Sáng kiến kinh nghiệm một số biện pháp nâng cao chất lượng dạy học môn lịch sử lớp 7 tại trường thcs lạc hòa

Sáng kiến kinh nghiệm lịch sử 7

MỤC LỤC
I. ĐẶT VẤN ĐỀ..................................................................................................3
II. GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ ................................................................................3
1. Giải thích thuật ngữ ....................................................................................5
2. Nhận ra sự giống nhau và khác nhau........................................................5
3. Khái quát nội dung bằng giàn ý .................................................................8
III. KẾT THÚC VẤN ĐỀ ................................................................................19
1. Kết quả .......................................................................................................19
2. Bài học kinh nghiệm .................................................................................19
IV. TÀI LIỆU THAM KHẢO .........................................................................20

Người thực hiện: Nguyễn Đức Dũng

Trang 2


Sáng kiến kinh nghiệm lịch sử 7

I. ĐẶT VẤN ĐỀ
Bộ môn lịch sử ở trường phổ thông có vai trò rất quan trọng, nó cung cấp
cho người học những kiến thức cơ bản về lịch sử phát triển của xã hội loài
người và lịch sử dân tộc, Trên cơ sở đó giáo dục, khơi dậy những tình cảm, tư
tưởng, đạo đức làm chuẩn mực cho mọi hành vi trong cuộc sống, góp phần phát
triển toàn diện học sinh.
Dạy học lịch sử ở trường phổ thông nói chung, lịch sử lớp 7 nói riêng học
sinh phải nắm vững các sự kiện, các mốc thời gian, phải biết so sánh các sự
kiện, … từ đó có cái nhìn khái quát quá trình lịch sử mà mình đã học.
Trong sự nghiệp đổi mới giáo dục hiện nay, việc phát huy tính tích cực học
tập của học sinh nhằm nâng cao chất lượng học tập bộ môn đang là mối quan

tâm hàng đầu. Riêng với bộ môn lịch sử, người giáo viên cũng không ngừng
tìm kiếm, vận dụng các biện pháp để phát huy vai trò chủ thể của học sinh, nâng
cao chất lượng giáo dục.
Trong quá trình dạy học lịch sử lớp 7 tại Trường THCS Lạc Hòa tôi đã
không ngừng đi sâu vào tìm hiểu các nguyên nhân dẫn đến những hạn chế của
các em học sinh để có biện pháp khắc phục cũng như tìm tòi, vận dụng nhiều
biện pháp khác nhau vào việc hướng dẫn học sinh khám phá những tri thức
mới. Từ đó nâng cao hiệu quả dạy học bộ môn lịch sử.
Trải qua ba năm liên tục giảng dạy lịch sử lớp 7 tôi đã tích lũy được cho
mình rất nhiều kinh nghiệm dạy học về phương pháp và kĩ năng để phát huy
tính tích cực của học sinh cũng như nâng cao chất lượng bộ môn.
Sau đây tôi xin trình bày “Một số biện pháp nâng cao chất lượng dạy học
môn lịch sử lớp 7 tại trường THCS Lạc Hòa”.
Người thực hiện: Nguyễn Đức Dũng

Trang 3


Sáng kiến kinh nghiệm lịch sử 7

Trong sáng kiến kinh nghiệm này tôi xin trình bày ba vấn đề:
1. Giải thích thuật ngữ
2. Nhận ra sự giống nhau và khác nhau
3. Khái quát nội dung thành giàn ý
Trong biện pháp thứ nhất và thứ hai có thể vận dụng cho toàn bộ quá trình
dạy lịch sử lớp 7. Và có thể cho cả chương trình lịch sử THCS. Biện pháp thứ
ba chỉ vận dụng cho phần hai – Lịch sử Việt Nam từ thế kỉ X đến giữa thế kỉ
XIX.

Người thực hiện: Nguyễn Đức Dũng

Trang 4


Sáng kiến kinh nghiệm lịch sử 7

II. GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ
1. Giải thích thuật ngữ
Hiện nay, tại nhiều trường vùng sâu, vùng xa có một đặc điểm là nhìn
chung học sinh tương đối nghèo vốn từ, dẫn đến không hiểu hoặc hiểu sai nghĩa
của từ.
Bên cạnh nguyên nhân khách quan là xã Lạc Hòa có nhiều dân tộc, các
em giao tiếp chủ yếu bằng ngôn ngữ của dân tộc mình, thì chủ yếu là do yếu tố
chủ quan – tiếp xúc xã hội, đọc sách báo ít, học sinh không chịu chủ động làm
giàu vốn từ vựng cho mình.
Nghèo vốn từ, không hiểu nghĩa của từ là một trong những nguyên nhân
làm cho việc hiểu, ghi nhớ khó từ đó tiếp thu và nghi nhận tri thức bị hạn chế
(đặc biệt là trong việc học các môn xã hội). Để giải quyết vấn đề này trong quá
trình dạy học môn lịch sử giáo viên cần cho học sinh hiểu các khái niệm trong
quá trình hướng dẫn học sinh khám phá và tiếp nhận tri thức.
Khái niệm ở đây không phải là tất cả các khái niệm mà chỉ là những khái
niệm quan trọng, những khái niện liên quan đến chương trình lịch sử lớp 7 mà
thôi. Để thực hiện biện pháp này ta có nhiều cách nhưng tựu trung lại có ba
cách sau là hiệu quả nhất:
Cách thứ nhất: đầu năm giáo viên cung cấp cho học sinh những khái
niệm trong chương trình lớp 7 thông qua một bản in, từ đó học sinh có thể tự
photo cho mình một bản (chỉ mất 300 VND):
-

Phong kiến (phong là phong tước, phong vị; kiến là ban phát

ruộng đất): là quá trình phong tước, phong vị và ban phát ruộng
đất cho nhau.
-

Lãnh địa phong kiến: là vùng đất riêng của lãnh chúa phong kiến.

Người thực hiện: Nguyễn Đức Dũng

Trang 5


Sáng kiến kinh nghiệm lịch sử 7

-

Giai cấp: là tập hợp người đông đảo có địa vị như nhau trong hệ

thống sản xuất, có quyền lợi chung, phân biệt với tập hợp người
khác.
-

Tầng lớp: tập hợp người thuộc một hoặc nhiều giai cấp trong xã

hội có địa vị xã hội và những lợi ích như nhau.
-

Văn hóa: là những giá trị vật chất và tinh thần do con người sáng

tạo trong quá trình lịch sử.

-

Văn hiến: truyền thống văn hóa lâu đời và tốt đẹp.

-

Ngụ binh ư nông: cho quân lính luân phiên nhau về quê làm

ruộng ở làng xã trong thời bình. Lúc chiến tranh tất cả đều ra
trận.
-

Niên hiệu: danh hiệu của vua được đặt khi lên ngôi để thần dân

trong nước gọi, đồng thời để tính năm trị vì.
-

Quân chủ(quân là vua, chủ là làm chủ): là vua đứng đầu một

quốc gia.
-

Kháng chiến: chiến đấu tự vệ của một quốc gia hoặc một dân tộc

chống xâm lược vũ trang, bảo vệ chủ quyền quốc gia và toàn vẹn
lãnh thổ.
-

Khởi nghĩa: một trong những phương thức đấu tranh cao nhất của

dân tộc hoặc giai cấp bị áp bức nhằm lật đổ bộ máy thống trị cũ,
hoặc đánh đuổi giặc ngoại xâm.
-

Cải cách: Sự sửa đổi, cải thiện một số mặt của đời sống xã hội mà

không động tới nền tảng của chế độ xã hội hiện hành.
Cách thứ hai: giáo viên giúp học sinh hiểu khái niệm ở từng đơn vị bài
học.

Người thực hiện: Nguyễn Đức Dũng

Trang 6


Sáng kiến kinh nghiệm lịch sử 7

Ví dụ 1: Dạy bài 1 – SỰ HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN CỦA XÃ HỘI
PHONG KIẾN CHÂU ÂU, ở mục 1 – Sự hình thành xã hội phong kiến ở châu
Âu, sau khi đọc xong giáo viên có thể đặt câu hỏi: Theo em thế nào là phong
kiến?

Với câu hỏi này, nếu học sinh trả lời được thì tốt còn không giáo viên
giải thích cho học sinh hiểu: Phong kiến(phong là phong tước, phong vị; kiến là
ban phát ruộng đất): là quá trình phong tước, phong vị và ban phát ruộng đất
cho nhau của giai cấp thống trị).
Ví dụ 2: Dạy bài 7 – NHỮNG NÉT CHUNG VỀ XÃ HỘI PHONG KIẾN,
mục 3 – Nhà nước phong kiến, sau khi học sinh tìm ra kiểu nhà nước là quân
chủ giáo viên có thể hỏi: Quân chủ là gì?
Giáo viên hướng dẫn học sinh tìm hiểu khái niệm: Quân chủ (quân là

vua, chủ là làm chủ): là vua đứng đầu một quốc gia.
Các khái niệm này có thể có hoặc không có trong SGK, nhưng dù có hay
không giáo viên cần cho học sinh khắc sâu, ghi nhớ các khái niệm (nhưng cần
tránh gây áp lực cho học sinh). Khái niệm cung cấp cho học sinh cần ngắn gọn,
không dài dòng, dễ hiểu, tránh mơ hồ. Nếu không đáp ứng được yêu cầu này rất
dễ phản tác dụng: học sinh khó nhớ, tăng dung lượng kiến thức bài học, học
sinh sợ môn sử, …
Để học sinh nhớ tốt, trong dạy học lịch sử, cần tìm hiểu khái niêm, giáo
viên nên đặt câu hỏi để học sinh tự tìm hiểu trước. Nếu học sinh trả lời đúng thì
cần tuyên dương và khuyến khích bằng điểm số. Làm như vậy sẽ để lại ấn
tượng sâu sắc hơn là giáo viên tự cung cấp cho học sinh.

Người thực hiện: Nguyễn Đức Dũng

Trang 7


Sáng kiến kinh nghiệm lịch sử 7

Cách thứ ba: Kết hợp cách thứ nhất và cách thứ hai. Có nghĩa là đầu
năm giáo viên cung cấp cho học sinh một hệ thống các khái niệm nhưng đến
mỗi đơn vị bài học giáo viên vẫn yêu cầu học sinh nhắc lại khái niệm liên quan
đến bài học. Đây chính là cách hiệu quả nhất.
Giải thích nghĩa của khái niệm tưởng chừng không có ý nghĩa đối với
lịch sử 7 nhưng thực chất lại rất quan trọng. Ta thử hình dung, nếu học sinh
không nắm được khái niệm “tầng lớp” và “giai cấp” thì điều gì sẽ xảy ra? Chắc
chắn sẽ có nhiều học sinh lẫn lộn giữa hai khái niệm này và đưa ra câu trả lời
sai. Bên cạnh đó, khi khắc sâu được khái niệm, học sinh sẽ nhớ được lâu và như
vậy các em có thể sử dụng nó bất cứ lúc nào, ở đâu, và dù ai hơi đến cung trả
lời được.

Có lẽ trong cuộc đời giáo viên không gì hạnh phúc hơn khi học sinh của
mình có thể vận dụng kiến thức do mình hướng dẫn vào cuộc sống.

2. Nhận ra sự giống nhau và khác nhau
Nhận ra sự giống nhau và khác nhau, trong thực tế được xem là cốt lõi
của tất cả các nhận thức.
Thực chất nhận ra sự giống nhau và khác nhau là cách gọi khác của quá
trình so sánh. Chìa khóa giúp cho so sánh có hiệu quả là nhận ra những đặc tính
quan trọng của sự việc hiện tượng. Những đặc tính quan trọng này được dùng
như cơ sở cho việc nhận ra sự giống nhau và khác nhau.
Vận dụng phương pháp so sánh trong dạy học lịch sử, giáo viên phải chỉ
ra cho học sinh những đối tượng để so sánh và những tiêu chí làm cơ sở so
sánh.

Người thực hiện: Nguyễn Đức Dũng

Trang 8


Sáng kiến kinh nghiệm lịch sử 7

Ví dụ:
- Đối tượng so sánh: văn hoá, quân đội, luật pháp, …
- Tiêu chí so sánh: nội dung của các bộ luật (luật pháp), các bộ
phận quân (trong quân đội), …
Những bài tập loại này hướng học sinh vào những kết luận mà giáo viên
muốn đạt tới. Do đó loại bài tập này thuờng được dùng khi mục tiêu của giáo
viên là muốn học sinh đạt đến một nhận thức chung về những sự giống nhau và
khác nhau của các đối tượng được đưa ra.
Ví dụ: Có thể so sánh nội dung của các bộ luật thời Lý (Hình thư),

Trần(Quốc triều hình luật), Lê Sơ (Hồng Đức) về nội dung để thấy sự tiến bộ
qua từng triều đại – vấn đề cần đạt tới.
Để sử dụng so sánh có hiệu quả, cần kèm theo việc trao đổi và thảo luận
của học sinh. Để học sinh tập trung ghi nhớ những điểm giống nhau và khác
nhau nào đó, sau khi học sinh tìm hiểu xong, giáo viên cần kết luận và khái
quát. Nếu mục tiêu bài học là khuyến khích những ý kiến phong phú của học
sinh thì giáo viên cần để cho học sinh tự khái quát.
Trong quá trình dạy học, giáo viên cần sử dụng phương pháp so sánh sao
cho phù hợp mới mang lại hiệu quả cao:
Thứ nhất: Nếu đó là một đơn vị bài học cụ thể, nội dung đơn giản thì các
tiêu chí so sánh cũng phải đơn giản(ít tiêu chí), đó có thể là một hoặc hai tiêu
chí, so sánh giữa bài này với bài khác hoặc trong một bài, …
Ví dụ 1: dạy bài 4 – TRUNG QUỐC THỜI PHONG KIẾN, mục 1 – Sự
hình thành xã hội phong kiến ở Trung Quốc, giáo viên có thể đặt câu hỏi:
Người thực hiện: Nguyễn Đức Dũng

Trang 9