Tìm hiểu về máy phát điện xoay chiều đồng bộ

Mục lục.
Chơng I- Giới thiệu tổng quan về máy cắt đá thành phẩm.

I- Giới thiệu tổng quan.
II- Nguyên lý hoạt động của các động cơ.
III- Đồ thị công nghệ của máy.

Chơng II- Yêu cầu về trang bị điện và truyền động điện.

I- Những yêu cầu đối với truyền động chính.
II- Những yêu cầu đối với truyền động ăn dao.
III- Những yêu cầu đối với truyền động phụ.

Chơng III- Phân tích- lựa chọn các phơng án truyền động.

I-Nguyên lý điều chỉnh điện áp phần ứng động cơ điện một chiều.
II- Phân tích tổng quát hệ thống chỉnh lu điều khiển.
III- Phân tích các sơ đồ chỉnh lu có điều khiển.

Chơng IV- Tính chọn các phần tử trong mạch lực.

I-Tính chọn van Thyristor.
II- Tính máy biến áp.
III- Thiết kế cuộn kháng lọc.
IV- Tính mạch bảo vệ Thyristor.
Chơng V- Thiết kế mạch điều khiển Thyristor.

I- Thiết kế mạch điều khiển chỉnh lu.
II- Phân tích các khối trong mạch điều khiển chỉnh lu.
III- Tổng hợp và thiết kế mạch điều khiển.
IV- Tính chọn các phần tử trong mạch điều khiển.

V- Thiết kế mạch điều khiển không tiếp điểm cho truyền động chính.

1


Lời cảm ơn.
Sau 10 tuần làm Đồ án tốt nghiệp, dới sự hớng dẫn của thầy giáo hớng dẫn
Lu Đức Dũng và sự giúp đỡ của các thầy giáo trong Bộ môn TĐH XNCN Trờng ĐH Bách Khoa- Hà Nội, em đã hoàn thành đợt làm Đồ án tốt nghiệp.
1- Hiểu đợc nguyên lý hoạt động của mạng điện áp xoay chiều ba pha trong
thực tế.
2- Biết cách thiết kế và tính toán các phần tử trong mạch.
Do thời gian có hạn và trình độ bản thân còn nhiều hạn chế nên đồ án không
tránh khỏi những thiếu sót rất mong sự đóng góp ý kiến của các thầy giáo
trong Bộ môn TĐH- XNCN.
Em xin chân thành cảm ơn.

2


ĐẶT VẤN ĐỀ
Máy phát điện dự phòng để đảm bảo liên tục cho các phụ tải đặc biệt
là một yêu cầu không thể thiếu được trong các nhà máy sản xuất công nghiệp
và các cơ quan ví dụ như: Bệnh viện, đài phát thanh và các sinh hoạt công
nghiệp khác. Do vậy tìm hiểu về những vấn đề liên quan đến điều khiển tự
động máy phát điện dự phòng là rất cần thiết. Đối với bản đồ án của tôi cần
quan tâm tới hai nội dung chính đó là:
1. Ổn định tốc độ động cơ sơ cấp.
2. Ổn định điện áp của máy phát điện dự phòng sao cho không phụ
thuộc vào sự thay đổi của phụ tải và không chịu ảnh hưởng vào nguồn năng
lượng cơ khí (động cơ sơ cấp).

3. Tự động chuyển đổi để máy phát dự phòng tiếp tục cung cấp điện cho
phụ tải khi lưới điện quốc gia mất và tự động ngừng máy phát dự phòng khi
lưới điện quốc gia có trở lại.
Ngoài ra bản đồ án này của tôi có thể cho học sinh tìm hiểu nghiên cứu
và thực hành, vận dụng những điều đã nói ở trên thì cần phải có một mô hình
thực hành và nội dung đồ án của tôi là xây dựng mô hình thực hành đó.
Bản thuyết minh đồ án sau đây của tôi là những trình bày về quá trình
tham gia chế tạo mô hình đó. Bản thuyết minh được chia thành nhiều chương:
Chương I: Giới thiệu về máy phát điện xoay chiều đồng bộ.
Chương II: Ổn định tần số điện áp máy phát.
Chương III: Ổn định điện áp máy phát (AVR).
ChươngIV: Mạch tự động chuyển đổi (ATS).
ChươngV: Kết cấu của mô hình.
Chương VI: Nội dung các bài thực hành

3


CHƯƠNG I:
MÁY PHÁT ĐIỆN ĐỒNG BỘ
Đối với máy phát xoay chiều ở đây ta không quan tâm nhiều về vấn đề cấu
tạo hay về nguyên lý làm việc mà chủ yếu ta quan tâm về những vấn đề sau
đây.
1. Nguồn năng lượng sơ cấp.
Điện áp do bất cứ máy phát nào phát ra đều phụ thuộc vào tốc độ quay
của động cơ sơ cấp (n). Điều đó kéo theo tần số của điện áp cũng phụ thuộc
vào động cơ sơ cấp ( f= f(n)). Khi tốc độ quay của động cơ sơ cấp tăng thì tần
số của điện áp phát ra cũng tăng theo do đó đặt vấn đề phải giải quyết là phải
tự động ổn định tần số điện áp phát ra.
Nguồn năng lượng sơ cấp thì ta có thể sử dụng nhiều loại như:

Tuabin nước.
Tuabin gió.
Động cơ điezen.
Động cơ điện một chiều…
1. Từ trường biến thiên ban đầu.
Mặc dù khi có nguồn năng lượng sơ cấp ban đầu đã đủ lớn nhưng khi
không có một từ trường biến thiên ban đầu (điện áp kích từ ban đầu) thì máy
phát cũng không thể sinh ra được điện năng và điều quan trọng đó là giá trị
điện áp do máy phát phát ra phụ thuộc vào điện áp kích từ ( Uf = f(u (kt)).
Từ trường biến thiên ban đầu là do từ dư của nam châm Roto sinh ra. Khi
roto quay thì từ dư của nam châm biến thiên trong d©y quÊn Stato sinh ra một
sực điện động biến thiên điều hoà. Sức điện động biến thiên này ®îc chØnh lu
trªn d©y quÊn Stato ra hiện tượng cảm ứng điện từ trong lõi thép của stato và
sinh ra một sức điện động tự cảm biến thiên cùng tần số trong cuộn dây stato.

4


Tạo ra mạch ngoài một dòng điện biến thiên cùng tần số cùng biên độ.
Khi đó một phần điện áp phát ra lại được lấy chỉnh lưu phản hồi lại để
làm điện áp kích từ nuôi cho roto khi đó roto mới trở thành nam châm điện.
Nhưng ở đây vấn đề đặt ra đó là ổn định điện áp ra của máy phát.
Ngoài ra đối với một mạng điện của bộ nguồn dự phòng thì vấn đề lớn
nữa ta cần quan tâm đó là bộ chuyển đổi (ATS).
I.

ĐẠI CƯƠNG VỀ MÁY PHÁT ĐIỆN ĐỒNG BỘ.

Máy điện đồng bộ nói chung và máy phát điện đồng bộ nói riêng được sử
dụng rộng rãi trong công nghiệp. Phạm vi sử dụng chính là biến đổi cơ năng

thành điện năng, nghĩa là làm máy phát điện. Điện năng ba pha chủ yếu dùng
trong nền kinh tế quốc dân và trong đời sống. Được sản xuất từ các nhà máy
phát điện quay tuabin hơi hoặc khí nước.
Ngoài ra máy điện đồng bộ còn được làm động cơ đặc biệt trong các thiết
bị lớn vì chúng có khả năng phát ra công suất phản kháng.
1. Phân loại.
Theo kết cấu có thể chia máy phát điện đồng bộ thành hai loại: Máy phát
điện đồng bộ cực ẩn thích hợp với tốc độ quay cao (số cực 2p = 2) và máy
phát điện đồng bộ cực lồi thích hợp khi tốc độ quay thấp (2p ≥ 4).
Theo chức năng, có thể chia máy phát điện đồng bộ thành các loại chủ yếu
sau:
a. Máy phát điện đồng bộ.
Máy phát điện đồng bộ thường được kéo bởi tuabin hơi hoặc tuabin
nước và được gọi là máy phát tuabin hơi hoặc máy phát tuabin nước. Máy
phát tuabin hơi có tốc độ quay cao, do đó được chế tạo theo kiểu cực ẩn và
có trục máy đặt nằm ngang. Máy phát điện tuabin nước thường có tốc độ
quay thấp nên có kết cấu theo kiểu cực lồi và nối chung trục máy được đặt
5


thẳng đứng. Trong trường hợp máy phát điện có công suất nhỏ và cần di
động thì thường dùng động cơ điezen làm động cơ sơ cấp và được gọi là
máy phát điện điêzen. Máy phát điện điêzen thường có cấu tạo cực lồi.
b. Động cơ điện đồng bộ.
c. Máy bù đồng bộ.
2. Kết cấu
Để thấy rõ đặc điểm về kết cấu của máy điện đồng bộ, ta sẽ xét riêng rẽ kết
cấu của máy cực ẩn và máy cực lồi.
a. Kết cấu của máy động bộ cực ẩn.
Rôto của máy đồng bộ cực ẩn làm bằng thép hợp kim chất lượng cao,

được rèn thành khối hình trụ, sau đó gia công và phay rãnh để đặt dây quấn
kích từ. Phần không phay rãnh của rôto hình thành mặt cực từ.
Các máy điện đồng bộ hiện đại cực ẩn thường được chế tạo với số cực 2p = 2,
tốc độ quay của rôto là 3000 vg/ph và để hạn chế lực li tâm, trong phạm vi an toàn
đối với thép hợp kim chế tạo thành lõi thép rôto, đường kính của rôto không
vượt quá 1,1÷1,15m. Để tăng công suất máy, chỉ có thể tăng chiều dài l của
rôto. Chiều dài tối đa của rôto khoảng 6,5m.
Dây quấn kích từ đặt trong rãnh rôto được chế tạo từ dây đồng trần tiết
diện chữ nhật quấn theo chiều mỏng thành các bối dây đồng tâm. Các vòng
dây của bối dây này được cách điện với nhau bằng một lớp mica mỏng. Để cố
định và ép chặt dây quấn kích từ trong rãnh, miệng rãnh được nêm kín bởi các
thanh nêm bằng thép không từ tính. Phần đầu nối nằm ngoài rãnh của dây
quấn kích từ được đai chặt bằng các ống không từ tính.
Hai đầu của dây quấn kích từ đi luồn trong trục và nối với hai vành trượt
đặt ở đầu trục thông qua hai chổi điện để nối với dòng kích từ một chiều.
Máy kích từ này thường được nối trục với trục máy đồng bộ hoặc có trục
với trục của máy đồng bộ.
6


Stato của máy đồng bộ cực ẩn bao gồm lõi thép, trong có đặt dây quấn ba
pha và than máy, nắp máy. Lõi thép stato được ép bằng cac lá tôn silic dày
0,5mm, hai mặt có phủ sơn cách điện. dọc chiều dài lõi thép stato cứ cách
khoảng 3 ÷ 6 cm lại có một rãnh thông gió ngang trục, rộng 10 mm. Lõi thép
stato được đặt cố định trong thân máy. Trong các máy đồng bộ công suất
trung bình, than máy được chế tạo kiểu kết cấu khung thép, mặt ngoài bọc
bằng các tấm thép dát dầy.Thân máy phải thiết kế và chế tạo ®Ó sao cho trong
nó hình thành hệ thống đường thông gió làm lạnh máy điện. Nắp máy cũng
được chế tạo từ thép tấm hoặc từ gang đúc. Ở các máy đồng bộ công suất
trung bình và lớn ổ trục không đặt ở nắp máy mà ở giá đỡ ổ trục đặt cố định

trên bệ máy.
b. Kết cấu của máy đồng bộ cực lồi.
Máy đồng bộ cực lồi thường có tốc độ quay thấp, vì vậy khác với máy
đồng bộ cực ẩn, đường kính rôto D của nó có thể lớn tới 15 m trong khi chiều
dài l lại nhỏ với tỷ lệ 1/D = 0,15 ÷ 0,2.
Rôto của máy điện cực lồi công suất nhỏ và trung bình có lõi thép được cấu
tạo bằng thép đúc và gia công thành khối lăng trụ hoặc hình trụ trên mặt có đặt
các cực từ. ở các máy lớn, lõi thép đó được hình thành bởi các tấm thép dày 1
÷ 6 mm, được dập hoặc đúc định hình sẵn để ghép thành các khối lăng trụ và

lõi thép này thường không trực tiếp lồng vào trục máy mà được đặt trên giá đỡ
của rôto. Giá này lồng vào trục máy. Cùc đặt trên lõi thép rôto được ghép bằng
những lá thép dày 1÷1,5 mm.
Việc xác định cực từ trên lõi thép được thực hiện nhờ đuôi hình T hoặc
bằng các đuôi hình bulông xuyên qua mặt cực và vít chặt vào lõi thép rôto.
Dây quấn kích từ được chế tạo từ dây đồng trần tiết diện chữ nhật quấn uốn
theo chiều mỏng thành từng quộn dây. Cách điện giữa các vòng dây là các lớp

7


mica hoặc amiăng. Các cuộn dây sau khi đã gia công được lồng vào các cuộc
than cực.
Dây quấn cản (trường hợp này máy phát đồng bộ) hoặc dây quấn mở máy
(trường hợp dộng cơ dồng bộ) được đặt trên các dầu cực. Các dây quấn này
giống như dây quấn kiểu lồng sóc của máy điện không đồng bộ, nghĩa là làm
bằng các thanh đồng đặt vào các đầu cực và được nối hai đầu bởi hai vòng
ngắn mạch.
Dây quấn mở máy chỉ khác dây quấn cản ở chỗ điện trở các thanh dẫn của
nó lớn hơn.

Stato của máy đồng bộ cực lồi có cấu tạo tương tự như của máy dồng bộ cực ẩn.
Trục của máy đồng bộ có thể đặt nằm ngang như ở các động cơ đồng bộ,
máy bù đồng bộ, máy phát diện điêzen hoặc máy phát tuabin nước công suất
nhỏ và tốc độ quay tương đối lớn (khoảng trên 200 vg/ph). Ở trường hợp máy
phát tuabin nước,tuabin nước công suất lớn, tốc dộ chậm, trục của máy được
đặt thẳng đứng. Khi trục của máy được đặt thẳng đứng, trọng ổ trục đỡ rất
quan. Nếu ổ trục đỡ đặt ở đầu trên của trục thì máy thuộc kiểu treo, còn nếu
đặt ở đầu dưới của trục thì máy thuộc kiểu dù.
Ở máy phát tuabin nước kiểu treo, xà đỡ trên tựa vào than máy, do đó
tương đối dài và phải rất khẻo vì nó chịu toàn bộ trọng lượng của rôto máy
phát, rôto tuabin nước và xung lực của nước đi vào tuabin. Như vậy kích
thước xà đỡ trên rất lớn tốn nhiều sắt thép, đồng thời bản thân máy cũng cao
lớn do đó tăng chi phí xây dựng buồng đặt máy. Ở máy phát tuốcbin nước
kiểu dù, ổ đỡ trục nằm trên xà dưới. Xà đỡ dưới được cố định trên nền của
gian máy, do đó ngắn hơn và ở một số máy, ổ trục đỡ được đặt ngay trên nắp
của tuabin nước. Trong cả hai trường hợp đều giảm được vật liệu chế tạo (có
thể đến vài trăm tấn đối với các máy lớn) và khiến cho bản thân máy và buồng
đặt máy đều thấp hơn.
8


Trên cùng trục máy phát tuabin thường có đặt them các máy phụ - máy
kích thích, để cung cấp dòng diện một chiều cho cực từ cuả máy phát đồng bộ
và máy phát điều chỉnh để làm nguồn cung cấp điện cho bộ điều chỉnh tự động
của tuabin.
Điều chỉnh điện áp máy phát ta điều chỉnh dòng kích từ I d dẫn đến từ thông
và điện trường thay đổi, ta sẽ điều chỉnh được điện áp.
Ta điều chỉnh tần số thì ta điều chỉnh tốc độ của động cơ sơ cấp ( tuabin
nước, khí, dầu, gió).
Ta điều chỉnh công suất máy phát ta phải điều chỉnh công suất điện từ, tức

là ta điều chỉnh góc θ giữa U và E0. Muốn điều chỉnh góc θ ta phải điều chỉnh
công suất của động cơ sơ cấp.
Như điều chỉnh công suất của máy phát liên quan đến tần số máy phát, ta
điều chỉnh dòng kích từ E0 thay đó góc giữa U và I thay đổi công suất thay
đổi, công suất phản kháng thay đổi.
Việc điều chỉnh công suất phản kháng liên quan đến điện áp máy phát ra.
+ Điều kiện làm việc song song của máy phát.
+UF = Ul
+

fF = fl

+ Thứ tự pha giống nhau
+ UF, Ul trùng pha nhau
+ F: máy phát, l: lưới điện.
3. Nguyên lý làm việc của máy phát.
Máy phát biến đổi cơ năng thành điện năng do đó ta phải dùng động
cơ sơ cấp quay rôto với tốc độ n. vì rôto là nam châm điện nên cảm ứng
trong dây quấn stato suất điện động 3 pha eA, eB, eC.
Trị số hiệu dụng suất điện động 1 pha
E0 = 4,44. w.f.k.dq.φ.
9


W: số vòng của một pha.
f=

p.n
60

f: là tần số
n: là tốc độ rôto
p: là số đối cực
k.dq: là hệ số dây quấn
Φ0: từ trường dưới một cực
Khi máy phát mang tải (mạch ngoài kín) trong dây quấn dòng điện 3
pha tạo ra một từ trường quay n1= n.
4. Phương trình và các quan hệ điện từ.
4.1. Phương trình của máy điện dồng bộ.
a. Phản ứng phần ứng.
Khi stato có dây điện, dòng điện stato (phần ứng) tạo ra từ trường gọi là
từ trường phần ứng. Tác dụng của từ trường phần ứng làm từ trường phần cảm
của rôto gọi là phản ứng phần ứng.Tuỳ theo tính chất của tải mà phản ứng
phần ứng khác nhau.
+ Tải thuần dung.
Φ0 của cực từ cảm ứng suất diện động E 0 ở stato, E0 chậm sau Φ0 một
góc π /2 tải thuần dung nên dòng stato Id vượt trước E0 một góc 900
Id sinh ra từ trường phần ứng, Φưd trùng pha nhau sinh ra suất điện động
tải thuần dung phản ứng phần ứng dọc trục (Φud, Φ0 cùng trục), trợ từ
(Φud cùng chiều Φ0).
+ Tải thuần cảm: Tương tự như tải thuần dung nhưng tải thuần cảm
dùng stato Id chậm sau E0 một góc 900, ta cs đồ thị véctơ.
Eud = - j.nud.Id.
Tải thuần cảm phản ứng phần ứng dọc trục khử từ (Φud ngược chiều Φ0).
10


+ Tải thuần trở: Dòng điện stato In trùng pha với E0 ta có đồ thị
In sinh ra Φun
Φun sinh ra Eun

Eun = - j.xun.In.
Tải thuần trở thì phản cảm ứng ngang trục
+ Tải bất kỳ: Dòng điện stato I ta phân làm hai thành phần I = Id + In.
In:gây ra phản ứng phần ứng ngang trục.
Id: Gây ra phản ứng cảm ứng đồng trục(trợ từ hay khử từ) tuỳ thuộc vào
tải mang tính chất tương ứng.
Trợ từ mang tính chất điện dung .
khử từ mang tính chất điện cảm.
b. Phương trình của máy phát điện.
Φ0 sinh ra E0.
I = Id+In.
Id sinh ra Φud, Φud sinh ra Eud.
In sinh ra Φun, Φun sinh ra Eun.
Dòng điện stato I sinh ra từ trường tản Φt. Φt sinh ra Et, Et = -j.xt.Y =j.xt.(Id+In).
Đối với m¸y phát điện ta có sơ đồ như sau.
R: là điện trở dây quấn phản ứng phần ứng stato. Trong nhiều trường
hợp ta bỏ qua R vậy ta có

∑E =U .

Eo +Eud+Eun+Et=U
E0 =U –Eud-Eun-Et
Thay các biểu thức ta được:
E0 = U + j.xd.Id +j.xnIn.
Trong đó: xd = xud + xt
11


Xn = xun+xt
Rôto cực ẩn khe hở ngang, dọc đều nhau nên x d = xdb =xn: điện kháng

đồng bộ ta có.
Eo =U + j.xdb.I.
II. TỔN HAO VÀ HIỆU SUẤT CỦA MÁY PHÁT ĐIỆN ĐỒNG BỘ.
Như đã biết về sự cân bằng năng lượng của máy điện đồng bộ, khi làm
việc, trong máy có các tổn hao đồng, tổn hao sắt, tổn hao kích từ, tổn hao phụ
và tổn hao cơ.
Tổn hao dồng là công suất mất mát trên dây quấn phần tĩnh với giả thiết
là mật độ dòng điện phân bố đều trên tiết diện của dây dẫn.Tổn hao này phụ
thuộc vào trị số mật độ dòng điện, trọng lượng đồng và thường được tính ở
nhiệt độ 75oC.
Tổn hao sắt từ là công suất mất mát trên mạch từ (gông và răng) do từ
trường biến đổi hình sin(ứng với tần số f 1). Tổn hao này phụ thuộc vào trị số
của từ cảm, tần số, trọng lượng lõi thép, chất lượng của tôn silic, trình độ công
nghệ chế tạo lõi thép.
Tổn hao kích từ là công suất tổn hao trên điện trở của dây quấn kích thích
và của các chổi than. Nếu máy kích thích đặt trên trục của máy đồng bộ thì
công suất tổn hao trên phải chia cho hiệu suất của máy kích thích.
Tổn hao phụ bao gồm các phần sau:
a.Tổn hao phụ do dòng điện xoáy ở các thanh dẫn của dây quấn stato và
các bộ phận khác của máy với tác dụng của từ trường tản do dòng điện phần
ứng sinh ra.
b.Tổn hao ở bề mặt cực từ hoặc ở bề mặt cực từ lõi thép rôto của máy cực
ẩn do stato có rãnh và như vậy từ cảm khe hở có song điều hoà răng. Do tác
dụng màn chắn của dòng xoáy, ở sâu trong lõi thép không có tổn hao này.

12


c.Tổn hao ở răng của stato do sự đập mạch ngang và dọc của từ thong
chính và do các song điều hoà bậc cao với tấn số khác ft.

Tổn hao cơ bao gồm:
1.Tổn hao công suất cần thiết để đưa không khíhoặc các chất làm lạnh
khác vào các bộ phận của máy.
2.Tổn hao công suất do ma sát ở ổ trục và ở bề mặt rôto và stato khi rôto
quay trong môi chất làm lạnh (không khí,…).
ë các máy điện đồng bộ công suất và tốc độ quay khác nhau, tỉ lệ phân
phối các tổn hao nối trên không giống nhau. Trong các máy đồng bộ bốn cực
công suất trung bình, tổn hao đồng trong dây quấn phần tĩnh và dây quấn kích
từ chiếm tới khoảng 65% tổng tổn hao.Trong khi đó tổn hao trong lõi thép
stato (kể cả tổn hao chính và phụ) chỉ chiếm khoảng 14%. Trong máy phát
tuabin nước công suất lớn, tốc độ chậm thì tổn hao trong dây quấn phần tĩnh
và trong dây quấn kích từ chiếm khoảng 35%, còn tổn hao trong lõi thép stato
thì chiếm tới 37%.Trong trường hợp này, để giảm bớt tổn hao trong lõi thép
stato nên dùng tôn silic có suất tổn hao nhỏ. Tổn hao phụ có thể chiếm tới
khoảng 11% đối với máy phát tuabin nước, trong đó chủ yếu là tổn hao bề
mặt và tổn hao đập mạch vào khoảng 18% đối với máy phát tuabin hơi và ở
đây khác với trường hợp máy phát tuabin hơi và ở đây khác với trường hợp máy
phát tuabin nước, tổn hao phụ trong dây đồng của stato là chủ yếu. Để giảm bớt
tổn hao phụ trong các máy công suất lớn thường dùng các biện pháp sau:
a.Chia dây dẫn theo chiều cao của rãnh thành nhiều dây đồng bẹt dày
khoảng 4 ÷ 5 mm và hoán vị vj trí của chúng ở trong rãnh (đôi khi cả ở phần
dầu nối) sao cho dọc chiều dài của rãnh mỗi dây đồng bẹt đều nằm ở tất cả
các vị trí từ phía đáy rãnh lên phía miệng rãnh.
b.Chế tạo các vành ép lõi thép stato, vành đai đầu nối của rôto bằng thép
không từ tính.
13


c.Tiện xoáy ốc bề mặt rôto của máy phát tuabinhơi.
Hiệu suất của máy phát điện đồng bộ được xác định bằng biểu thức:

Pz

η = P +∑P
z
Trong đó: Pz : công suất đầu ra của máy;
∑p: tổng tổn hao trong máy.
Hiệu suất của các máy phát đồng bộ làm lạnh bằng không khí công suất
o,5 ÷ 3000 kw vào khoảng 92 ÷ 95%; công suất 3,5 ÷ 100000kw vào khoảng
95 ÷ 97,8%. Nếu làm lạnh bằng hyđrôgen thì hiệu suất cũng có thể tăng
khoảng o,8%.
III. ĐIỀU CHỈNH CÔNG SUẤT TÁC DỤNG VÀ CÔNG SUẤT
PHẢN KHÁNG CỦA MÁY PHÁT ĐỒNG BỘ.
Tải của hộ dùng điện trong lưới điện thường luôn thay đổi theo điều
kiện của sản xuất hoặc cũng có thể có trường hợp tuy tải không thay đổi
nhưng do điều kiện vận hành của lưới điện mà cần thiếtphải thay đổi chế độ
làm việc của các máy phát điện, do đó trên thực tế phải điều chỉnh công suất
tác dụng P và công suất phản kháng Q của máy phát điện đồng bộ.
Ta hãy xét vấn đề ở hai trường hợp điển hình. Trường họp thứ nhất là
trường máy phát điện làm việc trong hệ thống điện lực có công suất vô cùng
lớn với U.f=const, hay nói cách khác đi tổng công suất của các máy phát điện
đang làm việc song song trong hệ thống rất lớn so với công suấtcủa máy phát
điện đang được xét, do đó việc điều chỉnh P và Q của máy phát điện đó
không làm thay đổi U, f của hệ thống điện. Trường hợp thứ hai là trường hợp
chỉ có hai hoặc nhiều máy phát điện công suất tương tựlàm việc song song và

14


sự thay đỏi chế độ làm vệc của một máy sẽ làm thay đổi U, f chung của cả
các máy phát điện đó.

1. Điều chỉnh công suất tác dụng P của máy phát điện đồng bộ.
a. Trường hợp máy phát điện làm việc trong hệ thống điện công suất vô
cung lớn.
Ở trường hợp này U và f là không đổi nên nếu giữ dòng điện kích thích i t
không dổi thì E là hằng số và theo biểu thức (24-11) thì P là hàm số của góc θ
vcà đường biểu diễn của nó có dạng như đã biết trên hình24-9. Ở chế độ làm
việc xác lập công suất tác dụng P của máy ứng với góc θ nhất địng phải cân
bằng với công suất cơ trên trục làm quay máy phát điện. Đường biểu diễn
công suất cơ của động cơ sơ cấp được biểu thị bằng đường thẳng song song
với trục ngang và cắt đặc tính góc ở
điểm A trên hình 27-4.Như vậy muốn điều chỉnh công suất tác dụng
Pcủa máy phát thì phải thay đổi góc θ nghĩa là giao điểm A bằng cách thay
đổi công suất cơ trên trục máy.
Công suất tác dụnh cực đại P m mà máy phát điện có thể cung cấp cho hệ
thống điện ứng với khi dP/dθ = 0. Áp dụng điều kiện đó đói với biểu thức
(24-11) của máy phát đồng bộ cực ẩn suy ra được θm = 90 o và:
mUE

Pm = x
d

Cũng như vậy với máy cực lồi, từ (24-13) có thể suy ra được góc θ m xác
định bởi : cosθm =

A 2 + 8B 2 − A
4B
mEU

Trong đó : A = x
d

Và

,

1

1

B = mU2( x − x )
q
d

mUE
mU 2 1
1
sin
θ
+
( − ) sin 2θ m
Pm = x
m
2 xq xd
d

15


Khi điều chỉnh công suất tác dụng cần chú ý ră ngf máy phát điện đồng
bộ chỉ làm việc ổn định tĩnh khi 0< θ <θ m. Để thấy rõ điều đó, giả sử rằng
máy đang làm việc ở giao điểm A ứng với θ 1 < θm. Nếu do một nguyên nhân

nào đó công suất cơ Pcơ của động cơ sơ cấp tăng lên trong một thời gian ngắn
sau đó lại trở về trị số ban đầu thì rôto của các máy phát điện sẽ quay nhanh
lên. Như vậy góc θ sẽ tăng thêm +∆θ và tương ứng công suất P sẽ tăng thêm
∆P. Vì lúc đó công suất cơ P cơ đã trở về trị số ban đầu nên P+∆P >P cơ, kết quả
là rôto sẽ bị ghìm và máy phát điện trở lại làm việc ở góc θ ban đầu sau vài
chu kỳ giao động. Trái lại nếu máy phát điện làm việc xác lập ở θ 2 > θm , ví
dụ ở điểm Btrên hình 27-4 thì khi công suất cơ thay đổi trên, góc θ tăng thêm
∆θ sẽ làm cho P của máy phát điện giảm, như vậy: P < P cơ , kết quả là rôto
quay nhanh them, góc θ càng tăng và máy phát điện sẽ mất đồng bộ với lưới
điện.
Từ những điều nói trên ta thấy rằng, khi điều chỉnh công suất tác dụng
mà muốn giữ cho máy phát điện làm việc ổn định thì phải có điều kiện sau:
dP
>0
dθ

Trong đó dP/dθ được gọi là công suất chỉnh bộ đặc trưng cho khả năng
giữ cho máy làm việc đồng bộ trong lưới điện và được ký hiệu bằng Pcb.
Từ các biểu thức (24-13) ,(24-15) suy ra được hệ số công suất chỉnh bộ
đối với máy cực lồi:
mUE

1

1

Pcb= x cosθ +mU2( x − x )cos2θ
q
d
d

Và đối với máy cực ẩn:
mUE

Pcb = x cosθ
d
Đường biểu diễn của công suất chỉnh bộ, ta thấy khi không tải (θ = 0),
khả năng chỉnh bộ tức khả năng của ∆P giữa công suất cơ đưa vào máy và
16


công suất tác dụng đưa ra lưới điện ứng với sự thay đổi ∆θ làm cho máy phát
vẫn duy trì làm việc với lưới điện là lớn nhất, còn khi θ =θ m thì khả năng
chỉnh bộ bằng không.
Trên thực tế vận hành, để đề phòng trường hợp U hoặc E giảm hoặc
những nguyên nhân khác làm cho công suất P đưa ra lưới điện giảm thoe
nhưng vẫn duy trì được đồng bộ, máy phát điện thường làm việc với công
suất định mức Pdm ứng với θ <300.
Như vấy khả năng quá tải của máy phát điện đồng bộ được xác định tỷ
số:
Pm

km = P

gọi là hệ số khả năng quá tải.

dm

1

Đối với máy cực ẩn km = sin θ

dm

Theo quy định thì cần đảm bảo km >1,7 và muốn như vậy thì máy phải
có tỷ số ngắn mạch K lớn, nghĩa là xd phải nhỏ (hoặc khe hở lớn)
Cần chú ý rằng khi điều chỉnh công suất tác dụng, do θ thay đổi nên
công suất phản kháng cũng thay đổi theo.
b.Trường hợp máy phát điện công suất tương tự làm việc song song.
Giả sử có hai máy phát điện công suất bằng nhau làm việc song song. Ở
trường hợp này, trong điều kiện tải của lưới điện không đổi khi tăng công
suất tác dụng của máy mà không giảm tương ứng công suất tác dụng của máy
kia thì tần số của lưới điện sẽ thay đổi cho đến khi có sự cân bằng mới và
khiến cho hộ dùng điện phải làm việc trong tần số khác định mức. Vì vậy, để
cho f = const khi tăng công suất tác dụng của một máy thì phải giảm công
suất tác dụng của máy kia. Chính cũng bằng cách đó mà có thể thay đổi sự
phân phối công suất tác dụng giữa hai máy.
2. Điều chỉnh công suất phản kháng của máy phát điện đồng bộ.

17


Ta hãy xét việc điều chỉnh công suất phản kháng của máy điện đồng bộ
làm việc ttrong lưới điện vô cùng lớn (U,f = const) khi công suất tác dụng cuả
máy được giữ không đổi.
Giả sử máy có cực ẩn và để đơn giản, bỏ qua tổn hao trên dây quấn
phần ứng (ru =0).
Vì P = mUIcosφ là không đổi, và với điều kiện U = const nên khi thau
đổi Q, mút của vectơ I luôn nằm trên một đường thẳng, thẳng góc với U. Với
mỗi trị số của I sẽ có một trị số của cosφ và đò thị véctơ suất điênđộng tương
ứng sẽ xác định được độ lớn của véctơ E, từ đó suy ra được dòng điện kích

thích it cần thiết để sinh ra E. Cũng cần chú ý rằng, P = mUIsinθ/xd =
Pl =const, trong đó U, xd không đổi nên P =Esinθ = OB = const và mút cuả
véctơ E luôn nằm trên đường thẳng thẳng góc với OB.
Kết quả phân tích cho thấy rằng, muốn diều chỉnh công suất phản kháng
Q thì phải thay đổi dòng điện kích thích it của máy phát điện.

18


CHƯƠNG II:
ỔN ĐỊNH TẦN SỐ ĐIỆN ÁP MÁY PHÁT
CÁC LOẠI ĐỘNG CƠ SƠ CẤP
Trong công nghiệp cũng như trong đời sống người ta có rất nhiều cách để
có thể phát ra điện năng, trong công nghiệp hiện đại người ta sử dụng các
nguồn cơ năng có sức mạnh như lµ:
Nhà máy thuỷ điện thì sử dụng sức nước để làm quay Tuabin nước. Nhà
máy nhiệt điện thì sử dụng nhiệt lượng làm quay Tuabin hơi, hay một số
trường hợp sử dụng sức gió làm quay Tuabin cũng để làm sinh ra điện năng…
Trong trường hợp người ta muốn cung cấp cho tải có công suất nhỏ và yêu
cầu phải thường xuyên lưu động thì người ta có thể dùng động cơ điện một
chiều làm động cơ sơ cấp.
Trong trường hợp này tôi dùng động cơ điện một chiều làm động cơ sơ
cấp là vì:
Ta có thể điều chỉnh tốc độ của động cơ một cách dễ dàng và Ở đây là một
mô hình thực hành cho nên để tránh cồng cềnh, gây ra nhiều tiếng ồn và có thể
vận chuyển lưu động được cho nên tôi quyết định sử dụng động cơ điện một
chiều làm động cơ sơ cấp.
Ngoài ra không chỉ vì lý do trên mà lý do cơ bản nhất đó là ưu điểm của
động cơ điện một chiều. Trong nền sản xuất hiện đại, động cơ điện một chiều
được coi là một loại máy quan trọng. Động cơ điện một chiều có đặc tính điều

chỉnh tốc độ rất tốt, vì vậy máy được dùng nhiều trong những nghành công
nghiệp có yêu cầu cao về điều chỉnh tốc độ …Điều này rất có lợi cho những
tải có công suất nhỏ và không ổn định như ở mô hình này. Chính vì vậy mà tôi
quyết định dùng động cơ điện làm động cơ sơ cấp.
19


ĐỘNG CƠ ĐIỆN MỘT CHIỀU
I. Cấu tạo và nguyên lý lám việc.
1. Nguyên lý làm việc.
- Nguyên lí làm việc của máy điện một chiều không khác nguyên lý làm
việc của máy điện xoay chiều, chỉ khác máy điện một chiều là có thêm bộ
phận chỉnh lưu có khi gọi là vành đổi chiều (vành góp).
2 Máy điện một chiều chia làm ba phần chính.
1) Phần cảm-stato. Để tạo từ trường cho máy.
a. Cực từ chính: Gồm có lõi thép và dây quấn kích từ.Trong đó có dòng
một chiều ta gọi là dòng kích từ để tạo ra từ trường cho máy.
b. Cực từ phụ. Để cải thiện tia lửa điện giữa chổi than và vành đổi
chiều. Gồm có lõi thép và dây quấn cực từ phụ nối tiếp với dây quấn phần
ứng.
c. Vỏ máy: Ngoài nhiệm vụ bảo vệ các chi tiết bên trong và chịu lực
còn dùng để dẫn từ vì vậy vỏ máy được làm bằng thép đúc hoặc bằng thép
hàn.
2) Phần ứng-rôto:
a. L¸ thép. Gồm các là thép kỹ thuật điện dập theo hình tròn. Bề mặt có
rãnh để đặt day quấn phần ứng ghép cách điện nhau.
b. Dây quấn phần ứng.
Tạo thành các bối dây và hai cạnh của bối dây đặt ở rãnh lõi thép phần
ứng. Các bối dây được ghép nối với nhau tạo thành mạch kín.
3- Vành đổi chiều.

Do dây quấn phần ứng gồm nhiều bối dây nên mạch một chiều gồm
nhiều phiến đồng ghép cách điện với nhau và cách điện với trục. Tì trên vành
20


một chiều là những cặp chổi than đứng yên. Các cặp chổi than phân chia dây
quấn phần ứng thành các nhánh song song. Sức điện động của máy bằng tổng
các sức điện động của các vòng dây trong một nhánh song song.
3 .Mở máy
Khi mở máy tốc mở máy ban đầu n0 thì Eu =0, dòng điện khi mở máy phần
ứng Iumở =

U
nên dòng điện mpử máy rất lớn Imở = (5 ÷ 10) Idm. Để giảm dòng
Ru

mở máy thì trong mạch phần ứng ta nối tiếp biến trở R m . Dođó khi mở máy ta
để Rm ở giá trị max. khi mở song ta đưa R m = 0 để giảm tổn hao. Vì vậy khi
mở máy có Iumở =

U
.
Rm + Ru

4. Điều chỉnh tốc độ.
• Từ phương trình ta có: n =
a.

U − Ru.Iu
.

k .e.φ

Thay đổi điện trở phần ứng: Muốn thay đổi điện trở phần

ứng thì ta nối tiếp vào mạch phần ứng biến trở R p.(vị trí giống Rm), thay đổi
Rp thì động cơ thay đổi dược tốc độ.
Đặc điểm: tổn hao lơn vì Iu lớn.
Ta chỉ tăng được điên trở mạch phần ứng nên chỉ giảm được tốc độ,
b. Thay đổi tôc độ:
Muốn thay đổi điện áp U thì ta phải dùng bộ nguồncó thể thay đổi điện
áp U
Ví dụ: bộ chỉnh lưu dùng tổ hợp: đọng cơ không đồng bộ +máy
phát kích từ độc lập+máy phát kích từ+động cơ điện
Đặc điểm: Ta chỉ giảm được điện áp Unên chỉ giảm được tốc độ
c. Thay đổi điện trở kích từ
Để thay đổi điện trở kích từ trong mạch kích từ ta nối tiếp biến trở Rdc

21


Khi thay đổi Rdc thì Ikt thay đổi,φ thay đổi và tốc độ động cơ thay đổi
Đặc điểm: + tổn hao ít vì Ikt nhỏ
+ Phạm vi điều khiển rộng
Ta chỉ tăng được điện trở mạch kích từ nên chỉ giảm được I kt và φ.Do đó
chỉ tăng được tốc độ
Động cơ điện một chiều có ưu điểm là việc điều chỉnh tốc độ đơn giản,
phạm vi điều chỉnh rộng.
II.

Đặc tính cơ và mạch chỉnh lưu điều khiển.

1. Đặc tính cơ.

Ta xét quan hệ n=f(m) khi giữ U không đổi, Rkt không đổi.
U

Ru

Từ phương trình ta có n= Ke.φ - Keφ .Iu
22


Và M=Km.φ.Iu tat hay Iu vào n được:
Ru

U

N= Ke.φ - Ke.Km.φ 2 .M (1)
a. Động cơ kích từ song song
Do U,Rkt không đổi nên Ikt=

U
không đổi
Rkt

Do đó φ không đổi biểu thức(1) có dạng:
Ru
U
=a=n
=b ⇒ n=a-bm.

0;
Ke.Km.φ 2
Ke.φ
U

đặc tính có n0 =a = ke.φ tốc độ của động cơ khi không tải Me = M =o.
Me : mô men cản của máy công cụ, đặc tính cơ thay đổi.
U

a = ke.φ thay đổi b không đổi
- Đặc tính cơ thay đổi điện trở mạch phần ứng a không đổi.
Ru

b = kekm.φ 2 thay đổi.
Ru1 < Ru2 b. Động cơ kính từ nối tiếp.
Do I = Iu = Iktn cũng tỷ lệ với Iu.
Nếu φ tỷ lệ với Iktn cũng tỷ lệ với Iu.
Ta có : φ = φu.k.Iu ta thay vào mômen thì ta có.
M = Km.k φ Iu : mômen (M) tỷ lệ với I2u nên động cơ kích từ nối tiếp có
2

khả năng quá tải lớn.
Nếu động cơ quá tải hai lần thì :M e = M tăng hai lần = 2M, nhưng I u
tăng lên 2 lần. Vì vậy động cơ kích từ nối tiếp được dùng nhiều trong giao
thông.

23

φ

Km

Ta thay Iu= kφ vào M ⇒ M = Kφ . φ2 hay φ =

Kφ .M
.
Km

Ta thay M và kb vào biểu thức (1) ta có.
N=

U . Km

Ru

- Ke.Kφ .
Ke. Kφ . M

Ta đặt : a/ =

U . Km

Ru

và b/ = Ke.Kφ
Ke. Kφ

⇒ đặc tính cơ: n =

a/
M

- b/ đây là phương trình đường hyperpol.

Đặc tính: + không cho phép động cơ một chiều kích từ nối tiếp chạy
không tải hoặc nối tải (M  0 ) vì khi đó tốc độ động cơ rất lớn. Nhưng về
mặt cơ không cho phép vì ổ bi hoặc trục bạc chỉ chịu được tốc độ nhất định,
dễ gây cháy ổ bi.
+ Không được dùng đai truyền đối với động cơ khi nối tiếp vì
đai truyền làm tốc độ động cơ tăng lên.
2. Mạch chỉnh lưu điều khiển.
Sơ đồ nguyên lý mạch chỉnh lưu điều khiển động cơ sơ cấp.

24


25