bài thi vận dụng kiến thức liên môn đạt giải ba quốc gia năm 2016

Cuộc thi vận dụng kiến thức liên môn để giải quyết
Các tình huống thực tiễn dành cho học sinh trung học

—&–

- Sở Giáo dục và Đào tạo tỉnh Điện Biên
- Trường THPT Trần Can
- Địa chỉ: Tổ 7 - Thị Trấn Điện Biên Đông - Tỉnh Điện Biên
- Điện Thoại: 02303891297
- Email:
Học sinh: Lò Văn Phái
Ngày sinh:

17/9/1997

; Lớp 12c9

Năm học: 2015 - 2016


MỤC LỤC
Nội dung

Trang

1. Tên tình huống…………………………………................ ... .. ..........2
2. Mục tiêu giải quyết tình huống………………….............. ......... ......2
3. Tổng quan về các nghiên cứu liên quan đến việc giải quyết tình
huống................................................................................................3
4. Giải pháp giải quyết tình huống ……………………........... .......... .4
5. Thuyết minh tiến trình giải quyết tình huống……..........................5

6. Ý nghĩa của việc giải quyết tình huống……………........................10

1. Tên tình huống
2


" BIỆN PHÁP KHẮC PHỤC TÌNH TRẠNG KHAI THÁC BỪA BÃI RỄ
CÂY SIM TÍM TẠI HUYỆN ĐIỆN BIÊN ĐÔNG "
2. Mục tiêu giải quyết tình huống
* Đặt vấn đề:
Trong thời gian qua, ở huyện Điện Biên Đông xảy ra hiện tượng thu mua rễ cây
Sim Tím một cách ồ ạt, có nhiều đầu buôn đến thu mua ở nhiều hộ gia đình
trong huyện. Cây Sim Tím được đào chỉ để lấy rễ, giá 1 kg rễ khoảng 1500 đồng
đến 2000 đồng, rễ cây Sim Tím được chặt nhỏ thành từng đoạn từ 3 đến 4cm
trước khi đem bán, những đồi cây Sim Tím quanh vùng nhanh chóng mất đi chỉ
để lại những hố đất là dấu vết của việc khai thác Sim Tím bừa bãi, tình trạng này
gây ảnh hưởng rất xấu tới môi trường sinh thái. Mặt khác, tầm gửi trên cây Sim
Tím là một bài thuốc dân gian quý của đồng bào dân tộc Thái, tuy nhiên hiện
nay đang dần bị mai một do việc khai thác quá mức cây Sim Tím làm cho số
lượng tầm gửi ngày càng khan hiếm. Vì vậy, chúng em đã đặt ra câu hỏi:
- Làm thế nào để khắc phục tình trạng khai thác bừa bãi rễ cây Sim Tím?
- Giải pháp để bảo tồn bài thuốc quý của đồng bào dân tộc Thái – sử dụng tầm
gửi sống kí sinh trên cây Sim Tím làm thuốc chữa bệnh?
- Liệu có thể cấy ghép tầm gửi để hạn chế nguồn thuốc phụ thuộc vào tự nhiên?
- Liệu có thể xây dựng một giải pháp lâu dài cho tương tai, giải quyết được gốc
rễ của vấn đề này?
* Mục tiêu giải quyết:
Vận dụng một số kiến thức liên môn để đưa ra các biện pháp khắc phục tình
trạng khai thác bừa bãi rễ cây Sim Tím tại địa phương, góp phần bảo vệ thảm
thực vật, bảo vệ tài nguyên môi trường, hạn chế nạn “chảy máu” tài nguyên cây

thuốc ở địa phương nói riêng và cả nước nói chung. Đồng thời góp sức bảo tồn,
gìn giữ và phát triển bài thuốc quý của đồng bào dân tộc Thái.
3. Tổng quan về các nghiên cứu liên quan đến việc giải quyết tình huống
* Cơ sở lí luận:
3


Khái niệm về cây Tầm Gửi: Tầm gửi hay tằm gửi hoặc chùm gửi (danh pháp
khoa học là loran thaceae) là một họ thực vật có hoa, được các nhà phân loại
học công nhận rộng khắp. Tùy thuộc vào cây chủ mà có nhiều loại cây tầm
gửi khác nhau, mỗi loại có những đặc tính và công dụng riêng biệt.
Kĩ thuật ghép cành cây trồng: Ghép là hình thức lấy một bộ phận (cành,
chồi, ngọn gọi là cành ghép) của cây này ghép vào một bộ phận của cây khác
(thường là gốc – gọi là gốc ghép) để tạo một cá thể mới mang đặc điểm chung
của cả hai các thể.
Đặc điểm của cây Sim Tím: Cây Sim Tím còn có tên gọi khác là Hồng Sim,
Đào Kim Phượng, theo phiên âm tiếng thái là Co Té, khoa học là Rhodomyrtus
tomentosa thuộc họ sim (Myrtaceae).

Cây Sim Tím
Ở Việt Nam Sim Tím là loài cây quen thuộc mọc ở khắp các tỉnh vùng
trung du và vùng núi thấp bao gồm 12 chi 60 loài. Cây Sim Tím là cây bụi cao
khoảng 1 - 3m, mọc tự nhiên và sinh trưởng nhanh, trong diễn thế sinh thái loài
thực vật này có vai trò quan trọng trong việc khôi phục thảm thực vật và phủ
nhanh đất trống đồi núi trọc.
* Cơ sở thực tiễn
Nước ta là một nước nhiệt đới có nhiều rừng, tập trung nhiều thành phần
dân tộc sinh sống, có nhiều nền văn hóa đặc sắc khác nhau. Kiến thức bản địa
trong việc sử dụng các cây làm thuốc cũng rất đa dạng và phong phú. Tuy nhiên
4

hiện nay số lượng cây thuốc trong tự nhiên đang dần cạn kiệt do khai thác qua
mức và chặt phá rừng bừa bãi. Do đó việc bảo tồn cây thuốc, phát triển nhân
giống cây thuốc và giữ gìn những bài thuốc quý là một trong những vấn đề quan
trọng.

Phơi rễ Sim Tím dọc vỉa hè

Chặt nhỏ rễ Sim Tím

Huyện Điện Biên Đông – tỉnh Điện Biên là địa bàn cư trú của nhiều đồng
bào dân tộc, trong đó đồng bào dân tộc Thái chiếm 38% dân số trong huyện.
Trải qua thời gian dài sinh sống và phát triển và bằng những quan sát thực tế,
người Thái đã biết sử dụng nhiều loại cây cỏ trong rừng làm thuốc chữa bệnh.
Tầm gửi mọc trên cây Sim Tím có công dụng chữa bệnh rất tốt, hiệu quả cao,
không có tác dụng phụ. Do đó cần có nhiều biện pháp bảo tồn và phát triển bài
thuốc quý này.
Để có thể đưa ra các biện pháp khắc phục tình trạng khai thác bừa bãi rễ cây sim
tím trong địa bàn huyện cần vận dụng kiến thức của nhiều môn học:
- Trong môn Toán học:
Tính tỉ lệ phần trăm những nguyên nhân gây ra tình trạng khai thác bừa bãi rễ
cây Sim Tím và công dụng của việc sử dụng tầm gửi sống kí sinh trên cây sim
tím làm thuốc chữa bệnh trong đồng bào dân tộc thông qua phiếu khảo sát.
- Trong môn Vật lí: Các bước sơ chế và bảo quản tầm gửi Sim Tím làm thuốc
chữa bệnh.
- Trong môn Hóa học: Nghiên cứu thành phần hóa học trong Tầm gửi của cây
5

Sim Tím để khẳng định công dụng chữa bệnh của loại Tầm gửi này.
- Trong môn Sinh học: Vai trò của cây Sim Tím trong diễn thế sinh thái đối với
quá trình phát triển và phục hồi tài nguyên rừng. Đặc điểm sinh thái của cây Sim
Tím.
- Trong môn nghề làm vườn phổ thông lớp 11: Vận dụng kĩ thuật ghép mắt
trong môn nghề làm vườn để tiến hành ghép mắt Tầm gửi trên cây Sim Tím, hạn
chế việc phụ thuộc vào nguồn nguyên liệu thuốc trong tự nhiên.
- Trong môn Địa Lí: Vận dụng quy luật thống nhất và hoàn chỉnh của lớp vỏ địa
lí trong xây dựng dựng hệ thống các giải pháp giải quyết vấn đề nghiên cứu.
- Trong môn Giáo dục công dân: Tuyên truyền, giáo dục, nâng cao ý thức của
người dân trong việc bảo vệ tài nguyên môi trường.

4. Giải pháp giải quyết tình huống trên
Trên cơ sở các nghiên cứu tổng quan đã được nêu ở mục 3 thì giải pháp chủ yếu
để giải quyết tình huống bao gồm:
- Thứ nhất: Tuyên truyền, nâng cao ý thức của người dân trong việc bảo vệ tài
nguyên, hạn chế nạn “chảy máu” tài nguyên cây thuốc quý của huyện.
- Thứ hai : Sử dụng tầm gửi trên cây Sim Tím làm thuốc chữa bệnh, làm rõ
thành phần và công dụng của thuốc.
- Thứ ba: Bảo tồn bài thuốc quý của đồng bào dân tộc Thái, tiến hành ghép mắt
trên cây Tầm Gửi để khắc phục tình trạng phụ thuộc nguồn thuốc vào tự nhiên.

5. Thuyết minh tiến trình giải quyết tình huống
Dựa trên những giải pháp đã định hướng ở phần 4, tiến trình giải quyết vấn đề
nghiên cứu như sau:
Thứ nhất: Tuyên truyền, nâng cao ý thức của người dân trong việc bảo vệ
tài nguyên, hạn chế nạn “chảy máu” tài nguyên cây thuốc quý của huyện.
Trước tiên nhóm đã tiến hành phiếu điều tra, khảo sát ý kiến của người dân về
6

nguyên nhân khai thác bừa bãi rễ cây Sim Tím theo mẫu sau:
PHIẾU THĂM DÒ Ý KIẾN CỦA NGƯỜI DÂN VỀ VẤN ĐỀ KHAI THÁC
RẾ SIM TÍM TẠI HUYỆN ĐIỆN BIÊN ĐÔNG
Để khắc phục tình trạng khai thác bừa bãi rễ cây Sim tím đang diễn ra tại huyện
Điện Biên Đông. Kính mong sự giúp đỡ của bà con hoàn thiện phiếu điều tra
sau:
TT

Họ và tên

Nơi
ở
(có thể
không ghi) (bản,
thôn)

Nguyên nhân khai thác rễ
Sim Tím

Lợi ích
kinh tế

Kém
hiểu
biết

Nguyên
nhân
khác (ghi

rõ)

Biết được
nguồn rễ khai
thác sử dụng
làm gì
Có
(ghi
rõ)

Ghi
chú

không

1
...
Sau khi thực hiện điều tra, khảo sát ở 3 bản Na Phát, Sư Lư và Lọong
Chuông với 215 người được khảo sát. Đây là những khu vực có tỉ lệ người dân
đào rễ Sim Tím mang bán nhiều nhất tại huyện thì kết quả thu được như sau:
91,3% nguyên nhân khai thác là vì lợi ích kinh tế, có 5.9% là do kém hiểu biết,
chỉ có 2,8% là do những nguyên nhân khác. Khi được hỏi về việc rễ sim tím
được khai thác để sử dụng để làm gì sau khi thu mua thì 95% người dân được
khảo sát không biêt, một số nhỏ cho rằng thu mua bán sang Trung Quốc. Thông
qua khảo sát chúng ta thấy rằng, nguyên nhân chính là do đời sống nhân dân còn
nhiều khó khăn nên đổ xô lên rừng để khai thác rễ Sim Tím bán, và người dân
cũng nhận thức chưa đủ về tác hại của việc khai thác rễ sim tím bừa bãi. Do đó,
chính quyền địa phương cần mở rộng công tác tuyên truyền, thông qua các buổi
họp thôn , bản, để người dân nhận thức được tác hại của việc khai thác rễ sim
tím hiện nay, lợi ích trước mắt là rất nhỏ nhưng tác hai lâu dài về sau này là rất

lớn, đồng thời đưa ra các biện pháp xử lí vi phạm hợp lí, phối hợp chặt chẽ hơn
với cơ quan quản lí tài nguyên môi trường. Xây dựng nông thôn mới, từng bước
7


cải thiện đời sống nhân dân.
Thứ hai: Sử dụng tầm gửi trên cây Sim Tím làm thuốc chữa bệnh, làm rõ
thành phần và công dụng của thuốc.
* Thành phần hóa học có trong tầm gửi Sim Tím
Những nghiên cứu đầu tiên về thành phần hóa học của tầm gửi cây Sim Tím
là các chất sắc tố với mục đích dùng trong các bài thuốc dân gian. Lấy khoảng
100g tầm gửi Sim Tím tươi về nghiền nát dùng dung môi etanol (40%) pha axit
clohidric (0,05mol/l) chiết xuất ở 40 oC, thời gian 8h giờ đã tách được 7,8% một
hỗn hợp ổn định trong ánh sáng và chịu sức nóng. Dùng nhựa xôp (giấy lọc) lọc
sạch, tách rửa với etanol 70% pha thêm 2% HCl rồi cho chất sắc tố có màu đỏ
tía, bền trong môi trường axit. Xác định cấu trúc của các chất sắc tố này gồm có:
Pelargonidin, biglucoside, Cyani-3-galactoside, Protein, gluxit, B1, B2, axit
stearic, quercitrin. Khi thủy phân nước tầm gửi cho: Tomentosin,
Pendunculagin, cusuarinin, Castalagin, các flavon - glucosid, malvidin 3glucosid, và hợp chất phenol, tanin, các axit hữu cơ...
Tác dụng dược lí và công dụng: Theo tài liệu Đông y, tầm gửi Sim Tím có rất
nhiều công dụng chữa bệnh, trong tầm gửi sim tím chứa nhiều chất tannin, a-xít
nicotinic, riboflavin (vitamin B2), flavonoic. Ngoài tác dụng sát khuẩn, các chất
này còn có tác dụng chống ô-xy hóa và trung hòa các gốc tự do trong cơ thể.
Chính vì vậy tầm gửi có thể đun dùng làm nước tắm cho phụ nữ sau khi sinh, có
thể sắc uống chữa bệnh tiêu chảy, kiết lị, bổ gan, mát thận, chữa bệnh tiểu đêm,
phụ nữ bị rối loạn kinh nguyệt… đều rất hiệu quả. Bên cạnh đó trong lá tầm gửi
có chứa nhiều chất Ellagi tannin khi kết hợp với các thành phần từ hoa, quả sim
để tạo thành một loại thuốc chữa trị bệnh viêm gan khá tốt. Để khảo sát công
dụng của bài thuốc sử dụng tầm gửi sống kí trên cây Sim Tím làm thuốc chữa
bệnh, chúng em đã tiến hành khảo sát ý kiến của những người trung tuổi trong 3

bản nêu trên trong độ tuổi từ 30 – đến 60 tuổi đã từng sử dụng loại thuốc này.

8


Tắm trẻ sơ sinh bằng nước Tầm Gửi Sim Tím
TTím

PHIẾU THĂM DÒ Ý KIẾN CỦA NGƯỜI DÂN VỀ TÁC DỤNG CỦA
TẦM GỬI SỐNG KÍ SINH TRÊN CÂY SIM TÍM TẠI HUYỆN ĐIỆN
BIÊN ĐÔNG
Để bước đầu khẳng định tác dụng của bài thuốc sử dụng tầm gửi sống kí sinh
trên cây Sim Tím làm thuốc chữa bệnh. Kính mong sự giúp đỡ của bà con hoàn
thiện phiếu điều tra sau:
Họ Và Tên
TT

(có thể không
ghi)

Nơi ở
(thôn,
bản)

Công dụng chữa bệnh
Rất tốt

Tốt

Bình

thường

Chưa sử
dụng

1
...
Kết quả khảo sát ý kiến người dùng (tiến hành khảo sát 180 người) như sau:
73% cho rằng loại thuốc này rất tốt, đặc biệt là những phụ nữ sau sinh đẻ nhận
thấy việc tắm loại thuốc này rất có lợi cho sức khỏe, 17% người dùng cho rằng
loại thuốc này tốt, 10% còn lại là bình thường và một số chưa sử dụng. Với quy
mô của vệc nghiên cứu còn nhiều hạn hẹp, nên công dụng của bài thuốc dân
gian cần được nghiên cứu nhiều hơn nữa.

- Thứ ba: Bảo tồn bài thuốc quý của đồng bào dân tộc Thái, tiến hành ghép
mắt Tầm Gửi trên cây Sim Tím để khắc phục tình trạng phụ thuộc nguồn
9


thuốc vào tự nhiên.
Bằng kiến thức học được trong môn nghề phổ thông, nhóm đã có ý tưởng
nuôi cấy tầm gửi sống kí trên cây Sim Tím. Công việc này có 2 ý nghĩa quan
trọng, thứ nhất có thể bảo vệ và duy trì được diện tích Sim Tím trong tự nhiên,
hạn chế tình trạng khai thác rễ bừa bãi. Thứ hai là có thể giải quyết được tình
trạng phụ thuộc vào nguồn nguyên liệu thuốc trong tự nhiên bởi tầm gửi mọc tự
nhiên cần mất rất nhiều thời gian và số lượng ít. Nhóm tiến hành ghép mắt tầm
gửi lên cây Sim Tím, các bước tiến hành như sau:
Bước 1: Lựa chọn cây ghép và mắt ghép
Lựa chọn cây sim tím dưới 2 năm tuổi, cây sinh trưởng khỏe, phát triển tốt,
không bị sâu bệnh nguy hiểm gây hại. Yêu cầu dụng cụ thiết yếu: Dây ghép

chuyên dụng (Sử dụng dây nilon chuyên dụng) dao ghép,cưa kéo cắt cành.
Yêu cầu mắt ghép: mắt ghép phải được lấy từ những cây tầm gửi mạnh khỏe,
không sâu bệnh, đảm bảo sức sinh trưởng tốt, có độ tuổi từ 2 - 4 tháng tuổi. Việc
ghép cành được tiến hành vào vụ xuân.
Bước 2: Tiến hành ghép
- Mở gốc ghép: Trên gốc ghép cách mặt đất 20 cm, dùng mũi dao rạch 2 đường
song song dài 2 cm và cách nhau 1 cm, sau đó chặn 1 đường ở phía dưới dùng
mũi dao tách lật vỏ lên trên rồi cắt bỏ mảnh vỏ đó.
- Lấy mắt ghép: dùng dao tách lấy một mảnh vỏ có mắt ngủ trên cành ghép.
- Đặt mắt ghép: đưa mắt ghép vào cửa sổ đã mở trên gốc ghép, dùng ni lông
buộc chặt mắt ghép.
Bước 3: Chăm sóc sau ghép
Tỉa bỏ mầm dại sau khi ghép, vặt bỏ toàn bộ các chồi bất định mọc ra trên gốc
ghép. Cắt dây ghép: Khi đợt lộc thứ 2 của mầm ghép thành thục, dùng dao sắc
cắt đứt dây ghép cuốn quanh vết ghép. Công việc này cần làm kịp thời và triệt
để không để day ghép thắt vào cành ghép. Tưới nước giữ ẩm: Sau khi ghép 3- 5
ngày, thường xuyên tưới nước giữ ẩm gốc cây.
10


Thu hoạch và bảo quản tầm gửi sim tím: Thời gian thu hoạch tốt nhất là vào
cuối mùa hạ sau khi tầm gửi đã phát triển tốt và đã già để đảm bảo về thành
phần các chất hóa học trong công dụng chữa bệnh. Khi thu hoạch chúng ta
không lấy toàn bộ tầm gửi mà vẫn để lại từ 4 - 5 nhánh và tiến hành chăm sóc
bón phân cho cây Sim Tím để đảm bảo cho tầm gửi phát triển tốt trong vụ sau.
Cách bảo quản: Tầm gửi sau khi thu hoạch xong được rửa sạch, cành và lá tầm
gửi được cắt thang đem phơi nắng già hoặc sao khô. Sau đó được bỏ vào túi
nilon buộc chạt rồi treo lên nơi khô ráo, thoáng mát, tránh để nơi ẩm mốc.

Tầm Gửi Sim Tím

Tầm gửi Sim Tím đã phơi
khô
6. Ý nghĩa của việc giải quyết tình huống

Trong thời gian gần đây, nhiều loại tài nguyên của nước ta vẫn còn được khai
thác một cách chưa hợp lí, gây ảnh hưởng xấu tới hệ sinh thái, môi trường, làm
“chảy máu” nguồn tài nguyên thiên nhiên quý của quốc gia. Tình trạng khai thác
bừa bãi rễ cây Sim Tím diễn ra ở nhiều tỉnh của nước ta như Lạng Sơn, Hòa
Bình, Lai Châu, Điện Biên..., trong tỉnh Điện Biên, hiện tượng này diễn ra ở
nhiều huyện như Tuần Giáo, Tủa Chùa, Điện Biên Đông, Mường Nhé. Trước
thực trạng đó, chúng em đã có ý tưởng đưa ra các giải pháp khắc phục tình trạng
này, ngoài biện pháp tuyên truyền nâng cao ý thức của người dân trong việc bảo
vệ tài nguyên môi trường, nhóm có ý tưởng nuôi cấy tầm gửi trên cây Sim Tím
làm thuốc chữa bệnh, vừa có thể giảm được tình trạng khai thác rễ Sim Tím bừa
bãi, vừa có thể bảo tồn được bài thuốc dân gian của đồng bào người dân tộc
Thái chúng em đã sắp mai một, mở ra một hướng mới trong bảo tồn và phát
triển một số loại cây thuốc của đất nước. Bên cạnh đó, thông qua việc thực hiện
11


đề tài giúp bản thân chúng em thực hành được những kiến thức được học trong
môn Nghề phổ thông và vận dụng các kiến thức thông qua các môn học để giải
quyết vấn đề hiện nay đang xảy ra tại huyện. Nếu có thể mở rộng diện tích nuôi
cấy tầm gửi và công dụng của cây thuốc này được công nhận rộng rãi thì đây
chính là phương án có thể giúp người dân miền núi quê em thoát nghèo bền
vững. Em sẽ cố gắng học tập để có thể thực hiện được ước mơ này.
Trên đây là thông tin, ý tưởng và chút hiểu biết về một số môn học của chúng
em. Mong rằng ý tưởng bảo vệ cây Sim Tím và nuôi cấy tầm gửi sống kí sinh
trên cây Sim Tím sẽ được mở rộng và thực hiện trong thực tiễn. Đề tài còn nhiều

hạn chế nên mong quý thầy cô thông cảm và cho chúng em lời khuyên chân
thành.
Chúng em xin chân thành cảm ơn!
Điện Biên Đông, ngày 31 tháng 01 năm 2016.

12