ạn thực s ự quan tâm
đến. Hãy hiểu rõ một người trước khi bạn đi đến quy ết
định quan trọng nào liên quan tới sự cam k ết của b ạn

trong quan hệ với người đó. Sau đây là một s ố ý t ưởng
phổ biến về các mối quan hệ và một số hướng dẫn giúp
bạn bắt đầu có những mối quan hệ “khéo léo”.
Ý tưởng
1. Bạn sẽ có khả năng thay đổi cách cư sử c ủa ng ười
khác nếu bạn đủ kiên nhẫn.
2. Nếu một người có sự thân mật gần gũi với b ạn có
nghĩa là người đó đã thực sự quan tâm tới bạn.
3. Đối với bạn sẽ không có ai tốt hơn ng ười đó nếu các b ạn chia tay.
Hướng dẫn
1. Hãy để cho mối quan hệ phát triển theo th ời gian.
2. Đừng cảm thấy bị sức ép, hãy để m ối quan h ệ ti ến tri ển cho t ới khi b ạn c ảm
thấy sẵn sàng.
3. Đừng cho phép bản thân bạn bị dụ dỗ tới nh ững hành vi mà làm b ạn c ảm th ấy
không được thoải mái.
4. Hãy dành thời gian với người kia trước tiên là trong cùng nhóm đã.
5. Phải biết được bạn mong chờ điều gì trong m ối quan h ệ đó và thành th ật nói
chuyện với nhau về những điều bạn mong mu ốn tr ước khi đi xa h ơn n ữa.
Có những cách thành công và thất b ại để gi ữ các m ối quan h ệ và tình yêu c ủa
bạn. Điều quan trọng là bạn phải xác định được nh ững l ựa ch ọn quan h ệ t ốt,
“khéo léo” để bạn có thể có những m ối quan h ệ h ạnh phúc, lành m ạnh cho cu ộc
sống của bạn! Hãy xem bảy nguyên tắc c ủa m ối quan h ệ “khéo léo” d ưới đây:
Bảy Nguyên tắc của Mối quan hệ Khéo léo
Nguyên tắc 1: Tìm người hợp với mình. Hãy tìm nh ững s ở thích chung.
Những người có mối quan hệ hạnh phúc nh ất thường có r ất nhi ều đi ểm chung.
Họ thường là những người có độ thông minh như nhau và có chung s ở thích.
Nếu bạn có mối quan hệ “khéo léo” b ạn s ẽ phát hi ện ra các b ạn có đi ểm gì
chung. Khi có những mối quan hệ t ốt, ng ười ta th ường thích cùng nhau làm các
việc và cùng nhau chuyện trò. Người này th ấy ng ười kia r ất thú v ị và d ễ ch ịu.
Nhớ là: Sở thích chung là điều bắt buộc phải có!

21


Nguyên tắc 2: Chú ý tới giá trị
Các mối quan hệ thường có những r ắc rối lớn n ếu nh ững giá tr ị c ơ b ản không
được chia sẻ cùng nhau. Bước quan trọng đầu tiên là b ạn ph ải xác định được giá
trị riêng của bản thân bạn. Hãy dành một chút th ời gian ngh ĩ v ề nh ững ni ềm tin
và giá trị sâu sắc nhất của bạn về cuộc s ống – v ề vi ệc đối x ử v ới b ạn bè nh ư th ế
nào, về việc bạn muốn được đối xử như thế nào, về những mối quan hệ gia đình
của bạn, về sự chân thật, về những gì b ạn cho là đúng, là sai, v ề r ượu, v ề tình
dục. Sau khi xác định rõ những giá trị đó r ồi b ạn c ần bi ết xem ng ười b ạn c ủa b ạn
có cùng chung những giá trị đó với bạn không và có tôn tr ọng những giá trị c ủa
bạn không. Nhớ là: Những giá trị là rất quan trọng!
Nguyên tắc 3: Đừng cố thay đổi ng ười kia
Đôi khi người ta yêu với ý tưởng là mu ốn ng ười yêu s ẽ nh ư th ế nào ch ứ không
phải họ thực sự là người th ế nào. Có lúc m ột ng ười tin là h ọ có th ể “s ửa” ho ặc
"cảm hoá” được người kia. Bạn đừng ngốc nghếch tin vào đi ều này! S ự th ực c ủa
mối quan hệ là thế này: Những gì bạn th ấy s ẽ là những gì b ạn có được! M ột m ối
quan hệ hay một tình bạn mà một người c ố thay đổi ng ười kia thành ng ười khác
thì kết thúc sẽ bị thất bại. Nhớ là: Những gì bạn thấy sẽ là những gì bạn có được!
Nguyên tắc 4: Đừng cố thay đổi bản thân mình
Bạn không nên cố trở thành mẫu người mà người b ạn của b ạn mu ốn. Đi ều quan
trọng hãy là chính bản thân bạn. Đừng gi ả v ờ làm nh ững đi ều b ạn thích, không
thích, những giá trị của bạn, niềm tin của b ạn là nh ững gì đó khác v ới th ực t ế.
Hãy là “chính bạn” và tìm những ng ười thích b ạn v ới nh ững gì b ạn có là đi ều
quan trọng cho mối quan hệ t ốt. N ếu b ạn th ấy b ạn ph ải thay đổi cho phù h ợp v ới
người kia thì bạn đã phát hi ện ra dấu hiệu nguy hi ểm r ồi. Nh ớ là, không có ai
hoàn hảo. Tất cả chúng ta đều có những thi ếu sót. Đi ều này không có ngh ĩa là
bạn không muốn có thay đổi hay tiến b ộ mà b ạn mong mu ốn cho b ản thân mình.
Nhớ là: Hãy trung thực với bản thân bạn!

Nguyên tắc 5: Hãy trông đợi việc giao tiếp t ốt và đừng ch ạy tr ốn xung đột
Hãy nói về những sự khác biệt và xung đột trong quan h ệ yêu đương. Đừng né
tránh. Đừng giữ yên lặng và cho rằng nh ư v ậy s ẽ t ốt h ơn. Làm th ế nào để giao
tiếp với nhau và giải quyết các xung đột s ẽ đưa đến thành công r ất l ớn trong
tương lai và sự thoải mái mà bạn muốn có trong quan h ệ v ới ng ười nào đó. Nh ớ
là: xung đột là không thể tránh kh ỏi trong trong b ất c ứ m ối quan h ệ thân thi ết nào.
Hay có một cách khác là - mọi người đều đấu tranh. Nh ưng s ự khác nhau gi ữa
mối quan hệ hạnh phúc và không hạnh phúc là b ạn đấu tranh nh ư th ế nào. Đấu
tranh chính đáng là cái gì đó m ọi người có th ể h ọc h ỏi. Nhi ều ng ười ng ồi yên
lặng khi họ bực tức và sau đó thì “bùng n ổ” v ới t ất c ả s ự b ức xúc c ủa h ọ. Gi ải
22


quyết sự khác biệt và xung đột khi mới xuất hiện sẽ t ốt h ơn. Hãy t ự h ỏi b ản thân
bạn: bạn xử lý sự tức giận như thế nào? B ạn c ủa b ạn xử lý sự t ức gi ận nh ư th ế
nào? Nhớ là: Đừng né tránh xung đột!
Nguyên tắc 6: Đừng trêu đùa, ép bu ộc hay lôi kéo
người khác
Như người ta nói – đừng trêu đùa hay lôi kéo người
khác. Nếu bạn tìm kiếm một tình bạn thực s ự hay m ột
người bạn trai, bạn gái thực sự thì m ối quan h ệ c ủa các
bạn phải dựa trên sự chân thật, tính chính trực và thật
thà. Đừng lôi kéo người khác làm những gì b ạn mu ốn (ví d ụ b ằng vi ệc làm cho
họ ghen tức). Một mối quan hệ có giá trị là mối quan h ệ th ực s ự không d ựa trên
sự lừa dối, trò đùa hay sự lôi kéo. Nh ớ là: Hãy chân thật!
Nguyên tắc 7: Quyết định xem bạn muốn được đối xử nh ư thế nào
Hãy tạo ra một chuẩn mực mà bạn muốn được đối xử và chuy ện trò nh ư th ế nào.
Nếu một người nói chuyện với thái độ không tôn tr ọng b ạn thì h ọ c ũng s ẽ không
đối xử với bạn theo cách tôn trọng. Đừng bao giờ kiếm lý do hay b ỏ qua cho các
hành vi xấu xa. Bạn cũng nên trông ch ờ sự tôn tr ọng c ủa ng ười b ạn c ủa b ạn đối

với bạn về vấn đề ngôn ngữ, rượu và tình d ục. Nh ớ là: Hãy mong muốn sự tôn
trọng!

KỸ NĂNG RA QUYẾT ĐỊNH
Chẳng ai có quyết định đúng đắn ở tất cả mọi lúc. Nhưng nếu bạn có các kỹ
năng ra quyết định và biết cách phát triển các kỹ năng đó, bạn có thể làm cho c ơ
hội thành công trong cuộc sống của bạn tăng lên. Vậy kỹ năng ra quyết định là
gì? Các bước để thực hiện quyết định của bạn như thế nào? Trang này, chúng ta
sẽ cùng nhau đề cập về vấn đề này.
Kỹ năng ra quyết định là gì?

Kỹ năng ra quyết định là một loạt các kết luận và hoạt động của bản thân để đưa
ra một quyết định đảm bảo đạt được một kết quả nào đó theo mong muốn của
bản thân. Những người thành công thích cảm giác tự tin do biết cách lựa ch ọn
khôn ngoan thích hợp. Cùng với việc rèn luyện, bạn có thể cải thiện kh ả n ăng
đưa ra những quyết định tốt cho mình trong mọi lĩnh vực của cuộc sống - riêng
tư, tài chính và nghề nghiệp - vì cuộc sống bao gồm rất nhiều quyết định và
những lựa chọn tốt nhất là chìa khoá cho sự thành công của bạn.
Khả năng đưa ra quyết định tốt có thể giúp bạn:
•

Đạt được mục đích ở nơi làm việc và trong cuộc sống riêng tư.
23


•

Tránh được những sai lầm có thể để lại hậu quả không t ốt cho b ạn.

Với vị thành niên, đưa ra một quyết định chín ch ắn là r ất có l ợi và đó là m ột trong

những dấu hiệu bạn đã trở thành người lớn. Cho dù b ạn đang h ọc, đang làm
việc, kiếm tiền hay đang đi chơi cùng bạn bè thì đi ều quan tr ọng là v ẫn ph ải ngh ĩ
về những hậu quả trước khi bạn đưa ra một quy ết định. Sau đây là m ột ví d ụ:
Hãy tưởng tượng bạn đang đi chơi cùng bạn bè, một người bạn mời bạn một
điếu thuốc lá, bạn sẽ từ chối hay nhận l ời mời? Ho ặc vào m ột ngày ngh ỉ cu ối
tuần, một nhóm bạn bè đến rủ bạn đi uống rượu, bạn sẽ từ ch ối? nh ận l ời? Hay
bạn phải nghĩ đến một giải pháp nào đó?
Cuộc sống là vậy đó! Chúng ta luôn ph ải đưa ra quy ết định và ph ải có trách
nhiệm với quyết định của mình. Quyết định là quá trình l ựa ch ọn b ạn ph ải làm gì
bằng việc xem xét các hậu quả của những lựa ch ọn khác nhau mà có th ể x ảy ra.
Các bước để đưa ra một quyết định

Trong cuộc sống, chúng ta thường xuyên ph ải đưa ra các quy ết định c ủa b ản
thân. Quyết định có thể sẽ rất đơn giản, chỉ c ần m ột "tích t ắc" là chúng ta đã có
thể cho "ra đời" một quyết định đúng. Ví dụ nh ư: s ẽ quy ết định hôm nay mình
phải mặc bộ quần áo nào đến trường? Nhưng cũng có nh ững quy ết định r ất
phức tạp đời hỏi chúng ta phải suy nghĩ, có th ể hàng ngày hàng gi ờ và đôi khi
còn cần phải tham khảo các ý kiến từ những ng ười khác. Vậy với những quyết
định phức tạp thì bạn sẽ làm gì để đưa ra m ột quy ết định chín ch ắn cho
mình? Trong trường hợp này, bạn hãy tham kh ảo và làm theo nh ững "n ấc b ước"
sau đây:
Bước 1: Hiểu vấn đề
•

Bạn phải quyết định điều gì?

•

Đảm bảo là bạn phải tập trung chính xác vào v ấn
đề mà gây ra sự rắc rối.

Bước 2: Nhận định các giải pháp
•

Những lựa chọn của bạn là gì?

•

Nghĩ đến các cách mà bạn có thể giải quyết được v ấn đề.

•

Tham khảo ý kiến từ những người khác, có th ể là b ố m ẹ, th ầy cô, b ạn bè
hoặc những người mà bạn cảm thấy tin tưởng.
24


•

Lắng nghe những ý kiến góp ý và phân tích trên c ơ s ở th ực t ế c ủa b ản
thân.

Bước 3: Đưa ra các lý lẽ tán thành và ph ản đối c ủa m ỗi l ựa ch ọn
•

Lựa chọn một số giải pháp thực thi.

•

Suy nghĩ và so sánh đến ưu điểm, nhược đi ểm của từng gi ải pháp.

•

Xác định hậu quả tiềm tàng và các kết quả có th ể đạt được cho m ỗi l ựa
chọn và ảnh hưởng của nó đối với người khác.

Bước 4: Quyết định đâu là giải pháp tốt nh ất, sau đó làm theo gi ải pháp đó
•

Kết hợp tất cả các thông tin để quyết định đâu là sự l ựa ch ọn t ốt nh ất.

•

Quyết định và thực hiện.

•

Chịu trách nhiệm về quyết định và hành động c ủa mình.

Một số quyết định làm và không làm:
•

Trung thực trong việc xác định và đánh giá v ấn đề

•

Chấp nhận trách nhiệm cho các quyết định trong cu ộc s ống c ủa mình

•

Sử dụng thời gian một cách khôn ngoan khi b ạn quy ết định – S ử d ụng t ối
đa thời gian mà bạn cần để không tạo thêm v ấn đề mới

•

Có sự tự tin trong khả năng đưa ra quyết định c ủa mình – và kh ả n ăng h ọc
hỏi từ những sai lầm của bạn nữa.

Không làm:
•

Có những mong muốn không thực tế cho b ản thân b ạn – ch ắc ch ắn s ớm
hay muộn bạn cũng sẽ có quyết định sai

•

Có quyết định “trong chốc lát” tr ừ khi th ật c ần thi ết. Thay vào đó hãy tuân
thủ theo 4 bước khi đưa ra quyết định

•

Hành động không cần thiết khi phương h ướng hành động t ốt nh ất là không
25