Vài nét về vở kịch HTBDHT của Lưu Quang Vũ

Khoảng năm 1990, vở kịch Hồn Trương Ba da hàng thịt qua ngòi bút tài hoa của
nhà viết kịch Lưu Quang Vũ và tài năng bậc thầy của đạo diễn Nguyễn Đình
Nghi đã được xếp vào hàng nghệ thuật đỉnh cao của sân khấu Việt Nam.
So với bản dựng của đạo diễn Nguyễn Đình Nghi, bản dựng Hồn Trương Ba da
hàng thịt của đạo diễn Ái Như có khá nhiều khác biệt. Cách làm mới của chị đã
không làm thất vọng người xem ở cả hình thức lẫn nội dung triết lý của câu chuyện
đa tầng ý nghĩa này.
Củng cố lòng tin vào phẩm chất con người
Ông Trương Ba hiền lành nho nhã, cả đời sống chân thật ngay thẳng với nghề làm
vườn, vậy mà đứa con trai độc nhất của ông lại chọn con đường mua gian bán lận.
Ông khuyên bảo, con lễ phép lắng nghe, rồi vẫn làm theo ý mình, vì: “Phải sống
chứ cha. Cha làm vườn cả đời cảnh nhà mình vẫn đạm bạc, từ khi con đi buôn nhà
mình khấm khá hẳn lên. Sống tốt hơn là có tội, là sai sao cha?”.
Ông Trương Ba chết oan vì mấy ông thần trên trời làm việc vô trách nhiệm. Tiên cờ
Đế Thích vì phục tài đánh cờ đã giúp ông sống lại trong cái xác to béo của ông
hàng thịt. Từ đó ông ăn thịt uống rượu thường xuyên, ăn nói thô lỗ tục tằn, đánh
con thay vì nhỏ nhẹ khuyên bảo...
Đứa con chẳng còn tôn trọng ông: “Cha bây giờ không còn là cha trước đây nữa.
Cha tôi hồi đó không bao giờ đánh tôi nên tôi rất kính trọng ông. Cha bây giờ cũng
gian dối, đang sống nhờ bằng cái xác ăn cắp của người khác đó thôi. Ngay thẳng
chỉ nuôi sống được cái xác Trương Ba, không nuôi nổi xác hàng thịt ăn gấp bốn
lần, luôn cần rượu thịt...”.
Trương Ba trong cái xác to béo của anh hàng thịt nên có những lời nói, hành động
thô lỗ, phàm phu khiến vợ và con dâu dằn vặt. - Ảnh: Anh Tuấn.
Trương Ba giờ thông thạo việc giết heo, mở gian hàng bán thịt tại nhà, dần bước
vào con đường bán mua lươn lẹo, kết thân giới phú hào, chức sắc, xa lánh, khinh
khi lối xóm nghèo. Ông lý luận: “Phải thay đổi để sống chứ, việc chi tiêu trong nhà
càng lúc càng nhiều trong khi cuộc sống càng lúc càng khó khăn”. Ngay cả cái lối
đánh cờ trí tuệ, thanh tao thể hiện tinh thần sống thẳng ngay của ông từng khiến
Đế Thích khâm phục cũng không còn. Ông chọn nước đi “đút đích” có thể thắng
nhanh chóng...

Vợ, con dâu, cháu nội và người bạn thân thiết mấy mươi năm, lẫn chính Trương Ba
cùng thảng thốt, khổ đau trước sự thay đổi này.
Trương Ba khẩn cầu tiên Đế Thích cho ông được chết. Phút ấy, ông trở về đúng cái
hồn của Trương Ba ngày nào, dạy con lời tha thiết cuối cùng: “Không thể sống
bằng mọi giá đâu con ơi. Sống đảo điên, hèn hạ, không được là chính mình còn tệ
hơn cái chết!”.
Cảnh trí, phục trang của Hồn Trương Ba da hàng thịt mới đẹp, sang trọng với sự
đầu tư công phu, chăm chút - Ảnh: Anh Tuấn.
Vào giây phút ấy, nước mắt người xem ứa ra, song lại có được sự thanh thản nhẹ
nhàng bởi được củng cố lòng tin: phẩm cách cao đẹp nơi con người chẳng thể
bị những mưu cầu thấp hèn hay sự tha hóa của xã hội hạ gục. Bi kịch của
Trương Ba và gia đình ông gần gũi lạ với cuộc sống hôm nay.
Thành quả của sự nỗ lực
Tình huống kịch Hồn Trương Ba da hàng thịt dồn dập, xoay quanh nhiều nhân
vật từ tiên thánh trên trời đến người dưới hạ giới. Ý kịch ngồn ngộn từ phê phán
thói làm việc vô trách nhiệm gây hậu quả tai hại, lên án quan lại thối nát làm xấu
môi trường xã hội, đến thông điệp: “Lối sống xấu sẽ dẫn đến một nhân cách,
phần hồn xấu. Lối sống xấu chẳng bao giờ đưa đến một cuộc sống hạnh
phúc tốt đẹp. Làm con người sống tốt đẹp, không thể tranh sống, mưu
sinh bằng mọi cách”…
Làm rõ ràng và hấp dẫn chừng ấy thứ thật chẳng dễ dàng. Sau mấy tháng ròng
vắt kiệt sức, đạo diễn Ái Như đưa ra bản dựng phúc khảo dài hơn ba tiếng đồng
hồ. Vở bị chê: dài, nặng và không rõ những ý muốn nói. Vậy là nữ đạo diễn nổi
tiếng khó tính lẫn chịu khó này lại mất ăn mất ngủ cùng êkip diễn viên cắt gọt vở
lại chỉ còn hơn hai tiếng.
Lần này chị đã dẫn dắt được người xem một cách hào hứng qua những miếng dựng
táo bạo và sắc như dao cau. Những tiên Đế Thích của Thành Lộc, Trương Ba của
Thành Hội và Minh Trí, vợ Trương Ba - Kim Xuân là những vai diễn cuốn hút, bản
lĩnh đáng để khâm phục, thiết kế sân khấu, phục trang đẹp, nổi bật.
Tất cả toát lên nét sang trọng, chăm chút về sự đầu tư công sức để Hồn Trương

Ba da hàng thịt đúng là một vở diễn danh giá, có tầm.