Giới thiệu đời sống âm nhạc nghệ thuật ở nhật

Đời sống âm nhạc, nghệ thuật ở Nhật

Âm nhạc Nhật Bản đã mượn nhiều nhạc cụ và phong cách từ các quốc gia láng
giềng và phát triển thêm các nét đặc trưng của Nhật, điển hình như đàn Koto được
giới thiệu vào Nhật từ thế kỷ thứ 9 và 10, hay như thể loại kịch Nō từ thế kỷ 14 và
âm nhạc dân gian đại chúng, với những cây đàn như shamisen, được truyền bá tới
Nhật từ thế kỷ 16. Âm nhạc phương Tây, được giới thiệu vào Nhật cuối thế kỷ 19,
giờ đã trở thành một phần nội tại quan trọng trong văn hóa Nhật Bản. Nước Nhật
thời hậu chiến tranh thế giới thứ hai bị ảnh hưởng nặng nề bởi âm nhạc Mỹ và âm
nhạc hiện đại châu Âu, điều này đã dẫn đến sự phát triển của dòng âm nhạc gọi là
J-pop.
Ở Nhật, Karaoke được xem là hoạt động văn hóa phổ biến nhất ở Nhật. Từ tháng 11
năm 1993, cơ quan các hoạt động văn hóa đã tiến hành một cuộc thăm dò, kết luận
rằng có nhiều người Nhật hát Karaoke hơn là tham gia vào các hoạt động văn hóa
truyền thống như triết hoa hay trà đạo.
Nghệ thuật Geisha
Nhật Bản còn nổi tiếng với nghệ thuật Geisha, hay còn gọi là nghệ giả theo tiếng
Nhật là những người sống bằng nghệ thuật. Họ có nhiều kĩ năng như đàn hát, múa,
kể chuyện, pha trà…, được đào luyện kĩ và sống trong một khuôn khổ nhất định.
Các Geisha ngày nay hầu hết phải tốt nghiệp Trung học hoặc có khi phải tốt nghiệp
Đại học, công việc của họ là biểu diễn những kỹ năng nghệ thuật và trò chuyện với
khách hàng. Xuất hiện vào khoảng thế kỉ 17, đến nay Geisha đã có một truyền
thống lâu đời, với nhiều kĩ năng độc đáo, và là một nét đặc trưng rất độc đáo của
người Nhật. Hiện nay, số lượng Nghệ giả ở Nhật Bản không còn nhiều như trước
nữa, tuy nhiên vẫn còn một số khu vực tại Nhật Bản có số lượng Geisha khá đáng
kể như Gion và Pontocho, và một số “khu phố hoa” khá nổi tiếng tại Tokyo.
Yosakoi - Sự kết hợp giữa truyền thống và hiện đại.
Loại hình nghệ thuật cũng được biết đến tại Nhật đó là Yosakoi. Đây là một loại hình


nghệ thuật hiện đại đặc trưng của Nhật Bản, được xem là sự kết hợp giữa truyền

thống và hiện đại. Nó là một biến thể của điệu múa mùa hè truyền thống Awa
Odori, được khai sinh từ tỉnh Kochi vào năm 1954. ‘Yosakoi’ là phương ngữ của
Kochi, nghĩa là “Đêm nay mời bạn đến”. Câu nói này đã trở thành tên gọi của điệu
múa trong dịp lễ hội của tỉnh Kochi, và từ đó Yosakoi cũng trở thành tên của lễ hội
này.
Là sự kết hợp giữa các động tác múa truyền thống Nhật Bản và âm nhạc hiện đại
nên Yosakoi rất sôi động và mạnh mẽ. Các điệu múa thường được dàn dựng cho
những đội múa đông người. Ai cũng có thể tham gia múa Yosakoi, bất kể tuổi tác
hay giới tính. Đây cũng là sự kiện nổi bật trong các kỳ lễ hội thể thao thường được
các trường cấp một, cấp hai và cấp ba ở Nhật tổ chức. Điệu múa đi kèm với các bài
dân ca của Kochi với cái tên Yosakoi-Buchi, tức giai điệu Yosakoi.
Bunraku - Nghệ thuật kịch rối độc đáo
Bunraku là nghệ thuật kịch rối chuyên nghiệp của Nhật Bản. Giống như kịch kabuki,
bunraku là một hình thức nghệ thuật lâu đời, do tầng lớp thị dân phát triển trong
thời kỳ Edo (1603-1867). Từ bunraku có nguồn gốc tương đối mới. Trong số nhiều
nhà hát rối của thời kỳ Edo, duy nhất chỉ có Bunraku-za, do Banrakuken Uemura lập
nên vào đầu thế kỷ 19 ở Osaka, hoạt động hiệu quả về mặt thương mại trong xã
hội Nhật hiện đại, và bunraku trở nên có nghĩa là “kịch rối chuyên nghiệp”.
Biểu diễn bunraku bao gồm 4 yếu tố: các con rối bằng một nửa hoặc 2/3 kích thước
người thật; chuyển động của các con rối do những người điều khiển đảm trách;
tiếng nói của các nhân vật do một người kể chuyện gọi là tayu phụ trách; và âm
nhạc do một người chơi loại đàn 3 dây gọi là shamisen. Để tăng tính phức tạp, mỗi
con rối trong vai các nhân vật chính do 3 người điều khiển.
Rối bunraku không phải được điều khiển bằng dây. Người điều khiển chính dùng tay
và bàn tay trái đỡ con rối, đồng thời điều khiển cơ cấu kiểm soát chuyển động của
mí mắt, nhãn cầu, lông mày và miệng; còn dùng tay phải điều khiển tay phải của
con rối. Người trợ lý thứ nhất chỉ phụ trách điều khiển tay trái con rối trong khi
người trợ lý thứ 2 điều khiển 2 chân của con rối.Những người điều khiển các con rối
thường mặc quần áo đen, chỉ người điều khiển chính để hở mặt còn các trợ lý thậm
chí chụp kín đầu để trở nên “vô hình” trong mắt khán giả. Một người tayu phải lồng

tiếng cho tất cả các con rối trên sân khấu, bao gồm cả nhân vật đàn ông, phụ nữ
lẫn trẻ em, nên giọng nói phải có âm vực rộng.
Một đặc điểm nổi bật về âm thanh trong bunraku là tiếng nhạc trầm du dương của
đàn shamisen, trái ngược với âm thanh cao của đàn shamisen tenor trong kịch
kabuki. Trong kịch kabuki có thể sử dụng giàn nhạc gồm 10 đàn shamisen trở lên
nhưng trong bunraku thông thường chỉ có một nhạc công mà thôi. Trong bunraku,


chuyển động của các con rối phải khớp với câu chuyện kể của tayu và âm thanh
đàn shamisen. Nhạc công chơi shamisen thông thường là người quyết định tốc độ
kể chuyện và thời gian đối với hành động của con rối.
Về lịch sử của nghệ thuật rối Nhật Bản, những sách đầu tiên có ghi lại là vào thế kỷ
11. Người ta cho rằng thậm chí trước đó, những thợ săn lang thang đã kiếm tiền
thêm bằng cách dùng các con rối nhỏ diễn kịch mua vui tại các thị trấn. Về sau
nhiều người định cư tại Sanjo trên đảo Awaji, nơi sinh ra ngành kịch rối chuyên
nghiệp.
Trong thế kỷ 15 và 16, những người mù hát rong kể chuyện lịch sử thường dùng
biwa, một loại đàn có nguồn gốc từ Ba Tư, gần giống với đàn tì bà của Việt Nam.
Rồi cách kể chuyện thay đổi đáng kể vào thế kỷ 16 với sự phát triển của hình thức
kể chuyện gọi là joruri. Cũng trong khoảng thời gian đó, đàn shamisen được đưa từ
Okinawa đến Nhật Bản và được những người kể chuyện joruri ưa chuộng hơn đàn
biwa. Trong khi đó, những người chơi shamisen sáng tác ra các khúc nhạc mới, có
ảnh hưởng đến cách kể chuyện joruri. Sự phối hợp này là khởi nguồn của bunraku,
tạo sự hấp dẫn cho tầng lớp thị dân, những người ở thang bậc thấp trong xã hội
nhưng dần dần chi phối về kinh tế, nghệ thuật và văn hóa trong thời đại mới.
Vào giữa thế kỷ 17, nhà hát rối phát triển mạnh mẽ ở Osaka và Kyoto, nơi những
người biểu diễn rối và người kể chuyện joruri có nhiều sáng tạo mới về nghệ thuật.
Trong thời kỳ này, sự phối hợp giữa nghệ sĩ kể chuyện tài ba Takemoto Gidayu I ở
Osaka và nhà viết kịch vĩ đại nhất thời kỳ Edo, ông Chikamatsu Monzaemon, đã góp
phần chuyển bunraku từ một hình thức giải trí quần chúng thành nhà hát nghệ

thuật. Vào thế kỷ 18, nhiều kỹ thuật như chuyển động mí mắt và miệng được phát
minh và hiện vẫn sử dụng trong bunraku ngày nay.
Có thể nói kịch kabuki và kịch rối bunraku có những mối liên hệ qua lại. Các diễn
viên kabuki chịu ảnh hưởng bởi phong cách của những người kể chuyện trong
bunraku và thậm chí bắt chước những điệu bộ được cách điệu hóa của các con rối.
Ngược lại, nếu một sáng tạo nhất định trong kabuki làm khán giả vui thích, những
người trong ngành bunraku sẽ đưa vào các tác phẩm của họ. Do bị kịch kabuki dần
dần lấn át, bunraku trở nên suy sút từ nửa sau thế kỷ 18, tuy các nghệ sĩ biểu diễn
đã đạt những đỉnh cao mới về nghệ thuật và kỹ thuật. Rồi trong bối cảnh người
Nhật quay sang các hình thức nghệ thuật sân khấu phương Tây và phát triển nhà
hát hiện đại riêng, bunraku không thể cạnh tranh thu hút khán giả. Sau thế chiến 2,
bunraku bị lu mờ vì nhiều người Nhật xa rời những khía cạnh truyền thống trong
văn hóa, và vào đầu thập niên 60, môn nghệ thuật này gần như trở nên không có
giá trị thương mại.
Bunraku tồn tại được chủ yếu là nhờ sự hỗ trợ của chính phủ cũng như việc thành


lập Nhà hát quốc gia ở Tokyo và Nhà hát bunraku quốc gia ở Osaka. Bunraku hồi
sinh như hiện nay là nhờ một xu hướng mới tôn trọng truyền thống trong thanh
niên Nhật.