Tác phẩm văn của chủ tịch hồ chí minh phần 2 hà minh đức

Chương thứ ba

TÁC PHẨM KÝ CỦA HỒ CHÍ MINH

T r o n g v ã n x u ô i c ủ a H ồ C h í M in h t á c p h ẩ m k ý c h iế m m ộ t
vị t r í q u a n tr ọ n g . N h ữ n g s á n g t á c n à y đ ư ợ c v iế t r a đ ể p h ụ c
vụ c h o m ộ t y ê u c à u c h ín h t r ị, N g ư ờ i m ư ợ n h ìn h th ứ c ký đ ể
k ể lạ i n h ữ n g s ự v iệ c đ ã x ả y r a tr o n g đ ờ i s ố n g m ộ t d â n tộ c,
h o ặ c g h i lạ i n h ữ n g sự v iệ c t r ê n m ộ t h à n h t r ìn h c ơ n g t á c ,
h o ặ c n ó i v ề cu ộ c đ ờ i h o ạ t đ ộ n g c ủ a b ả n th â n .
N g ư ờ i v ậ n d ụ n g c á c t h ể n h ậ t ký, b ú t ký, h ồ i ký, tr u y ệ n
k ý ... đ ể t h ể h iệ n . H ìn h th ứ c tr u y ệ n ký đ ư ợ c sử d ụ n g p h ổ b iế n
n h ấ t . T r u y ệ n k ý đ ư ợ c k ể th e o c á c m ẩ u ch u y ệ n n ố i tiế p n h a u

N hững m áu chuyện về dời h oạt d ộn g của H ò Chủ tịch,
Vừa đ i dường, vừa k ể chuyện. C ũ n g cd trư ờ n g hợp do k h ố
như

■khán r iê n g t r o n g v iệ c t h ể h iệ n , t á c g iả p h ải tư ở n g tư ợ n g
t h ê m m ộ t đ ư ờ n g d â y c ố t tr u y ệ n đ ể n ố i v ề n h ữ n g sự v iệ c cố
t h ậ t t r o n g đời s ố n g n h ư

trong N h ật ký chìm tàu. T ín h c h ấ t

k ý c ũ n g k h ô n g t h u ầ n n h ấ t m à k ế t hợp lin h h o ạ t với h ìn h
th ứ c tr u y ệ n . S ự t h ậ t t r o n g c á c t á c p h ẩ m ký là sự t h ậ t c ủ a
đ ời số n g , là n h ữ n g đ iề u m à N gư ời đ ã t r ả i n g h iệ m h o ặ c tr ự c
tiố p m ắ t th ấ y ta i n g h e . C u ộ c đời h o ạ t đ ộ n g r ấ t p h o n g ph ú ,
s ô i n ổ i c ủ a H ồ C h í M in h từ n g à y N g ư ờ i rờ i T ổ q u ố c r a đi

131

t r ê n c o n t à u lê n h đ ên h tìm đ ư ờ n g cứ u n ư ớ c , cho đ ế n k h i
N g ư ờ i t r ở v ề đ ấ t n ư ớ c, tín h r a đ ã t r ò n b a m ư ơ i n ã m . B a
m ư ơ i n ă m h o ạ t đ ộ n g ở n ư ớ c n g o à i N g ư ờ i đ â p h ả i c h ịu đ ự n g
b a o k h ổ c ự c , với n h iề u n g h ề n g h iệ p v ấ t v ả , p h ả i h o ạ t đ ộ n g
với n h ữ n g t r á c h n h iệ m c ô n g t á c k h á c n h a u t r ê n n h iề u đ ấ t
n ư ớ c x a lạ . N g ư ờ i đ ã t r ả i q u a b iế t b a o c ả n h n g ộ , k h i p h ấ n
c h ấ n t r o n g n iề m vu i c ô n g v iệ c, k h i p h ả i t r ố n t r á n h n h ư n g ư ờ i
b ị lư u đ ày . N g ư ờ i đ ã g ặ p gỡ với n h iề u n g ư ờ i, từ kẻ t h ù

xảo

q u y ệ t, đ ế n n h ữ n g n g ư ờ i đ ồ n g c h í t â m h u y ế t, n g ư ờ i b ạ n th â n
tỉn h . T o à n b ộ v ố n s ố n g p h o n g p h ú c ủ a c u ộ c đ ời n g ư ờ i c h iế n
sỉ lớ n la o ấ y là cơ sở ch o b iế t b a o n h iê u t h i ê n ký h ấ p d ẫ n ,
n h ư n g t u y ệ t n h iê n N g ư ờ i k h ô n g xnuốn n ố i đ ế n m ìn h . Đ iề u
q u a n t r ọ n g n h ấ t là n ó i v ề c u ộ c đời c h u n g , v ề p h o n g t r à o c á c h

B ản án c h é đ ộ thực d â n P h á p , n h ữ n g b à i
v iế t t r ê n c á c tờ N h ản d ạ o v à Người cùng k h ổ đ ã v ạ c h t r ầ n
m ạng. C uốn sách

tộ i á c k ẻ th ù v à n đ i lê n n h ữ n g đ a u k h ổ c ủ a n g ư ờ i d â n n ô lệ.
C á i đ ịa n g ụ c t r ầ n g ia n ấ y đ a n g p h ơ i b à y c ô n g k h a i ở c á c xứ
th u ộ c đ ịa . N iề m h ạ n h p h ú c v à q u y ề n b ìn h đ ẳ n g ch o n h ữ n g
n g ư ờ i la o đ ộ n g p h ả i c h ă n g c h ỉ là m ộ t n iề m m ơ ư ớ c h o ặ c m ộ t
m ộ n g tư ở n g x a x ô i? C u ộ c đ ấu t r a f t h v ù n g lê n c ủ a n h ữ n g
n g ư ờ i n ô lệ s ẽ d ẫ n đ ế n đ â u ? M áu v à n ư ớ c m á t n g ư ờ i la o đ ộ n g
đ ã đổ r a , n h ư n g c h ư a h ìn h d u n g đ ư ợ c n ụ cư ờ i v à n iề m vu i.

N h ữ n g c â u h ỏ i v à b ả n k h o á n ấy đ ã đ ư ợ c t r ả lờ i. C u ộ c C á c h
m ạ n g t h á n g M ư ờ i đ ã l ậ t đ ổ v ĩn h v iễ n c h ế đ ộ á p b ứ c c ủ a g ia i
c ấ p th ố n g t r ị đ em lạ i q u y ề n là m c h ủ t h ậ t s ự c h o n g ư ờ i la o
đ ộ n g . M ộ t b ộ p h ậ n n h â n lo ạ i đ ã s ó n g t r o n g n iề m

VTÌÌ c ủ a

c u ộ c đ ời m ớ i. C h ế độ x ã h ộ i ấ y đ ã đ ứ n g v ữ n g v à v ư ợ t q u a
n h ữ n g th ử t h á c h n ặ n g n ề .

Đó là h ìn h b ó n g tư ơ n g la i c ủ a c á c

d â n tộ c . P h ả i g iớ i th iệ u đ ấ t n ư ó c X ơ v iế t đ ể đ e m lạ i th ê m
n iề m tin c h o m ọ i n g ư ờ i la o đ ộ n g t r o n g đ ấ u t r a n h . V ớ i ý th ứ c

132


tr á c h n h iệ m đd, N g ư ờ i v iế t t á c p h ẩ m

N hật ký ch ìm tàu. T á c

p h ẩ m giới th iệ u đ ấ t n ư ớ c N g a X ô v iế t m ộ t c á c h s in h đ ộn g,
h ấ p d ẫn, d ễ h iể u , hợp với t r ìn h độ c ủ a n g ư ờ i la o đ ộn g. N gư ời
đ ã bộc lộ d ự k iế n

đ ó tr o n g m ộ t b ứ c th ư g ử i ch o b è b ạ n ở

n ư ớ c n g o à i đ ể y ê u c ầ u giú p đỡ về tư liệu
"C á c đ ồ n g c h í t h â n m ến .

N gư ời V iệ t N a m n h ấ t là n h ữ n g n g ư ờ i la o đ ộ n g m u ố n b iế t
n ư ớ c N g a. N h ư n g c á c s á c h b á o c á c h m ạ n g đ ều b ị p h á p lu ậ t
h à k h á c c ủ a đ ế q u ố c P h á p n g h iê m c ấ m . H ơ n n ữ a c ô n g n h â n
v à n ô n g d â n V iệ t N a m p h ầ n lớ n k h ô n g b iế t ch ữ . N h ữ n g n g ư ờ i

cổ h ọ c c h ú t ít k h ơ n g b iế t th ứ t iế n g n à o n g o à i t iế n g V iệ t.
N h iệ m vụ c ù a c h ú n g tô i là p h ả i n ó i với họ T ổ q u ố c c ủ a g ia i
c ấ p vơ s ả n đó n h ư t h ế n à o ? D ể là m v iệ c đđ tô i cd ý đ ịn h v iế t
m ộ t c u ố n s á c h b ằ n g tiế n g V iệ t, đ ư ơ n g n h iê n dưới h ỉn h th ứ c
"hồi ký du lịc h ". T ô i m o n g nd s in h đ ộ n g , h ấ p d ẫ n , d ễ đ ọ c v à
cd n h iề u m ẩu ch u y ện . Đ ây là đề cư ơ n g củ a tô i về cu ốn sá ch đo.

I. Trước cách mạng
1. Đ ờ i* s ố n g c ủ a c ô n g n h â n v à n ô n g d ân
2 . C á c tổ c h ứ c c á c h m ạ n g , c ô n g t á c c ủ a c á c tổ c h ứ c đđ,
sự h y s ỉn h
3 . S ự c h iỉấ n bị c h o cu ộ c c á c h m ạ n g
4 . C ơ n g t á c b í m ậ t c ủ a Đ à n g C ộ n g s ả n N g a - ( R .K .P )

( I ) Đẫn theo "Đầ cương lác phẩm "Nhậí kỳ chìm tàu" ciXa H ị Chủ tịch" của Hồng
Chưổng. N ^ iê n cứu Vân học, sô 5-1963.

133


IL Trong cuộc cách mạng
1. C á c h m ạ n g b ắ t đ ầu
2. Đ ả n g và các cơ n g đồn
3. N ơ n g d ân, sin h v iên , phụ nữ, n h i đ òn g th a m g ia c á c h m ạ n g
4. N h ữ n g khđ k h ả n do đ ế q u ố c g â y r a , b ọ n p h ả n c á c h

m ạ n g N g a , n ạ n th iế u đdi v à sự a n h d ũ n g c á c h m ạ n g
5 . S ự p h á t t r i ể n d ầ n c ủ a đời s ố n g X ô v iế t
6. C h ủ n g h ĩa c ộ n g s ả n th ờ i c h iế n (đời s ố n g th ự c )

III. Ngày nay
1. T ổ c h ứ c c h ín h p h ủ X ô v iế t
2 . Đ ờ i s ố n g c ủ a c ô n g n h â n , b in h lín h , p h ụ n ữ , s in h v iên ,
n h i đ ồ n g , p h ụ lã ò , v .v ... t r ư ờ n g đ ạ i h ọ c , c ô n g n h â n , t r ư ờ n g
D ảng
3 . Đ ờ i s ố n g t r o n g c á c n h à m á y , t r ạ i lín h , t r ư ờ n g h ọ c g iáo
d ụ c, g iả i tr í, n g h ỉ h è ,v .v ...
4. H ôn nhân, n h à ở
5. H ợ p t á c x ã
6. P h ú n ô n g v à co n buồn
7. V ấ n đ ề r u ộ n g đ ấ t
8 . K ế t q ù a c ủ a c h ín h s á c h k in h t ế m ớ i v à c ủ a k ế h o ạ c h
5 nâm .
9. Q u ố c t ế c ộ n g s ả n . Q u ố c t ế n ô n g h ộ i. Q u ố c t ế n ô n g d ân
(số h ộ i v iê n và c á c n ư ớ c th a m g ia )

134


10. R ạ p h á t, n h à trư ờ n g , n h à tr ẻ , v.v...
1 1 . S ố liệ u so sá n h ( 1 9 1 4 - 1 9 3 0 ) v ề;
a ) S ố t ổ c h ứ c c ô n g n h â n , n ô n g d â n , hội viên
b ) S ố tr ư ờ n g h ọc v à số h ọ c sin h
it

c) S ố n h à tr ư ờ n g v à c á c cơ q u a n x ã h ội k h á c

d) Sô' c ổ n g n h â n v à n ô n g d â n b iế t ch ữ
e ) S ả n x u ấ t tr o n g n ư ớ c, v .v ..."
T r ê n cơ b ả n đề cư ơ n g n à y H ồ C hí M in h đ ã v iế t t á c p h ẩm

N h ậ t ký ch ìm tàu. T á c p h ẩm N hật ký chìm tàu đ ã đ ư ợc lưu
h à n h b í m ậ t ở V iệ t N a m v à o k h o ả n g từ n ă m

1 9 3 4 . N h iều

đ ồ n g c h í t h a m g ia h o ạ t đ ộ n g c á c h m ạ n g n h ư N g u y ễn D uy
T i*in h , T ô n T h ị Q uế, đ ã tr ự c tiế p đ ọc và tu y ê n tru y ề n tá c
p h ẩ m n à y tr o n g đ ồn g b à o .T á c p h ẩ m

được lưu h à n h

N hật kỳ chim tàu cũ n g

k h á p h ổ b iến ở m ộ t số tỉn h , n h ấ t là N g h ệ-T ĩn h ^

N h iề u đ ả n g v iê n v à c á n bộ ở N g h ệ - T ĩn h n g à y n a y v ẫn còn
n h ớ k h á k ỹ c ấ u tạ o v à n ội d u n g c ủ a c á c ch ư ơ n g m ụ c. T h e o
ký ứ c k h á th ố n g n h ấ t c ủ a m ộ t số n gư ời đ ă đ ọc t á c p h ẩ m , th ì

N h ật kỷ ch ìm thu d ày k h o ả n g 1 0 0 tr a n g , th e o k h ổ vở học
trò , g ồ m t ấ t c ả 2 4 ch ư ơ n g . M ỗi ch ư ơ n g th ư ờ n g có m ộ t câu
th ơ lụ c b á t đ ể tó m ý c ủ a n ội d u n g . T ừ đ ề cư ơ n g v ề t á c p h ẩm

N hật ký ch ìm tàu đ ến tá c p h ẩ m cụ t h ể đ ã có n h iề u đổi th a y .
Đ ề c ư ơ n g b a n đ ầu c ủ a tá c p h ẩ m m a n g tín h c h ấ t đ ề cư ơ n g
c ủ a m ộ t t á c p h ẩ m ch ín h tr ị, h o ặ c lịc h sử x ã hội, n h ầ m giới

th iệ u t o à n d iệ n đ ấ t n ư ớ c N g a từ th ờ i kỳ trư ớ c C á ch m ạ n g ,
q u á tr ìn h d iễ n b iến c á c h m ạ n g , th ờ i kỳ sa u C á ch m ạ n g . Đ ề
c ư ơ n g y ê u c à u giới th iệ u t ấ t c ả c á c t ổ ch ứ c, từ c h ín h q u y ền
(1) Mồ Chí M inh. Toàn tập. tập !II. Sách đã dẫn, Ir. 432.

135


đ ến đ o à n t h ể , từ tổ c h ứ c c h ín h p h ủ X ô v iế t, đ ến tổ ch ứ c
Đ ả n g , c ô n g đ o à n , th a n h n iê n , phụ n ữ , v à c ả c á c tổ ch ứ c Q u ố c
t ế c ộ n g s ả n , Q u ố c t ế n ô n g d â n ... N h iề u c h ín h s á c h k in h tế,
v â n h d a , x ã h ội v à c á c k ế h o ạ c h 5 n ã m c ũ n g n ằ m t r o n g
k h u ô n k h ổ giớ i th iệ u c ủ a cu ố n s á c h . N ộ i d u n g tr ê n s ẽ đ ư ợc

"hòi ký du lịch". H ồ C h í M in h lại
c h ỉ rõ, t á c p h ẩ m p h ả i sin h động, h ấ p dẫn , v à có n h iề u m ầu
chuyện, T h ự c c h ấ t c ủ a y ê u c ầ u b iể u h iệ n n ộ i d u n g th u ộ c về
b iể u h iệ n d ư ới h ìn h th ứ c

đ ặc t r ư n g c ủ a t á c p h ẩ m v ă n h ọ c. Đ ể th ự c h iệ n ý đ ịn h tr ê n ,
n h iề u v ấ n đ ề đ ư ợ c đ ặ t r a . M ộ t là t á c p h ẩ m p h ả i có đ ư ờ n g
d ây c ố t tru y ệ n đ ể là m cơ sở c h o v iệ c giớ i th iệ u n ộ i d u n g. H a i
là n h ữ n g n h â n v ậ t n à o s ẽ tiế n h à n h h o ạ t đ ộ n g "du lịch " đ ể
có t h ể h ò i tư ở n g lạ i q u a n h ữ n g t r a n g h ồi ký c ủ n g n h ư đ iều
k iệ n đ ể tiế n h à n h cu ộ c du lịch . B a là t r o n g p h ạ m vi c ủ a m ộ t
ch u y ế n đi du lịch n ê n n h iề u v ấ n đ ề t r o n g đ ề c ư ơ n g sẽ k h ô n g
đ ư ợc đ ề cậ p , n h ấ t là n h ữ n g tư iiệu k h ô k h a n k h ô n g tạ o được
s ứ c h ấ p d ẫ n s in h đ ộ n g . T r o n g th ự c t ế s á n g t á c H ồ C h í M in h
đ ã b ỏ đi h à u h ế t c á c p h à n I v à I I , vì đ iề u k iệ n th ờ i g ia n n g h ệ
t h u ậ t c ủ a t h ể lo ạ i ký k h ô n g c h o p h é p c á c n h â n v ậ t hồi tư ở n g

v ề n h ữ n g sự v iệ c m ìn h k h ơ n g có đ iề u k iệ n c h ứ n g k iế n và
lắ n g n g h e . T á c g iả đ ã s á n g tạ o r a m ộ t đ ư ờ n g d ây sự k iệ n và
c ố t tru y ệ n th íc h hợp. N h ữ n g tư ở n g tư ợ n g v à h ư c ấ u n à y đã
v ư ợ t k h u ô n k h ổ ký, t á c p h ẩ m đ ã k ế t h ợ p h a i h ìn h th ứ c b iểu
h iệ n : tr u y ệ n v à ký. M ộ t c h iế c tà u th ủ y c ủ a P h á p vơ v é t
n g u y ê n v ậ t liệu ở Đ ô n g D ư ơ n g ch ở v ề n ư ớ c bị đ ắ m . B a ngư ời
là m c ô n g tr ê n tà u ìà P ơ n , Zô v à R â u - m ộ t n gư ời À u, m ộ t
n gư ời P h i

v à m ộ t n g ư ờ i V iệ t, tr ò i g iạ t vào m ộ t h o a n g đảo.

S a u họ đ ư ợc m ộ t tà u N g a cứ u t h o á t v à m a n g v ề n ư ớc. T r o n g

thời gian ở Liên xô họ được tham quan và học tập. Cuổn
s á c h k ể lạ i n h ữ n g đ iề u m à họ t r ự c tiế p m ắ t th ấ y ta i n g h e ở

136


đ ấ t n ư ớ c L iê n x ô . T h ự c c h ấ t c â u c h u y ệ n c h ỉm tà u c h ỉ là c á i
cớ đ ể c á c n h â n v ậ t c ó đ iề u k iệ n đ ến đ ấ t n ư ớ c X ô v iế t. T u y
n h iê n ở đ ây tá c g iả c ũ n g có d ụ n g ý. C h iế c tà u P h á p bị c h ỉm
k h ô n g p h ả i là do sự rủ i ro n g ẫ u n h iê n n à o . C h ư ơ n g I c ủ a tá c
p h ẩ m n d i v ề co n tà u vì t h a m c h u y ê n c h ở n ặ n g đủ lo ạ i k h o á n g
s ả n n h ư v à n g , b ạ c , đ ồ n g , th iế c , rồ i c á c s ả n v ậ t n h ư gỗ q u ý ,
n g à voi, v à c ả t r â u , bò, d ê ... n ê n b ị lâ m n ạ n . B ọ n th ự c d â n
P h á p đ ă th a m la m vơ v é t c ủ a c ả i th u ộ c đ ịa đ e m v ề n ư ớ c đ ể
b ù đ áp v à t r ả nỢ c h iế n p h í t r o n g c u ộ c Đ ạ i c h iế n t h ế g iớ i lầ n
th ứ n h ấ t . B a n h â n v ậ t đ ư ợ c cứ u t h o á t c ũ n g là b a n g ư ờ i n g h è o
p h ả i b á n sứ c la o đ ộ n g đ ể k iế m s ố n g t r ê n m ộ t tà u th ủ y c ủ a

P h á p . M ộ t người  u , m ộ t ngư ời P h i, m ộ t người V iệ t..., tu y k h á c
n h a u v ề x ứ sở v à m à u da, n h ư n g h ọ lại g ầ n gũi n h a u về h o à n
c ả n h v à c á c h n h ỉn n h ậ n m ọi v ấ n đề tr o n g cu ộ c số n g . N h ữ n g
đ iề u m à h ọ su y n g h ĩ v à ghi ch ép lạ i tiê u b iể u c h o q u a n đ iể m
v à c á c h n h ìn n h ậ n c ủ a n h ữ n g n gư ời vô sả n ở c á c d â n tộ c về
đ ấ t n ư ớ c X ô v iết. H ọ cđ n h ữ n g so s á n h r ấ t th ự c t ế với c ả n h
n g ộ g ầ n gũi c ủ a m ìn h . T h ợ th u y ề n N g a số n g b ìn h đ ẳn g , k h ô n g
bị á p b ứ c v à b ò n rú t sứ c la o động. H ọ là m ch ủ n h à m á y , n ồ n g
trư ờ n g . C ô n g n ô n g đ ư ợc tự do th a m g ia c á c h o ạ t đ ộ n g x ã hội,
tự do h ội họp, b ầ u cử , ứ n g cử. T á c g iả td m lư ợc n ộ i d u n g từ n g
c h ư ơ n g m ụ c tr o n g n h ữ n g câ u th ơ lụ c b á t dễ h iể u :

"Nước N ga có chuyện lạ đời
B iến người nơ lệ thành'người tự
T h ợ th u y ề n là m v iệ c, n g h ỉ n g ơ i a n d ư ỡ n g , th e o k ế h o ạ c h .
L ú c n g h ỉ ngơi, họ c ủ n g được h ư ở n g q u y ề n lợi n h ư k h i là m v iệc:
( ỉ ) Chưdng X V Il;d ẫ n Ihco Tạp chí Văn h ọ c ,s ổ 4-1971, bài Trên đường đi tìm

"Nhật ký chìm íàu" của Ninh V iế t Giao.

137


''Sung sướng thay thợ thuyền N ga
N gày làm , ngày n ghỉ, đều là có ¿ương"^^^
N h ữ n g q u y ề n lợi c ù a th ợ th u y ề n c ũ n g là k ế t q u ả c ủ a la o
đ ộ n g c ầ n cù v à s á n g tạ o . H ọ đ ã t ừ n g k h ổ s ở t r o n g c u ộ c đời
cũ , v à c ũ n g p h ả i c h ắ t c h iu x â y d ự n g c u ộ c s ố n g m ớ i:

"Công nông N g a có n gày nay

Củng d ã nếm m ậ t n ằm g a i m áy
N ô n g d â n c ũ n g đi v ào c o n đ ư ờ n g là m ă n tậ p t h ể . C á c hợp
t á c x ã n ô n g n g h iệ p , n ô n g t r ư ờ n g q u ố c d o a n h đ ã t ổ c h ứ c m ộ t
n ề n ếp là m ă n m ớ i. M ọ i n g ư ờ i la o đ ộ n g th e o k ế h o ạ c h , q u y ề n
lợ i r iê n g , c h u n g h ò a h ợ p :
"L ể

loi d ã tốn lạ i h ao

Chung nhau hợp tác đư ờng n à o lợi
N g ư ờ i p h ụ n ữ N g a c ũ n g đ ư ợ c g iả i p h ó n g v à h ư ở n g t ự do,
h ạ n h p h ú c, b ỉn h đ ẳ n g với n a m g iớ i; k h ơ n g c ị n n h ữ n g c ả n h
k ẻ g iàu c ố th i n ă m th ê b ả y th iế p , n g ư ờ i n g h è o k h ổ th ì kh d
lấ y vợ lấ y c h ồ n g :
Tm i

lam nên n ăm thê bảy thiếp

K ẻ n ghèo hèn suốt k iếp k h ôn g
T r o n g x ă h ộ i m ớ i n h iề u p h ụ n ữ đ ã c o đ ịa v ị x ã h ội x ứ n g
đ á n g . N g ư ờ i th ì là m c h ủ t ịc h n ô n g tr ư ờ n g , n g ư ờ i t h ì là m th ủ
tr ư ở n g cơ q u a n n h à n ư ớ c:
( 1 ) Chương V I ( 2 ) Chương V ( 3 ) Chương V I I I ( 4 ) Chưdng X i X . dẫn theo Tạp ch í

Văn học. số 4-197 1 (tài lịẽu đâ dẫ n ) .

138


"Khắp năm châu p h ậ n d àn bà

Có đ âu m à được như N g a bày
B a n h â n v ậ t đ ư ợc đi th ă m n h iề u n ơ i, k ể c ả n h ữ n g t r ạ i
n h i đ ồ n g , n h à t r ẻ . N h à n ư ớ c X ô v iế t r ấ t c h ă m sd c c á c ch á u
th iế u n iê n , n h i đ ồ ĩig , n h ữ n g m ầ m n o n tư ơ n g la i c ủ a T ổ q u ố c:

"Từ k h i m ói lọt lòng ra
Trẻ con d ã được d ân N ga p h ù
ồ L iê n xô đ ời s ố n g v ậ t c h ấ t v à tin h t h ầ n đ ều đ ư ợc c h ă m
s ó c . N h iề u p h ò n g t r i ể n lã m , th ư v iệ n m ở c ử a đđn n h â n d ân
la o đ ộ n g vào th a m q u a n , đ ọc s á c h . D â n N g a c h ă m đ ọc s á c h ,
n h ữ n g cu ố n s á c h cd t á c d ụ n g g iá o d ụ c v à m ở r a n h iề u đ iều
m ớ i lạ . R â u n h ớ lạ i c â u c h â m n g ô n "D ộ c th ư b ấ t v o n g cứ u
q u ố c, cứ u q u ố c b ấ t v o n g đ ộ c th ư ". Đ ú n g là :

"Sách ¿à thuốc chữa tội ngu
Dân N ga đ ọc sách nên m au thịnh cường"^^^
N h à n ư ớc X ô v iế t c ũ n g m ở n h iề u trư ờ n g h ọ c, tr o n g đó có
t r ư ờ n g h ọ c là m c á c h m ạ n g , d à n h c h o v iệc đ ào tạ o c á n bộ
c á c h m ạ n g c ủ a c á c n ư ớ c. C ó tr ư ờ n g đ ặ c b iệ t d à n h ch o c á c
d â n t ộ c cò n b ị á p bứ c. o c á c tr ư ờ n g h ọ c n à y h ọ c s in h k h ô n g
p h â n b iệ t m àu d a v à c h u n g số n g với n h a u th u ậ n hòa th â n ái:

"Ràng d ày bốn b ể m ột n h a
Vàngy den, tràng, đò, dều là an h
( I ) C hư ơ ng X I X ( 2 ) Chương X X ( 3 ) Chường X ( 4 ) Chướng X X I I . dẫn theo Tạp

c h í Văn họcỊS,6 4-1971 (tài liệu đã dẳn).

139

B a a n h P ô n , Zô, R â u c ũ n g đ ư ợc h ọ c tậ p và g iá c n g ộ c h ủ
n g h ĩa M á c - L ê n in . H ọ th ấ y rõ co n đ ư ờ n g c á c h m ạ n g m à
L iê n x ô đ ã đi c ũ n g là c o n đ ư ờ n g c h u n g c ủ a c á c d ân tộ c . H ọ
t in tư ở n g r à n g c u ộ c c á c h m ạ n g m à n h â n d â n N g a t iế n h à n h
t h á n g lợi n h ấ t đ ịn h c ũ n g s ẽ đ ư ợ c th ự c h iệ n t h ắ n g lợ i ở c á c
d ân tộ c kh ác. T á c phẩm

N h ật ký chìm tầu k ế t th ú c ở b u ổ i

c h ia t a y c ủ a b a n g ư ờ i với tấ m lò n g lư u lu y ến t h iế t t h a v ớ i
đất nước N ga:

"'Bâng kh u ân g muốn ỏ m uốn về
Đem lời vàng đ ả dần nghi công
N h ậ t ký ch ìm tàu là m ộ t t á c p h ẩ m ký s in h đ ộ n g , d ễ h iể u ,
d ẻ n h ớ . T á c p h ẩ m đ ã giớ i th iệ u n h ữ n g m ặ t tiê u b iể u c ủ a đ ấ t
n ư ớ c X ơ v iế t với tấ m lị n g t r â n tr ọ n g y ê u qu ý. T á c p h ẩ m đ â
th ự c s ự c ủ n g c ố th ê m n iề m tin ở m ỗ i n g ư ờ i v ề c o n đ ư ờ n g đi
tớ i c ủ a cu ộ c đ ấ u t r a n h c ủ a c á c d â n t ộ c th e o p h ư ơ n g h ư ớ n g
c á c h m ạ n g x ã h ội c h ủ n g h ĩa n h ư ở L iê n xô.
T ừ k h i t r ở v ề n ư ớ c ( 1 9 4 1 ) ch o đ ến C á c h m ạ n g t h á n g T á m ,
C h ủ t ị c h H ị C h í M in h đ ã b iê n s o ạ n n h iề u tà i liệ u v ề c h iế n
t r a n h d u k íc h v à v iế t m ộ t tậ p tr u y ệ n k ý g ồ m 1 2 m ẩ u c h u y ệ n .
M ỗ i th iê n tr u y ệ n ký n g ắ n g ọ n n à y th ư ờ n g đ ư ợc v iế t t r o n g
k h u ô n k h ổ m ộ t t r a n g s á c h , n h ằ m k ể lạ i m ộ t t r ậ n đ á n h du
k ic h cụ t h ể , v à g iớ i th iệ u n h ữ n g c h iế n t h u ậ t v à m ư u t r í c ủ a
c á c c h iế n s ỉ d u k íc h . M ọi n g ư ờ i d â n y ê u n ư ớ c g a n d ạ v à cd
lò n g q u y ế t t â m đ ều cđ t h ể đ á n h du k íc h . T á c p h ẩ m c h ỉ rõ ;
" Đ á n h du k íc h k h ơ n g c ầ n p h ả i cđ s ứ c m ạ n h ... H ễ là n g ư ờ i

có lị n g y ê u n ư ớ c, k h ô n g c h ịu là m nô lệ , lạ i cđ m ộ t c h ú t g a n
( ỉ ) Chươ ng X X I V . dẫn theo Tạp c h í Văn họCịSỐ 4-197 1 (tài liệu đã dẫn).

140


d ạ và m ưu t r í th ì b ấ t kỳ t r a i g á i, g ià trẻ , b ấ t k ỳ cđ s ú n g h a y
k h ô n g đ ều cd t h ể đ á n h d u k íc h ". N h ữ n g m ẩ u tr u y ệ n k ý đ ã
ch ứ n g m in h cụ t h ể v à th u y ế t p h ụ c ch o n h ậ n đ ịn h tr ê n . B à
cụ T rư ơ n g , ô n g T r ầ n T r í đ ều là ngxíời g ià y ế u v à cơ L a n ,
m ộ t nử s in h h a i m ư ơ i tu ổ i, đ ã d ù n g m ư u t r í v à g a n d ạ m à
đ á n h th á n g đ ịch . N h ữ n g m ẩ u tr u y ệ n ký n à y c ủ n g t h ể h iệ n
tư tư ở n g m à C h ủ tịc h H ồ C h í M in h đ ã b iể u h iệ n tr o n g n h iề u
b à i th ơ , đ ặ c b iệ t ià t r o n g

B ài ca du k ích ( 1 9 4 2 ) .

C ách m ạ n g t h á n g T á m t h à n h cô n g , n h â n d â n V iệ t N a m
s u n g s ư ớ n g đ d n c h à o n g à y h ội lớ n c ủ a n o n s ô n g . T ừ B ắ c ch í
N a n i n h â n d â n t a n ô n ứ c th a m g ia x â y d ự n g c h ín h q u y ề n
c á c h m ạ n g . H ìn h ả n h k ín h y ê u c ủ a lã n h tụ* lá cờ đỏ sa o
vàn g , tiế n g h á t q u ố c c a ..., đều là n h ữ n g b iể u tư ợ n g ca o đẹp
c ủ a h ồn đ ấ t n ư ớ c . C h ủ t4ch H ồ C h í M in h tư ợ n g tr ư n g ch o
tin h h o a v à k h í p h á c h c ủ a d â n tộ c . T r o n g n g à y lễ đ ộc lập
đ ầu tiê n c ủ a d â n tộ c , N g ư ờ i x u ấ t h iệ n trư ớ c c ô n g c h ú n g với
m ộ t d á n g vẻ g iả n dị, - m ộ t b ộ q u ầ n á o k a ki, đôi d ép ca o
su ... N g iíờ i đ ọ c

Tun ngơn d ộc lập v à đ ô n g đ ảo q u ầ n c h ú n g

lá n g n g h e với tấ m lò n g y ê u m ế n và th à n h k ín h . Q u ầ n c h ú n g
m o n g m u ố n đ ư ợ c h iể u b iế t vô c u ộ c đời v in h q u a n g n h ư n g
c ũ n g r ấ t g ia n t r u â n v à n h iề u s ư ơ n g g ió c ủ a N g ư ờ i... M ộ t n h à
báo tiế n b ộ p h ư ơ n g T â y đ ả n h ậ n x é t "k h ô n g m ấ y n g ư ờ i ở t h ế
kỷ c h ú n g t a lạ i c ó m ộ t cu ộ c đời đ ặ c b iệ t n h ư cụ H ồ C h í
T h ả n th ế , sự n g h iệ p , v à n h ữ n g m ấ u c h u y ệ n v ề c u ộ c
đời h o ạ t đ ộ n g c ủ a N g ư ờ i có t á c d ụ n g g iá o d ụ c, cổ VÜ to à n
d ân t r o n g t r á c h n h iệ m h iệ n tạ i; c ủ n g cố n iề m tin vữ n g c h ắ c
vào c u ộ c đ ấ u t r a n h c ủ a d â n tộ c . " T h â n t h ế c ủ a H ồ C h ủ tịc h
g án liề n với s ự n g h iệ p c á c h m ạ n g V iệ t N a m và sự h o ạ t đ ộ n g
( ỉ ) Siarỏhin. Tôi đ ã dược ẹặp Hỗ Chủ lịch. N X B Xây dựng. Ỉ955, tr.45.

141


c ủ a H ồ C h ủ tịc h g á n liề n với h o ạ t đ ộ n g c ủ a c á c c h iế n sỉ c á c h
m ạ n g v à c ủ a q u ầ n ch ú n g . Đ ịa b à n h o ạ t đ ộ n g c ủ a H ồ C h ủ
tịc h b a o la , tr o n g n ư ớ c cd, n g o à i n ư ớ c có . T h ư ờ n g lạ i p h ả i
h o ạ t đ ộ n g bí m ậ t k h i ẩ n k h i h iệ n r ấ t khd th e o d õi m à H ồ
C h ủ t ịc h th ì ít n d i v ề m ìn h "
J .V e c m e t s ơ t r o n g n h iề u lầ n đ ư ợ c tiế p x ú c với

Hồ C h ủ tịc h

c ũ n g n h ậ n x é t: "N h ư n gư ờ i t a n h ậ n th ấ y , t h ậ t là kh d đ ể k ể
n h ữ n g kỷ n iệ m c á n h â n về đ ò n g c h í H ồ C h í M in h . T r o n g c â u
c h u y ệ n N gư ờ i k h ô n g b ao giờ n ố i v ề b ả n th â n , v ề n h ữ n g n g à y
h o ạ t đ ộ n g , tù đ ày, v ề c ô n g v iệ c v à t h á i độ c ủ a m ìn h "
Đ á p lạ i tìn h c ả m m o n g m u ố n c ủ a đ ồ n g b à o , v à c ủ a b ạ n
b è t r ê n t h ế giới, H ồ C h í M in h với b ú t d a n h T r ầ n D â n T iê n

đ ã v iế t t á c p h ẩm

H ò Chủ tịch

N hững m ẩu chuyện về dời h o ạ t đ ộn g của
T h ậ t là khđ k h ă n đ ể t r o n g k h u ô n k h ổ 1 5 0

t r a n g s á c h n h ỏ c ố t h ể n ói đ ư ợc v ề c u ộ c đời c ủ a n g iíờ i c h iế n
sỉ y ê u n ư ớ c vỉ đ ại c ủ a d ân tộ c t r ê n s u ố t g ầ n n ử a t h ế kỷ đ ấu
t r a n h . T ừ n h ữ n g n g à y đ àu , c h ỉ với h a i b à n ta y , với lò n g q u y ế t
t â m lớ n , N gư ời đ ã đi đ ến n h ữ n g x ứ sở x a lạ đ ể tìn i đ ư ờ n g
cứ u n ư ớ c . Cd n h ữ n g t r a n g v iế t c h â n t h ậ t v à x ú c đ ộ n g v ề
n h ữ n g n g à y đ ầ u k iế m số n g ; ô n g N g u y ễ n đ ã đ ư a n h ữ n g y êu
c ầ u c ủ a V iệ t N a m r a trư ớ c h ội n g h ị V e c x a y ; n h ữ n g b à i v iế t
đ ầ u t iê n c ủ a ô n g N g u y ễn đ ă n g t r ê n b á o c h í t iế n b ộ và c á c h
m ạ n g ; tờ b áo

Người cùng k h ồ r a m á t b ạ n đ ọ c; Đ ạ i hội T u a ,

v à l á p h iếu s á n g s u ố t c ủ a n g ư ờ i c h iế n sĩ c á c h m ạ n g V iệ t
(1) Trần Dân Tiên. Những m ấu chưvện ve dời hoạt động của Hũ Chù lịch. Sách
đã dẫn. tr. 150.
(2 ) HỊ Chỉ Minh, đồng chí của chúng ta. N X B Xã hội. Pari, 1970. tr. 163.
(3 ) Theo thư mục của Chù lịch H ồ Chí M inh írơng íập Những SV kiện lịch sif

Đàng. N X B S ự thật. Hà Nội. 1976. tập I. tr. 672.

142

N a m ; ô n g N g u y ễ n ở M ạ c T ư K h o a ; ô n g N g u y ễn về T r u n g
Q u ố c; Ông N g u y ễ n đ ến T h á i L a n ...; t r ở lạ i T r u n g Q u ốc, ô n g
N g u y ễ n tr iệ u tậ p c á c tổ c h ứ c c ộ n g s ả n t r o n g n ư ớ c đ ể t h ố n g
n h ấ t th à n h Đ ả n g C ộ n g s ả n V iệ t N a m ; H ư ơ n g C ả n g và n h ừ n g
n g à y ô n g N g u y ễ n b ị tù đ ày t r o n g n h à tù c ủ a A n h ; Đ ạ i c h iế n
t h ế giớ i th ứ h a i b ù n g n ổ , ô n g N g u y ễ n tr ở v ề n ư ớ c lã n h đ ạo
p h o n g t r à o V iệ t M in h ; lạ i n h ữ n g n g à y tù đày; Cụ H ồ C h í M in h
lã n h đ ạo t o à n d â n kh ở i n g h ĩa , C á c h m ạ n g t h á n g T á m t h à n h
c ô n g ; n g ư ờ i th u y ề n tr ư ở n g s á n g s u ố t c h è o c h ố n g co n th u y ề n
đ ấ t n ư ớ c q u a b a o c ơ n p h o n g b a t r o n g th ờ i k ỳ đ à u c á c h m ạ n g ;
H ồ C h ủ t ịc h k ê u gọ i to à n d â n k h á n g c h iế n cứ u n ư ớ c...
B i ế t b a o n h iê u sự k iệ n lớ n đi q u a c u ộ c đời m ộ t n gư ờ i. V ới
H ồ C h í M in h , lạ i c ũ n g cd t h ể n ó i c u ộ c đời c ủ a N gười đ ã tạ o
r a b iế t b a o n h iê u sự k iệ n lớ n , v ẻ v a n g ch o đ ấ t n ư ớ c. T á c
phẩm

N hững m áu chuyện vầ dời h o ạ t d ộn g của H ò Chủ tịch

đ ã k ế t h ợp đ ư ợ c sự m iê u t ả th ố n g n h ấ t g iữ a d ò n g sự k iệ n
v à n h ữ n g h o ạ t đ ộ n g c ủ a r iê n g N g ư ờ i. M a n g d á n g d ấp m ộ t
c u ố n t iể u s ử c ủ a vị C h ủ tịc h n ư ớ c, n h ữ n g c â u ch u y ệ n tiê u
b iể u , s in h đ ộ n g v ề đời h o ạ t đ ộ n g c ủ a lã n h tụ d ân tộ c, c ũ n g
có g iá t r ị v ữ n g c h á c v ề m ặ t c h ín h t r ị, x ã h ội v à sử h ọc. G iá
t r ị v ă n h ọ c c ủ a t á c p h ẩ m t h ể h iệ n tr ư ớ c t iê n ở tín h c h ấ t r ấ t
c h ắ t lọ c c ủ a n h ữ n g sự k iệ n v à m ẩ u c h u y ệ n v ề m ộ t cu ộ c đời
p h o n g p h ú b ậ c n h ấ t t r o n g đời s ố n g c ủ a d â n tộ c . S ự t h ậ t c ủ a
đời s ố n g đ ã đ e m lạ i n h iề u n h ậ n t h ứ c m ớ i m ẻ, v à g ây r a b a o
x ú c đ ộ n g c h o n g ư ờ i đ ọc. T r ê n co n đ ư ờ n g đi tìm đ ư ờ n g cứ u
n ư ớ c , q u a n h ữ n g t h á n g n ã m đ ầ u k iế m số n g , n h ậ n x é t , v à
tìm

r a ý n g h ĩa c ủ a c u ộ c đời, t á c g iả đ ã g h i lạ i n h iề u m ẩ u

c h u y ệ n v à sự v iệ c

có ý n g h ỉa . T r ê n c o n tà u r ộ n g lớn g iữ a
143


s d n g giđ m ê n h m ô n g c ủ a đ ạ i d ư ơ n g , n g ư ờ i t h a n h n iê n g ầ y
y ế u đ ả p h ả i s u ố t n ^ y v ấ t v ả , m ìn h đ ẫ m m ồ h ôi v à b ụ i t h a n ,
n à o đ ố t lò, phụ b ế p , r ử a c h ả o , "cố n h iề u c á i c h ả o b ằ n g đ ồ n g
lớ n v à n ặ n g q u á , đ ến n ỗ i a n h B a p h ả i k éo lê t r ê n s à n . V à
n h ữ n g c á i n ồ i c a o q u á a n h p h ả i leo lê n g h ế đ ể c h ù i n ồ i. L u ô n
lu ô n n g h e tiế n g :
- B a đ e m n ư ớ c đây!
- B a d ọn c h ả o đi!
- B a th ê m t h a n ch ỗ n à y , th ê m t h a n ch ỗ k ia !
Đ ế n đ ấ t P tìá p , a n h B a c ũ n g th ấ y t r ê n đ ấ t n ư ớ c n à y có
n h ữ n g n g ư ờ i n g h è o k h ổ v à c ả g á i đ iế m . A n h su y n g h ĩ "Ò , ở
P h á p c ũ n g cd n g ư ờ i n g h è o n h ư b ê n t a ”, v à a n h h ỏ i b ạ n : " T ạ i
sa o n g ư ờ i P h á p k h ô n g " k h a i h ố a " đ ồ n g b à o c ủ a h ọ tr ư ớ c k h i
đi "k h a i h ố a" c h ú n g t a . N h ữ n g n g à y là m

v iệ c ở t iệ m

ăn

C á c -lơ -tô n g , a n h th ấ y có n h ữ n g th ứ c â n n g o n th ừ a t h ă i. A n h
n ó i với v u a bếp É t-c ố p -p h i-e : " K h ô n g n ê n v ứ t đi. Ò n g c ó t h ể

ch o n g ư ờ i n g h è o n h ữ n g th ứ ấ y ". A n h g ầ n g ũ i v à th ô n g c ả m
với n h ữ n g n g ư ờ i n g h è o ở n g õ C ô n g -p o ă n g . L ậ p tr ư ờ n g c ủ a
g ia i cấ p vô s ả n v à tấ m lò n g đ ố i với n g ư ờ i n g h è ọ k h ổ ở n h ừ n g
x ứ sở k h á c n h a u , là h ạ t n h â n tạ o n ê n n h ữ n g k h á c b iệ t cơ
b ả n g iữ a n g ư ò i th a n h n iê n y ê u

nưôc

n à y v ớ i n h ữ n g n h à ái

q u ố c k h á c.
M ột tro n g n h ữ n g ch ư ơ n g h ay n h ấ t củ a cu ốn sá ch dành
đ ể ndi v ề n h ữ n g h o ạ t đ ộ n g c h ín h t r ị c ủ a ô n g N g u y ễn t r ê n
đ ẵ t P h á p . T r ê n m ả n h đ ấ t n à y đ ã d iễ n r a b iế t b a o n h iê u n h ữ n g
q u a n h ệ p h o n g p h ú v à p h ứ c t ạ p c ủ a c u ộ c đ ấ u t r a n h g ia i cấ p ,
c ủ a c á c x u h ư ố n g c h ín h tr ị, c á c n g u ồ n g ỉã o lư u v á n h ó a . ỏ

144


m ộ t đ ấ t n ư ớ c cđ t r u y ề n t h ố n g d â n ch ủ tiế n bộ, n g ư ờ i d â n
la o đ ộ n g g ià u lư ơ n g t r i, n h ư n g c ũ n g lạ i là m ộ t q u ố c g ia c ủ a
c h ế đ ộ th ố n g t r ị tư b ả n , c ủ a m ộ t đ ế q u ó c b à n h tr ư ớ n g lâ u
đ ờ i. T h ờ i g ia n ô n g N g u y ễ n s ố n g t r ê n đ ấ t P h á p c ũ n g là vào
lú c cd n h iề u sự k iệ n c h ín h t r ị đ ặ c b iệ t. C u ộ c C á c h m ạ n g
t h á n g M ư ờ i N g a t h ắ n g lợ i cđ ả n h h ư ở n g v a n g dội đ ế n n h iề u
n ư ớ c c h â u À u v à t r ê n t h ế g iớ i, c ố t á c d ụ n g th ứ c tỉn h , đ ộ n g
v iê n r ấ t lớ n p h o n g t r à o c á c h m ạ n g vô s ả n ở n h iề u n ư ớ c.
C h iế n t r a n h t h ế g iớ i lầ n th ứ n h ấ t k ế t th ú c , c ộ n g với sự x â u
x é c ủ a c á c n ư ớ c đ ế q u ố c v ề n h ữ n g m iế n g m ồ i k in h tế , ch ủ

n g h ĩa đ ế q u ố c lạ i c à n g t ă n g c ư ờ n g sự đ à n á p c h ín h t r ị ở
c h ín h q u ố c v à ở c á c n ư ớ c th u ộ c đ ịa. ổ n g N g u y ễn r ấ t n h ạ y
c ả m v ớ i th ờ i c u ộ c v à r ấ t s á n g s u ố t v ề p h ư ơ n g h ư ớ n g đ ấu
t r a n h . Ò n g N g u y ễ n th a y m ặ t tổ c h ứ c n h ữ n g n g ư ờ ĩ V iệ t N a m
y ê u n ư ớ c ở P h á p đ ư a n h ữ n g y ê u c ầ u r a tr ư ớ c h ộ i n g h ị V e c x a y ,
đ ịí c h o n ư ớ c V iệ t N a m đ ư ợ c tự t r ị, đ ư ợc tự do v ề c h ín h tr ị,
b ã i b ỏ c á c th ứ t h u ế vơ lý. Ị n g N g u y ễ n ch ủ tr ư ơ n g x u ấ t b ả n
tờ b á o

N gười cùng kh ổ, Ò n g th a m g ia vào n h iề u h o ạ t đ ộ n g

x ã h ộ i t iế n bộ. L u ậ n c ư ơ n g c ủ a L ê n in v ề v ấ n đ ề d â n tộ c v à
th ư ộ c đ ịa đ ã g â y x ú c đ ộ n g s â u s ắ c ch o n g ư ờ i t h a n h n iê n y êu
n ư ớ c N g u y ễ n Á i Q u ố c. T ừ đ â y , p h ư ơ n g h ư ớ n g cd ý n g h ỉa
c h iế n lư ợ c ch o đ ư ờ n g lố i c á c h m ạ n g g iả i p h ó n g d â n tộ c đ ã
đ ư ợ c x á c đ ịn h . T ấ m lò n g y ê u n ư ớ c t h iế t th a , ý c h í k iê n q u y ế t
đ ấu t r a n h c h o sự n g h iệ p g iả i p h d n g d â n tộ c lu ô n lu ô n là đ ộ n g
lự c t h ú c đ ẩ y n g ư ờ i th a n h n iê n y êu n ư ớ c vư ợt q u a m u ơ n v à n
k h ó k h ă n . T r ư ớ c h ế t là c ả n h số n g k h ổ cự c h à n g n g à y , v ừ a
h o ạ t đ ộ n g v ừ a h ọ c tậ p , v ừ a k iế m số n g . T á c p h ẩ m

N hững

m áu chuyện về đ ờ i h o ạ t d ộn g của Hò Chủ tịch đ ã g h i lạ i
ngán gọn, cụ thể, xúc động; "M ổi buổi m ai ông N guyễn nấu
cơ m t r o n g m ộ t c á i s a n h n h ỏ b ằ n g s á t tâ y đ ặ t t r ê n n g ọ n đ èn

145

d ầu . V ớ i m ộ t co n c á m ắ m h o ặ c m ộ t tí th ịt, ó n g á n m ộ t n ử a
v à đ ể d à n h m ộ t n ử a đ ế n c h iề u . Cđ k h i m ộ t m iế n g b á n h m i
với m ộ t m iế n g pho m á t l à đủ ă n c ả n g ày . Ò n g t r ọ ở m ộ t
p h ò n g n h ò tr o n g m ộ t k h á c h s ạ n r ẻ t iề n ở x ổ m la o đ ộng.
P h ồ n g c h ỉ v ừ a k ê m ộ t c á i g iư ờ n g s á t c h ậ t, m ộ t c á i b à n n h ỏ
v à m ộ t c á i g h ế. C h ỉ t h ế th ơ i, k h ơ n g có gì k h á c .
V ề m ù a đ ô n g lạ n h , m ỗ i bu ổi s á n g trư ớ c k h i đi là m , ô n g
đ ể m ộ t v iê n g ạ c h v à o lò b ế p c ủ a k h á c h s ạ n . C h iề u đ ến , ô n g
lấ y v iê n g ạ c h r a , b ọ c

nó v à o tr o n g n h ữ n g tờ b á o CÛ, để x u ố n g

n ệ m ch o đỡ r é t".
N h ữ n g c h i t iế t c h â n t h ự c n d i t r ê n về cu ộ c đời c ủ a N gười,
đ ã tạ o r a n h ữ n g ý th ơ x ú c đ ộ n g c ủ a n h iề u t á c giả. T ố H ữ u ,
tr o n g b à i

Theo chân B á c, đ ã v iế t:
""Muôn nỗi dời như ản h trắng đen
B ân g kh u ân g đêm lạn h thức bên đèn
Một hịn g ạ ch nóng nung tàm huyết
Mầu bán h m ì con ni ch í bần”

C h ế L a n V iê n c ủ n g cơ tứ th ơ g ầ n gũi:
"Có

nhớ ch ăn g hỡi g ió rét thành B a lê?

Một viên g ạch hồn g B á c chống lạ i cả một m ùa
đông băng g iá

Và sương m ù thàn h L u ản đơn ngươi có nhó
Giọt m ị h ơi Người n hị giữ a đ êm khuya?"
{Người đi tìm hình của nuớcị

146


ỏ n g N g u y ề n c h ấ iĩi d ứ t h o ạ t đ ộ n g c ủ a m ìn h t r ê n đ ấ t P h á p
t r o n g t ìn h c ả m lư u lu y ế n v ớ i n h ữ n g n g ư ờ i đ ị n g c h í c ù n g
c ô n g t á c t r o n g t ò a s o ạ n tờ b á o

N gười cùng khổ, v à n h ữ n g

người bạn tố t kh ác. T á c p hẩm

N hữ ng m áu chuyện về dời

h o ạ t d ộn g củ a H ò Chủ tịch đ ã k ể lạ i, với n h ữ n g c ả m x ú c
t h a n h t h ả n v à vô c ù n g t h â n t h iế t , v ề đ ấ t n ư ớ c N g a , x ứ sở
đ ầ u t iê n c ủ a c h ủ n g h ỉa x ã h ộ i. B ấ y g iờ , n ư ớ c N g a t r o n g c á c h
n h ìn n h ậ n c ủ a n h iề u k ý g iả p h ư ơ n g T â y , th ư ờ n g r ấ t ả m đ ạ m .
N à o th ù tr o n g , g iặ c n g o à i, r ồ i b a o n h iê u k h ó k h ả n c h ồ n g c h ấ t
lê n đ ấ t n ư ớ c n o n t r ề . N h à n ư ố c đ a n g l ầ n lượt g iả i q u y ế t từ n g
k h d k h ă n . Ò n g N g u y ễ n c ố m ộ t c á c h n h ậ n x é t s â u s á c : "Cđ
n h ữ n g k ẻ c h o n ư ớ c N g a là m ộ t đ ịa n g ụ c . C ố n h ữ n g n g ư ờ i
t h ì b ả o n ư ớ c N g a là m ộ t t h iê n đ ư ờ n g . Đ ố i với ô n g N g u y ễ n ,
n ư ớ c N g a n h ấ t đ ịn h k h ô n g p h ả i l à m ộ t đ ịa n g ụ c, n h ư n g lú c
b ấ y g iờ c ũ n g c h ư a p h ả i là m ộ t th iê n đ ư ờ n g, m à là m ộ t n ư ớ c
đ a n g x â y d ự n g , cđ n h iề u ưu đ iể m , n h ư n g t ấ t n h iê n c h ư a k ịp
s ử a c h ữ a h ế t n h ữ n g k h u y ế t đ iể m . D â y đ ổ n g ư ờ i t a c ò n th ấ y

n h ữ n g v ế t th ư ơ n g d o c h iế n t r a n h đ ể lạ i n h ư n h ữ n g c ả n h t r ẻ
m ồ c ô i, th iế u n h à ở, th iế u lư ơ n g th ự c ,v .v ... S o n g n h ữ n g v ế t
th ư ơ n g đ an g h àn g ắ n d ần d ầ n . K h á p n ơi ngư ời t a p h ấn khởi
h y s in h h ă n g h á i là m v iệ c". T r o n g t á c p h ẩ m lu ô n cđ n h ữ n g
n h ậ n x é t s ắ c s ả o v à th ú vị c ủ a t á c g iả , từ n h ậ n đ ịn h v ề c h ín h
t r ị , x à h ộ i, đ ến n h ữ n g n h ậ n x é t v ề v ã n h d a v à th ẩ m m ỹ t r o n g
c u ộ c s ố n g . T r o n g c h u y ế n đ i du lịc h q u a n h iề u n ư ớ c c h â u À u ,
ô n g N g u y ễ n đ ả cd n h ữ n g n h ậ n x é t đ ặ c b iệ t, từ V a tic ả n g , vớí
n h ữ n g n g ư ờ i v ệ b in h c ổ x ư a , " tiế n g h á t tr o n g n h ư t iế n g
c h u ô u g " c ủ a n h ữ n g n g ư ờ i p h ụ n ữ Ý , đ ế n p h o n g c ả n h n ê n th ơ
v à tư
147


đ ộ n g v à tự t in t r o n g q u a n s á t v à su y n g h ĩ. K h ô n g n g ờ n g à n g
n g ạ c n h iê n n h ư tr ư ớ c n h ữ n g c á i lớ n la o v à l ạ m á t c ủ a n h ữ n g
t h à n h p h ố c h â u À u v à lố i s in h h o ạ t c ủ a h ọ, ô n g N g u y ễ n h o à n
t o à n c h ủ đ ộ n g v ớ i m ọ i tỉn h th ế , b iế t x ử lý t h ô n g m in h tr ư ớ c
c á c t ìn h h u ố n g , v à lu ơ n

có m ộ t c á c h n h ìn n h ậ n đ ú n g đ á n

tr ư ớ c c á c h iệ n tư ợ n g x ã h ội.
T á c phẩm

N hữ ng m ẩu chuyện vè đời h o ạ t đ ộn g củ a Hò

Chủ tịch đ ã k ế t h ợ p đ ư ợ c d ò n g k ể liê n tụ c v ề m ộ t c u ộ c đời
h o ạ t đ ộ n g q u a sự tỉế p n ố i c ủ a n h ữ n g m ẩ u c h u ỷ ệ n , tr o n g

n h ữ n g th ờ i g ia n k h á c n h a u . N g ư ờ i đ ã h o ạ t đ ộ n g t r o n g n h ữ n g
đ iề u k iệ n k h ố k h ă n v à lu ô n b ị n h à c ầ m q u y ề n ở c á c n ư ớ c tư
b ả n g â y kh d d ễ, t h ậ m c h í b á t b ớ , t ù đ ày. N h ữ n g t r a n g v iế t
v ề c ả n h N g ư ờ i p h ả i c h ịu đ ự n g tù đ à y t r o n g n h à g ia m c ủ a đ ế
q u ố c A n h ở H ư ơ n g C à n g , v à n h à t ù c ủ a b ọ n T ư ở n g G iớ i
T h ạ c h ở Q u ả n g T â y , t h ậ t c h â n th ự c v à x ú c đ ộ n g . N g ư ờ i k ể
v ới m ộ t g iọ n g t h a n h th ả n v ề t ấ t c ả n h ữ n g g ia n t r u â n m à
N g ư ờ i p h ả i t r ả i q u a . Đ iề u b ă n k h o â n n h ấ t v ẫ n là c h u y ệ n
lã n g p h í v ề th ờ i g ia n t r o n g n h ữ n g n g à y b ị c ầ m

tù : " ò n g

N g u y ễ n d ù n g t h ì g iờ đ ể su y n g h ĩ, đ ể E ^ ớ lạ i c ô n g v iệ c

C Ü

h o ặ c t ự p h ê b ìn h ... là m n h ư v ậ y c h á n rồ i ô n g đ ế m đi đ ế m lạ i
s à n b a o n h iê u g ạ c h , m á i b a o n h iê u n g ố i...". K ể lạ i n h ữ n g
n g à y ở tù , t á c g iả lấ m k h i c ố n h ữ n g n h ậ n x é t c h â n th ự c v à
v u i v u i: "N h ữ n g b u ổ i b ị đ ư a đ i h ỏi k h ẩ u c u n g là n h ữ n g lú c
n g h i n g ơ i k h o á i n h ấ t t r o n g k h i ở tù .
. M ộ t là đ ư ợ c r a k h ỏ i x à lim m ộ t lú c , c á i x à lim n g h ẹ t th ở
tố i o m v à h ô i h á m .

Hai là

vì

bọn trùm mật thám thường hỏi cung ông, mời

ô n g h ú t th u ố c l á A n h .

148


H ú t th u ố c l à t ậ t x ấ u duy n h ấ t c ủ a ô n g . V à tr o n g n h à tù
lạ i c ấ m h ú t th u ố c .
B a là vì ơ n g m u ố n x e m x é t n h ữ n g t ê n m ậ t th á m d ù n g
m á n h k h ó e g ì đ ể t r a h ỏi n g ư ờ i b ị b á t, đ ể b iế t c h ú n g đ ã b iế t
đ iề u gi, k h ô n g b iế t đ iề u

giị b à y đ ặ t đ iều

Đ o ạ n k ể t r ê n đ ã ndi lê n s â u s á c t ín h c h ấ t c h ủ đ ộ n g c ủ a
n g ư ờ i c h iế n s ỉ c á c h m ạ n g tr o n g h o à n c ả n h kh d k h ả n . Đ ố i
d iệ n với k ẻ th ù , n h ữ n g t ê n m ậ t th á m A n h n h a m h iể m , lạ i
cđ th ê m sự cấ u k ế t c ủ a m ậ t th á m P h á p , n h ư n g ô n g N g u v ễ n
v ả n b ìn h tĩn h n h ìn n h ậ n rõ t ừ n g m á n h k h ó e c ủ a k ẻ th ù đ ể
đối phd.
C ả n h tù đày lầ n th ứ h a i đối với ô n g N g u y ễ n t h ậ t g ia n
k h ổ . L ú c n à y ô n g N g u y ễ n đ ã lấ y t ê n là H ồ C h í M in h . C ụ H ồ
b ị b á t g ia m k h o ả n g tr ê n m ộ t n ă m . C ả n h n g ộ m à C ụ p h ả i
c h ịu đ ự n g , và ý c h í k iê n c ư ờ n g c ủ a C ụ đ ã đ ư ợ c m ọ i n g ư ờ i
b iế t đ ến n h iề u q u a t á c p h ẩ m
được

N h ật ký trong tù, tậ p th ơ

lớ n

v iế t r a tr o n g h o à n c ả n h đ ặ c b iệ t. N d i v ề n h ữ n g n g à y

t h á n g đ a u k h ổ n à y , T ố H ữ u đ ã x ú c đ ộ n g v iế t;
"L ạ i

thương nỗi d ọ a đ à y thăn B á c

Mười bổn tràng tê tái gơng cùm
Ơi chản yếu, m ắt mờ, tóc bạc
Mà thơ bay cán h h ạc ung d u n g ”
(Theo chân Bác ị

(1) Tràn Dân Tiẽn. Những mổu chuyện vầ d ờ i hoạt động của H ồ Chủ tịch. Sách
đã dẫn. tr. 83.

149


T ác phẩm

N hữ ng m ẩu chuyện về dời h oạt d ộ n g củ a Hồ

Chủ tịch đ ã k ể lạ i m ộ t v à i n é t v ề c u ộ c s ố n g la o tù c ủ a N g ư ờ i.
C ụ H ồ p h ả i " t r ả i q u a g à n b a m ư ơ i n h à tù x â v à h u y ệ n ”. G ia m
g iữ , á p g iả i, lạ i tiế p t ụ c bị g ia m g iữ , áp g iả i. " T a y b ị trd i g iậ t
c á n h k h u ỷ u , c ổ m a n g v ò n g x íc h , cđ s á u n g ư ờ i lín h m a n g sú n g
g iả i đ i. C ụ H ồ C h í M in h đi m ã i, đ i m ã i, n h ư n g v ẫ n k h ô n g
b iế t đi đ â u . D ầ m m ư a g iã i n ắ n g , t r è o n ú i q u a tr u ô n g .
M ộ t b u ổ i s á n g , g à g á y đ ầ u , n g ư ờ i t a g iả i C ụ H ồ đi. M ộ t
b u ổ i c h iề u , k h i c h im v ề tổ , n g ư ờ i t a d ừ n g lạ i t r o n g m ộ t đ ịa

p h ư ơ n g n à o đđ, g ia m C ụ v à o t r o n g x à lim t r ê n m ộ t đ ố n g rạ
b ẩ n k h ô n g cở i t r ố i ch o Cụ n g ủ .
G ia n k h ổ n h ư v ậ y n h ư n g C ụ v ẫ n vui về. C ụ s u n g sư ớ n g
đ ư ợ c t h ấ y p h o n g c ả n h th a y đổi. C ụ v ừ a đi v ừ a n g â m n g a .
T h ỉn h t h o ả n g C ụ H ồ là m th ơ . Đ ế n m ộ t h u y ệ n ly n à o n g ư ờ i
t a g iữ C ụ m ộ t t u ầ n h o ặ c m ư ờ i lã m h ô m t r o n g n h à tù h u y ện .

Đ ó là n h ữ n g n g à y k h ổ sở n h ấ t.
Ă n u ố n g th iế u , k h ô n g k h í th iế u , b ẩ n th ỉu , ở lẫ n với n h ữ n g
n g ư ờ i b ị m á c b ệ n h g ia n g m a i, n g h iệ n th u ố c p h iệ n . N h à tù
th ư ờ n g c h ậ t n íc h , n g ư ờ i đ ến s a u k h ô n g có ch ỗ n ằ m . B a n đ êm
C ụ H ồ th ư ờ n g p h ả i n g ồ i tr ê n c ầ u x í ở n g a y t r o n g p h ò n g g iam .
N h ư n g C ụ v ẫ n k h ô n g đ ư ợ c y ê n ổ n . L â u lâu C ụ lạ i p h ả i đ ứ n g
d ậ y n h ư ờ n g c h ỗ c h o m ộ t n g ư ờ i đi ỉ a đ ê m "... N h ữ n g ch i tiế t
c h â n th ự c đ ư ợ c m iế u t ả t r o n g t á c p h ẩ m v ă n x u ô i n à y c ù n g
t r ù n g h ợ p v ớ i n h iề u ý th ơ t r o n g

N h ậ t ký trong từ. T ừ cả n h

g iả i đi s ớ m " G à g á y m ộ t lầ n đ êm c h ử a t a n ..." , ch o đ ế n buổi
c h iề u tố i "C h im m ò i v ề r ừ n g tìm c h ố n n g ủ ", từ n iê m vui th ả
t â m h ồ n t r o n g t h iê n n h iê n p h ó n g k h o á n g "C h im c a rộ n n ú i,
h ư ơ n g b a y n g á t rừ n g ", đ ến n ỗ i k h ổ n ơ i n h à g ia m tă m tố i "L ạ i

150


k h ổ th â u đ ê m k h ô n g c h ỗ n g ủ - N g ồ i t r ê n h ố x í đ ợ i n g à y m a i".
Đ iề u x ố t x a v à b ãn k h o ă n n h ấ t là th ờ i g ia n t r ô i q u a u ổ n g
p h í, m à t r á c h n h iệ m c ủ a N g ư ờ i lú c n à y t h ậ t n ặ n g n ề "X đ t

m ìn h g ia m h ã m tr o n g tù n g ụ c - C h ư a đ ư ợ c x ô n g r a g iữ a t r ậ n
t iề n " . T ìn h c ả m ấy c ũ n g đ ư ợ c g h i n h ậ n c ụ t h ể t r ê n n h ữ n g
d ò n g su y n g h ỉ c h â n t h à n h v ề c ả n h n g ộ . T u ổ i c a o , s ứ c k h ỏ e
N g ư ờ i g iả m s ú t . "T d c c h ố n g b ạ c v à r ụ n g n h iề u . M ắ t n h ìn
k é m . N h ư n g C ụ kh ổ n h ấ t là m ấ t th ì g iờ n g ị i k h ô n g . T r o n g
k h i C ụ H ồ la l ế t tấ m t h â n m ệ t lử từ n h à g ia m n à y đ ế n n h à
g ia m k h á c , c ố lẽ n h ữ n g v iệ c lớ n đ a n g d ồ n d ậ p t r o n g n ư ớ c v à
t r ê n t h ế g iớ i. A i k h u y ê n b ả o đ ồ n g c h í? A i g iú p đ ỡ đ ẩ y m ạ n h
v iệ c t ổ c h ứ c ? ... L ò n g C ụ H ồ rố i n h ư t ơ vị, v ì p h ả i n g ồ i im
vơ íc h t r o n g k h i c ô n g v iệ c đ a n g đòi C ụ v à th ờ i g ia n đ i q u a
k h ô n g ch ờ n g ư ờ i". N h ữ n g t r a n g v iế t t r ê n c ũ n g k h ả n g đ ịn h
p h ẩ m c h ấ t c a o đ ẹp v à n h â n c á c h lớ n la o c ủ a H ồ C h í M in h
t r o n g đ iều k iệ n th ử t h á c h g a y go n h ấ t .
T á c p h ẩ m đ ã d ồ n b a o n iề m vui lớ n c h o n h ữ n g n g à y đ ầ u
c á c h m ạ n g : H ồ C h í M in h t r ự c tiế p lã n h đ ạ o

ÇC

T ổ n g khởi

n g h ía ; H ồ C h í M in h v à o H à N ộ i; H ồ C h í M in h đ ọ c

Tuyên

ngôn đ ộc lập. C ả m ộ t c u ộ c đ ời h o ạ t đ ộ n g c h o s ự g iả i p h ổ n g
c ủ a đ ẵ t n ư ớ c, từ lú c tu ổ i c ò n tr ẻ , đ ế n k h i đ ấ t n ư ớ c đ ộ c lậ p ,
th ỉ N g ư ờ i đ ã c a o tu ổ i. C ụ x u ấ t h iệ n t r ư ớ c đ ồ n g b à o v ớ i m á i
t ó c b ạ c , c h ò m r â u d à i, v à đ ư ợ c g ọ i là C h a g ià c ủ a d â n tộ c .
C á c h m ạ n g th à n h c ô n g , N g ư ờ i lạ i lã n h đ ạ o t o à n d â n v ư ợ t
q u a n h ữ n g th ử t h á c h lớ n c ủ a n h ữ n g n ă m đ à u c á c h m ạ n g .

T ừ đ â y cu ộ c đ ờ i c ủ a N g ư ờ i đ ã h ò a h ợ p là m m ộ t v ớ i q u ầ n
c h ú n g n h â n d â n c á c d â n tộ c V iệ t N a m .

N hữ ng m ẩu chuyện ưề đ ờ i h oạt d ộ n g củ a H ồ Chủ tịch

151


k h ô n g c h ỉ là t á c p h ẩ m v iế t v ề c u ộ c đ ời h o ạ t đ ộ n g c ủ a N g ư ờ i,
m à t h ự c c h ấ t t á c p h ẩ m đ ã p h á c h ọ a đ ư ợc n h ữ n g g ia i đ o ạ n
c á c h m ạ n g , v ớ i n h iề u tư liệ u , sự k iệ n , v à c á c h đ á n h g iá đ ú n g
đ á n , s â u s á c . T á c g iả k h ô n g t h ể n ố i n h iề u , n d i đủ v ề t ấ t c ả
c á c sự k iệ n đ ã d iễ n r a s u ố t m ấ y c h ụ c n ă m , m à c h ỉ c h ọ n lọ c
n h ữ n g sự v iệ c tiê u b iể u . T u y n h iê n , đ ư ờ n g d â y p h á t t r i ể n
g iữ a c á c s ự k iệ n ở c á c c h ặ n g đ ư ờ n g lạ i p h ả i rõ r à n g , c h ặ t
c h ẽ . T á c g iả v iế t: "M ộ t c â u c h â m n g ồ n T r u n g Q u ố c n đ i: "M ộ t
n h à h ọ a s ĩ v ẽ g iỏ i k h ô n g b a o g iờ v ẽ n g u y ê n c ả m ộ t c o n r ồ n g ,
m à v ẽ c o n r ồ n g k h i ẩ n , k h i h iệ n g iữ a n h ữ n g đ á m m â y ". C h ú n g
tô i k h ô n g p h ả i là n h ữ n g h ọ a s ỉ cd tà i. C h ú n g tô i k h ô n g đ ể
n h ữ n g đ á m m â y t r o n g t iể u s ử c ủ a H ồ C h ủ tịc h " . T ín h c h ín h
x á c , k h o a h ọ c c ủ a c á c k h o a h ọ c lịc h sử , x ã h ộ i h ọ c đ ư ợ c b iể u
h iệ n s â u s ắ c q u a t á c p h ẩ m . M ố i q u a n h ệ g iữ a c á n h â n lã n h
tụ v à d â n tộ c , n h â n d â n g á n bd c h ặ t c h ẽ . T á c p h ẩ m b ộ c lộ
m ộ t n h â n c á c h c a o th ư ợ n g , t r o n g s á n g , k h iê m tố n c ủ a m ộ t
c u ộ c đ ời c h iế n s ỉ. H ồ C h í M in h k ể lạ i v iệ c phểii n h ờ n g ư ờ i
v iế t h ộ t iế n g P h á p b ả n y ê u c à u g ử i h ộ i n g h ị V e c x a y , c ũ n g
n h ư c h u y ệ n b ỏ p h iế u c h o D ệ t a m q u ố c t ế c h ư a p h ả i v ỉ sự
h iể u b iế t s â u s á c v ề c h iế n lư ợ c c ủ a Đ ệ t a m q u ố c tế , m à c h ủ
y ế u là v ì Đ ệ t a m q u ố c t ế ủ n g h ộ v ấ n đ ề g iả i p h đ n g th u ộ c
đ ịa . N h ữ n g s ự v iệ c t r ê n n đ i lê n t ín h k h iê m t ố n c ủ a N g ư ờ i.

N g ư ờ i k h ô n g ở t r ê n t ầ m c a o x a c á c h , m à là n g ư ờ i d ẫn đ ư ờng,
đi đ ầ u t r o n g c ù n g m ộ t k h ố i n g ư ờ i h ò a h ợ p . C ũ n g vì t h ế m à
n g a y t r o n g l ầ n đ ầ u t iê n đ ối d iệ n vớ i q u ầ n c h ú n g tr o n g n g à y
lễ đ ộ c lậ p , c â u n ó i th â n t h iế t , ấ m á p tìn h c ả m "T ô i ndi đ ồ n g
b à o n g h e rõ k h ô n g ?" đ ã đ ư ợ c g h i n h ậ n n h ư m ộ t c â u n d i lịch
sử . Đ ú n g n h ư lờ i n h ậ n x é t c ủ a t á c p h ẩ m : "C â u ndi g iản đơn

152


n à y đ ã là m tiê u t ạ n t ấ t c ả n h ừ n g c á i ^

cò n x a c á c h g iữ a

C h ủ tịc h v à n h â n d ân , v à là m th à n h m ộ t m ố i tin h th ắ m t h iế t
k ế t c h ặ t lã n h t ụ và q u ầ n c h ú n g ".

N hững m áu chuyện vầ dời

h o ạ t d ộ n g củ a H ô Chù tịch là m ộ t t á c p h ẩ m k ý có g iá t r ị về
n h iề u m ặ t. T r ê n b ỉn h d iệ n v ă n h ọ c, t á c p h ẩ m đ ã g h i lạ i c h â n
th ự c v à c ả m đ ộ n g cu ộ c đ ời c ủ a n gư ờ i c o n ưu tú c ủ a d â n tộ c
với c ả m h ứ n g lịc h sử s â u s á c v à c ả m x ú c th ẩ m m ỹ tin h tế .
N ă m 1 9 5 0 , t r ê n đ ư ờ n g r a m ặ t t r ậ n t r o n g c h iế n d ịch B iê n
g iớ i, H ồ C h í M in h v iế t t á c

phẩm

Vừa đ i dường, vừa k ể

chuyệnS^^. T á c p h ẩ m g h i lạ i m ộ t số m ẩ u ch u y ệ n v ề đời h o ạ t
đ ộ n g c ủ a N g ư ờ i ở n ư ớ c n g o à i, từ k h o ả n g 1 9 2 3 đ ến 1 9 4 5 . C á c
m ẩ u c h u y ệ n đ ư ợ c k ể lạ i dưới h ìn h th ứ c x e n lẫ n g iữ a m ẩu
c h u y ệ n k ể q u á k h ứ với v iệ c m iê u t ả n h ữ n g k h u n g c ả n h củ a
c u ộ c đ ời h iệ n t ạ i. Đ ố là k h u n g c ả n h c ủ a m ù a x u â n tr ê n v ù n g
b iê n g iớ i C a o -B á c -L ạ n g . C u ộ c c h iế n đ ấ u c ủ a q u â n v à d â n t a
đ ã c h u y ể n s a n g m ộ t g ia i đ o ạ n m ớ i. C h iế n d ịch B iê n g iớ i th ắ n g
lợi đ e m lạ i n iề m p h ấ n c h ấ n lớ n la o c h o to à ĩi d â n . N ú i r ừ n g
b iê n g iớ i n h ư m ở hội, n h ữ n g đ o àn bộ đội v à d â n c ô n g tấ p
n ậ p n g ư ợ c x u ô i, n h ữ n g tố p t ù b in h b ị g iả i từ m ặ t t r ậ n về.
K h ô n g k h í ấ y v ẫ n k h ô n g h ề là m ch o c h u y ệ n k ể về n g à y q u a
tr ở n ê n x a lạ . v ỉ m ụ c đ ích c ủ a cu ộ c c á c h m ạ n g m à n g ư ờ i
c h iế n s ỉ lã o t h à n h th e o đ u ổ i đ a n g ở v à o c h ặ n g đ ư ò n g th ử
t h á c h c u ố i c ù n g . K ẻ th ù m à N gư ời g iá p m ặ t đ ã tr ê n bốn
m ư ơ i n ă m là b ọ n th ự c d â n P h á p , v ẫ n là k ẻ m à n h â n d â n t a
đ a n g đ á n h đ u ổ i t r o n g c u ộ c k h á n g c h iế n h ô m n ay . C â u ch u y ệ n
đ ả k ể lạ i c u ộ c đối m ặ t g iữ a m ộ t b ê n là t ê n B ộ tr ư ở n g th u ộ c
(1) Theo thư mục của Chù tịch H ồ Chí M inh trong tập Những sự kiện lịch ÍW-

Dảng. Sách đẫ dẫn, tr. 672.

153


đ ịa v à m ộ t b ê n l à n g ư ờ i t h a n h n iê n y êu n ư ớ c. H a i giai cấ p ,
h a i x u h ư ớ n g c h ín h tr ị, h a i n h â n cá ch , n g ò i đ ố i m ặ t n h a u .
T ê n B ộ tr ư ở n g th u ộ c đ ịa r a uy, "m á t n h ỉn B á c c h à m c h ằ m ,
ta y th ì vẽ t r ê n b à n , m iệ n g th ì n ó i n h ư p h u n lử a ": "H ién n a y
cđ n h ữ n g k ẻ n g ô n g c u ồ n g h o ạ t đ ộ n g ở P h á p . H ọ liê n ]ạc với
b ọ n b ô n s ê v ích ở N g a ... N ư ớ c m ẹ Đ ại P h á p đủ sứ c đ ể bẻ

g ẫ y họ n h ư t h ế n à y ...". N g ư ờ i t h a n h n iê n c á c h m ạ n g vẩn u n g
d u n g , ch ủ đ ộ n g m ỉm cư ờ i. T ê n B ộ trư ở n g th u ộ c đ ịa cả ĩĩi th ấ y
B á c k h ô n g sợ y, n ê n đổi g iọ n g : "T ơ i r ấ t t h íc h n h ữ n g th a n h
n iê n có c h í k h í n h ư ơ n g .

Có c h í kh í là t ố t n h ư n g còn p h ả i

th ứ c th ờ i m ớ i n g o a n . Ò n à y . K h i n à o ô n g cd c ầ n g ì tơi lu ô n
lu ô n s ẵ n s à n g giú p đỡ ô n g . T ừ n a y , c h ú n g t a đ ã qu en b iế t
n h a u , ô n g k h ô n g n ê n k h á c h s á o ..." .
L u ậ n đ iệu c ủ a t ê n th ư ợ n g th ư th u ộ c đ ịa n à y r ấ t điển h ìn h
c h o lu ậ n đ iệu c h u n g c ủ a b ọ n đ ầ u sỏ th ự c d â n , d ọ a n ạ t k h ô n g
x o n g , th ì p h ỉn h n ịn h , lừ a g ạ t. C u ộ c g iáp m ặ t g iữ a tê n th ư ợ n g
th ư th u ộ c đ ịa v à n gư ời th a n h n iê n N gu yễn Á i Q u ố c làm n g ư ờ i
đ ọ c n h ớ đ ế n c u ộ c g ặp gỡ g iữ a t o à n q u y ền V a r e n và P h a n B ộ i
C h â u tr o n g t r u y ệ n n g ắ n

N hữ ng trò lố hay là Varen và P han

B ội Châu. C h ỗ k h á c n h a u l à n g ư ờ i th a n h n iê n k h ô n g im lặ n g
n h ư n h â n v ậ t P h a n B ộ i C h â u , m à đáp lạ i với n h ữ ig ý tứ
t h ậ t s â u s á c : "C ả m ơn n g à i. C á i m à tô i c ầ n n h ấ t trê n đời là ;
Đ ồ n g b à o tô i đ ư ợ c tự do. T ổ q u ố c tô i đ ư ợ c đ ộ c lậ p -. K ín h
n g à i ở lạ i, tô i x in p h ép về".
B ố n m ư ơ i n ă m sa u , t ê n q u a n n ă m t h ấ t t r ậ n L ơ p ig iơ đ ã
n h ậ n r a sự t h ậ t đ au đớn r ằ n g V iệ t M in h là lự c

lượig

cách

m ạ n g c ủ a đ ô n g đ ảo q u à n c h ú n g , v à th ú n h ậ n : ”T h ô i tiô i! T ô i
c h á n n g ấ y c h iế n t r a n h lắ m rồ i! C h ín h phủ P h á p

154

đi tu y ê n


tr u y ề n lá o t o é t . C ằ ú n g ndi V iệ t M in h c h i là m ộ t n h d m p h iế n
lo ạ n k h ô n g c đ q u ằn c h ú n g ủ n g h ộ ... B â y g iờ tồ i th ấ y rõ rò i.
N ế u đ ư ợc t h a v ề :ô i s ẽ n d i h ế t s ự t h ậ t c h o n h â n d â n P h á p
b iế t..." .
Q u a c â u ch u y ệ n k ể v ề đ ờ i h o ạ t đ ộ n g c ủ a m ìn h , n g ư ờ i
c h iế n s ỉ c á c h m ạ n g đ ã lu ô n p h ả i đ ấ u t r í, đ ấ u s ứ c n h iề u lầ n
với k ẻ th ù . B ọ n m ậ t th á m ở P h á p th e o d õi c h ặ t c h ẽ n g ư ờ i
t h a n h n iê n y ê u n ư ớ c. N h ư n g c h ú n g đ ã b ị m ấ t h ú t. N g ư ờ i đ ã
"x a c h ạ y c a o b ay " đ ể đ ến v ớ i " T ổ q u ố c c á c h m ạ n g ", n h ờ sự
g iú p s ứ c c ủ a a n h ch ị e m c ô n g n h â n . T ừ L iê n x ô , N g ư ờ i đ ến
T r u n g Q u ố c đ ể tr ự c tiế p c h ỉ đ ạ o v à g iú p đỡ c á c tổ c h ứ c c á c h
m ạ n g t r o n g n ư ớ c p h á t t r iể n . B ọ n p h ả n đ ộ n g T r u n g Q u ố c lạ i
t r u y lù n g . N g ư ờ i iạ i tr ở v ề L iê n x ơ . T ìm

đ ư ờ n g v ề n ư ớ c,

N g ư ờ i q u a B ỉ, Ý , P h á p rồ i T h á i L a n . N g ư ờ i đ ế n Ý v ào lú c
b ọ n p h á t x í t M u tx ơ lin i đ a n g t h ố n g t r ị , "ở c á c h iệ u b u ô n , c á c
t r ư ờ n g h ọ c , c á c cơ q u a n , c á c n h à tù h a i b ê n đ ư ờ n g n ơ i n à o
c ụ n g t r e o ả n h M u tx ô lin i v ớ i n h ữ n g á o m ũ k h á c n h a u . K h i
th ì n h ư đô đ ố c h ả i q u â n . K h i t h l n h ư đ ạ i n g u y ê n s o á i. K h i

th ì n h ư t ổ n g t ư lệ n h k h ô n g q u â n . K h i th ì n h ư q u ậ n c ô n g th ủ U n h tố i c a o c ủ a đ ả n g p h á t x ít . N h ư n g b ộ m ặ t v ê n h v a n g
d ễ g h é t t h ì b a o giờ c ũ n g k h ô n g t h a y

B ọ n p h á t x ít đ em

tự đ iể n c h ố n g cộ n g d ày 2 0 0 0 t r a n g đ ể t r a cứ u t ê n N gư ờ i
n h ư n g c h ú n g k h ô n g đ ạ t h iệ u q u ả , v ì N g ư ờ i đ ã đ ổ i tê n . N gư ờ i
c h iế n s ỉ c á c h m ạ n g h o ạ t đ ộ n g t r o n g đ iề u k iệ n b í m ậ t, ch ứ
t u y ệ t n h iê n k h ô n g p h à i là t r ố n t r á n h , h o ặ c n ằ m im . ỏ đ âu
cd b ọ t h ì c ó h o ạ t đ ộn g v à c ó p h o n g tr à o , n ê n k ẻ th ù d ễ đ á n h
h ơ i đ ể b á t bớ tru y n ã . T r o n g th ờ i g ia n h o ạ t đ ộ n g ở n ư ớ c
(1) T. Lían.

đi đường, v-ừđ k ể chuyện, N X B Sự Ihật, Hà Nội, 1976, tr. I I .

155