Cách thức phân tích vấn đề chính sách

Vấn đề chính là những mâu thuẫn nảy sinh giữa các sự vật, hiện tượng trong
quá trình vận động và phát triển của nó. Mâu thuẫn này nếu được tháo gỡ nhằm
giúp sự vật phát triển, trái lại nếu không được tháo gỡ, giải quyết có thể sẽ gây nên
những xung đột, tiêu cực cho xã hội. Để giải quyết vấn đề này Nhà nước phải ban
hành ra pháp luật để chuyển tải các chính sách, để các chính sách này có tính khả
thi trên thực tế, có hiệu lực và hiệu quả các nhà làm luật phải tiến hành phân tích
nội dung vấn đề chính sách là nhiệm vụ quan trọng và đầu tiên của các nhà phân
tích chính sách, để có thể phân tích vấn đề chính sách một cách rõ ràng và cụ thể
thì các nhà phân tích phải áp dụng các phương pháp phân tích vấn đề chính sách,
tìm ra được chính sách giải quyết vấn đề phát sinh một cách phù hợp và có hiệu
quả nhất.
Chúng ta có thể hiểu “vấn đề chính sách là những vấn đề của đời sống kinh
tế-xã hội được lựa chọn để đưa vào chương trình nghị sự”.
Điển hình như trong các hoạt động thực tế của xã hội, về khía cạnh giao
thông vận tải đã làm phát sinh tình trạng “kẹt xe, ùn tắc giao thông”, đó được xem
là vấn đề chính sách.
Phân tích vấn đề chính sách là “việc xem xét cung cấp những thông tin,
chứng cứ để làm cơ sở cho việc lựa chọn vấn đề chính sách từ các vấn đề của đời
sống kinh tế-xã hội”,đây được xem là bước quan trọng, khởi sự cho một chính sách
có khả thi và đúng đắn.
Việc phân tích vấn đề chính sách nhằm mục đích hiểu các vấn đề công cần
phải giải quyết trong một cộng đồng hoặc bối cảnh cụ thể, hiểu được mối quan hệ
giữa những vấn đề xác định, mặt khác hiểu được mối quan hệ giữa nguyên nhân và
kết quả giữa các vấn đề khác nhau.

1


Để tiến hành phân tích vấn đề chính sách thì chúng ta cần thực hiện những
nội dung sau đây:
Mô tả vấn đề công, đây cũng là bước đầu tiên của phân tích vấn đề công, các

nhà phân tích phải có sự cảm nhận về vấn đề, đôi khi vấn đề và nguyên nhân của
vấn đề đều được bộc lộ rõ.
Trong quá trình tiến hành mô tả vấn đề, các nhà phân tích nhất thiết cần trả
lời được những câu hỏi cơ bản về bản chất của vấn đề.
Kế đến, nhà phân tích phải định nghĩa được vấn đề và xác định chỉ số đo
lường vấn đề, việc định nghĩa vấn đề nhằm thông tin chính xác về vấn đề cho
những người khác. Tiêu biểu như các nhà phân tích đang tiến hành nghiên cứu vấn
đề thất nghiệp của người dân, họ cần phải định nghĩa “thất nghiệp” là gì? Có phải
chăng vấn đề thất nghiệp chỉ là vấn đề không có việc làm hay không đủ công việc
để làm, hay thất nghiệp còn bao gồm bất kỳ những đặc điểm nào khác, như thiếu
trình độ hay kỷ năng nhất định?
Các lập luận vấn đề chính sách cũng cần có sự trợ giúp của các chỉ số đo
lường vấn đề, thay vì nói tới thất nghiệp là một vấn đề mơ hồ thì các nhà phân tích
cần phải thống kê có bao nhiêu người bị thất nghiệp ở toàn quốc và địa phương,
tìm hiểu xem tỷ lệ người thất nghiệp đang tăng hay đang giảm.
Tiếp theo là các nhà phân tích vấn đề dự đoán được tương lai của vấn đề. Bất
cứ sự cân nhắc nào về hiện trạng của một số vấn đề đó sẽ thay đổi như thế nào theo
thời gian.
Xác định nguyên nhân của vấn đề công là bất kỳ đánh giá nào về vấn đề công
cũng đòi hỏi phải suy nghĩ về nguyên nhân của vấn đề, cách thức xảy ra và tại sao
vấn đề vẫn tiếp diễn, những việc đó sẽ giúp trả lời cho câu hỏi “liệu rằng những

2


vấn đề đó sẽ được giải quyết bằng chính sách công hay không và giải quyết nó như
thế nào”.
Từ việc tìm hiểu và phân tích các nguyên nhân làm phát sinh vấn đề và đưa
ra các giải pháp để giải quyết các vấn đề phát sinh đó.
Nhưng khi tiến hành phân tích vấn đề chính sách thì các nhà chính sách cần

quan tâm đên thời gian tồn tại của vấn đề đó là dài hay ngắn, mức độ khẩn cấp của
vấn đề đã báo động hay chưa, như vấn đề “quấy rối tình dục của trẻ vị thành niên
hiện nay” đã rất khẩn cấp và báo lên một hồi chuông về việc bảo vệ trẻ vị thành
niên.
Chẳng hạn khi phân tích vấn đề “gia tăng dân số ở Việt Nam giai đoạn năm
2009 đến nay” thì các nhà phân tích cần phải thực hiện những công việc dưới đây:
Định nghĩa vấn đề chính sách: Bản chất của vấn đề dân số là gì? Đó là việc
gia tăng dân số hiện nay ở nước ta là, theo Nhân khẩu học gia tăng dân số được
hiểu rõ ràng hơn qua thuật ngữ “tỷ lệ tăng trưởng dân số (PGR)” là tỷ lệ theo phân
số mà số các cá nhân trong một dân số tăng lên. Chúng ta cũng có thể hiểu “gia
tăng dân số là sự thay đổi trong dân số theo thời gian, và có thể được định lượng
như sự thay đổi trong số lượng của các cá thể của bất kỳ giống loài nào sử dụng
cách tính toán “trên đơn vị thời gian”. Từ năm 2009 đến nay, dân số Việt Nam
đang theo xu hướng gia tăng, được thể hiện qua các năm:

Năm

2009

2010

2011

2012

2013

2014

11/2015

Dân
số
(triệu người)

86

89

87

88

90

90,5

100

3


Nhưng chất lượng dân số đang gặp nhiều thách thức về tình trạng thể lực, kết
quả Tổng điều tra Dân số và nhà ở năm 2009 cho thấy, có 1,5% dân số Việt Nam
bị thiểu năng về thể lực và trí tuệ. Bên cạnh đó, số lượng người bị tàn tật, khuyết
tật trong cả nước rất lớn, khoảng 5,3 triệu người (chiếm 6,3% số dân)...
Về chỉ số đo lường về tình hình dân số Việt Nam thì chúng ta có thể tham
khảo Tổng cục thống kê Việt Nam, chỉ số tốt nhất dùng cho gia tăng dân số được
thể hiện qua tổng số dân trong cả nước, ngoài ra chúng ta còn biết được thông qua
sô phần trăm gia tăng dân số so với các năm…

Về mức độ vấn đề thì tình hình dân số có sự chênh lệch giữa dân số nông
thôn và thành thị, năm 2011 dân số thành thị hiếm 30,6%, dân số nông thôn chiếm
69,4%, chênh lệch giữa đồng bằng và miền núi năm 2014: Ở đồng bằng song
Hồng là khoảng 20 triệu người, trong khi đó ở Tây Nguyên chỉ khoảng 5 triệu
người.
Nguyên nhân của vấn đề là quan trọng, bởi từ nguyên nhân thì chúng ta mới
căn cứ vào đó mà đưa ra giải pháp, vấn đề gia tăng dân số của nước ta trong mấy
năm qua liên tục tăng, và đến năm 2013 đã chạm mức 90 triệu dân, sự tăng dân số
diễn ra liên tục qua các năm. Vì sao lại như vậy? Đó là do công tác giáo dục, tuyên
truyền kế hoạch hóa dân số của nhà nước chưa tốt, mang tính hình thức, chưa áp
dụng được các biện pháp hành chính hay kinh tế vào chương trình để người dân
hưởng ứng và thực hiện, việc vận động tuyên truyền chỉ trên tính hình thức. Ngoài
ra ý thức của người dân chưa cao, họ không thấy được mặt trái của việc tăng dân
số hiện nay.
Từ đó chúng ta đưa ra các biện pháp kịp thời để khắc phục như: Tuyên truyền
cho từng họ gia đình về hậu quả của việc sinh nhiều, khuyến khích người dân sinh
2 con, có thể dùng biện pháp kinh tế tác động đến họ, nhưng hỗ trợ tiền khi đi kế
4


hoạch hóa gia đình, ngoài ra cần nâng cao trình độ, kỉ năng của cán bộ, công chức
về dân số, kế hoạch hóa gia đình.
Các nhà phân tích tiến hành tốt việc phân tích vấn đề chính sách thì phải áp
dụng các phương pháp, có hai phương pháp chủ yếu đó là phương pháp phân tích
thất bại của thị trường và phương pháp cây vấn đề.
Nói về phương pháp phân tích thất bại của thị trường, thì chúng ta phải hiểu
được “thất bại thị trường là một thuật ngữ kinh tế học miêu tả tình trạng thị
trường không phân bổ thật hiệu quả các nguồn lực”, các dạng thất bại thị trường
chủ yếu là hàng hóa công cộng, ngoại ứng, độc quyền tự nhiên và không đối xứng
thông tin.o Ở vấn đề này thì nhà nước lại là chủ thể quan trọng có tác động rộng

đến xã hội và nền kinh tế ,những hành động hay chính sách của nhà nước có thể
loại trừ những sản phẩm và hàng hóa được sản xuất theo thị trường hữu hình hoặc
có thể ảnh hưởng tiêu cực đến phúc lợi xã hội.
Trong phương pháp này thì trước tiên các nhà phân tích cần xác định liệu có
thất bại thị trường không? Cần nghiên cứu lý thuyết, bằng chứng, dữ liệu và những
sự kiện liên quan đến thất bại thị trường, đó là cơ sở để biết rằng thị trường đang
vận hành như thế nào, đến đây chúng ta phân tích trên hai trường hợp “có thất bại
thị trường và không có thất bại thị trường”, nếu qua các dữ liệu mà kết luận rằng
không có thất bại thị trường thì liệu rằng có sự can thiệp của nhà nước không? Nếu
nhà nước tác động vào thị trường một cách hiệu quả thì không còn vấn đề, trường
hợp không có hiệu quả thì có vấn đề và càn đề ra các chính sách, cách thức để điều
chỉnh vấn đề. Trong trường hợp không có sự can thiệp của nhà nước thì vấn đề vẫn
còn đó, chưa được giải quyết.
Mặt khác thất bại thị trường không tồn tại sự thất bại thì trường hợp thứ nhất
mà không có sự can thiệp, tác động của nhà nước thì hiển nhiên không có vấn đề,
5


mặt khác có sự can thiệp nhưng điều đó lại không tốt, không hiệu quả thì vấn đề đó
lại thuộc về nhà nước, nếu sự can thiệp trở nên hiệu quả thì không có vấn đề.
Phương pháp này giúp xác định các cấp độ nguyên nhân gây ra vấn đề đó, để
các nhà phân tích xác định được những nguyên nhân nào là cốt lõi (gốc), từ đó xác
định mục tiêu và cách thức để giải quyết vấn đề.
Phương pháp cây vấn đề được tiến hành qua 6 bước:
Bước 1: Viết ra vấn đề chính sách. Trong bước này nhà phân tích chính sách
viết ra chính xác tên của vấn đề.
Bước 2: Xác định nguyên nhân trực tiếp của vấn đề đó, hay còn gọi là
nguyên nhân ở cấp độ 1;
Bước 3: Xác định nguyên nhân của nguyên nhân (nguyên nhân ở cấp đọ 2);
Tùy theo cách suy nghĩ của mỗi con người về nguyên nhân và kết quả, cho

nên cần phải xác định nguyên nhân nào chính yếu và đâu là nguyên nhân thứ yếu.
Bước 4: Lặp lại trình tự trên cho đến khi không xác định được nguyên nhân
nào nữa thì dừng lại.
Bước 5: Hoàn thành mối liên hệ giữa nguyên nhân và kết quả, trong đó:
Bổ sung thêm các nguyên nhân nếu thấy cần để hoàn thành logic nguyên
nhân và kết quả;
Loại bỏ những nguyên nhân bị trùng lặp;
Viết lại các nguyên nhân cho rõ ràng và chuẩn mực hơn;
Bảo đảm chắc chắn các nguyên nhân là có thật;

6


Bước 6: Kiểm tra lại cây vấn đề để bảo đảm chắc chắn các mối quan hệ
nguyên nhân và kết quả là hợp lý.
Qua cách thức thực hiện phân tích vấn đề chính sách thông qua phương pháp
cây vấn đề thì chúng ta có thể tiến hành vẽ cây vấn đề về vấn đề gia tăng dân số.
Cây vấn đề:

Trộm
Tìm
cướp
kiếm
việc
làm

Chưa
Năng Chín
Tuyên
Đội Con

Trọng
Vùng
Di dân theo
TN
Thiếu
Giáo
Di dân
Thiếu
Khai
Thất
Điện
Quá
có
lực
h
truyền
ngũ đàng
nam
sâu
Nhận
Mại chiến
Maxã Sức
Phát lược
triển
Cơ sở
nạn
hội
Cạn kiệt TNTN-KS
Sức7Đường
ép cho

cơ
Chấtnhu
lượng cuộc
khôn sáchĐánh
nhà giảm
ở Nghèo
dụcsống
bừaTệbãi
thác
nghiệp
tải
đối
phươn
Quản
Quan
quản
chưa
tuyên
khinh
vùng
thức
cháu
Trình hạ
túy hút từ dâm phátkt-xh
triển
giásở hạ tằng
cầu
quá
Trường
y

lý củag pháp
điểm chưa
lý g còn
sâu với truyền
nữ
xa
còn
đóng
độ tầng
kinh tế của
đô thị
được hạn chưa Trạm
hiệu
đào
sức
tế
phù
Nhà
văn
hạn
rộng
kém
hạn dân
Gia tăng dân số cơ Nhà
học nước
Gia tăng dân số tự nhiên
kém
tái chế tốt nước hợp
tạohóa quả
chế

chế trí

Gia tăng dân số