Đổi mới quy trình xét chọn đề tài nghiên cứu khoa học theo định hướng nhu cầu nhằm nâng cao khả năng ứng dụng kết quả nghiên cứu vào thực hiện ở tỉnh bạc liêu

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
----------------------------------------------------

TRẦN THANH HẢI

ĐỔI MỚI QUY TRÌNH XÉT CHỌN ĐỀ TÀI
NGHIÊN CỨU KHOA HỌC THEO
ĐỊNH HƢỚNG NHU CẦU NHẰM NÂNG CAO
KHẢ NĂNG ỨNG DỤNG KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
VÀO THỰC TIỄN Ở TỈNH BẠC LIÊU

LUẬN VĂN THẠC SĨ
CHUYÊN NGÀNH QUẢN LÝ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ

Hà Nội - 2014
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI


TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
----------------------------------------------------

TRẦN THANH HẢI

ĐỔI MỚI QUY TRÌNH XÉT CHỌN ĐỀ TÀI
NGHIÊN CỨU KHOA HỌC THEO
ĐỊNH HƢỚNG NHU CẦU NHẰM NÂNG CAO
KHẢ NĂNG ỨNG DỤNG KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
VÀO THỰC TIỄN Ở TỈNH BẠC LIÊU

LUẬN VĂN THẠC SĨ

CHUYÊN NGÀNH QUẢN LÝ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ
MÃ SỐ: 60 34 04 12

Hà Nội - 2014


MỤC LỤC
LỜI CẢM ƠN .................................................................................................. 6
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT................................................................ 7
DANH MỤC CÁC HÌNH, BẢNG, BIỂU ..................................................... 8
PHẦN MỞ ĐẦU .............................................................................................. 9
1. Lý do chọn đề tài ........................................................................................ 9
2. Tổng quan tình hình nghiên cứu ................. Error! Bookmark not defined.
3. Mục tiêu nghiên cứu ..................................... Error! Bookmark not defined.
4. Phạm vi nghiên cứu....................................... Error! Bookmark not defined.
5. Mẫu khảo sát ................................................. Error! Bookmark not defined.
6. Câu hỏi nghiên cứu ....................................... Error! Bookmark not defined.
7. Giả thuyết nghiên cứu................................... Error! Bookmark not defined.
8. Phƣơng pháp nghiên cứu ............................. Error! Bookmark not defined.
9. Kết cấu của Luận văn ................................... Error! Bookmark not defined.
PHẦN NỘI DUNG ............................................ Error! Bookmark not defined.
CHƢƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA VIỆC XÉT CHỌN ĐỀ TÀI NGHIÊN
CỨU KHOA HỌC THEO ĐỊNH HƢỚNG NHU CẦUError!

Bookmark

defined.
1.1. Một số khái niệm có liên quan .................. Error! Bookmark not defined.
1.1.1. Đề tài, dự án ............................................. Error! Bookmark not defined.
1.1.2. Đề tài, dự án KH&CN.............................. Error! Bookmark not defined.

1.1.3. Hoạt động KH&CN .................................. Error! Bookmark not defined.
1.2. Việc ứng dụng kết quả NCKH .................. Error! Bookmark not defined.
1.3. Nhu cầu về sản phẩm NCKH .................... Error! Bookmark not defined.
1.4. Lý thuyết về thị trƣờng.............................. Error! Bookmark not defined.
1.4.1. Khái niệm thị trường ............................... Error! Bookmark not defined.

not


1.4.2. Quy luật vận hành của thị trường........... Error! Bookmark not defined.
1.4.3. Những dạng khiếm khuyết của thị trườngError! Bookmark not defined.
1.4.4. Đặc thù của thị trường công nghệ .......... Error! Bookmark not defined.
1.5. Chính sách “khoa học và công nghệ đẩy” và “thị trƣờng kéo” .. Error!
Bookmark not defined.
1.5.1. Khái niệm chính sách “khoa học và công nghệ đẩy”Error! Bookmark not
defined.
1.5.2. Khái niệm chính sách “thị trường kéo” . Error! Bookmark not defined.
1.6. Vai trò của KH&CN trong phát triển KT - XHError!

Bookmark

not

defined.
1.6.1. Mối quan hệ giữa Khoa học và Công nghệError! Bookmark not defined.
1.6.2. Mối quan hệ giữa KH&CN và phát triển KT - XHError!

Bookmark

not

defined.
1.7. Quy trình xây dựng nhiệm vụ KH&CN của Việt NamError! Bookmark not
defined.
* Tiểu kết chƣơng 1 ........................................... Error! Bookmark not defined.
CHƢƠNG 2. HIỆN TRẠNG QUY TRÌNH XÉT CHỌN ĐỀ TÀI NGHIÊN
CỨU KHOA HỌC TẠI TỈNH BẠC LIÊU..... Error! Bookmark not defined.
2.1. Khái quát đặc điểm tự nhiên, KT - XH tỉnh Bạc Liêu ảnh hƣởng đến hoạt
động NCKH ....................................................... Error! Bookmark not defined.
2.1.1. Đặc điểm tự nhiên, KT - XH.................... Error! Bookmark not defined.
2.1.2. Những thuận lợi và khó khăn ảnh hưởng đến hoạt động NCKH của tỉnh
............................................................................. Error! Bookmark not defined.
2.2. Thực trạng xét chọn đề tài/dự án và ứng dụng kết quả NCKH tại tỉnh Bạc
Liêu ..................................................................... Error! Bookmark not defined.
2.2.1. Nhiệm vụ quản lý KH&CN cấp tỉnh ....... Error! Bookmark not defined.


2.2.2. Quy trình đề xuất, xét chọn nhiệm vụ KH&CN tỉnh Bạc Liêu ... Error!
Bookmark not defined.
2.2.3. Kết quả triển khai đề tài/dự án NCKH giai đoạn 2006 - 2010 ở tỉnh Bạc
Liêu ..................................................................... Error! Bookmark not defined.
2.3. Nguyên nhân kết nghiên cứu của các đề tài/dự án không ứng dụng đƣợc
và không nhân rộng đƣợc................................. Error! Bookmark not defined.
2.3.1. Ý tưởng đề xuất nhiệm vụ không xuất phát từ đời sống thực tiễn nên
không có khả năng ứng dụng............................ Error! Bookmark not defined.
2.3.2. Đề xuất nhiệm vụ thiếu thông tin về thị trườngError!

Bookmark

not

defined.
2.3.3. Sản phẩm nghiên cứu không hoàn chỉnh, thiếu tính dự báo ..... Error!
Bookmark not defined.
2.3.4. Chưa đủ cơ sở pháp lý cho việc áp dụng kết quả nghiên cứu ..... Error!
Bookmark not defined.
2.3.5. Thiếu chính sách hỗ trợ đầu ra đối với sản phẩm đề tài/dự án . Error!
Bookmark not defined.
* Tiểu kết chƣơng 2 ........................................... Error! Bookmark not defined.
CHƢƠNG 3. GIẢI PHÁP ĐỔI MỚI QUY TRÌNH XÉT CHỌN ĐỀ TÀI
NGHIÊN CỨU KHOA HỌC THEO ĐỊNH HƢỚNG NHU CẦU ..... Error!
Bookmark not defined.
3.1. Đổi mới xây dựng nhiệm vụ KH&CN định hƣớng nhu cầu ........ Error!
Bookmark not defined.
3.1.1. Đổi mới cơ chế đề xuất, xét chọn đề tài/dự án theo hình thức đặt hàngError!
Bookmark not defined.
3.1.2. Đánh giá triển vọng quy trình đề xuất, xét chọn đề tài/dự án theo cơ chế
đổi mới ................................................................ Error! Bookmark not defined.
3.2. Đổi mới cách thức tổ chức Hội đồng KH&CNError! Bookmark not defined.


3.3. Đổi mới cơ chế khuyến khích doanh nghiệp tham gia hoạt động KH&CN
............................................................................. Error! Bookmark not defined.
3.3.1. Đổi mới tổ chức thực hiện các nhiệm vụ R&D hướng vào hỗ trợ doanh
nghiệp ................................................................. Error! Bookmark not defined.
3.3.2. Nâng cao hiệu quả các hoạt động dịch vụ KH&CN nhằm thúc đẩy phát
triển và gắn kết hoạt động R&D trong doanh nghiệpError!

Bookmark

not

defined.
3.4. Đổi mới phƣơng thức chuyển giao và ứng dụng kết quả NCKH vào sản
xuất nông nghiệp ............................................... Error! Bookmark not defined.
3.4.1. Biện pháp chuyển giao công nghệ theo chương trình đa ngành Error!
Bookmark not defined.
3.4.2. Biện pháp chuyển giao công nghệ theo dự án chuyên ngành .... Error!
Bookmark not defined.
3.4.3. Biện pháp chuyển giao công nghệ bằng tập huấn và tham quan mô hình
............................................................................. Error! Bookmark not defined.
3.5. Tổ chức NCKH theo định hƣớng nhu cầu của xã hộiError! Bookmark not
defined.
3.5.1. Các nhân tố quyết định mối quan hệ chặt chẽ giữa NCKH và nhu cầu KT
- XH ..................................................................... Error! Bookmark not defined.
3.5.2. Gắn kết NCKH và nhu cầu KT - XH ...... Error! Bookmark not defined.
* Tiểu kết chƣơng 3 ........................................... Error! Bookmark not defined.
KẾT LUẬN ........................................................ Error! Bookmark not defined.
KHUYẾN NGHỊ ............................................... Error! Bookmark not defined.
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO..................................................... 11
PHỤ LỤC ........................................................... Error! Bookmark not defined.


LỜI CẢM ƠN
Trong quá trình học tập và làm luận văn Chương trình cao học chuyên ngành
Quản lý Khoa học và Công nghệ, em đã nhận được sự giúp đỡ nhiệt tình của các
thầy, cô giáo trong Khoa Khoa học quản lý, Trường Đại học Khoa học Xã hội và
Nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội.
Em xin chân thành cảm ơn các thầy, cô giáo trong Khoa và Ban lãnh đạo
nhà trường đã giảng dạy, giúp đỡ và tạo điều kiện cho em trong suốt quá trình học

tập và làm luận văn.
Em xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới TS Nguyễn Văn Học, người đã dành
nhiều thời gian, công sức tận tình hướng dẫn, giúp đỡ em thực hiện hoàn thành
luận văn này.
Qua đây tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành tới Ban lãnh đạo, cùng tất cả cán
bộ Sở Khoa học và Công nghệ tỉnh Bạc Liêu và các Sở, Ban, Ngành, Đơn vị trên
địa bàn tỉnh Bạc Liêu đã hỗ trợ và tạo điều kiện cho tôi trong quá trình học tập,
nghiên cứu tài liệu, điều tra, thu thập số liệu phục vụ cho luận văn này.
Tuy bản thân đã có cố gắng, nhưng do năng lực còn hạn chế nên chắc chắn
không thể tránh khỏi những thiếu sót, khiếm khuyết, rất mong nhận được những ý
kiến chỉ bảo của các thầy, cô giáo, các chuyên gia trong lĩnh vực nghiên cứu này.
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

KH&CN:

Khoa học và Công nghệ

KT - XH:

Kinh tế - xã hội

NCKH:

Nghiên cứu khoa học

NC&PT:

Nghiên cứu và phát triển

R&D:

Research and development (Nghiên cứu và triển khai)


SXKD:

Sản xuất kinh doanh

UBND:

Uỷ ban Nhân dân

UNESCO: United nations Educational, Scientific and Cutural Organization
(Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa của Liên Hiệp Quốc)
OECD:

Organization for Economic Cooperation and Development (Tổ

chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế)
ESCAP:

Economic and Social Commission for Asia and the Pacific (Ủy

ban Kinh tế Xã hội châu Á Thái Bình Dương)

DANH MỤC CÁC HÌNH, BẢNG, BIỂU

Hình 1.1

Sơ đồ “công nghệ đẩy”……………………………………... 29

Hình 1.2

Sơ đồ “thị trường kéo”……………………………………...

Hình 2.1

Sơ đồ quy trình đề xuất, xét chọn nhiệm vụ KH&CN hằng

29

năm ở địa phương................................................................... 41


Bảng 2.1

Đề xuất nhiệm vụ KH&CN hằng năm...................................

Bảng 2.2

Số liệu đề tài/dự án và kinh phí thực hiện giai đoạn 2006 -

42

2010........................................................................................ 44
Biểu đồ 2.1 Tỷ lệ đề tài/dự án phân theo lĩnh vực………………………. 45
Biểu đồ 2.2 Tỷ lệ kinh phí thực hiện đề tài/dự án phân theo lĩnh vực…... 46
Bảng 2.3

Số liệu đề tài/dự án do các đơn vị thực hiện đã nghiệm thu

giai đoạn 2006 - 2010............................................................

Bảng 2.4

47

Kết quả NCKH chưa bám vào thị trường và thực tiễn yêu
cầu…………………………………………………………... 54

Bảng 2.5

Thiếu thông tin thị trường………………………………….. 55

Bảng 2.6

Kết quả nghiên cứu không hoàn chỉnh, thiếu tính toán tổng
thể..........................................................................................

56

Bảng 2.7

Kết quả nghiên cứu chưa được phê duyệt.............................. 57

Bảng 2.8

Thiếu hỗ trợ đầu ra đối với kết quả nghiên cứu.....................

Bảng 2.9

Cần thiết đặt đề bài định hướng cho đề xuất đề tài/dự án...... 62

Hình 3.1

Sơ đồ quy trình xây dựng ưu tiên phục vụ cơ chế đặt hàng

58

nhiệm vụ KH&CN…………………...................................... 63
Hình 3.2

Sơ đồ quy trình tuyển chọn chủ trì thực hiện nhiệm vụ
KH&CN…………………………………………………….. 65

PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Trong lịch sử phát triển nhân loại, KH&CN đóng một vai trò hết sức to lớn,
vai trò đó có thể tạo ra sự thay đổi và duy trì sự phát triển nền văn minh. Trong
thời đại ngày nay, KH&CN tiếp tục có tác động sâu sắc tới mọi mặt của đời sống


xã hội. Những thành tựu to lớn của KH&CN đã và đang đẩy nhanh sự phát triển
của lực lượng sản xuất, nâng cao năng suất lao động, tạo sự chuyển biến mạnh mẽ
cơ cấu kinh tế của các quốc gia. Có thể khẳng định rằng, không có quốc gia nào lại
không nhận thức được vị trí quan trọng của KH&CN trong chiến lược phát triển
kinh tế của mình. Chính vì vậy mà Nghị quyết Hội nghị lần thứ 2 Ban chấp hành
Trung ương Đảng khóa VIII đã khẳng định “Khoa học công nghệ là quốc sách
hàng đầu, là động lực phát triển kinh tế, xã hội, là điều kiện cần thiết để giữ vững
độc lập dân tộc và xây dựng thành công chủ nghĩa xã hội”. Tại Đại hội Đảng lần
thứ IX, Đảng ta tiếp tục khẳng định “Phát triển khoa học công nghệ là quốc sách

hàng đầu là nền tảng và là động lực đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất
nước”.
Trong bối cảnh hội nhập và hợp tác quốc tế ngày càng sâu rộng, KH&CN
thế giới ngày càng phát triển mạnh mẽ, đang đặt ra những yêu cầu mới, những
thách thức mới hết sức khó khăn cho hoạt động quản lý KH&CN ở nước ta. Làm
sao để KH&CN thật sự trở thành động lực thúc đẩy phát triển KT - XH. Muốn làm
được điều này, trước hết công tác quản lý KH&CN phải không ngừng nâng cao,
đổi mới để đáp ứng được nhu cầu phát triển của xã hội, hoạt động KH&CN phải
theo hướng nhu cầu thị trường mới có thể gắn kết KH&CN với sản xuất.
Hiện nay, hoạt động KH&CN ở các địa phương nói chung và ở tỉnh Bạc
Liêu nói riêng chưa thật sự phát huy hết hiệu quả của mình. Kể từ ngày tái lập tỉnh
(ngày 01/01/1997), hoạt động KH&CN đã được Tỉnh ủy, UBND tỉnh rất quan tâm,
tuy kinh phí đầu tư cho hoạt động KH&CN đến nay chưa đạt 2% chi ngân sách của
tỉnh nhưng đối với một tỉnh nghèo như tỉnh Bạc Liêu, phần ngân sách dành cho
hoạt động này hằng năm cũng không phải nhỏ. Năm 2006 với tổng kinh phí cho
hoạt động KH&CN là 7,03 tỷ đồng, trong đó tỷ trọng cho hoạt động NCKH đạt
70%, nhưng hiệu quả mang lại của hoạt động này chưa thật sự tương xứng. Trong
giai đoạn từ năm 2006 - 2010 đã triển khai 75 đề tài/dự án, trong đó có những đề


tài/dự án góp phần giải quyết được những vấn đề bức xúc của địa phương, bên
cạnh đó có một lượng không nhỏ các đề tài/dự án sau khi nghiên cứu xong nhưng
kết quả nghiên cứu không ứng dụng được vào thực tiễn hoặc ứng dụng trong một
thời gian ngắn hoặc không nhân rộng được mà một số tác giả bài báo gọi là “đề tài
xếp ngăn kéo”. Điều này cho thấy hiệu quả hoạt động NCKH ở tỉnh Bạc Liêu chưa
cao. Tỷ lệ các đề tài/dự án mà kết quả nghiên cứu có khả năng ứng dụng vào thực
tiễn sản xuất còn thấp, tỷ lệ các đề tài/dự án rơi vào tình trạng “đề tài xếp ngăn
kéo” còn cao dẫn đến: làm lãng phí ngân sách nhà nước; lãng phí chất xám của các
nhà khoa học; không đáp ứng được nhu cầu bức xúc của xã hội và yêu cầu của sự
phát triển KH&CN trong bối cảnh hội nhập.

Có rất nhiều nguyên nhân của thực trạng nêu trên, trong đó hoạt động quản
lý KH&CN mà cụ thể là công tác xây dựng kế hoạch nhiệm vụ KH&CN/quy trình
xét chọn đề tài NCKH còn nhiều bất cập, mang tư duy chủ quan, chậm đổi mới,
không theo định hướng nhu cầu là một nguyên nhân quan trọng cần phải được
quan tâm, xem xét thấu đáo. Bởi vậy, tôi chọn nghiên cứu đề tài “Đổi mới quy
trình xét chọn đề tài nghiên cứu khoa học theo định hướng nhu cầu nhằm nâng cao
khả năng ứng dụng kết quả nghiên cứu vào thực tiễn ở tỉnh Bạc Liêu” với mong
mốn sẽ góp phần lý giải những vấn đề thực tiễn còn bất cập cần khắc phục trong
hoạt động quản lý KH&CN tại địa phương.

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Vũ Cao Đàm (2005), Phương pháp luận nghiên cứu khoa học, NXB Khoa học
kỹ thuật, Hà Nội.
2. Vũ Cao Đàm (2005), Đánh giá nghiên cứu khoa học, NXB Khoa học kỹ thuật,
Hà Nội.


3. Vũ Cao Đàm (2005), Khoa học chính sách, NXB Đại học Quốc gia Hà Nội, Hà
Nội.
4. Vũ Cao Đàm (2011), Bài giảng môn Khoa học luận đại cương, Trường Đại học
KHXH&NV Hà Nội.
5. Vũ Cao Đàm (6.2012), Các giải pháp đột phá về đầu tư nhằm nâng cao hiệu
quả hoạt động KH&CN, đưa KH&CN thự sự trở thành động lực then chốt của quá
trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.
6. Martin, Michael J.C (1994). Managing Innovation and Entrepreneurship in
Technology-based Firms. Wiley-IEEE, ISBN 0-471-57219-5.
7. Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam (2013), Luật khoa học và
công nghệ.
8. Sở Khoa học và công nghệ Bạc Liêu (2010), Báo cáo Tổng kết tình hình hoạt
động KH&CN tỉnh Bạc Liêu giai đoạn từ năm 2006 - 2010.

9. UBND tỉnh Bạc Liêu (2005), Quyết định số 94/2005/QĐ-UBND về việc ban
hành Quy chế quản lý các đề tài, dự án NCKH và phát triển công nghệ tỉnh Bạc
Liêu.