Truyền thuyết và lễ hội về lê lợi ở thanh hóa

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
---------------------------------------

MAI THỊ NHUNG

TRUYỀN THUYẾT VÀ LỄ HỘI VỀ LÊ LỢI
Ở THANH HÓA

LUẬN VĂN THẠC SĨ
Chuyên ngành: Văn học dân gian Việt Nam

Hà Nội - 2014


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
---------------------------------------

MAI THỊ NHUNG

TRUYỀN THUYẾT VÀ LỄ HỘI VỀ LÊ LỢI
Ở THANH HÓA

Luận văn Thạc sĩ chuyên ngành: Văn học dân gian Việt Nam
Mã số: 60.22.01.25

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. Đặng Thị Diệu Trang

Hà Nội - 2014

LỜI CẢM ƠN
Luận văn được hoàn thành tại Khoa Văn học – Trường Đại học Khoa
học xã hội và Nhân văn, ĐH Quốc gia Hà Nội.
Trong quá trình thực hiện luận văn, ngoài sự nỗ lực cố gắng của bản
thân, tôi luôn nhận được sự giúp đỡ tận tình của cô hướng dẫn khoa học TS.
Đặng Thị Diệu Trang.
Sự giúp đỡ của thầy cô khoa Sau đại học, Khoa Văn học – Trường Đại
học Khoa học xã hội và Nhân văn, ĐH Quốc gia Hà Nội.
Sự giúp đỡ của Sở Văn hóa Thể thao và Du lịch Thanh Hóa; Hội văn
học nghệ thuật tỉnh Thanh Hóa; Thư viện tỉnh Thanh Hóa; Phòng văn hóa
huyện Thọ Xuân – Thanh Hóa; Ban quản lý khu di tích Lam Kinh; Nhân dân
địa phương các xã thuộc huyện Thọ Xuân: TT Lam Kinh, Xuân Lam, Xuân
Lập, Xuân Lai, Xuân Trường.
Tôi xin được bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới TS. Đặng Thị Diệu Trang
cùng toàn thể các thầy cô trường Đại học Khoa học xã hội và Nhân văn, ĐH
Quốc gia Hà Nội; Sở Văn hóa Thể thao và Du lịch Thanh Hóa; Hội văn học
nghệ thuật tỉnh Thanh Hóa; Thư viện tỉnh Thanh Hóa; Phòng văn hóa huyện
Thọ Xuân –Thanh Hóa; Ban quản lý khu di tích Lam Kinh; Nhân dân địa
phương các xã thuộc huyện Thọ Xuân: TT Lam Kinh, Xuân Lam, Xuân Lập,
Xuân Lai, Xuân Trường.
Hà Nội, ngày 10 tháng 11 năm 2014
Học viên

Mai Thị Nhung


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan rằng đề tài “Truyền thuyết và lễ hội về Lê Lợi ở
Thanh Hóa” là công trình nghiên cứu độc lập của cá nhân tôi. Tất cả các số

liệu, kết quả nghiên cứu trong luận văn là trung thực. Mọi tài liệu tham khảo,
trích dẫn khoa học đều có nội dung chính xác. Các kết luận khoa học chưa
công bố ở bất kỳ công trình nghiên cứu nào khác.
Tôi xin chịu trách nhiệm về lời cam đoan này.
Hà Nội, ngày 10 tháng 11 năm 2014
Học viên

Mai Thị Nhung


MỤC LỤC
PHẦN MỞ ĐẦU .............................................................................................. 1
1. Lý do chọn đề tài ...................................................................................... 1
2.Lịch sử vấn đề ............................................................................................ 3
3. Đối tƣợng, phạm vi nghiên cứu ............ Error! Bookmark not defined.
4 Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu............. Error! Bookmark not defined.
5 Phƣơng pháp nghiên cứu ....................... Error! Bookmark not defined.
6. Đóng góp của khóa luận ........................ Error! Bookmark not defined.
7 Cấu trúc luận văn.................................... Error! Bookmark not defined.
CHƢƠNG 1 KHÁI QUÁT VỀ VÙNG ĐẤT THANH HÓA VÀ BỐI
CẢNH RA ĐỜI CỦA TRUYỀN THUYẾT LÊ LỢIError! Bookmark not
defined.
1.1 Khái quát về vùng đất Thanh Hóa ..... Error! Bookmark not defined.
1.1.1 Sơ lược về lịch sử vùng đất Thanh HóaError!

Bookmark

not

defined.

1.1.2 Văn hóa dân gian ............................ Error! Bookmark not defined.
1.2 Đặc trƣng của thể loại truyền thuyết ViệtError!

Bookmark

not

defined.
1.2.1 Chức năng làm sử ........................... Error! Bookmark not defined.
1.2.2 Cảm hứng tôn vinh, ngợi ca .......... Error! Bookmark not defined.
1.3 Bối cảnh ra đời truyền thuyết về Lê Lợi ở Thanh Hóa ............ Error!
Bookmark not defined.
1.3.1 Anh hùng Lê Lợi ............................. Error! Bookmark not defined.
1.3.2 Cuộc khởi nghĩa Lam Sơn.............. Error! Bookmark not defined.
CHƢƠNG 2 TRUYỀN THUYẾT VỀ LÊ LỢI Ở THANH HÓA ..... Error!
Bookmark not defined.


2.1 Truyền thuyết về Lê Lợi ở Thanh Hóa trong kho tàng văn học dân
gian .............................................................. Error! Bookmark not defined.
2.1.1 Đặc điểm nội dung trong truyền thuyết Lê Lợi ở Thanh Hóa
................................................................... Error! Bookmark not defined.
2.1.2 Đặc điểm thi pháp trong truyền thuyết về Lê LợiError! Bookmark
not defined.
2.2 Khảo sát truyền thuyết về Lê Lợi trong đời sống nhân dân địa
phƣơng hiện nay ......................................... Error! Bookmark not defined.
CHƢƠNG 3 LỄ HỘI GẮN VỚI TRUYỀN THUYẾT VỀ LÊ LỢI Ở
THANH HÓA ................................................ Error! Bookmark not defined.
3.1.Khái niệm lễ và hội .............................. Error! Bookmark not defined.
3.2 Lễ hội Lam Kinh .................................. Error! Bookmark not defined.

3.2.1 Khái quát về khu di tích Lam Kinh Error! Bookmark not defined.
3.2.2 Quy trình lễ hội ............................... Error! Bookmark not defined.
3.3 Lễ hội làng Xuân Phả .......................... Error! Bookmark not defined.
3.4 Lễ hội lễ hội Căm Mƣơng và lễ hội Đền ThiError! Bookmark not
defined.
3.4.1 Lễ Hội Căm Mương ........................ Error! Bookmark not defined.
3.4.2 Lễ hội Đền Thi ................................ Error! Bookmark not defined.
3.5 Ý nghĩa của lễ hội ................................. Error! Bookmark not defined.
PHẦN KẾT LUẬN ........................................ Error! Bookmark not defined.
TÀI LIỆU THAM KHẢO .............................................................................. 5
PHỤ LỤC ....................................................... Error! Bookmark not defined.


PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
1.1.Thanh Hóa là miền đất có truyền thống lịch sử, văn hóa lâu đời và
có nhiều di tích, danh lam thắng cảnh nổi tiếng trong cả nước. Những danh
lam, thắng cảnh này là tài sản vô giá, là niềm tự hào không chỉ riêng của đất
và người xứ Thanh mà còn của chung toàn dân tộc. Nằm ở trung tâm đồng
bằng châu thổ sông Mã, đây là vùng đất trù phú, cảnh quan đa dạng có nhiều
di tích lịch sử, văn hóa và danh thắng. Từ xa xưa xứ Thanh đã được coi là
vùng đất: “ Địa linh nhân kiệt”. Nơi đây gắn liền với những lịch sử truyền
thống đấu tranh chống giặc ngoại xâm của dân tộc và lưu giữ những giá trị
văn hóa tinh thần truyền thống. Trong số đó không thể không nói tới cuộc
khởi nghĩa Lam Sơn chống quân Minh xâm lược do người anh hùng Lê Lợi
khởi xướng và lãnh đạo. Trong thiên anh hùng ca chống giặc ngoại xâm của
dân tộc, Lam Sơn – mảnh đất thiêng, quê hương của anh hùng Lê Lợi, được
ghi vào lịch sử như một dấu son chói lọi. Lam Sơn là căn cứ đầu tiên của một
cuộc khởi nghĩa lớn chống lại ách đô hộ tàn bạo của phong kiến nhà Minh,
giành thắng lợi, mở ra thời kỳ độc lập, thịnh trị cho đất nước nhà. Hơn năm

mươi thế kỷ đã trôi qua, thời gian cùng với sự thăng trầm của lịch sử đã làm
nhòa đi những vết tích vật chất về cuộc khởi nghĩa Lam Sơn. Những hào lũy,
đồn trại, kho lương, cách dàn binh bố trận, những cuộc chiến đấu vô cùng quả
cảm của nghĩa quân…Tất cả chỉ còn tàn tích là dấu vết của một thời oanh liệt
hào hùng. Nhưng trong ký ức của người dân tỉnh Thanh vẫn còn nguyên vẹn
hình ảnh của người anh hùng dân tộc Lê Lợi cùng vời cuộc khởi nghĩa do ông
lãnh đạo. Lê Lợi- Lam Sơn, tên đất, tên người đó như quyện chặt vào nhau và
từ lâu đã đi vào truyền thuyết, đi vào lòng nhân dân như một biểu tượng anh
hùng của người dân xứ Thanh và của cả dân tộc ta. Đi vào tìm hiểu truyền
thuyết về Lê Lợi góp phần ngợi ca người anh hùng Lê Lợi, cuộc khởi nghĩa

1


Lam Sơn và tái hiện một thời kỳ hào hùng của dân tộc ta dưới thời Lam Sơn
khởi nghĩa.
Việc nghiên cứu về truyền thuyết Lê Lợi ở Thanh Hóa là vấn đề hết sức
quan trọng trong hành trình tìm về lịch sử và văn học dân gian. Đồng thời
giúp chúng ta hiểu biết sâu sắc hơn truyền thống văn hóa của dân tộc , thêm
tự hào về đất nước con người Việt Nam, nhất là những vị anh hùng đã làm
rạng danh cho quê hương đất nước. Từ chuyên ngành văn học dân gian,
nghiên cứu truyền thuyết gắn với việc tìm hiểu tín ngưỡng và lễ hội tưởng
niệm các danh nhân văn hóa để làm sáng rõ hơn đặc trưng của của thể loại.
1.2 Truyền thuyết gắn liền với lễ hội tôn vinh các anh hùng dân tộc, các
địa danh lịch sử đã ăn sâu vào đời sống tâm linh của nhân dân và được thể
hiện qua các phong tục, nghi lễ. Môi trường diễn xướng các hoạt động văn
hóa dân gian ấy gắn liền với các địa danh có trong tác phẩm. Chỉ trong không
khí đó tác phẩm dân gian mới bộc lộ hết giá trị thẩm mĩ của nó. Truyền thuyết
và lễ hội có mối quan hệ biện chứng với nhau. Nhờ truyền thuyết, lễ hội bám
chặt gốc rễ vào mảnh đất đời sống, trở thành nhu cầu không thể thiếu trong

đời sống tâm linh của nhân dân. Truyền thuyết là cầu nối giữa cảm xúc, niềm
tin và cộng đồng với tín ngưỡng, phong tục tập quán. Niềm tin trong truyền
thuyết được hiện thực hóa trong lễ hội. Lễ hội giúp truyền thuyết được lưu
giữ và có sức lan tỏa trong đời sống. Đi vào tìm hiểu truyền thuyết và lễ hội
về Lê Lợi ở Thanh Hóa góp phần thể hiện mối quan hệ biện chứng giữa
truyền thuyết và lễ hội.
1.3. Đời sống đích thực của truyền thuyết là môi trường diễn xướng mà
hoạt động diễn xướng của văn học dân gian là lễ hội. Các hoạt động lễ hội
luôn tổ chức trong môi trường có ở truyền thuyết. Tuy nhiên do điều kiện lịch
sử dân tộc, địa phương mà lễ hội bị gián đoạn. Việc nghiên cứu tìm hiểu lễ
hội về Lê Lợi ở Thanh Hóa góp phần vào việc khôi phục phát triển lễ hội

2


cũng như các loại hình văn hóa dân gian. Đồng thời góp phần xây dựng phát
triển kinh tế xã hội tại đại phương.
Với những lí do trên, chúng tôi tiến hành nghiên cứu, tìm hiểu đề tài:
“Truyền thuyết và lễ hội về Lê Lợi ở Thanh Hóa”
2.Lịch sử vấn đề
2.1 Vấn đề nghiên cứu truyền thuyết dân gian ở Việt Nam về góc độ
đặc trưng thể loại
Truyền thuyết là một trong những loại truyện tiêu biểu của loại hình tự
sự dân gian. Vấn đề nghiên cứu thể loại truyền thuyết ở nước ta đã đặt ra
nhiều vấn đề, ý kiến khác nhau về thể loại này.
Giáo sư Nguyễn Đổng Chi trong lời tựa cho cuốn: Kho tàng truyện cổ
tích Việt Nam (NXB Sử học, 1961) đã chỉ ra đặc điểm của truyền thuyết so với
thể loại cổ tích và thần thoại: “Truyền thuyết thường dùng để chỉ những câu
chuyện cũ, những sự việc lịch sử còn được quần chúng truyền lại nhưng
không đảm bảo về mặt chính xác có thể do truyền rộng mà sai lạc, cũng có thể

do sự tưởng tượng của quần chúng phụ hoạ thêu dệt mà càng sai lạc hơn. Và
truyền thuyết phần nhiều chưa được xây dựng thành truyện. Nó mới là những
mẩu chuyện. Nếu nó phát triển đến mức hoàn chỉnh thì tuỳ theo nội dung nó
có thể trở thành cổ tích hay thần thoại. Còn xét về mặt nghệ thuật và ý nghĩa
thì hoàn toàn giống cổ tích hay thần thoại. Hiện nay truyền thuyết Việt Nam
tìm được còn rất ít ỏi, đượm khí vị cổ tích nhiều hơn thần thoại. Vì vậy khi
sưu tầm thì xếp lẫn vào cổ tích và coi như truyện cổ tích” [4, tr 20]
Phó giáo sư Đỗ Bình Trị trong cuốn Văn học dân gian (NXB ĐHSP Hà
Nội I, 1978), có đưa truyền thuyết vào cơ cấu các thể loại văn học dân gian
nhưng lại đặt bên cạnh thần thoại. Tuy cách sắp xếp truyền thuyết trong hệ
thống các thể loại văn học dân gian có khác nhau nhưng xác định bản chất của
thể loại truyền thuyết thì có sự tương đồng giữa ý kiến bản chất của nó. Các

3


nhà khoa học khi nghiên cứu truyền thuyết bao giờ cũng đặt nó trong mối
quan hệ với thần thoại và cổ tích
Ông Tầm Vu khi nghiên cứu: “Tư tưởng chủ yếu của người Việt thời cổ
qua những truyện đứng đầu trong thần thoại và truyền thuyết” trong tạp chí
văn học nghệ thuật, số ra ngày 25/3/1995) có nhận xét: “ Xã hội công xã
nguyên thuỷ tan rã thì truyền thuyết trở nên thịnh so với thần thoại. Truyền
thuyết nặng về đề tài về lịch sử hơn là thần thoại vì một phần cuộc đấu tranh
trong xã hội gay gắt thu hút sự chú ý của con người. Phần khác vì dân số,
công cụ và tri thức đã phát triển khá đến mức đối với thiên nhiên con người ít
nhiều được bảo vệ. Bây giờ người anh hùng hay nhân dân anh hùng được
thuần hoá trong truyền thuyết. Truyện thường thường không giản dị như trong
thần thoại mà ngày càng phức tạp hơn. Mặt khác, vì nhìn chung trí tưởng
tượng trong truyền thuyết cũng không bay bổng bằng trong thần thoại. Càng
về sau “thần” trong truyền thuyết càng không được phóng khoáng vô tư như

“thần” trong thần thoại có lẽ và ảnh hưởng ý thức hệ giai cấp bóc lột”.
Cũng trong số báo này, ông Phan Trần có bài: “Tinh thần dân tộc qua
các truyền thuyết lịch sử”, ở đó tác giả đã nêu định nghĩa về truyền thuyết:
“truyền thuyết là những truyện truyền tụng trong dân gian về những sự việc
và nhân vật có liên quan đến lịch sử. Những nhân vật và sự việc đó thường
được phản ánh qua trí tưởng tượng của con người, qua sự hư cấu của nhân dân”.
Phó Giáo sư Đỗ Bình Trị khi chấp bút phần truyền thuyết trong Giáo
trình văn học dân gian cũng nêu ra định nghĩa: “Truyền thuyết là những
truyện có dính líu đến lịch sử mà lại có sự kỳ diệu – là lịch sử hoang đường –
hoặc là những truyện tưởng tượng ít nhiều gắn với sự thực lịch sử” [25; tr.59]
Tác giả Kiều Thu Hoạch trong cuốn Tổng tập văn học dân gian người
Việt (NXB Khoa học xã hội, 2004) cũng viết về truyền thuyết: “Truyền thuyết
là một thể tài truyện kể truyền miệng, nằm trong loại hình tự sự dân gian. Nội

4


TÀI LIỆU THAM KHẢO
1.

Hoa Băng ( 2000), Lê Lợi(1385 – 1430) – mười năm kháng chiến tác
phẩm chọn lọc, NXBVăn hoá Thông tin, Hà Nội.

2.

Nguyễn Đình Bưu ( 1990), Văn học Thanh Hoá, NXB Thanh Hoá,
Thanh Hóa.

3.

Nguyễn Lương Bích (1973) , Nguyễn Trãi đánh giặc cứu nước, NXB
Thanh Niên, Hà Nội.

4.

Nguyễn Đổng Chi (1961), Kho tàng truyền thuyết dân gian, NXB Sử
học, Hà Nội.

5.

Hàn Thế Dũng (1997), Lê Lợi, NXB Thanh Hoá, Thanh Hóa.

6.

Vũ Quang Dũng ( 2006), Địa danh Việt Nam trong tục ngữ - ca dao,
NXB Từ điển bách khoa, Hà Nội.

7.

Di tích thắng cảnh Thanh Hoá (1976), NXB Thanh Hoá, Thanh Hóa.

8.

Di tích lịch sử – Lam Kinh – Thanh Hóa (2000), NXB Sở Văn hoá
Thông tin, Thanh Hóa.

9.

Trần Đàm, Nét đẹp xứ Thanh (2000), NXB Văn hóa Thông tin, Hà Nội.

10. Cao Huy Đỉnh ( 1974), Tìm hiểu tiến trình văn học dân gian Việt Nam,
NXB Khoa học xã hội, Hà Nội.
11. Vũ Ngọc Đĩnh ( 1995), Hào kiệt Lam Sơn, NXB Văn học, Hà Nội.
12. Lê Quang Định, Phan Đăng (2005), Hoàng Việt nhất thống dư địa chính,
NXB Thuận Hoá, Huế.
13. Hoàng Thanh Hải (1996), Lịch sử Thanh Hoá, NXB Thanh Hoá, Thanh Hóa.
14. Nguyễn Hảo, Xuân Long (1982), Di tích Lam Kinh, NXB Thanh Hoá,
Thanh Hóa.
15. Hoàng Hùng (2000), Truyền thống các làng văn hoá Thọ Xuân, NXB
Thanh Hoá, Thanh Hóa.

5


16. Kiều Thu Hoạch (2004), Tổng tập văn học dân gian người Việt, NXB
Khoa học xã hội, Hà Nội.
17. Thiên Kim (1997), Truyện kể về di tích và địa danh Việt Nam, NXB Đà
Nẵng, Đà Nẵng.
18. Kỷ yếu toạ đàm về danh nhân Thanh Hoá (1995), NXB Thanh Hoá,
Thanh Hóa.
19. Mai Kiên (2005), Về Lam Sơn, NXB Thanh Hoá, Thanh Hóa.
20. Đinh Gia Khánh, Chu Xuân Diên (1998), Văn học dân gian Việt Nam,
NXB Giáo dục, Hà Nội.
21. Vũ Ngọc Khánh ( 2000), Chuyện kể địa danh Việt Nam, NXB Thanh
Niên, Hà Nội, 2000.
22. Vũ Ngọc Khánh (1980), Nguyễn Trãi trên đất Lam Sơn, NXB Thanh
Hoá, Thanh Hóa.
23. Vũ Ngọc Khánh (1985), Lê Lợi con người và sự nghiệp, NXB Thanh
Hóa, Thanh Hóa.
24. Vũ Ngọc Khánh ( 1979), Sơn Anh, Đất Lam Sơn, NXB Văn hóa , Thanh

Hóa.
25. Lã Duy Lan (1999), Truyện dân gian chọn lọc, NXB Dân tộc, Hà Nội.
26. Lã Duy Lan ( 1997), Truyền thuyết Việt Nam, NXB Văn hoá Thông tin,
Hà Nội.
27. Mạnh Linh ( 2006), Cổ tích Việt Nam được nhiều người yêu thích, NXB
Văn hoá Thông tin, Hà Nội.
28. Phan Huy Lê, Phan Đại Doãn ( 1969), Khởi nghĩa Lam Sơn và phong
trào đấu tranh giải phóng đất nước vào đầu thế kỷ XV, NXB Khoa học
xã hội, Hà Nội
29. Phan Huy Lê, Phan Đại Doãn ( 1977), Khởi nghĩa Lam Sơn, NXB Khoa
học xã hội, Hà Nội.

6


30. Văn Lưu (1990), Hợp tuyển văn học dân gian các dân tộc ở Thanh Hoá,
NXB Văn học, Hà Nội.
31. Lê Lợi( 1385 – 14300) và Thanh Hoá trong khởi nghĩa Lam Sơn Thanh
Hoá (1990), NXB Thanh Hoá, Thanh Hóa.
32. Trần Thị Liên (1995), Lê Lợi – anh hùng dân tộc, NXB Văn hoá Thông
tin, Hà Nội.
33. Trọng Miễn (2001), Văn hoá làng Quỳ Chữ, NXB Văn học, Hà Nội.
34. Trọng Miễn (2004), Tiếng cười dân gian Việt Nam, NXB Văn Học, Hà Nội.
35. Hoàng Anh Nhân (2006), Lễ tục, lễ hội truyền thống xứ Thanh, Nxb Văn
hoá dân tộc, Hà Nội.
36. Bùi Văn Nguyên (1980), Chủ nghĩa yêu nước trong văn học thời khởi
nghĩa Lam Sơn, NXB Khoa học xã hội, Hà Nội.
37. Những làng văn hoá tiêu biểu tỉnh Thanh Hoá ( 2004), NXB Văn hóa
thông tin, Hà Nội.
38. Nguyễn Duyên Niên, Lê Văn Uông (1976): Lam sơn thực lục: Bản mới

phát hiện, khảo chứng, NXB Thanh Hoá, Thanh Hóa.
39. Nhiều tác giả ( 1976), Thanh Hóa di tích và thắng cảnh, NXB Thanh
Hóa, Thanh Hóa.
40. Vũ Ngọc Phan, Tạ Phong Châu (1997), Văn học dân gian, NXB Văn học,
Hà Nội.
41. Ngô Văn Phú ( 2006): Truyện danh nhân Việt Nam Thời Lê - Tây Sơn:
Truyện lịch sử, NXB Công an nhân dân, Hà Nội.
42. Lê Kim Phùng (2005), Anh hùng áo vải Lê Lợi – Tiểu thuyết lịch sử,
NXB Công an nhân dân, Hà Nội.
43. Hoàng Tuấn Phổ (1993), Núi rồng sông Mã, NXB Văn hoá, Hà Nội.
44. Lê Chí Quế ( 1996), Văn học dân gian Việt Nam, NXB Đại học quốc gia,
Hà Nội.

7


45. Hoàng Quyết (1998), Kho tàng truyện cổ dân gian Việt Nam, NXB Văn
hoá dân tộc, Hà Nội.
46. Hà Văn Tân, Phan Huy Lê (1990), Lịch sử Thanh Hoá, NXB Khoa học
xã hội, Hà Nội.
47. Tên làng xã Thanh Hoá ( 2000), NXB Thanh Hoá, Thanh Hóa.
48. Truyền thuyết cổ tích Lam Sơn (1975), NXB Thanh Hoá, Thanh Hóa.
49. Truyền thống anh hùng dân tộc trong loại hình tự sự dân gian Việt Nam
(1971), NXB Khoa học xã hội, Hà Nội.
50. Trịnh Quốc Tuấn (2005), Đi tìm địa chỉ văn hoá. Bước đầu cảm nhận
văn hoá xứ Thanh, NXB Thanh Hoá, Thanh Hóa.
51. Từ điển Tiếng Việt ( 1997), Viện ngôn ngữ học, NXB Đà Nẵng, trung
tâm từ điển học Hà Nội – Đà Nẵng.
52. Hoàng Tiến Tựu (1990), Văn học dân gian Việt Nam, NXB Giáo dục, Hà Nội.
53. Trần Mạnh Thường (1998), Đình chùa lăng tẩm nổi tiếng Việt Nam,

NXB Văn hoá, Hà Nội.
54. Thanh Hóa di tích và thắng cảnh ( 1976), NXB Thanh Hóa, Thanh Hóa.
55. Nguyễn Trường Thanh ( 1992), Kỳ tích Chi Lăng, NXB Thanh Niên, Hà Nội.
56. Nguyễn Khắc Thuần ( 1996), Danh tướng Việt Nam – danh tướng Lam
Sơn, NXB Giáo dục, Hà Nội.
57. Bùi Thiết (1996), Địa danh văn hoá Việt Nam - Địa danh khảo cổ học,
NXB Thanh Niên, Hà Nội.
58. Trần Văn Thịnh ( 1997), Võ tướng Thanh Hoá trong lịch sử dân tộc,
NXB Quân Đội, Hà Nội.
59. Đỗ Bình Trị ( 1978), Giáo trình văn học dân gian, NXB ĐHSP Hà Nội,
Hà Nội.
60. Sáng tác dân gian về Lê Lợi và cuộc khởi nghĩa Lam Sơn ( 1983), NXB
Sở văn hóa thông tin Thanh Hóa, Thanh Hóa.
61. Văn nghệ dân gian Thanh Hoá ( 2001), NXB Thanh Hoá, Thanh Hóa.

8