KHOA CỬ VÀ TUYỂN DỤNG QUAN LẠI VÀO LÀM VIỆC TRONG CHÍNH QUYỀN NHÀ NƯỚC THỜI MẠC

KHOA C ^ VA TUYfilV DIING Ql)Al\ LAI VAO LAM VIEC
TROIIG CHi]«I Q€YE]>JOTIAIVlJdC l U d l MAC

TRAN THI VINH'

V

tidng trieu Mac tdn tai chinh thtic
trong lich sti Vigt Nam tti n i m 1527
dd'n n i m 1592. Trong thdi gian dong dd d
Thing Long, vtidng trilu Mgc da de lai mdt
t h i n h tUu ldn nhi't v i co y nghia nha't
trong lich sti d i n tpc l i sti nghidp khoa cti
v i tuygn dung quan lai vio l i m vigc trong
chinh quyln n h i nudc. Nhd c6 t h i n h e6ng
niy m i vtidng trieu Mae d i dting vting
dtipc s i u t h i p ky rUdi trong boi canh chien
tranh loan lac d the' ky XVI.
1. T r i e u Mac thtic h i e n che do k h o a
cuf chon n h a n t a i
N h i Mac Ign thay n h i Lg trong hoan
canh di't ntidc dang cdn nhieu b i t d'n ve
chinh tri, nhiing quin t h i n cu cua n h i Le
da p h i n vi "nhd ve vua cu" da ra stic chohg
lai, chi cd mdt bd phan ri't nhd d lai l i m vide
cho trilu Mac, mdt bp p h i n khac da di vao d
i n , khdng phung sti nha Ld v i eiing khdng
hpp t i c vdi n h i Mac. Vi the, ngay tti bud'i
diu, nha Mgc da phai chu trpng de'n viec
kign toin lgi bg may chinh quyen nha ntidc
cho phti hdp vdi tinh hinh mdi. Cdng viec

quan trpng d i u tidn cua trieu Mgc l i l i m
thd' nio dg dao tgo v i tuyin dung dtipc mdt
ldp SI phu mdi t n m g t h i n h vdi n h i Mgc bo
sung vio bd m i y chinh quyen n h i ntidc.
•PGS.TS. Vien Sti hpc

De cd dtidc ldp si phu mdi trung thinh
vdi vtidng trieu, trilu Mgc da kg' tuc truyln
thdng khoa cut cua trilu Lg (1) trtidc dd li to'
chtic cie khoa thi Hdi d l chpn li'y nhting tri
thtic cd trinh d6 hpc vi'n vao phuc vu vtidng
trilu. Vtia nam quyen dtipc 2 nim, trieu
Mac d i cho to chtic khoa thi Hdi diu tien
de chpn hien t i i . Do l i khoa thi to chtic vio
n i m Ky SL£U, nien hieu Minh Dtic thti 3
(1529) dtidi trieu vua Mgc D i n g Dung. Tai
khoa thi niy, trilu ^ n h n h i Mgc da li'y d§
dtidc 27 Tig'n si, trong do cd 3 ngUdi dd DS
nhi't giap Tig'n si cap de (De nhi't danh, nhi
danh, tam danh
Trang nguydn, Bang
n h i n , Tham hoa), 8 vi dd Dg nhi giip Tiln
si xui't than (Hoing giip) va 16 vi dd De
tam giap Ddng Tien si x u i t t h i n (2). Ddy Id
ldp si phu ddu tien ciia triiu Mgc.
Xiy dung vtidng trieu trong hoin canh
di't ntidc luon cd chie'n tranh loan Ige vi
ludn ed nhilu the' Itic chdng pha nhiing
trong thdi gian ddng do d T h i n g Long (1527
- 1592), n h i Mae da td chtic thi cti ri't deu

d i n , cti 3 nam mdt l i n , ke ca nhting Itic c6
chig'n sti b i n rdn.
Trong 65 n i m , trieu Mac da cho td' chtic
dtipc ti't ca 22 khoa thi Hdi (vio cac nim
1529, 1532, 1535, 1538, 1541, 1544, 1547,


Khoa cit va hiyen dung quan lai...
1550, 1553, 1556. 1559, 1562, 1565, 1568,
1571, 1574, 1577, 1580, 1583, 1586, 1589
v i 1592) li'y dd dtidc 484 (3) Tien si, trong
do cd 11 Trang nguygn (2,3%), 12 Bang
nhan (2,5%), 19 Tham hoa (3,9%), 101
Hoing giap (20,9%) v i 341 De tam giip
Ddng tie'n si xui't than (70,4%). Tinh trung
binh mdi khoa thi trieu Mac li'y do dupe 22
Tig'n si, trong dd co khoa thi d i li'y do dupe
tdi 36 Tien si, nhti khoa thi vao nam M i u
Tui't, nien hieu Dgi Chinh thti 9 (1538)
dtidi trilu vua Mac Dang Doanh. Dtidi trilu
Mgc D i n g Doanh (1530-1540)
thdi k^
thinh tri nhi't ciia vUdng trieu Mgc, trong
10 n i m chi cd ba khoa thi duac to chtic (vao
cac n i m 1532, 1535, 1538) m i sd Tig'n si li'y
dd da len tdi 95 ngtidi, tinh trung binh mdi
khoa thi cua trilu vua n i y cd tdi 31,7 Tie'n
si, cdn Trang nguyen thi ca ba khoa deu ed,
chie'm tdi 27,3% trong tong sd' Trgng
nguygn (3/11) ciia ca vtidng trilu Mae dupe

td' chtic trong 65 n i m qua 22 ky thi.
Trong 22 khoa thi dtipc td chtic, thi c6 11
khoa thi (1 khoa dtidi trilu vua Mgc Ding
Dung, 3 khoa dtidi trieu Mgc Dang Doanh, 1
khoa thi dtidi trilu Mac Phtic Hai, 5 khoa thi
dtidi trieu Mgc Phtic Nguygn va 1 khoa thi
dtidi trieu Mae M i u Hpp) l i lay du 3 vi Tam
khdi (Trang nguydn. Bang nhan va Thim
hoa). Rieng khoa thi n i m 1571 (thdi Mac
M i u Hdp) khdng lay Trang nguyen chi li'y
Bang nhan v i Tham hoa. 7 khoa thi khic (1
khoa thdi Mac Phuc Nguyen, 6 khoa thdi Mac
Mgu Hpp), ngUdi dd d i u chi li'y Thim hoa,
cdn lgi, 2 khoa thi (1 khoa thdi Mac Phuc
Hai, 1 khoa thdi Mgc Miu Hdp) chi li'y do
d i u l i Hoang giap v i lai cd 1 khoa, ngtidi dd
d i u chi l i danh hieu De tam giap Ddng tien
si xui't than nhti khoa thi nam Ky Siiu, nien
hieu Hting Tri 2 (1589) thdi Mgc M i u Hdp
li'y Pham Y Tuyen dd d i u .

Sd Itidng Tie'n si lay dd tai cie khoa thi
cua trilu Mac tuy khong nhieu bang trie"u
Lg sd trtidc dd, khoa thi li'y do nhieu nhi't
l i 36 Tig'n si (nam 1538), khoa thi li'y dd it
nhi't l i 16 Tig'n si (nim 1565) v i 17 Tieh si
(vio cic nam 1544, 1568, 1571, 1574, 1580,
1589, 1592), trung binh mdi khoa thi la 22
ngudi, chi bing tren 2/3 cua trieu Le sd
(32,4 Tig'n si/1 khoa thi), nhting so vdi cic

trieu dgi khie thi trieu Mac da dOng d vi tri
tha hai sau trieu Le sd ve solUdng cdc khoa
thi vd ve so lugng Tie'n si dd dgt. Die biet
nhting si phu dd dgt dtidi trilu Mac hau hg't
deu phung sU vtidng trieu v i d i c6 nhilu
ddng gdp khong chi cho trilu Mgc m i cdn
cho ca x i hpi Viet Nam d the' ky XVI, nhu
Nguygn Binh Khigm, Giip Hai, Vu Gidi,
Bui Vinh...
Trong sd 484 Tig'n si eua 22 khoa thi
Hpi do trilu Mgc to chtic cd 42 vi do d i u
(Tam khdi), gdm: 11 Trgng nguygn (2,3%),
12 Bang nhan (2,5%) va 19 T h i m hoa
(3,9%). Sd Trgng nguygn dd tai cic khoa
thi cua thdi Mae da vtidt qua ti't ca cac
thdi ky, dd thtic sti la con sd* i'n tupng {Xem
bdng 1).
Ti't ca nhting Tie'n si thi d§ trong cie
khoa thi do trieu Mac to chtic h i u M t diu
d i dtipc trilu dinh trpng dung vio nhting
chtic vu khac nhau trong bd miy chinh
quyen n h i ntidc. Dtidi diy la sti nghiep
tuyin dung quan lai cua nha Mac trong
sud't thdi gian tdn tai vdi tU eieh l i vtidng
trieu.
2. T r i e u Mac t u y e n d u n g q u a n lai vao
l a m viec t r o n g c h i n h q u y e n n h a ntidc
Vio bud'i ban diu, de li'y ldng n h i Minh
v i d l tri'n an nhting si phu cu t n l u Le,
trieu Mac da dung va t h i m chi cho thi

tuyen nhting ngtidi trong phe canh thudc
ddng doi nha Lg de dtia vio l i m viec trong


R g h i e n eiiu Lieh sti. s g 1.2Q15

Bang 1: Cac khoa thi v i sd tien sT dd din*i trieu Mac
So Tien si va hang d6
TT

Khoa thi

Bdng nlidn

Thdm hoa

Dt nhi giap
TiifnsTxuai
than
(Huang gidp)

1

1

1

K

De nhat giap Tie'n sT cap de

(E>e nhSl danh, nhi danh. lam danh)

Dt lam gidp
D6ng Ttdn si
xufft ihan

Tong

16

n

Trilu Mac EMog Dung
1

Nam Ky Sim, nien hieu
Minh Diic thii3(1529)
Trilu Mac DdDg Doanb

2

Nam Nhflm Thin, mfin hifiu
Dai Chinh ihii 3 (1532)

1

1

1

6

lti

•>-j

3

Nam ^ Miji. men hiSu
Dai chinh thii 6 (1535)

1

1

1

7

22

32

Nam Mau Tuit. men hifiu
Dai Chfnh thii 9 (1538)

l

1

1

K

25

36

1

•

1

4

23

30

3

14

17

4

Tri£u Mac Phiic Hai
5

Nam Tan Situ, men hieu
Quang Hoa ihii 1 (1541)

6

Nam Giup Thin, men hieu
Quang Hoa Ihii4(l544)
Trilu Mac Phuc Nguyen

7

N^m Dinh M&i, niSn hiSu
Vinh Dinh thii 1 (1547)*

1

1

1

8

19

30

8

Nam Canh Tufl't, nien hieu

Canh Ljch thii3(1550)

1

>

1

4

19

26

9

Nam Quy Sim, nien hieu
Canh Lich thii 6 (1553)

1

1

1

5

li

21

10

Nam Bfnh Tliin, men hieu
Quang Bao Ihii 2 (1556)

1

1

1

4

17

24

11

Nam Ky Min, nien hieu
Quang Bao thii 5 (1559)

1

4

15

20

12

Nam Nham TuSi. nifin hieu
Quang Bdo thii 8 (1562)

1

5

10

18

1

3

12

16

1

4

12

17

1

3

12

17

1

3

13

17

'

'

Trilu Mac Mdu H ^
13

Nam At Sim. nien hieu
ThuSn Phuc Ihii 1 (1565)
Nam Mflu Thin, nien hieu
ThuSn Phiic lhii4 (1568)

15

Nam Tan Miu, men hieu
Siing Khang t h a 4 ( 1 5 7 1 )

16

Nam Giap TuSl. men hiSu
Siing Khang thiJ7(1574)

1

1


Khoa cti va hiyen dung quan lai..

17

Nam Dinh Sim, nien hieu
Simg Khang thii 10 (1577)

1

5

10

18

IS

Nam Canh Thin, nien hieu
Dien Thknh Ihii 3 (1580)

1

5

11

17

1

5

12

18

3

18

22

17

17

19

Nam Qu^ Mili. nien hieu
DiCn Thanh Ihii 6 (1583)

20

Nam Binh TuSt, nifin hieu
Doan Tiiai Ihii 1 (1586)

21

Nam Ky Sim, men hieu
Himg Tn thii 2 (1589)

22

Nam Nham Thin, nien hieu
Hfing Ninh thiJ2(1592)
Cong

1

1

1

11
(2.3%)

12

(2.5%)

19
(3 9%)

NguSn: Sfi heu Ihfing ke theo sach "Cdc nhd khoa bdng Viel Nam (I075-I9I9),
Nguyfin Thiiy Nga, Nguyin Huu Mui. Nxb. Van hoc. Nil Nfti, 2005

chinh quyln mdi. NhUng sU trpng dung
eua trilu Mac luc nay cdn de dat, p h i n ldn
deu li'y nhting ngtidi b^n htiu, than tinh
vdi Mac D i n g Dung v i tting phung sti ton
thd Mac D i n g Dung v i o thdi ky dng cdn
l i m vide trong t r i l u dinh n h i Le. Dd l i
mdt so ttidng linh cu ciia vua Le Chidu
Tdng (1516-1526) sau dtidc do'i ra hp Mac
nhti: Mac Ninh Nghe, Mac Nhti Que', Mac
Ninh Bang,... Vi du: Mac Ninh Bang (hay
Nguyin Binh Dtic, co ban chdp l i Nguyen
Khang Dtic) xua't than l i mdt Tid'n si, dd
tai khoa thi n i m Giap Tua't ddi Hdng
T h u i n thti 6 (1514), Itic thieu thdi chdi
ri't t h i n vdi Mac Dang Dung, khi l i m
quan trong trieu dinh n h i Le dng d i giup
nhidu mtiu ke' cho Mac D i n g Dung trong
vigc len ngoi, ngn dtidc Mac D i n g Dung
ri't tin dung (4). Hoac Lg Ba Ly (5) tting
ndi tig'ng l i ngtidi t i i dung, khi lam quan
dtidi thdi vua Lg Chigu Tdng dtidc phong
tudc Mai Xuygn b i , vd'n l i ban cu cua Mac

Dang Dung, khi Mac D i n g Dung len n i m
quyln, dng da eho Lg Ba Ly giti vd Kim
Ngd, tie'n phong ttidc H i u , lai ga em gai l i
Ltidng ThUdng cdng chtia cho Ba Ly (6).
Khi Mac D i n g Doanh ldn ngdi cdn t h i n g

4

13

17

101
(20 9%)

341
(70 4%)

484
(100%)

NgO Diic Tho (chii bien),

cho Lg B i Ly chtic Ddng quan do doc va
tien phong len ttidc Cong la Khiem q u i n
cong (7).
Vdi y thtic trpng dung dpi ngu tri thtic
eu cua trilu Lg sd - nhting ngtidi tting cd
quan hg than thig't vdi Mae Dang Dung nen
ngay trong bud'i d i u thie't lip vtidng trieu

(diu n i m M i u Ty - 1528), khi chtia kip md
khoa thi chpn Tig'n si, trieu dinh nha Mac
da tig'n h i n h ban ttidc va t h i n g t r i t cho 56
ngUdi cd cdng rdi dung hp vao lam viec
trong tiieu dinh mdi. Sich Dgi viet thong
sU ghi: "Thing 2, Dang Dung cho b i y toi l i
Nguyin Qud'c Hien l i m phd ma dd tiy Thai
bao Lam qud'c cdng va cho doi ra ho Mac;
Mae Qud'c Trinh lam T h i i sU L i n quo'c
cdng; Mac Dinh Khoa l i m Ta do dd'c Kiem
qudc cdng; Mae Bang Hd (ttic Vu Hd) l i m
Thai bao Tinh qu6c cong; Nguydn Thi Ung
l i m Thie'u bao Thdng quoc cdng; cho
Khua't Quynh C i u ttidc Thuin Khe h i u ;
Nguyin Binh Dtic ttidc Khanh Khe h i u ;
Pham Gia Md ttidc Hoing L l h i u ; Phan
Dmh Ta ttidc Lan Xuydn ba; Nguydn V i n
Thai tudc Dao Xuydn h i u ; Nguyen M i u
ttidc V i n Dat ba; H i Canh Dao ttidc Sung
L l b i ; Mac Ich Trting ttidc Nghi Xuydn b i ;


Rghien etiu XJch sti, sd 1.2015
Nguygn Tug tudc Hung Giao b i ; Nguyin
Dich tudc Lpc Hig'n h i u ; Pham Chinh Nghi
ttidc ttidc V i n Trtidng ba; Nguyin Chuyen
My ttidc Vin Diu h i u ; Nguyin Dd ttidc H i
P h i n b i (cd ban chep H i Ngting ba); Ld
Quang Bi tudc Td Xuydn h i u ; Nguyin
Dien Kinh tudc V i n Ninh h i u ; v i Nguyen

H^u Liem chtic Trung quan chtidng giim.
Ti't ea 56 ngudi diu dtidc t h i n g t r i t phong
ttidc theo thti bic khac nhau" (8).

Quang Thidu Hoang de', vi bi't dac dl b6n
lam biy toi hp Mac" (9).
Ngoii sd SI phu cu gdm 56 nhan si vtia
dtipc t h i n g t r i t , phong chtic v i ban ttidc
vio phuc vu vtidng trieu mdi thi trieu dinh
n h i Mac d i chu y ngay tdi vide tuyen dung
li'y ldp si phu nho hpe dd dat qua khoa cil
d l bd sung vio bp may chinh quyen nha
ntidc.

Trong sd 27 Tig'n si li'y dd vio ddt thi
d i u tien cua khoa thi n i m Ky Stiu (1529)
dtidi trilu vua Mac D i n g Dung vtia ngu 6
p h i n tren, cd: 1 Trang nguygn, 1 Bang
n h i n , 1 T h i m hoa, 8 Hoing giap v i 16 D§
tam giap Ddng Tie'n si xua't t h i n (10). Tit
ea nhting vi n i y diu dtidc n h i Mac trong
dung vio nhilu vi tri quan trpng trong
trilu dinh. Gdm: 5 chtic Thtidng thti (Tham
hoa Nguyin Van Huy, Hoing giip Nguyin
Doan Dich, Phi Thac, De tam giap Dong
Tuy nhign, khi d i dn dinh tinh hinh thi Tien si xui't than Nguyin Khic Th^n vi Do
trilu Mae lai cd y thtic mud'n dting nhting Ngung), 6 chtic Thi lang (Trang nguygn Do
n h i n sy cua dong hp Mac va nhting sy phu To'ng, Bang nhan Nguyin Hing, Hoing
do ehinh trieu Mac td chtic thi cti tuyin giip Nguyin Hoang, Dg tam giap D6ng
chpn, edn nhting n h i n sy cu cua trilu Le Tig'n si xui't than Le Trtic, Lg Tao v i An

cing ve sau n h i Mae cing co y thtic loai Khi Sti), 1 chtic Dd ci'p sti trung (Hoing
din. Hon nfla, do tinh hinh chinh sti, sau giap Nguyin V i n Quang), 4 chtic H i n lam
mdt thdi gian xiy dUng vtidng trieu d i g'n vien (Hoang giip T r i n Thuy, Nguyin
dinh, dg'n khi trilu Mac b i t d i u cd bieu Chidu Khinh, De tam giap Ddng Tie'n si
hidn suy yg'u thi nhting nhan sy cu eua xui't t h i n Chu Tam Di v i Dinh Thuy), 5
trieu Lg dang phuc vu cho trilu Mac vdn chtic Giim sat ngti sti (Hoang giap Ding
trong ldng vin nhd v l vua cu, gap Itic trilu Ltidng Ta, Dg tam giap Ddng Tig'n si xui't
Le hting khdi (tti sau n i m 1533), hp d i cd t h i n Nguyin Htiu Hoin, Nguyen Dich
CO hdi dupe trd v l vdi chu cu. Nen nhflng si Giao, Pham Kinh Bang va Nguyin Quang
phu dupe tuyin dung thdng qua con dtidng Tan), 3 chtic Tham chinh (Hoing giap
khoa cv( do chi'nh trilu Mac td chtic mdi Pham Huy, Dg tam giap Ddng Tig'n si xui't
thtic sti l i nhting rtidng cdt quan trpng t h i n Nguygn Quy Ltidng v i Ltidng
trong trieu dinh n h i Mac. Cdn mdt sd s! Nhtidng), 1 chtic Thtia chinh (De tam giap
phu cuu trieu timg theo nha Mac, lam viec Ddng Tig'n si xui't t h i n Phan Tl), 1 chtic Td
cho trieu Mae Itic d i u ddi vdi hp chi nhti la khanh (Dd tam giap Ddng Tien si xua't thSn
mdt sti bi't die di, nhti ldi cua Lg Ba Ly sau Nguyin Dtidng) va 1 chtic vo quan Td'ng
khi khdng dtidc Mac Phuc Nguyen chip binh phu Cao Bang (De tam giap Dong
thuan: "Ta cd chut tai mpn, nguygn thd Tie'n si xui't than Nguyen Dtic Ky). Ngtidi
Ti't ca 56 ngtidi trgn diy khdng chi dupe
tiilu dinh nha Mac t h i n g t r i t va phong
tudc theo thti bac khac nhau ma trong sdhp
ed nhting ngtidi cdn dtipc t h i n g phim t r i t
thupc hang bac cao nhu eac chtic; Thdi sU,
Thdi bdo, Thie'u bdo v i cac ttidc bic: tti
Cdng, Hdu cho dd'n Bd. Dilu do t h i hign sti
coi trpng cac si phu cUu trieu cung nhti sti
dii ngg cua trieu dinh n h i Mac dd'i vdi
nhflng n h i n si cu eua trilu Ld.

Khoa eti va hiy^n dimg quan lai...
dd d i u khoa thi n i y la D6 Tdng (11), dg Dd
nhi't giip Tie'n si cap de Dd nhi't danh
(Trang nguygn), dtidc bo dung vio lam
quan trong trieu dinh nha Mac tdi chtic Ta
Thi lang bp Hinh (12). Hai vi cdn lai trong
h i n g Tam khoi l i Bang nhan Nguyen Hang
cung dUdc giti chtic Thi lang v i Thim hoa
Nguyin Van Huy cdn dtidc giti chtic Thtidng
thti bp Ll. Nhti vay, trong sd' 5/27 vi Tig'n si
dd tai khoa thi d i u tign dtidc gifl cic chtic
vu dting d i u cac Bp la Thtidng thU, Ta thi
lang va Thi lang thi ca 3 vi dd h i n g Tam
khoi deu dtidc giti trpng trich niy.
Trong so 27 quan chtic mdi vtia dtipc bo
nhiem neu trgn, trilu dinh n h i Mac cdn
ban cic ttidc: Cdng, H i u , B i eho 6 vi, gdm:
1 ngtidi vtia ttidc Cong vtia ttidc H i u (De
tam giap Ddng Tie'n si xui't t h i n Vu
Ngung), 2 ngtidi ttidc H i u (Hoing giip Phi
Thac, De tam giap Ddng Tie'n si xui't than
Nguyin Khic Thin) v i 3 ngtidi ttidc B i
(Hoing giap Nguyin Hoing, Nguyen Doan
Dich v i De tam giap Ddng Tig'n si xui't
than Le Trtic (13).
Nhti viy, chi tinh rieng khoa thi Hdi d i u
tien, trieu dinh n h i Mac da tuyin dung
dtidc mdt dpi ngu tri thtic mdi, vtia cd trinh
dp hpc vi'n lai vtia l i nhting ngtidi tin cin
ciia trieu dinh. D i y la ldp si phu ddu tien

duac tuyen chgn qua con dudng khoa ci cua
triiu dinh nhd, Mgc, bd' sung vao bd may
quan chtic trong trilu dinh mdi.

gdm cd: 5 vi tri Thupng thti v i 11 vi tri Thi
lang. So' cdn lai cd: 4 vi dupe bd nhidm chtic
Hig'n s i t sti, 4 vi dUdc bo nhiem chtic D l
hinh giam sat ngti sti, 1 vi Giim s i t ngti sii,
1 vi Dd ci'p sU trung va 1 vi Tham chinh.
Rieng vi Trang nguyen duy nhi't cua khoa
thi nay l i Nguyen Thien da dupe bo nhidm
nhieu trpng trich quan trpng nhti: TkUdng
thu bg Lgi, NgU sii ddi do ngii si, Ddng cdc
dgi hoc si, Nhgp thi kinh dien, tUdc ThU
qugn cdng. Trong so' 27 Tig'n si dtidc bd
nhiem tai khoa thi thti hai nay da cd tdi 10
vi dupe trieu dinh ban tudc, gdm: 2 ngUdi
ttidc Cdng, 6 ngtidi tudc H i u (trong do 2
ngudi ngudi vtia tudc Cong vtia tudc Hiu,
tdng cpng 2 ttidc Cong, 6 tudc Hiu) v i 4
ngtidi ttidc Ba (14). Sau do, n h i Mae lidn
tuc to chtic cac khoa thi tuygn chpn quan
lai.
Vdi sd Itidng 484 Tieh si thi dd tai 22
khoa thi dtidc trieu dinh n h i Mac trpng
dung chung ta khong the ke hg't cdng trang
cung nhti viee bo' dung cua trieu dinh doi
vdi tting ngtidi. O diy, chi cd thd tam chia
lam hai loai: Tig'n si do hang Tam khdi
(Trang nguydn, Bang nhan, Tham hoa) v i

Tie'n si thtidng (Hoang giip v i De tam giip
Ddng Tie'n si xui't thin).

- Dot vdi Tiin si do hdng Tam khdi
Ve Trang nguyen thi ti't ca 11 vi li'y do
tai 22 khoa thi, deu d i dtidc trilu dinh n h i
Mac trpng dung vao nhting vi tri cao trong
Tigp de'n khoa thi thti hai to chtic vio trilu, gdm cic chtic: Luc bg ThUdng thU,
n i m Nham Thin, Dai Chinh thti 3 (1532) ThUdng thu, Thi lang d cic Bd, Dong cdc
dtidi trilu vua Mac Dang Doanh, trilu Mac dgi hgc si, Hdn ldm vien, Thita chinh,
ciing li'y dd dtipc 27 Tie'n si, trong dd co: 1 Tham chinh... Cd vi vtia giti chtic Thtidng
Trang nguygn, 1 Bang n h i n , 1 Tham hoa, 6 thti vtia kiem Ddng cac dai hpc si, Nhip thi
Hoang giap v i 18 De tam giap Ddng Tien sT kinh didn nhti Nguyin Thig'n d6 khoa thi
xui't than. Nhting so' Tig'n si dtidc bd' diing nam N h i m Thin, nign higu Dai Chinh thti
vio nhting chtic vu quan trpng trong trieu 1 (1532), Giip Hai d6 khoa thi n i m M i u
dinh nhti ThUdng thii, Thi lang Iai ldn hdn Tui't, nien hieu Dai Chinh thti 9 (1538); cd
sd' Tie'n si d}Xdc bo dung tai khoa thi diu, vi vtia giti chtic Thtidng thti lai vtia giti chtic


Rghien ciJru Lieh sti. sd 1.2015
Thi lang nhti Trang Nguyen Vu Gidi dS
khoa thi n i m Dinh Stiu nign higu Sung
Khang thti 10 (1577). Sd Trang nguygn
dtidc giti chtic vu Thtidng thti l i 5 v i Thi
lang la 3, tong cdng 8 vi, chid'm 72,7% trong
tdng sd Trang nguygn (8/11 Trang nguyen),
19% trong s d T a m khdi (8/42 Tam khdi) v i
1,66% trong td'ng sd Tid'n si (8/484 Tiln si).
Trong sd 11 vi Trang Nguygn cung cd tdi 6
vi dtidc trieu (finh ban ttidc Cong, Hau,

chie'm 14,3% trong so" Tam khoi (6/42 Tam
khoi), 1,24% trong tong sd Tig'n si (6/484
Tien si) v i 2 vi dtipc trilu dinh cii di sti
sang n h i Minh, chie'm 4,8% trong sd Tam
khoi (2/42), 0,41% trong tdng sd Tig'n si
(484).
Khdng chi 11 vi Trang nguygn m i 31 vi
Bang nhan v i Tham hoa cdn lai trong so'
eic vi do diu, p h i n ldn cung diu dtidc ci't
nhic vio cac chtic vu quan trpng trong
trieu nhti: Luc bo ThUdng thU, ThUOng thU,
Thi Lang, Dong cdc dgi hoc si ...
Sd Bang n h i n dupe bo dung vao gifl chtic
vu Thtipng thti, Thi lang d cac bp l i 7 vi,
chie'm 58,3% trong sd' Bang nhan (7/12
Bang nhan), 16,7% trong sdTam khdi (7/42
Tam khdi) v i 1,45% trong tong sd' Tien si
(7/484).
So Thim hoa dupe bo' dung vao giti chtic
vu Thtidng thti, Thi lang d cac bp l i 7 vi,
chie'm 36,8% trong so' Thim hoa (7/19
Tham hoa), 16,7% trong so'Tam khoi (7/42
Tam khdi) v i 1,45% trong tdng sd'Tid'n si
(7/484).
Nhti viy, trong sd 42 vi Tam khdi cua
trieu Mac, d i cd tdi 22 vi, dtipc tuyin dung
vio giti chtic Thtidng thti va Thi lang,
chie'm 52,4% trong sd Tam khoi (22/42)
(Thtidng thti: 19,0%, Bang nhan: 16,7%,
Tham hoa: 16,7%). Trong 42 vi Tam khoi

cdn cd 4 vi (2 Trang nguyen, 1 Bang nhan
va 1 Tham hoa) dtidc trilu dinh n h i Mac cti

di sti sang ntidc Minh, chie'm 28,6% trong
so Tam khoi (4/42) (Trang nguygn 14,3%,
Bang nhan 7,1%, Tham hoa 7.1%) (Xem
bdng 2).
Ngoii chtic vu d cac bd, thi nhting vi dh
hang Tam khdi cdn dtidc ci't nhac vio lim
quan trong trilu, n i m gifl nhting chtic vu
quan trpng khic, trong cac Vign, Dai... kl
cin n h i vua nhti: Tham hoa Nguyen Te, do
khoa thi nam 1547, Tham hoa Pham
Quang Tig'n, dd khoa thi n i m 1565 dtipc gifl
chtic Ddng cic Dai hoc si dting diu Han
lam vien... Thd'ng ke eo ti't ca 17 vi dtipc
giti nhflng chtic vu k h i e nhti: H i n lam vien,
Ddng cic Dai hpc si, Hig'n s i t sti, Tham
chinh..., chig'm 40,5% trong sd' Tam khdi
(17/42), thi Trang nguygn l i 3 (7,1%), Bang
nhan l i 5 (11,9%) va T h i m hoa l i 9
(21,4%).
Tuy nhign, cung cd 3 vi Tham hoa thupc
h i n g Tam khdi, chtia ro trilu dinh bd dung
vio gifl chtic vu ^ , vi hign chtia ro thdng
tin, chig'm 7,1% (3/42 Tam khdi). Dd li
Thim Hoa Dgng Thi Thd' khdng cd thong
tin cu the ve viec bd' nhidm gifl chtic quan
n i o sau khi thi d5, Tham hoa Nguyin Tudn
Nggn chi cd thdng tin ve viec quy thuin

n h i Lg v i lam quan dudi trilu Lg din chtic
Tham chinh v i Tham hoa Nguyin Gido
PhUdng Itic d i u quy t h u i n nha Lg, sau lai
v l n h i Mae nhting cflng khdng ro thdng tin
l i dng da giti chtic quan nao trong trieu
dinh n h i Mac.
- Dd'i vdi Tie'n si do Hodng gidp vd Di
tam gidp Ddng Tie'n si xuat thdn
Trti 42 vi dd hang Tam khdi, cdn lai
442/484 vi Tid'n si dd De nhi giap Tid'n s!
(Hoing giip) v i Dd tam giap Ddng Tid'n si
xui't t h i n cflng cd tdi 116 vi da tting dtidc
giti chtic Thtidng thu v i Thi lang, trong dd
cd 25 vi (5,7%) la Hoing giip va 91 vi
(20,6%) la De tam giap Ddng Tid'n si xuit


Khoa ci^ va hiyen dung quan lai..
Bang 2: Bd dung quan churc doi vdi ti^'n si dd hang tam khoi
G i a chu'c vu d c a c
Bo (hoSc gitt chiirc
So
Hang d6

lugrng

vu d Bd va kiem
n h i i m ) (Thmmg
thir.TTij lang.,)

Trang

Giii chiic vu khac
(Han lam vifn,

Chuaro

Duoc phong tv6c

Di

Dftng cac. Kie'n sal

thong tin

(Cftng, HSu, Ba)

sir

sii, TTiam chi'nh...)

Stf lunng

Tyle

Sfi luong

Tyle

Sft' lmmg

Tyle

Solirong

Tyle

11

8

19.0%

3

7 1%

6

14.3%

2

Bang nhan

12

7

16 7%

5

11.9%

3

7.1%

1

Thfim hoa

19

7

16.7%

9

21.4%

3

7.1%

3

71%

1

Tong

42

22

52.4%

17

40.5%

3

7.1%

12

28.6%

4

Nguyen

NguSn: Sd lifiu Ihft'ng ke theo sach "Cdc nhd khoa bang Viel Nam (1075-1919)".
NgO Disc Tho (chil bifin), NguySn Hftu Miii. Nguyin Thuy Nga, Sdd.

t h i n , tdng cdng chie'm 26,3% trong sd' 442
Tie'n si (116/442) v i 23,97% trong td'ng sd
Tig'n si (116/484). Do l i chtia ke 17 vi kiem
nhigm, vtia giti chtic Thtipng thu, Thi lang d
cac Bd, vtia giti mdt sd' chtic vu khac nhti:
Han l i m vidn, Te' ttiu, Thtia chinh, Dd ngti
sut. Do ci'p sti trung,... trong do cd 8 Hoing
giap (1,8%), 9 Dg tam giap Ddng Tie'n si
xui't than (2%), tong cdng 3.8% trong so
442 Tie'n si (17/442) v i 3,5% trong td'ng sd
Tig'n si (17/484).
Cdc chiic vu con lgi, dUdc trieu dinh bd
dung nhu sau
• Giti chtic vu tai H i n lam vign: 17 vi,
trong dd Hoang giap 6 vi (1,4%), De Tam
giip Ddng Tie'n si xui't than 11 vi (2,5%),
to'ng cdng 3,9% trong sd 442 Tid'n si (17/442)
va 3,5% trong to'ng sd'Tid'n si (17/484).
- Giti chtic Ddng cac Dai hpc si: 9 vi,
trong dd Hoing giap 4 vi (0,9%), De tam
giip Ddng Tieh si xui't than 5 vi (1,1%),
td'ng cdng 2% trong so' 442 Tie'n si (9/442)
va 1,86% trong td'ng sd'Tid'n si (9/484).

Gifl chtic Dd ngti sti; 4 vi, trong do
Hoang giap 1 vi (0,2%), Dg tam giip Ddng
Tig'n si xui't than 3 vi (0,7%), tg'ng cpng
0,9% trong 50* 442 Tig'n si (4/442) va 0,8%
trong tdng so Tie'n si (4/484).
- Giti chtic Do ci'p sU trung: 20 vi, trong

dd Hoang giip 7 vi (1,6%), De Tam giip
Ddng Tig'n si xui't t h i n 13 vi (2,9%), to'ng
cdng 4,5% trong sd 442 Tig'n si (20/442) va
4,1% trong tdng sd'Tig'n si (4/484).
• Gifl chtic Giim sat ngti sti: 45 vi, trong
do Hoing giip 10 vi (2,3%), De Tam giip
Ddng Tig'n si xui't than 35 vi (7,9%), to'ng
cpng 10,2% trong sd 442 Tidn si (45/442) v i
9,3% trong tdng sd'Tid'n si (45/484).
- Gifl chtic Hien s i t sti: 42 vi, trong dd
Hoang giap vi 9 (2%), De Tam giip Ddng
Tig'n si xui't t h i n 33 vi (7,5%), tdng cpng
9,5% trong sd' 442 Tien si (42/442) va 8,7%
trong td'ng sd'Tid'n si (42/484).
- Giti chtic Phii doan phii Phung Thidn:
2 vi, trong dd Hoing giap 0 vi (0%), Dd Tam
giap Ddng Tid'n si xui't than 2 vi (0,5%),
td'ng cdng 0,5% trong sd442 Tien si (2/442)


Rghien cuu Jjch sti. sd 1.2015
v i 0,4% trong to'ng so'Tie'n si (2/484).
• Giti chtic Tham chinh: 39 vi, trong do
Hoing giap 7 vi (1,6%), Dg Tam giip Ddng
Tig'n si xua't than 32 vi (7,2%), tdng cpng
8,8% trong so" 442 Tien si (39/442) v i 8,0%
trong tong sd Tie'n si (39/484).
• Gifl chtic Thtia chinh: 44 vi, trong do
Hoing giip 6 vi (1,4%), Dg Tam giap Ddng
Tien si xui't t h i n 38 vi (8,6%), to'ng cdng

10% trong sd 442 Tie'n si (44/442) v i 9,0%
trong tong so'Tien si (44/484).
- Giti chtic Tong binh: 5 vi, trong do
Hoing giap 1 vi (0,2%), Dd Tam giip Ddng
Tig'n si xui't t h i n 4 vi (0,9%), tong cpng
1,1% trong so" 442 Tie'n si (5/442) v i 1,0%
trong tg'ng so"Tieh si (5/484).
• Gifl chtic Tti khanh: 10 vi, trong dd
Hoing giap 5 vi (,1%), De Tam giip Ddng
Tig'n si xui't t h i n 5 vi (1,1%), td'ng cpng
2,2% trong sd 442 Tig'n si (10/442) v i 2,0%
trong tdng so Tig'n si (10/484).
- Gifl chtic Tti nghigp: 1 vi, trong do
Hoing giap 1 vi (0,2%), De Tam giip Ddng
Tig'n si xui't t h i n 0 vi (0%), tdng cdng 0,2%
trong sd' 442 Tig'n si (1/442) v i 2,0% trong
to'ng sd Tie'n si (1/484).
- Gifl chtic vu khic (Dai ly tti khanh,
Doan sti, Huy Van Vien thiem sti, Lue sti...):
9 vi, trong dd Hoing giap 1 vi (0,2%), De
Tam giap Ddng Tig'n si xui't than 8 (1,8%),
tdng cpng 2,0% trong sd 442 Tie'n si (9/442)
v i 1,86% trong tdng sd'Tid'n si (9/484).
Chtia ro thdng tin: 62 vi, trong do
Hoing giap 10 vi (2,3%), De Tam giap Ddng
Tig'n si xua't t h i n 52 vi (11,8%), to'ng cpng
14,1% trong so" 442 Tien si (62/442) v i
12,8% trong tdng so'Tig'n si (62/484).
Trong sd 442 vi Tien si cflng cd 115 vi
dtipc trieu dinh ban cae ttidc: Cdng, H i u ,

Bi, Tti, Nam, chig'm 26% (6,6% la Hoang
giap, 19,5% l i De tam giip Ddng Tie'n si
xui't thin) va 23,8% trong to'ng so' Tien si

(115/484). Trong sd 442 vi Tig'n si cdn c6 37
vi tijfng dupe trieu dinh cut di sti sang ntidc
Minh, chig'm 8,4% (2,3% la Hoang giip, 6,1%
l i De tam giap Ddng Tie'n si xua't than) vi
7,6% trong td'ng sd*Tig'n si (37/484).
Nhu viy, trong ti't ca 442 Tid'n si d6
hang Hoing giip v i Dg tam giap Ding
Tie'n si xui't t h i n chi ngoii 62 vi (14,1%),
gdm 10 Hoang giap v i 52 De tam giip
Ddng Tig'n si xui't than la chtia ro thdng
tin, cdn nhflng 380 vi (85,9%) da dupe trilu
dinh n h i Mae bo' dung vao l i m vigc trong
bp may chinh quyln n h i ntidc vdi nhilu
chtic vu cao thi'p khac nhau {Xem bdng 3).
Trong sd^ 62 Tig'n si chtia ro thdng tin noi
tren, thi cung chi cd 6 vi l i khdng ro lim
quan d chtic nao dtidi thdi Mac, 56 vi con
lai tuy khdng ghi ro lam quan 5 chtic nio
dudi thdi Mac, nhting lai thi'y ghi chtic vu
l i m quan dtidi thdi Lg. Tdm lai, sd 442
Tid'n si thudng m i nha M^c da dio tao
dtidc qua 22 khoa thi, h i u h i t da dtipc
t r i l u dinh trong dung, trti 6 vi (1,3%) ehUa
ro thong tin v i 56 vi (12,7%) l i m quan cho
n h i Lg.
Dtidi day l i bang thd'ng kd v l vide bd'

dung quan chtic, ban tudc v i c i di sti nha
Minh ddi vdi Tie'n si do hang Hoang giip va
De tam giip Ddng Tig'n si xui't t h i n (Xem
bdng 3).
Tuy da t u y i n dung dtidc mpt ddi ngu si
phu ddng dao bd sung v i o bp m i y lanh dao
nha ntidc, nhting ngay tti budi d i u thinh
lip, vtidng trieu Mac da gap phai sti khang
cti manh me cua nhflng the luc ung hd nhk
Lg nen trong boi canh chig'n tranh loan lac
triln midn gifla cac t i p doin phong kiln
vio d i u the' ky XVI, tha t i n g quy tpc nhi
Mac cung cac vo quan l i dd'i ttidng dtidc coi
trpng hdn. Mdt sd Tie'n si vdn xui't than
v i n hpc luc nay da phai chuyen sang
ngach q u a n vo h o i c dtidc giao quan ly


Khoa cti va hiy^n dung quan lai...
Bang 3: Bd dung quan churc doi vdi Hoing giap v i De tam giap E>dng Tien sT x u i t than
Du(Ci^ng, Hgu, Ba, Tir. Nam)

S6 luong Ti£n sy (Ngircri)

Chiic quan

Tring
cflng

De nhi gidp
Tie'n sT xutfl
than
(Hodng
gidp)

Tliiiflng thir,
Thj lang
Thuong thu,
Thj lang va

116

17

kiem nhiem'"
H^n Um vien

17

Dftng c i c
Dai hoc sT

9

Dfl ngir sii:
Dflcj(p
su trung
Gidm sit
ngir s i

Hifn sdt SU'
Phu da3n phd

Detam
giip
Diing
Tie'n si
xu3t than
91

25
(5.7%)

(20.6%)

a

9

(1.8%)

(2%)

6
(1.4%)

11

De nhi giSp

Tiing
cflng

gidp)

Detam
giap
Ddng
TiflhsT
xufftthan

71

15

56

11

5

T^ng

24

6

4

2

2

1

1

1
3

1

0

4

1
(0.2%)

3
(0.7%)

3

1

2

0

20

7
(1.6%)

13
(2.9%)

2

I

1

0

10

35
(7.9%)

3

1

2

0

33

(7.5%)

2

2

0

45
42

(2.3%)
9
(2%)

39

7
(1.6%)

32
(7.2%)

7

TTi£ta chfnh

44

6

38
(8 6%)

6

TJng binh

5

Tu khanh

10

Tu nghiSp

I

T^ng

7

4

(2.5%)

Tham chinh

tin'"

31

5
(1.1%)

4

0

Chira r(i thflng

xuJi than

(0.9%)

2
(0 5%)

Giff chiic vu

D^ nhj giap
TifiiisT xua't
than
(Hodng
gidp)

0

0

khfii;'=>

TiensT;(uSl
than
(Hoang

1

2

Phung TTiiSn

Di a6 nhd Minh

9
62

442

(14%)
1

4

(0.2%)

(0.9%)

5

5

(1.1%)

Cl 1^)

1
(0 2%)
1

0

2

(2.3%)

52
(11.8%)

0

101

341

115

(22,9%)

(77.1%)

(26%)

10

2

7

2

4

0

2

0

1

0

0

8
(1 B%)

(0.2%)

0

2
I

Detam
giip
Ddng
Tifihsy

0
2

0

29

86

37

10

(6.6%)

(19.4%)

(8.4%)

(2.3%)

0

27
(6.1%)

NguSn: Srf heu thdng ke theo sich -'Cdc nhd khoa bang Vif I Nam (1075-1919)",
Ngfl Diic TTio (chu bien), NguySn HHu Mill, NguySn Thuy Nga, SiH.
Chii thich cua bang 3:
(1) Cfic chiic kiSm nhiem: H i n lam vien, Tfnhi.ThCra chinh, Dfl ngu sir. Do c i p su trung, ..
(2). Gittchiic vu khac lihir: Dai IJ tu khanh, Doin su, Huy Van Vien thiem su, Luc su...
(3). Trong 62 vj dA Tifin s j , cis 6 v| khflng r5 Mm quan 6 chfc n i o dudi th6i Mac. 56 vi c6n lai khflng ro lim quan d chiic n t o dudi
thin Mac, nhtmg lai ghi chiic vu 1 ^ quan dirdi Ihdi Lfi.


Rghign eun Lich sti. 56' 1.2015

34

nhflng viec lidn quan den q u i n sti. Neu
khSng tinh 3 vi Thtidng thti va Thi lang bp
Binh, 1 vi Binh khoa Dd ci'p sti trung vd'n
thudc ngach quan van phai quan ly nhting
vi'n de lidn quan dd'n quan sti thi trieu Mac
da cd 5 vi Tie'n si (1.1%) chuyen sang
nghach vo quan v i lam quan de'n chtic
Tong binh thiem sti nhti: Nguyen Duy Hoa
d5 khoa thi nam At Mtii nien hidu Dai
Chinh thti 6 (1535), Doan Van Hieu do
khoa thi nam Tan Stiu nien hieu Quang

Hda thti 1 (1541), Ngo Khic Khoan dd khoa
thi n i m Dinh Mui nien hidu Vinh Dinh thti
1 (1547), T r i n Vi Nhan dd khoa thi n i m
Canh Tui't nien hieu Canh Lich thti 3
(1550) v i Tdng binh phu Cao Bing Nguyen
Dtic Ky dd khoa thi nam Ky Siiu nien hi^u
Minh Dtic thti 3 (1529)... Dti cd dtipc trieu
dinh trpng dung thi cac vo quan xui't t h i n
tti vin khoa tuy cd lap dupe nhieu cdng
trang nhting vi thd' cua hp v i n khong the'
cao bang cac vi ttidng quan xui't t h i n tti
con dudng vd hoac thudc hoing tpc. Chtic
vu cao nhi't cua cic vo quan xua't t h i n tti
Tidn SI v i n khoa dtidc biet cho de'n nay la
chtic Tong binh thidm sti thudc h i n g Chinh
tti phim.
3. N h a n xet
Nhti viy, ti't ca cac Tid'n si dd tai cac
khoa thi do tridu Mac td' chtic dti theo
dtidng van hay vo h i u he't deu dtipc n h i
M^c trpng dung vio nhting vi tri cao thi'p
khac nhau trong trie'u. Nhieu Tien si dd
cac khoa thi tuyen chpn n h i n tai do trig'u
Mac td chtic vd sau da trd t h i n h rudng cot
cho trieu dinh n h i Mac v i trong sd nhting
ngtidi dd dat eo nhieu ngtidi cdn trd thanh
nhting n h i n si ndi tieng khdng chi rieng ddi
vdi vtidng trieu Mac m i cdn la nhting n h i n
si nd'i tidng dd lai nhieu anh htidng quan
trpng trong sti nghidp phat trien v i n hoa

cua dan tdc Viet Nam d thd' ky XVI. 6 day,
chi li'y vi du vd mdt vai trtidng hpp nho si

thi dd d d i u tridu Mac, sau d i trd thinh
nhflng nhan si ndi tie'ng, chting td d6i ngu
tri thtic thdi Mac da trtidng t h i n h vtidt bic
va ho da ddng gdp mdt p h i n ri't quan trpng
trong bd may lanh dao nha nudc quin chu
trieu Mae giai doan dong dd 5 Thing Long
(1527-1592). Do l i : Nguyin Thien d6 Dfi
nhi't giip Tieh si cap dd De nha't danh
(Trang nguyen), khoa thi n i m Nham Thin
nidn hidu Dai Chinh thti 3 (1532), lim quan
dd'n chtic Thupng thti Bp Lai, Ngti sti dai,
Do ngti sii, Ddng cac dai hpc si, Nhip thi
Kinh dien, ttidc Thu q u i n cdng; Bui Vinh
dd De nhi't giip Tid'n si cip de D^ nhi danh
(Bang nhin), khoa thi nam Nham Thin
nidn hieu Dai Chinh thti 3 (1532), l i m quan
dd'n chtic Ta thi lang Bp Lai, ttidc Mai Linh
h i u ; Nguyin Binh Khiim dd De nha't giap
Tie'n si cip de Dd nhi't danh (Trang
nguy§n), khoa thi n i m At Mtii nien hidu
Dai Chinh thti 6 (1535), lam quan de'n chdc
ThUdng thu, Thai pho, ttidc Trinh quo'c
eong; Gidp Hdi dd Dg nhi't giap Tie'n si c4p
de De nhi't danh (Trang nguyen), khoa thi
nam M i u T u i t nien hi$u Dai Chinh thd 9
(1638), lam quan tdi chtic Luc bp Thtipng
thti kiem Dong cie, N h i p thi kinh didn,

Thai bao, ttidc Sich qud'c cdng,...
Nhin lai toan bp sti nghidp cua vtidng
tridu Mac ddng gop cho lich sk dan tpc thi
sti nghidp ldn nhi't va cung la t h i n h cdng
ldn nhi't ma nha Mac de lai cho h i u thd li
sti nghidp giao due khoa cti v i tuy^n dung
quan lai vao l i m viee trong chinh quy^n
n h i ntidc. Chinh t h i n h cdng n i y da giup
vtidng trieu Mac dting vflng dtidc sau thip
ky rudi trong boi canh chien tranh loan lac
d thd' ky XVI. Day cung l i ddng gdp ldn
nhat m i vtidng tridu Mac da de lai trong
kho tang lich SL( van hda cua dan tdc Vidt
Nam ma h i u the khdng ai cd the phu nhin
dtidc ke ca nhting stt gia thdi phong kien doi
l i p vdi nha Mac.


Khoa ciSr va tuy^n dung quan lai..

35

CHU THICH
**•. B i i viet d u ^ tki trd b3i Quy Nafosted cho de
t i l ma s i : rV.1.1-2012.08.

(5). Le B i Ly, nguy§n q u i n tgi xa C6 Pham,
hat D5ng Sdn (Thanh Hoa), sau den 3 tai lang

(1). Khoa thi H6i cuoi cung ciia t r i i u Le ad t i

Thinh Li^t, huyen Thanh Tri, Ha N6i.

chiic v i o nam 1426. Theo 1$ thi cti 3 n i m m3 mot
khoa thi. T r i i u M^c len dUi?c 2 nSm va vtia du 3

(6). Xem: IA Quy DSn, Dai Viet thdng su", sdd,
tr. 279.

nfim, da tfi' chflc khoa thi d i u tign, ke tuc sii
nghigp khoa c^ cua trieu L§.

(7). Xem: Le Quy Don, Dai Viit thong su", sdd,
tr. 279.

(2). Xem: Dgi viit sii! ky todn thii, t^p IV, ban
dich. Nxb. Khoa hoc xa hoi, Yik Noi, 1973,

(8). Xem: Le Quy D6n, Dgi Viet thdng sr?, sdd,
tr. 267.

tr.l23.

(9). Xem: Le Quy Don, Dai Viet thong su*. sdd,

(3). Thong k& trong sach "Dai Viet su" ky todn

tr. 291.

thii' thi t i n g so Tiin do dUdi thcii Mac Ik 485. Theo

m6t so b&i viit cua cac n h i nghien ciiu thi tdng s i
do Tien si ch^nh lech n h a u giQa: 485, 484, 477, 460
v i s i d S Tr^ng nguySn ehenh lech gifla: 9, 10, 11,
12 va 13. Theo "Liidc khdo khoa cit Viit Nam" cua

(10). Thong ke trong sach "Cdc nhd khoa bdng
Viet Nam (1075-1919/',
1).
Xem them: Dai viit s& ky todn thti, t i p IV, sdd,

P h a n Huy Chii tW n h i M^c to chiic ca thay 21
khoa thi t i n g s6 Tiin si l i 484 vk s6' Trgng nguyen

tr. 123.
(11). D i Tong: NgUdi xa Lai 6c, huyen Te

l i 11 ng\lcii.
0 day chiing t6i diing so lipu tti trong sach "Cdc
nhd khoa bdng Viit Nam (1075-1919)",

Ngo Dfle Thp (chu bien),

Nguyin Thuy Nga, Nguyin Hflu Mui, sdd (bang

Ngo Diic

Giang (nay l i thon Lgi Uc, xa Long Hflng, huy^n
v a n Giang, tinh Hflng Y§n).

Tho (chii bi§n), Nguyin Thiiy Nga, Nguyin Hflu

(12). Xem: Cdc nhd khoa bdng Viet Nam (1075-

Mui, Nxb. v a n hoc, H i N6i, 2005. Vi s i c h nay da

1919), Ng6 Dfle Thg (chii bien), Nguyin Thuy Nga,

dUdc khao ciiu di^a v^o cac n g u i n sii l i | u goc nhU:

Nguyin Hflu Mui, sdd, tr. 319.

Dgi Viet lich dai dang khoa, Ddng khoa luc hdp

(13). Con s i tr§n thong kS trong sach: Cdc nhd

biin. Dang khoa luc sUu gidng, Binh khii't Bgi Viet

khoa bdng Viet Nam

lich triiu ddng khoa luc, Quoc triiu khoa hang luc

(chu bien), Nguyin Thuy Nga, Nguyin Hflu Mui,

v i nhieu sach viit ve khoa bang cac dia phUdng

sdd.

nhU: Liit huyen ddng khoa bi khdo, O chdu can
luc, Hdi Duong phong vdt chi...
(4). Xem: IA Quy Don, Bgi Viet thdng sit, ban

dich, Nxb. Khoa hoc xa hoi, H i Noi, 1978, tr. 273.

(1075-1919), Ngo Dfle Tho

(14). Con so tren thong ke trong sach: Cdc nhd
khoa bdng Viet Nam

(1075-1919),

Ng6 Dfle Tho

(chu bi6n), Nguyen Thuy Nga, Nguyin Hflu Mui,
sdd.