giải phẫu hàm mặt và các dị tật bẩm sinh

GIẢI PHẪU BÌNH THƯỜNG VÀ CÁC THAY ĐỔI GIẢI
PHẪU Ở TẬT KHM-VM
Nguyễn Quốc Thắng


Mục tiêu
•
•

Nắm được các cấu trúc giải phẫu học bình thường của mũi, môi trên, khẩu cái.
Biết được các biến dạng giải phẫu học trong KHM-VM và những ảnh hưởng đến cấu trúc và chức
năng.


Đại cương
•

Các cấu trúc mũi, miệng và hầu họng có vai trò quan trọng trong sự phát âm bình thường và góp
phần tạo nên thẩm mỹ trên khuôn mặt của mỗi người.

•

Trong tật KHM-VM: các cấu trúc trên thường hay bị ảnh hưởng nhất.


Dàn bài
I. Clefts of the Primary Palate (Lip and Alveolus)
1. GPH môi
2. GPH mũi
3. Hệ thống mạch máu, thần kinh
4. Những thay đổi GPH trong KHM

II. Clefts of the Secondary Palate (Hard Palate and Velum)
1. GPH khẩu cái cứng
2. GPH khẩu cái mềm
3. Những thay đổi GPH trong KHVM


I. Clefts of the Primary Palate (Lip and Alveolus)
1. GPH môi:

•

Môi trên tiếp giáp phía trên với mũi, hai bên má và cong xuống nối với môi dưới tại khóe mép.

•

Cấu tạo bởi cơ và tuyến:

•

•

Phía trước bởi da.

•

Phía sau bởi niêm mạc.

Da và niêm mạc dính chặt với cơ.

I. Clefts of the Primary Palate (Lip and Alveolus)
1. GPH môi: (tt)
Hệ thống cơ: co và giãn, dây thần kinh mặt chi phối.

•

Cơ vòng môi: là một tập hợp của 8 cơ có nguyên ủy từ khối cơ nhỏ mỗi bên gốc miệng, gọi là điểm
modiolus.

•

Nhóm cơ kéo môi: ảnh hưởng

đến hoạt động của cơ vòng, sắp xếp chung quanh tạo
nên lớp nông và lớp sâu, đa số tiếp xúc với vùng
Cơ vòng môi

modiolus ở góc miệng.


I. Clefts of the Primary Palate (Lip and Alveolus)
1. GPH môi: (tt)

•

Môi trên: cơ vòng môi, cơ gò má lớn, cơ gò má nhỏ, cơ nâng môi trên và cơ nâng góc miệng.

•

Môi dưới: cơ hạ góc miệng, cơ hạ môi dưới và cơ cằm (hạ môi xuống dưới + kéo miệng ra ngoài)

•

Ngoài ra, cơ cười kéo góc miệng sang bên và cơ mút làm căng má.



I. Clefts of the Primary Palate (Lip and Alveolus)
2. GPH mũi:

•

Mũi là phần đầu tiên của hệ hô hấp.

•

Chức năng: thở, ngửi và phát âm.

•

Cấu tạo: mũi ngoài, mũi trong (ổ mũi) và các xoang cạnh mũi.

•

Hệ thống cơ: cơ bám da: cơ mảnh khảnh, cơ mũi, cơ hạ vách mũi.



I. Clefts of the Primary Palate (Lip and Alveolus)

2. GPH mũi: (tt)

•

Mạch máu: ĐM bướm khẩu cái, ĐM khẩu cái xuống, ĐM mặt, mắt, dưới ổ mắt.

•

Thần kinh:

•

Vận động: TK mặt.

•

Cảm giác: TK sinh ba.



I. Clefts of the Primary Palate (Lip and Alveolus)
3. Hệ thống mạch máu, thần kinh:

•

Cấp máu cho môi trên và mũi là nhánh của ĐM mặt thuộc ĐM cảnh ngoài, ngoài ra còn có các
nhánh của ĐM mắt và ĐM dưới ổ mắt.

•

Thần kinh chi phối: các nhánh của TK VII và TK V 3.

•

Cảm giác: nhánh của dây V gồm nhánh thần kinh dưới ổ mắt ra ngoài thông qua lỗ dưới ổ mắt
và dây thần kinh cằm chui qua lỗ cằm.

•

Vận động: dây VII qua nhánh gò má, má và nhánh hàm dưới.



I. Clefts of the Primary Palate (Lip and Alveolus)
4. Những thay đổi GPH:

•

Sự phát triển của cơ ngang mũi sẽ khiến cho cánh mũi bị xẹp, cùng với sự bám lạc chỗ cơ vòng
môi và cơ ngang mũi tạo nên những biến đổi hình thái của môi, mũi, cung hàm trên.



I. Clefts of the Primary Palate (Lip and Alveolus)
4. Những thay đổi GPH: (tt)

•

Dị dạng mũi điển hình có liên quan đến KHM một bên bẩm sinh cho thấy có sự mất cân xứng và sai
lệch vị trí của các cấu trúc và không có sự cải tiến đáng kể trong quá trình phát triển.

•

Nền cửa mũi: bị hở thật sự, mấu tiền hàm nhô ra trước và xoay ra ngoài cùng với sự phát triển ra
sau của xương hàm trên bên khe hở. Mũi mất cân xứng, biến dạng.

•

Vách ngăn mũi: XHT bên lành phát triển ra trước trong khi XHT phía bên khe hở phát triển ra sau
gây ra sự vặn xoắn và lệch của vách ngăn mũi. Phần trước vách ngăn lệch về khe hở, bờ dưới lệch
khỏi rãnh xương lá mía trong khi gai mũi trước vẫn ở trong nền mũi bình thường. Hậu quả là đầu
mũi bị vặn xoắn.


I. Clefts of the Primary Palate (Lip and Alveolus)
4. Những thay đổi GPH: (tt)

•

Xương mũi: XHT và mấu tiền hàm mất cân xứng, vách ngăn lệch làm xương mũi lệch ở một mức
độ nào đó.

•

Trụ mũi: bị lệch do vách ngăn mũi bị lệch, làm cho chiều cao phía bên khe hở giảm còn 2/3, thậm
chí 1/2 so với bên lành.

•

KHM môôt bên: trụ giữa ngắn nhất về bên phía khe hở và nằm chéo và lêôch về bên không lành.

•

KHM hai bên hoặc toàn bộ: trụ giữa có thể ngắn đến nỗi hầu như không tồn tại → sự xuất hiêôn
mỏm môi (prolabium) và mảnh trước hàm (premaxilla) dính liền với đỉnh mũi.


I. Clefts of the Primary Palate (Lip and Alveolus)
4. Những thay đổi GPH: (tt)

•

Nền mũi: trong KHM toàn bộ nền mũi bị hở cả da, cơ và xương từ vài mm đến vài cm, chưa có
trường hợp nào kích thước của nền mũi bên khe hở bằng hoặc hẹp hơn bên lành.

•

Sụn cánh mũi ngoài: sự phát triển có vẻ hơi quá mức ở bên khe hở, lêch khỏi vị trí cân bằng đúng
của nó, làm cho đầu mũi cũng bị lệch.

•

Nếp cánh mũi bên lành chạy song song với bờ trên của sụn mũi ngoài và mờ dần khi chạy đến chỗ
nhô của sụn cánh mũi ở vòm mũi gần đầu mũi.


I. Clefts of the Primary Palate (Lip and Alveolus)
4. Những thay đổi GPH: (tt)

•

Chân cánh mũi luôn xoay ra ngoài, nó có kích thước rộng hơn bình thường hoặc có rãnh. Lộn ra
ngoài hoặc biến dạng làm phức tạp thêm cho phẫu thuật tạo hình.

•

Gờ cánh mũi: luôn có một màng da không sụn che phủ xuống gờ cánh mũi làm giảm chiều cao
của trụ mũi bên có khe hở.

•

Tiền đình mũi dường như trải rộng ra hơn so với bên không có khe hở và ở phần nền mũi, tiền
đình mũi lan ra ngoài thật sự.

•

Ngoài ra, KHM có thể làm biến dạng khoang mũi → giảm kích thước đường thông khí → tắt nghẽn
+ ảnh hưởng phát âm.


I. Clefts of the Primary Palate (Lip and Alveolus)
4. Những thay đổi GPH: (tt)
Ảnh hưởng đến môi:

•

Khi có khe hở, cơ vòng môi sẽ không bắt chéo với nhau ở đường giữa phủ ngoài hàm trên, mà có
khuynh hướng chạy song song với khe hở về phía nền mũi.

•

•

Do mất tính toàn vẹn nên các cơ này thường co lại thành một khối không có tác dụng bên khe hở.
Do cơ vòng môi bị khe hở làm mất chức năng và không còn là cơ đối bên, nhóm cơ nâng môi đối
diện thuận lợi tác động hết sức làm nâng môi sang bên bất thường, làm biến dạng cấu trúc ở KHM
toàn bộ và KHM không toàn bộ.



I. Clefts of the Primary Palate (Lip and Alveolus)
4. Những thay đổi GPH: (tt)

•

•

•

Trong KHM không toàn bộ:

•

Phần trên cơ vòng môi vẫn tiếp xúc được với nhau.

•

Phần dưới bám vào bờ ngoài bờ trong khe hở.

Trong KHM toàn bộ:

•

Bờ trong khe hở các bó cơ vòng môi bám ngược lên trên vào chân trụ mũi và gai mũi trước.

•

Bờ ngoài bám vào chân cánh mũi.

Theo thời gian, các bó cơ vòng môi phát triển kéo các bờ của khe hở phồng như mặt kính đồng hồ.


I. Clefts of the Primary Palate (Lip and Alveolus)
4. Những thay đổi GPH: (tt)

•

Trong KHM hai bên, những biến dạng giải phẫu tương tự như trong KHM toàn bộ, phần giữa khối
tiền hàm chứa da và tổ chức liên kết; niêm mạc không có biến đổi.


I. Clefts of the Primary Palate (Lip and Alveolus)
4. Những thay đổi GPH: (tt)

•

KHM một bên: có sự dịch chuyển ra phía ngoài của khối tiền hàm → sai lệch cung răng hàm trên,
biến dạng và lệch sụn vách ngăn sang bên khe hở, biến dạng thiểu sản sụn cánh mũi.

•

KHM hai bên: khối tiền hàm nhô ra trước so với cung hàm trên và có tình trạng thiểu sản, cung
răng trên kém phát triển, chuyển dịch vào trong hay ra ngoài.