KẾ TOÁN QUẢN TRỊ

H C VI N CÔNG NGH B U CHÍNH VI N THÔNG

K

TOÁN QU N TR

(Dùng cho sinh viên h đào t o đ i h c t xa)
L u hành n i b

HÀ N I - 2007


H C VI N CÔNG NGH B U CHÍNH VI N THÔNG

K

TOÁN QU N TR

Biên so n : Th.S. §inh Xu©n Dòng
Th.S. NguyÔn V¨n TÊn
TH.S. Vò Quang KÕt


L I NÓI

U

Vi t nam đang ti n hành c i cách toàn di n, tri t đ h th ng k toán theo yêu c u đ i m i
c ch qu n lý kinh t . Yêu c u qu n lý kinh doanh trong c ch th tr ng đòi h i nh ng thông
tin đa d ng, ph c v cho các quy t đ nh kinh t , đi u đó đã hình thành khái ni m v h th ng k
toán tài chính, k toán qu n tr .

K toán qu n tr - M t b ph n c u thành c a h th ng k toán, đ c hình thành và phát
tri n. Thông tin do k toán qu n tr cung c p ph c v ch y u trong n i b doanh nghi p, tho
mãn yêu c u thông tin c a ch doanh nghi p, các nhà qu n lý đ đi u hành kinh doanh.
ph c v công tác gi ng d y và h c t p, Khoa Qu n tr kinh doanh 1, H c vi n Công
ngh B u chính vi n thông đã t ch c biên so n “ Tài li u gi ng d y k toán qu n tr ”. Cu n sách
đ c biên so n trên c s tham kh o tài li u trong và ngoài n c do Th.S inh xuân D ng,
Tr ng b môn Tài chính k toán - Khoa Qu n tr kinh doanh 1, ch biên v i s tham gia c a
nhi u gi ng viên b môn Tài chính k toán.
Tham gia biên so n g m:
1/ Th.S inh xuân D ng - Ch

ng I, III, IV và VI. (15+51+21+49)=136

2/ Th.S Nguy n v n T n - Ch

ng VII. (15)

3/ C nhân V quang K t - Ch

ng II và V. (38+19)=57

M c dù r t c g ng đ hoàn thành tài li u này v i n i dung, k t c u h p lý và khoa h c, đáp
ng nhu c u đào t o trong giai đo n m i. Song do tài li u đ c biên so n l n đ u nên không tránh
kh i thi u sót, chúng tôi r t mong nh n đ c nhi u ý ki n đóng góp c a b n đ c.
Xin chân thành c m n.

Ch biên
Th.S inh Xuân D ng

2


Ch

ng I: Nh ng v n đ chung v k toán qu n tr

CH
NH NG V N

NG I

CHUNG V K TOÁN QU N TR

1.1- KHÁI NI M B N CH T K TOÁN QU N TR .
Ch c n ng c a k toán là cung c p thông tin v ho t đ ng c a m t đ n v , m t t ch c.
Trong các doanh nghi p, thông tin k toán không nh ng c n thi t cho ng i ra quy t đ nh qu n lý
bên trong doanh nghi p mà còn c n thi t cho các đ i t ng bên ngoài doanh nghi p. Do có
ph m vi cung c p, ph c v thông tin khác nhau nên k toán doanh nghi p đ c chia thành k toán
tài chính và k toán qu n tr .
Khác v i các thông tin c a k toán tài chính ch y u ph c v cho các đ i t ng bên ngoài
doanh nghi p, k toán qu n tr cung c p thông tin tho mãn nhu c u c a các nhà qu n tr doanh
nghi p, là nh ng ng i mà các quy t đ nh và hành đ ng c a h nh h ng tr c ti p đ n s thành
b i c a doanh nghi p đó. K toán qu n tr không nh ng cung c p thông tin cho các nhà qu n tr
c p cao đ ra quy t đ nh kinh doanh, quy t đ nh đ u t và s d ng các ngu n l c mà còn cung
c p c các thông tin v các m t k thu t đ các nhà qu n lý th a hành s d ng th c thi trách
nhi m c a mình.
Xu t phát đi m c a k toán qu n tr là k toán chi phí, nghiên c u ch y u v quá trình
tính toán giá phí s n ph m nh giá phí ti p li u, giá phí s n xu t; nh m đ ra các quy t đ nh cho
phù h p, xác đ nh giá tr hàng t n kho và k t qu kinh doanh theo t ng ho t đ ng. D n d n cùng

v i s phát tri n c a khoa h c qu n lý nói chung, khoa h c k toán c ng có nh ng b c phát tri n
m nh m , đ c bi t t n m 1957 tr l i đây, nhi u qu c gia có n n kinh t phát tri n trên th gi i
đã đi sâu nghiên c u, áp d ng và s d ng nh ng thông tin k toán ph c v cho yêu c u qu n lý.
S phát tri n m nh m c a k toán đã đ t ra h ng nghiên c u các công c ki m soát và l p k
ho ch, thu nh n và x lý thông tin ph c v cho vi c ra quy t đ nh qu n tr g i là k toán qu n tr .
Nh v y, k toán qu n tr là m t khoa h c thu nh n, x lý và cung c p thông tin v ho t
đ ng s n xu t, kinh doanh m t cách c th , ph c v cho các nhà qu n lý trong vi c l p k ho ch,
đi u hành, t ch c th c hi n k ho ch và qu n lý ho t đ ng kinh t , tài chính trong n i b doanh
nghi p.
T đó rút ra b n ch t c a k toán qu n tr nh sau:
- K toán qu n tr không ch thu nh n, x lý và cung c p các thông tin v các nghi p v
kinh t đã th c s hoàn thành, đã ghi chép h th ng hoá trong các s k toán mà còn x lý và
cung c p các thông tin ph c v cho vi c ra quy t đ nh qu n tr .
có đ c các thông tin này, k
toán qu n tr ph i s d ng các ph ng pháp khoa h c đ phân tích, x lý chúng m t cách c th ,
phù h p v i nhu c u thông tin c a nhà qu n tr . H th ng hoá các thông tin theo m t trình t d
hi u và gi i trình quá trình phân tích theo các ch tiêu c th , ph c v cho công tác qu n tr doanh
nghi p.
- K toán qu n tr ch cung c p nh ng thông tin v ho t đ ng kinh t tài chính trong ph m
vi yêu c u qu n lý n i b c a m t doanh nghi p. Nh ng thông tin đó ch có ý ngh a đ i v i nh ng
ng i, nh ng b ph n và nh ng nhà đi u hành, qu n lý doanh nghi p, không có ý ngh a đ i v i

3


Ch

ng I: Nh ng v n đ chung v k toán qu n tr

các đ i t ng bên ngoài. Vì v y ng i ta nói k toán qu n tr là lo i k toán dành cho nh ng

ng i làm công tác qu n tr , trong khi đó k toán tài chính không ph c v tr c ti p m c đích này.
- K toán qu n tr là m t b ph n c a công tác k toán nói chung và là m t công c quan
tr ng không th thi u đ c đ i v i công tác qu n lý n i b doanh nghi p.

1.2- M C TIÊU K TOÁN QU N TR .
M c đích và yêu c u c a k toán qu n tr là ph i tính toán đ c chi phí s n xu t t ng lo i
s n ph m, t ng ngành ho t đ ng, t ng công tác d ch v ...., phân tích đ c k t qu tiêu th t ng
lo i s n ph m, k t qu cung c p t ng công trình, d ch v đ t đó, t p h p đ c các d ki n c n
thi t đ d ki n ph ng h ng phát tri n trong t ng lai c a doanh nghi p. Ngoài ra, k toán
qu n tr còn ph i bi t theo dõi th tr ng đ n đ nh m t ch ng trình s n xu t và tiêu th h p lý,
m t m t đáp ng các nhu c u do th tr ng đòi h i, m t khác tìm các bi n pháp c nh tranh đ tiêu
th hàng hoá, nghiên c u các chính sách giá c , tính toán đ c các b c phát tri n, m r ng
doanh nghi p trong t ng th i k , t ng giai đo n theo chi u h ng có l i.
Nh v y, k toán qu n tr là m t ph
sau đây:

ng pháp x lý các d ki n đ đ t đ

c các m c tiêu

- Bi t đ c t ng thành ph n chi phí, tính toán và t ng h p chi phí s n xu t, giá thành cho
t ng lo i s n ph m, t ng lo i công trình d ch v .
- Xây d ng đ

c các kho n d toán ngân sách cho các m c tiêu ho t đ ng.

- Ki m soát th c hi n và gi i trình các nguyên nhân chênh l ch gi a chi phí theo d toán
và th c t .
- Cung c p các thông tin c n thi t đ có các quy t đ nh kinh doanh h p lý.

1.3- N I DUNG K TOÁN QU N TR
K toán qu n tr có n i dung r t r ng, sau đây là nh ng n i dung c b n:
- N u xét theo n i dung các thông tin mà k toán qu n tr cung c p, có th khái quát k
toán qu n tr doanh nghi p bao g m:
+ K toán qu n tr các y u t s n xu t kinh doanh (bao g m: Hàng t n kho, tài s n c
đ nh, lao đ ng và ti n l ng).
+ K toán qu n tr chi phí và giá thành s n ph m.
+ K toán qu n tr doanh thu và k t qu kinh doanh.
+ K toán qu n tr v các ho t đ ng đ u t tài chính.
+ K toán qu n tr các ho t đ ng khác c a doanh nghi p.
Trong các n i dung nói trên, tr ng tâm c a k toán qu n tr là l nh v c chi phí. Vì v y,
m t s tác gi cho r ng k toán qu n tr là k toán chi phí.
- N u xét quá trình k toán qu n tr trong m i quan h v i ch c n ng qu n lý, k toán
qu n tr bao g m các khâu:
+ Chính th c hoá các m c tiêu c a doanh nghi p thành các ch tiêu kinh t .
4


Ch

ng I: Nh ng v n đ chung v k toán qu n tr
+ L p d toán chung và các d toán chi ti t.
+ Thu th p, cung c p thông tin v k t qu th c hi n các m c tiêu.
+ So n th o báo cáo k toán qu n tr .

Nh v y, thông tin c a k toán qu n tr không ch là thông tin quá kh , thông tin th c hi n
mà còn bao g m các thông tin v t ng lai (k ho ch, d toán...). M t khác, thông tin k toán
qu n tr không ch là các thông tin v giá tr còn bao g m các thông tin khác (hi n v t, th i gian
lao đ ng...).

1.4-

IT

NG K TOÁN QU N TR .

K toán qu n tr không nh ng đ c áp d ng cho các doanh nghi p mà còn đ c áp d ng
c cho nh ng t ch c nhà n c, các đoàn th ... D i đây ch đ c p đ n đ i t ng c a k toán
qu n tr trong doanh nghi p - các t ch c vì m c tiêu l i nhu n.

1.4.1- K toán qu n tr ph n ánh đ i t
yêu c u qu n tr doanh nghi p.

ng c a k toán nói chung d

i d ng chi ti t theo

Là m t b ph n c a k toán doanh nghi p, t t nhiên đ i t ng c a k toán qu n tr c ng là
đ i t ng c a k toán nói chung. Tuy nhiên, n u k toán tài chính ph n ánh s n nghi p và k t qu
c a doanh nghi p d i d ng t ng quát thì k toán qu n tr ph n ánh chi ti t c a s t ng quát đó:
- K toán qu n tr ph n ánh s n nghi p c a doanh nghi p m t cách chi ti t. S n nghi p c a
m t pháp nhân (hay th nhân) là hi u s gi a t ng s tài s n c a h v i các kho n n ph i tr :
S n nghi p = Tài s n - N ph i tr

(1.1)

K toán qu n tr ph n ánh, tính toán giá phí c a t ng lo i tài s n c đ nh, tài s n l u đ ng,
ph n ánh chi ti t t ng kho n n ph i tr đ i v i các ch n , t đó có th tính toán chi ti t đ c
s n nghi p (hay ngu n v n ch s h u c a doanh nghi p) d i d ng chi ti t nh t.
- K toán qu n tr ph n ánh doanh thu, chi phí và k t qu c a doanh nghi p d

i d ng chi

ti t.
K t qu (lãi, l ) = Doanh thu - Chi phí

(1.2)

K toán qu n tr tính toán xác đ nh doanh thu, chi phí c a t ng lo i s n ph m, hàng hoá,
d ch v , xác đ nh chi phí theo t ng đ a đi m phát sinh chi phí (t ng trung tâm chi phí), c ng nh
theo t ng đ i t ng gánh ch u chi phí (t ng lo i s n ph m, hàng hoá, lao v , d ch v ...). T đó
nhà qu n tr có th xác đ nh đ c k t qu ho t đ ng kinh doanh m t cách chi ti t nh t theo yêu
c u qu n lý.
1.4.2- K toán qu n tr ph n ánh ho t đ ng c a doanh nghi p.
K toán qu n tr d a trên cách th c huy đ ng và tiêu dùng (s d ng) các ngu n l c. Nh
v y, k toán qu n tr g n li n v i t ch c và công ngh c a doanh nghi p.
Mô hình t ch c c a doanh nghi p trong qu n tr c đi n, các chi phí đ c phân b cho
các b ph n c a doanh nghi p. Các b ph n này (phân x ng, b ph n hành chính, b ph n kinh
doanh...) đ c g i chung là trung tâm chi phí s tiêu dùng (s d ng) các chi phí. Sau đó chi phí
c a t ng trung tâm đ c phân b cho các s n ph m, công vi c, lao v và d ch v liên quan.
5


Ch

ng I: Nh ng v n đ chung v k toán qu n tr

Trong mô hình này, khái ni m "ho t đ ng" không xu t hi n, vì mô hình này đ c xây
d ng trong th i k s n xu t theo ki u Taylor - công nghi p c khí. M i phân x ng, b ph n s n
xu t đ c t ch c đ th c hi n m t ho t đ ng duy nh t, hay nói cách khác, đã có s trùng l p

gi a khái ni m "ho t đ ng" v i khái ni m "b ph n".
T cu i n m 1980, mô hình t ch c doanh nghi p tr lên chung h n. Ng i ta có xu
h ng bi u di n doanh nghi p b ng nh ng "qui trình" ho c là nh ng "ho t đ ng" h n là thông
qua s đ t ch c c a doanh nghi p. Do đó, các "ho t đ ng" c a các b ph n đ c đ a vào tr ng
tâm c a s đ k toán qu n tr . Mô hình này đ c g i là mô hình ABC - xác đ nh giá phí trên c
s ho t đ ng (xem b ng s 1.1)
B ng s 1.1
S n ph m có nhi u thu c tính
(tính ch t, th i h n...)
Có đ

c nh vào vi c tiêu
dùng
Ho t đ ng
c cung c p b i

Các b ph n, đ n v (Trung
tâm)
Nh ng b ph n này
dùng

tiêu

Các ngu n l c
Theo mô hình này, các b ph n huy đ ng các ngu n l c (vi c này t o ra nhu c u tài tr ),
sau đó s tiêu dùng nh ng ngu n l c này (vi c này làm phát sinh chi phí).
bù vào, các b ph n
này s n sinh ra các ho t đ ng. Nh ng ho t đ ng này c u thành nên nh ng quy trình cho ra s n
ph m.
D i đây s đ c p đ n các y u t c a mô hình ABC - mô hình bao trùm t t c các mô

hình k toán qu n tr :
A- Các b ph n tiêu dùng ngu n l c.
Có th phân bi t thành hai lo i hình b ph n:
a- Trung tâm trách nhi m: Là các trung tâm có m t s quy n t ch trong vi c s d ng
ngu n l c đ c c p nh m đ đ t đ c m t m c đích c th . ó chính là nh ng b ph n c s c a
k toán qu n tr và ki m soát x lý.
b- Trung tâm th c hi n: Là các trung tâm mà t i đó ti n hành th c hi n nh ng nhi m v
c th . Các trung tâm th c hi n không có quy n t ch nh các trung tâm trách nhi m. i u đó
không có ngh a là ng i ta không quy trách nhi m cho các trung tâm này. các trung tâm th c
hi n, v n đ c ki m soát và v n có th đánh giá hi u n ng c a chúng thông qua vi c so sánh m c
doanh thu (ho c chi phí) d ki n (đ nh m c, k ho ch) v i doanh thu (ho c chi phí) th c t c a
trung tâm đó.
6


Ch

ng I: Nh ng v n đ chung v k toán qu n tr

ng

M t trung tâm trách nhi m bao g m m t s trung tâm th c hi n, nh ng không có đi u
c l i.

Nh v y, khái ni m chi phí ki m soát đ
không g n v i m t trung tâm th c hi n.

c ch g n v i m t trung tâm trách nhi m nào đó,

B- Các b ph n cung c p ho t đ ng.

M t ho t đ ng là m t chu i nh ng công vi c ph i làm, t ng ng v i m t m c tiêu đã
đ nh (ví d : L p hoá đ n, ki m tra tài kho n nhà cung c p, thanh toán, s n xu t...).
Toàn b các ho t đ ng b sung cho nhau hình thành nên m t quy trình (VD: Phát tri n
m t lo i s n ph m m i, hi u ch nh m u mã m t lo i s n ph m...).
Nh v y, ho t đ ng ngày càng tr nên ph c t p, khi ng
trung tâm th c hi n sang quan sát m t trung tâm trách nhi m.

i ta chuy n t quan sát m t

C n chú ý là m t ho t đ ng c th không nh t thi t ph i t ng ng v i ph m vi c a m t
trung tâm th c hi n hay trung tâm trách nhi m. Vi c phân tích nh ng ho t đ ng cho th y m i liên
h nhân qu theo chi u ngang (đ i v i ho t đ ng 1) nh ng có th xu t hi n m i quan h nhân qu
c a ho t đ ng 2 và ho t đ ng 3 trong tr ng h p ho t đ ng này kéo theo vi c th c hi n m t ho t
đ ng kia ho c khi mà hi u qu ho t đ ng này tác đ ng đ n hi u qu c a ho t đ ng khác.
C- S n ph m c a vi c tiêu dùng các ngu n l c.
S n ph m là k t qu c a quá trình liên k t m t s tác nghi p c n thi t trong vi c thi t k ,
s n xu t và bán s n ph m này. Nh v y, s n ph m là s k t tinh m t nhóm các ho t đ ng.
Khái ni m này d n đ n hai h qu :
bi t đ c giá phí, giá thành c a m t lo i s n ph m, c n ph i t p h p giá phí c a các
ho t đ ng c n thi t đ s n xu t ra s n ph m này.
tác đ ng lên giá phí c a s n ph m, c n ph i tác đ ng lên chính giá phí c a các ho t
đ ng t o nên s n ph m.
Nh v y, ho t đ ng có hai ch c n ng:
- Cho phép th c hi n phân b chi phí vào s n ph m;
- Ho t đ ng là đ i t

ng n i t i c a công tác qu n lý.

1.4.3- K toán qu n tr ph n ánh quá trình chi phí trong ho t đ ng c a doanh nghi p.
1.4.3.1- M ng l

i phân tích các lu ng chí phí.

Th c ch t, đ i t ng c a k toán qu n tr là quá trình chi phí c a doanh nghi p. Vi c mô
t doanh nghi p theo cách th c nói trên d n đ n xu t hi n m t m ng l i chu chuy n các lu ng
chi phí, hay còn đ c g i là m ng l i phân tích th hi n qua b n giai đo n (B ng 1.2).
- Ngu n l c (chi phí đ

c phân lo i theo tính ch t kinh t ).

- B ph n (Trung tâm phân tích và trung tâm th c hi n).
- Ho t đ ng.
- S n ph m
7


Ch

ng I: Nh ng v n đ chung v k toán qu n tr
M ng l

i phân tích các lu ng chi phí.

B ng 1.2

Ngu n l c
(Chi phí theo tính ch t)

B ph n
(Các trung tâm chi phí)

Ho t đ ng
(Chi phí ho t đ ng ho c quy trình)

S n ph m cu i cùng

1.4.3.2- Xây d ng các mô hình trong m ng l

i phân tích các lu ng chi phí.

a- Phân b ngu n l c đã tiêu dùng (chi phí) cho các b ph n và các ho t đ ng:
Ph n l n chi phí th ng có th quy n p tr c ti p cho các trung tâm chi phí ho c các ho t
đ ng liên quan. Tuy v y, m t s chi phí liên quan đ n nhi u b ph n, nhi u ho t đ ng.
K toán qu n tr đ ng tr

c 3 l a ch n:

- Không phân b các chi phí chung cho các b ph n ho c các ho t đ ng, ngh a là không
phân b các chi phí này cho s n ph m. i u này không cho nhà qu n tr bi t đ c giá thành đ y
đ c a s n ph m. V n đ là ch tính m c đích và l i ích c a các thông tin này. C n l u ý là
không phân b các chi phí chung không có ngh a là không qu n lý các chi phí này.
- S d ng m t c s phân chia (tiêu chu n phân b ) đ phân b các chi phí chung cho các
đ i t ng liên quan. Cách này ch có th đ c ch p nh n n u tiêu chu n phân b này ph n ánh
đ c quy lu t kinh t c a các chi phí đang xem xét.
- u t ho c t ch c l i đ có th quy n p tr c ti p các chi phí cho các đ i t ng s d ng
chi phí. Cách làm này đ t ra v n đ là ph i xem xét kh n ng sinh l i và chi phí c h i c a ho t
đ ng đ u t ho c t ch c l i các b ph n trong doanh nghi p.
Khi th c hi n s l a ch n này, c n phân bi t rõ ràng hai m c tiêu khác nhau (th m chí có
th mâu thu n nhau) là:
- M c tiêu k thu t: Xác đ nh đ

ho c lao v nh t đ nh.

c giá phí, giá thành c a m t lo i s n ph m, công vi c

- M c tiêu ki m soát chi phí: Tác đ ng lên chi phí b ng cách s d ng các nhân t ngu n
phát sinh chi phí cho phép ki m soát và qu n lý đ c các chi phí này.
8


Ch

ng I: Nh ng v n đ chung v k toán qu n tr

Vi c s d ng các tiêu chu n phân b chi phí gián ti p có th cho phép đ t đ
th nh t, nh ng khó có th cho phép đ t đ c m c tiêu th hai.

c m c tiêu

b- Các tiêu chu n phân b chi phí và y u t phát sinh ngu n chi phí:
Vi c phân b chi phí có th x y ra b n tr

ng h p sau đây: (B ng 1.3)

B ng 1.3

B ph n ch x lý m t lo i B ph n x
s n ph m
s n ph m
B ph n ch th c hi n m t ho t Tr
đ ng

ng h p 1

Tr

ng h p 2

B ph n đóng góp vào vi c Tr
th c hi n nhi u ho t đ ng

ng h p 3

Tr

ng h p 4

lý nhi u lo i

Vi c phân b chi phí phát sinh t i m t b ph n cho nh ng ho t đ ng và s n ph m c a b
ph n này r t đ n gi n trong tr ng h p m i b ph n ch th c hi n m t ho t đ ng và ho t đ ng
này ch liên quan đ n m t lo i s n ph m duy nh t (tr ng h p 1). Trong tr ng h p này, toàn b
chi phí c a b ph n đ c tính h t cho s n ph m đang xem xét mà không ph i qua các b c tính
toán, phân b trung tâm.
N u b ph n ch th c hi n m t lo i ho t đ ng và ho t đ ng này ph c v cho vi c s n xu t
nhi u lo i s n ph m (tr ng h p 2) thì c n ph i l a ch n tiêu chu n phân b thích h p đ phân b
chi phí c a b ph n và ho t đ ng đó cho các s n ph m liên quan. i l ng c a tiêu chu n phân
b đ c l a ch n g i là đ n v công.
N u m t b ph n th c hi n nhi u lo i ho t đ ng nh ng ch đ s n xu t m t lo i s n ph m
duy nh t (tr ng h p 3) thì vi c t p h p chi phí cho s n ph m r t đ n gi n. Tuy nhiên, nhà qu n
tr v n mong mu n bi t đ c chi phí c a t ng ho t đ ng mà b ph n đó th c hi n. Khi đó c n

phân bi t hai tr ng h p:
- Các ngu n l c (ph ng ti n) đ c s d ng riêng r cho t ng ho t đ ng: Các chi phí cho
t ng lo i ho t đ ng đ c t p h p m t cách tr c ti p.
Tr

- Các ngu n l c (ph ng ti n) đ u vào có liên quan đ n nhi u ho t đ ng c a b ph n:
ng h p này c ng ph i l a ch n tiêu chu n phân b các chi phí cho t ng lo i ho t đ ng.

Tr ng h p m t b ph n ti n hành nhi u ho t đ ng và các ho t đ ng này l i liên quan đ n
nhi u lo i s n ph m khác nhau (tr ng h p 4) thì c n ph i phân b chi phí c a m i lo i ho t đ ng
cho t ng lo i s n ph m.
Cách th c phân b chi phí nh sau (Thông qua 1 ví d c th ). (B ng 1.4)

9


ng I: Nh ng v n đ chung v k toán qu n tr

Ch

B ng 1.4

Trung tâm qu n lý s n xu t

Ho t đ ng l p k ho ch s n Ho t đ ng theo dõi các phân Ho t đ ng qu n lý hàng t n
xu t
x ng
kho

n v công:

n v công:

S l nh s n xu t

S l

ng s n xu t

n v công:
S m t hàng có

trong kho

S n ph m A
S n ph m B

S n ph m C

C n nh n m nh là đ i l ng c a tiêu chu n phân b (đ n v công) là m t bi n s mô t bi n
đ ng c a chi phí trong m ng l i phân tích chi phí nh ng không ph i là nguyên nhân làm phát
sinh chi phí. M t đ n v công không nh t thi t là m t y u t ngu n g c phát sinh chi phí và ng c
l i.
n v công là m t bi n s có t ng quan đ n nh ng bi n đ ng v chi phí, đi u đó không d n
đ n vi c đ n v công này có tác đ ng lên chi phí. Ch ng h n, n u chi phí l p k ho ch s n xu t có
m i liên h t ng quan v i s l ng l nh s n xu t ph i th c hi n, thì nhà qu n tr c ng còn c n
ph i bi t t i sao doanh nghi p ph i th c hi n m t s l ng l nh s n xu t nh v y. Câu tr l i
chính là y u t phát sinh ngu n chi phí c a chi phí l p k ho ch s n xu t.
c- Ph

ng pháp b ph n đ ng nh t - l a ch n m t tiêu chu n phân b cho nhi u lo i chi

phí:
Khi m t b ph n (trung tâm th c hi n, trung tâm trách nhi m) có nhi u lo i chi phí khác
nhau, v nguyên t c m i lo i chi phí đ c phân b cho các ho t đ ng và s n ph m theo m t tiêu
chu n phân b nh t đ nh. Tuy nhiên, n u nh v y thì kh i l ng công vi c tính toán phân b s
r t l n, các m ng l i phân tích chi phí s r t ph c t p. V n đ đ t ra là nên và có th l a ch n
m t tiêu chu n phân b cho cùng nhi u lo i chi phí hay không và đi u ki n nào thì th c hi n đ c
đi u đó.
Ví d : Chi phí s n xu t chung c a m t phân x ng bao g m nhi u lo i chi phí khác nhau
(chi phí nhân viên phân x ng, chi phí v t li u, công c , d ng c , chi phí kh u hao, chi phí d ch
v mua ngoài, chi phí b ng ti n khác...). V nguyên t c, m i lo i chi phí này c n ph i đ c phân
10


Ch

ng I: Nh ng v n đ chung v k toán qu n tr

b cho t ng lo i ho t đ ng v s n ph m c a phân x ng theo t ng tiêu chu n phân b khác nhau.
i u này s đ m b o k t qu tính toán chính xác h n nh ng c ng ph c t p và n ng n h n là phân
b toàn b chi phí s n xu t chung cho các đ i t ng liên quan theo m t tiêu chu n phân b duy
nh t. i u này đ c g i là ph ng pháp b ph n đ ng nh t. Ph ng pháp này gán đ n v công
cho t ng b ph n c a t ch c.
L i ích c a ph ng pháp này là r t rõ ràng. Tuy nhiên đ th c hi n đ c, ph i làm sao
cho t t c các lo i chi phí đ c t p h p ph i có cùng nh h ng đ i v i m t s n ph m làm phát
sinh các ho t đ ng và tiêu dùng các chi phí đang c n ph i phân b . Ph ng pháp này ch áp d ng
thích h p khi các ho t đ ng - trung gian phân b chi phí cho các s n ph m - ph i đ ng nh t và ch
có th bao g m m t chu i r t h n ch các tác nghi p. Trong tr ng h p khác, n u áp d ng
ph ng pháp này (x lý chi phí theo kh i) s có th g p các r i ro v thông tin.

1.5- PH
1.5.1-

NG PHÁP C A K TOÁN QU N TR .
c đi m v n d ng các ph

ng pháp k toán trong k toán qu n tr .

Là m t b ph n c a k toán doanh nghi p, k toán qu n tr t t nhiên c ng áp d ng các
ph ng pháp c a k toán nói chung là ph ng pháp ch ng t k toán, ph ng pháp tài kho n k
toán, ph ng pháp tính giá và ph ng pháp t ng h p cân đ i. Tuy nhiên, vi c v n d ng các
ph ng pháp này có đ c đi m khác so v i k toán tài chính.
1.5.1.1- Ph

ng pháp ch ng t k toán.

Ngoài vi c s d ng nh ng thông tin v các nghi p v kinh t tài chính phát sinh và th c
s đã hoàn thành trên các ch ng t b t bu c, mang tính pháp lý cao, k toán còn s d ng r ng rãi
h th ng ch ng t h ng d n ph n ánh các nghi p v kinh t "n i sinh" trong n i b doanh
nghi p. Các ch ng t này do doanh nghi p quy đ nh trên c s h ng d n c a Nhà n c ho c
doanh nghi p t l p ra theo các yêu c u qu n lý c th doanh nghi p. Vi c thu th p, ki m tra, x
lý và luân chuy n ch ng t c ng đ c xác l p theo cách riêng, nh m đ m b o cung c p các thông
tin c th , nhanh chóng và thích h p cho vi c ra các quy t đ nh qu n lý.
Ngoài ra, các thông tin k toán qu n tr còn d a vào các thông tin khác, không đ c th
hi n trong các ch ng t b t bu c c ng nh ch ng t h ng d n. i u này đã t o nên s khác bi t
gi a thông tin c a k toán qu n tr v i thông tin c a k toán tài chính nh đã đ c p ph n trên.
1.5.1.2- Ph

ng pháp tài kho n k toán.

có s li u m t cách chi ti t, t m ph c v qu n tr doanh nghi p, k toán qu n tr ph i
s d ng nh ng tài kho n chi ti t đáp ng yêu c u qu n lý t ng ch tiêu c th . Trong th c t k
toán qu n tr m thêm các kho n c p 2 mà Nhà n c không quy đ nh, các tài kho n c p 3, c p 4...
và chi ti t các tài kho n theo t ng đ a đi m phát sinh chi phí, t ng lo i s n ph m, hàng hoá, d ch
v ... các doanh nghi p c n c vào h th ng tài kho n k toán Nhà n c ban hành cho k toán tài
chính đ m các tài kho n chi ti t và t ch c mã hoá h th ng tài kho n ph c v cho k toán qu n
tr .
Ngoài ra, m t s n c trên th gi i, mô hình k toán qu n tr đ c thi t l p có tính đ c
l p t ng đ i v i k toán tài chính. Trong nh ng tr ng h p này, k toán qu n tr còn s d ng c
các tài kho n t ng h p (c p 1) đ cung c p thông tin cho nhu c u qu n tr doanh nghi p. Ch ng
11


Ch

ng I: Nh ng v n đ chung v k toán qu n tr

h n các tài kho n lo i 9 - Tài kho n ph n chi u trong h th ng tài kho n k toán c a C ng hoà
Pháp (1982) đ c dành riêng cho k toán qu n tr . Ti p Kh c (c ), h th ng tài kho n 1989
c ng dành riêng 1 s lo i tài kho n cho k toán qu n tr (g i là k toán n i b doanh nghi p).
1.5.1.3- Ph

ng pháp tính giá.

Trong k toán tài chính, ph ng pháp tính giá đ c v n d ng theo các nguyên t c, chu n
m c quy đ nh th ng nh t c a m i qu c gia đ trình bày các thông tin trên báo cáo tài chính m t
cách th ng nh t.
i v i k toán qu n tr , vi c tính giá các lo i tài s n mang tính linh ho t cao h n và g n
v i m c đích s d ng các thông tin v giá theo yêu c u qu n tr doanh nghi p. Các d li u đ tính

giá không ch c n c vào các chi phí th c t đã phát sinh mà còn d a vào s phân lo i các chi phí
thích h p cho t ng quy t đ nh cá bi t, đ c bi t là các quy t đ nh mang tính ng n h n. Nh v y,
ph m vi, n i dung c a chi phí trong giá phí c a k toán qu n tr không gi ng, th m chí có nhi u
khác bi t so v i k toán tài chính.
1.5.1.4- Ph

ng pháp t ng h p cân đ i.

Các báo cáo k toán - hình th c bi u hi n c a ph ng pháp t ng h p cân đ i trong k toán
qu n tr là các b ng cân đ i b ph n (cho t ng b ph n, trung tâm chi phí, lo i tài s n...). Các báo
cáo này còn đ c g i là Báo cáo k toán n i b , đ c l p theo k h n ng n h n các báo cáo tài
chính. Ngoài các ch tiêu v ti n t , các b ng cân đ i b ph n còn s d ng r ng rãi các th c đo
v hi n v t và th i gian lao đ ng.
ng th i, ngoài các t ng h p cân đ i v các ch tiêu quá kh ,
ch tiêu đã th c hi n, k toán còn thi t l p các cân đ i trong d toán, trong k ho ch gi a nhu c u
tài chính và ngu n t i tr , gi a yêu c u s n xu t - kinh doanh và các ngu n l c đ c huy đ ng...
1.5.2- Các ph

ng pháp k thu t nghi p v s d ng trong k toán qu n tr .

Nh ph n trên đã nói, thông tin k
đ nh c a các nhà qu n tr . Thông tin này
d ng m t s ph ng pháp nghi p v đ x
qu n tr . Các ph ng pháp th ng đ c v

toán qu n tr ch y u nh m ph c v quá trình ra quy t
th ng không có s n, do đó k toán qu n tr ph i v n
lý chúng thành d ng phù h p v i nhu c u c a các nhà
n d ng là:

1.5.2.1- Thi t k thông tin thành d ng so sánh đ

c.

Thông tin s vô d ng n u thi u các tiêu chu n đ so sánh v i nó. T các s li u thu th p
đ c, k toán qu n tr s phân tích và thi t k chúng thành d ng có th so sánh đ c. Ch ng h n,
k toán qu n tr ph i chung c p các thông tin th c hi n đ có th so sánh v i k ho ch, đ nh m c
ho c d toán chi phí, các giá phí, giá thành, m c l i nhu n c a các ph ng án đang l a ch n...
Quá trình quy t đ nh c a nhà qu n tr ph i d a trên s phân tích, so sánh này đ đánh giá và ra các
quy t đ nh.
1.5.2.2- Phân lo i chi phí.
Nghiên c u, phân lo i chi phí theo nhi u tiêu th c khác nhau nh m t o l p các thông tin
thích h p cho vi c ra các quy t đ nh là m t đ c thù c a k toán qu n tr . Ngoài cách phân lo i chi
phí theo tính ch t, n i dung kinh t c a chi phí và phân lo i chi phí theo công d ng c a chi phí
c a k toán tài chính, k toán còn s d ng nhi u cách phân lo i chi phí khác nh :
12


Ch

ng I: Nh ng v n đ chung v k toán qu n tr

- Phân lo i chi phí theo m i quan h c a chi phí v i kh i l
phí b t bi n, chi phí kh bi n, chi phí h n h p.

ng ho t đ ng: phân bi t chi

- Phân lo i chi phí theo th m quy n ra quy t đ nh: phân bi t chi phí ki m soát đ
phí không ki m soát đ c.

c và chi

- Phân lo i chi phí khác cho vi c ra quy t đ nh: chi phí c h i, chi phí chìm, chi phí chênh
l ch...
Các cách phân lo i chi phí này s đ c đ c p c th
ch ng 3. Các cách phân lo i chi
phí nói trên giúp k toán qu n tr thu th p đ c các thông tin chi phí thích h p cho t ng lo i quy t
đ nh; là c n c đ phân tích m i quan h chi phí - kh i l ng - l i nhu n - m t trong nh ng n i
dung quan tr ng khi xem xét các quy t đ nh kinh doanh.
1.5.2.3- Trình bày m i quan h gi a các thông tin k toán theo d ng ph

ng trình.

D ng ph ng trình r t ti n d ng cho vi c tính và d đoán m t s quá trình ch a x y ra
c n c vào các d ki n đã có và m i quan h ràng bu c gi a các bi n s trong ph ng trình.
Ph ng pháp trình bày thông tin theo d ng ph ng trình là c n c đ tính toán l p k ho ch và
phân tích d báo trong k toán qu n tr .
1.5.2.4- Trình bày các thông tin d

i d ng đ th .

Ph ng pháp này c ng đ c k toán qu n tr s d ng khá thông d ng.
th là cách th
hi n d th y và rõ ràng nh t m i quan h và xu h ng bi n thiên mang tính quy lu t c a các
thông tin do k toán qu n tr cung c p và x lý.

1.6- PHÂN BI T K TOÁN QU N TR V I K TOÁN TÀI CHÍNH.
K toán tài chính và k toán qu n tr là hai b ph n c a k toán doanh nghi p, chúng có
m i quan h ch t ch , đ ng th i c ng có nhi u đi m khác bi t nhau.
1.6.1- S khác nhau gi a k toán qu n tr và k toán tài chính.

Do có đ i t ng s d ng thông tin khác nhau, m c đích s d ng thông tin khác nhau nên
gi a k toán qu n tr và k toán tài chính có nhi u khác bi t v c b n:
a- V đ i t

ng s d ng thông tin:

i t ng s d ng thông tin c a k toán qu n tr là các thành viên bên trong doanh
nghi p: Các ch s h u, Ban giám đ c, qu n lý viên, giám sát viên, các qu n đ c... Trong khi đó,
thông tin c a k toán tài chính ch y u l i cung c p cho các đ i t ng bên ngoài doanh nghi p
nh các c đông, ng i cho vay, khách hàng, nhà cung c p và chính ph (c quan thu , c quan
qu n lý tài chính...).
b- V nguyên t c trình bày và cung c p thông tin:
Thông tin k toán tài chính ph i tuân th các nguyên t c, chu n m c và ch đ hi n hành
v k toán c a t ng qu c gia, k c các nguyên t c, chu n m c qu c t v k toán đ c các qu c
gia công nh n. Trái l i, trong n n kinh t th tr ng, do yêu c u ph i nh y bén và n m b t nhanh
các c h i kinh doanh đa d ng nên thông tin k toán qu n tr c n linh ho t, nhanh chóng và thích
h p v i t ng quy t đ nh c th c a ng i qu n lý, không bu c ph i tuân th các nguyên t c,
13


Ch

ng I: Nh ng v n đ chung v k toán qu n tr

chu n m c k toán chung. Các quy đ nh c a Nhà n
tính ch t h ng d n.

c v k toán qu n tr (n u có) c ng ch mang

c- V tính pháp lý c a k toán:

K toán tài chính có tính pháp l nh, ngh a là h th ng s , ghi chép, trình bày và cung c p
thông tin c a k toán tài chính đ u ph i tuân theo các quy đ nh th ng nh t n u mu n đ c th a
nh n. Ng c l i, t ch c công tác qu n tr l i mang tính n i b , thu c th m quy n c a t ng doanh
nghi p phù h p v i đ c thù qu n lý, yêu c u qu n lý, đi u ki n và kh n ng qu n lý c th c a
t ng doanh nghi p.
d- V đ c đi m c a thông tin.
- Thông tin c a k toán tài chính ch y u d i hình th c giá tr . Còn thông tin c a k toán
qu n tr đ c bi u hi n c hình thái hi n v t và hình thái giá tr .
- Thông tin c a k toán tài chính là thông tin th c hi n v nh ng nghi p v đã phát sinh,
đã x y ra. Trong khi đó, thông tin c a k toán qu n tr ch y u đ t tr ng tâm cho t ng lai vì ph n
l n nhi m v c a nhà qu n tr là l a ch n ph ng án, đ án cho m t s ki n ho c m t quá trình
ch a x y ra.
- Thông tin k toán tài chính ch y u là các thông tin k toán thu n tuý, đ c thu th p t
các ch ng t ban đ u v k toán. Trong k toán - qu n tr , thông tin đ c thu th p nh m ph c v
cho ch c n ng ra quy t đ nh c a nhà qu n lý và th ng không có s n, nên ngoài vi c d a vào h
th ng ghi chép ban đ u c a k toán, k toán qu n tr còn ph i k t h p v i nhi u ngành khoa h c
khác nh th ng kê, ho ch toán nghi p v , kinh t h c, qu n lý đ t ng h p, phân tích và x lý
thông tin thành d ng có th s d ng đ c.
e- V hình th c báo cáo s d ng:
- Báo cáo đ c s d ng trong k toán tài chính là các báo cáo k toán t ng h p (g i là các
Báo cáo tài chính) ph n ánh t ng quát v s n nghi p, k t qu ho t đ ng c a doanh nghi p trong
m t th i k (g m B ng cân đ i k toán; Báo cáo k t qu ho t đ ng kinh doanh; Báo cáo l u
chuy n ti n t ; Thuy t minh báo cáo tài chính).
- Báo cáo c a k toán qu n tr đi sâu vào t ng b ph n, t ng khâu công vi c c a doanh
nghi p (nh báo cáo chi phí s n xu t và giá thành, báo cáo n ph i tr , báo cáo nh p xu t và t n
kho c a hàng t n kho...).
g- V k báo cáo:
K báo cáo c a k toán qu n tr th ng xuyên h n và ng n h n k báo cáo c a k toán tài
chính. Báo cáo c a k toán tài chính đ c so n th o theo đ nh k , th ng là hàng n m, còn báo
cáo c a k toán qu n tr đ c so n th o th ng xuyên theo yêu c u qu n tr doanh nghi p.

1.6.2-

i m gi ng nhau gi a k toán qu n tr và k toán tài chính.

K toán tài chính và k toán qu n tr có nhi u đi m gi ng nhau và là hai b ph n không
th tách r i c a k toán doanh nghi p. Nh ng đi m gi ng nhau c b n là:
- K toán qu n tr và k toán tài chính đ u đ c p đ n các s ki n kinh t trong doanh
nghi p và đ u quan tâm đ n tài s n, n ph i tr , ngu n v n s h u, doanh thu, chi phí và k t qu
14


Ch

ng I: Nh ng v n đ chung v k toán qu n tr

ho t đ ng và quá trình l u chuy n ti n t c a doanh nghi p. M t bên ph n ánh t ng quát và m t
bên ph n ánh chi ti t, t m c a các v n đ đó.
- K toán qu n tr và k toán tài chính đ u d a trên h th ng ghi chép ban đ u c a k toán.
H th ng ghi chép ban đ u là c s đ k toán tài chính so n th o các báo cáo tài chính đ nh k ,
cung c p cho các đ i t ng bên ngoài.
i v i k toán qu n tr , h th ng đó c ng là c s đ
v n d ng, x lý nh m t o ra các thông tin thích h p cho vi c ra quy t đ nh c a các nhà qu n tr .
K toán qu n tr s d ng r ng rãi các ghi chép hàng ngày c a k toán tài chính, m c dù có tri n
khai và t ng thêm s li u c ng nh n i dung c a các thông tin đó.
- K toán qu n tr và k toán tài chính đ u bi u hi n trách nhi m c a ng i qu n lý. K
toán tài chính bi u hi n trách nhi m c a ng i qu n lý cao c p, còn k toán qu n tr bi u hi n
trách nhi m c a các nhà qu n lý các c p trên trong doanh nghi p. Nói cách khác, k toán tài chính
hay k toán qu n tr đ u là công c qu n lý doanh nghi p.

15

Ch

ng II - K toán qu n tr các y u t s n xu t kinh doanh

CH

NG II

K TOÁN QU N TR CÁC Y U T

S N XU T KINH DOANH

ti n hành ho t đ ng s n xu t kinh doanh c n thi t ph i có các y u t c b n, đó là t li u
lao đ ng, đ i t ng lao đ ng và s c lao đ ng. Trong ho t đ ng s n xu t c a doanh nghi p,
nguyên v t li u là đ i t ng lao đ ng, tài s n c đ nh và các công c d ng c khác không đ tiêu
chu n tài s n c đ nh chính là t li u lao đ ng, còn lao đ ng c a con ng i là y u t s c lao
đ ng. N u khâu s n xu t nguyên v t li u đ c coi là y u t c b n thì khâu l u thông (bán
hàng), hàng hoá đ c coi là y u t trung tâm. K toán qu n tr các y u t SXKD trong DN là k
toán qu n tr nguyên v t li u, công c d ng c khác (v t t ), hàng hoá; k toán qu n tr tài s n c
đ nh và k toán qu n tr lao đ ng ti n l ng (ti n công).

2.1. K TOÁN QU N TR V T T , HÀNG HOÁ.
2.1.1. Phân lo i v t t , hàng hoá
Do tính ch t đ c thù trong s n xu t kinh doanh nên m i doanh nghi p s d ng nh ng lo i
v t t khác nhau. Phân lo i v t t là vi c nghiên c u, s p x p các lo i v t t theo t ng n i dung,
công d ng, tính ch t th ng ph m c a chúng nh m ph c v cho yêu c u qu n tr c a doanh
nghi p. C n c vào n i dung và yêu c u qu n tr doanh nghi p, các lo i v t t đ c chia thành
nguyên v t li u công c , d ng c .

a. Nguyên v t li u
Nguyên v t li u bao g m nguyên v t li u chính và v t li u ph .
+ Nguyên v t li u chính: trong nh ng doanh nghi p khác nhau thì nguyên v t li u chính
c ng g m các lo i khác nhau nh s t, thép, xi m ng, g ch… trong xây d ng c b n, v i trong
doanh nghi p may, đó là nh ng đ i t ng lao đ ng c u thành nên th c th s n ph m. Nguyên v t
li u chính dùng vào s n xu t hình thành nên chi phí v t li u tr c ti p (trong ngành b u đi n không
có nguyên v t li u chính)
+ V t li u ph là các lo i v t li u đ c s d ng đ làm t ng ch t l
ch nh s n ph m ho c ph c v cho công vi c qu n lý s n xu t,

ng s n ph m, hoàn

+ Nhiên li u đ c s d ng ph c v cho công ngh s n xu t s n ph m, cho ph ng ti n v n
t i, máy móc, thi t b ho t đ ng trong quá trình s n xu t kinh doanh nh x ng, d u, than, c i, khí
gas…
+ Ph tùng thay th , g m các lo i ph tùng, chi ti t đ
nh ng máy móc, thi t b s n xu t, ph ng ti n v n t i…

c s d ng đ thay th , s a ch a

+ Thi t b xây d ng c b n, bao g m các lo i thi t b c n l p và thi t b không c n l p, công
c , khí c , v t k t c u… dùng cho công tác xây l p, xây d ng c b n.
+ V t li u khác là các lo i v t li u không đ c x p vào các lo i k trên, các lo i v t li u này
do quá trình s n xu t lo i ra, ph li u thu h i t vi c thanh lý tài s n c đ nh…
16


Ch

ng II - K toán qu n tr các y u t s n xu t kinh doanh

C n c vào ngu n g c nguyên v t li u thì toàn b nguyên v t li u c a doanh nghi p đ
chia thành nguyên v t li u mua ngoài và nguyên v t li u t ch bi n, gia công.

c

C n c vào m c đích và n i s d ng nguyên v t li u thì toàn b nguyên v t li u c a doanh
nghi p đ c chia thành nguyên v t li u tr c ti p dùng vào s n xu t kinh doanh và nguyên v t li u
dùng cho các nhu c u khác nh qu n lý phân x ng, qu n lý doanh nghi p, tiêu th s n ph m….
b. Công c , d ng c
c đi m c b n c a công c , d ng c là nh ng t li u lao đ ng tham gia vào nhiêu chu k
s n xu t kinh doanh, nó c ng b hao mòn d n v m t giá tr song do th i gian s d ng ng n ho c
giá tr th p ch a đ đi u ki n c a quy đ nh vê TSC .
Nh ng t li u lao đ ng không đ tiêu chu n là TSC đ

c x p vào công c , d ng c .

Công c , d ng c c ng có nhi u tiêu chu n phân lo i khác nhau:
- Theo cách phân b vào chi phí thì công c , d ng c bao g m:
+ Lo i phân b 100% (1 l n).
+ Lo i phân b nhi u l n.
Lo i phân b 100% (1 l n) là nh ng công c , d ng c có th i gian s d ng ng n và có giá
tr nh . Lo i phân b nhi u l n th ng là nh ng công c , d ng c có giá tr l n h n ho c th i gian
s d ng dài h n. Lo i này đ c chia thành lo i phân b 2 l n và lo i tr d n.
- Theo n i dung công c , d ng c bao g m:
+ Lán tr i t m th i, đà giáo, c p pha dùng trong XDCB, d ng c gá l p chuyên dùng cho
s n xu t.
+ Bao bì tính giá riêng dùng đ đóng gói hàng hoá trong quá trình b o qu n hàng hoá ho c
v n chuy n hàng hoá đi bán…
+ D ng d đ dùng b ng thu tinh, sành s .

+ Qu n áo b o h lao đ ng.
+ Công c , d ng c khác.
- Theo yêu c u qu n lý và yêu c u ghi chép k toán công c , d ng c bao g m:
+ Công c , d ng c .
+ Bao bì luân chuy n.
+

dùng cho thuê.

- Theo m c đích và n i s d ng, công c d ng c bao g m:
+ Công c , d ng c dùng cho SXKD.
+ Công c , d ng c dùng cho qu n lý.
+ Công c , d ng c dùng cho các nhu c u khác.
M i cách phân lo i có yêu c u, m c đích riêng, ph c v cho công tác qu n lý v t t c a
doanh nghi p theo nh ng yêu c u c th .
17


Ch

ng II - K toán qu n tr các y u t s n xu t kinh doanh

2.1.2. Tính giá v t t hàng hoá.
a. Nguyên t c tính giá v t t , hàng hoá
V t t , hàng hoá hi n có các doanh nghi p đ c ph n ánh trong s k toán và báo cáo k
toán theo tr giá v n th c t , t c là toàn b s ti n doanh nghi p b ra đ có đ c s v t t , hàng
hoá đó.
Quá trình v n đ ng c a v t t , hàng hoá doanh nghi p chính là quá trình v n đ ng c a
v n kinh doanh. Vì v y, k toán ph i s d ng nhi u tài kho n k toán đ ph n ánh quá trình hình
thành tr giá v n c a v t t , hàng hoá.

S hình thành tr giá v n c a v t t , hàng hoá đ
trong quá trình s n xu t, kinh doanh nh :

c phân bi t

các giai đo n khác nhau

+ Tr giá v n c a v t t hàng hoá t i th i đi m mua hàng là s ti n th c ph i tr cho ng
bán (còn g i là tr giá mua th c t ).

i

doanh nghi p áp d ng ph ng pháp kh u tr thu GTGT thì tr giá mua th c t là s ti n
ghi trên hoá đ n không k thu GTGT tr đi các kho n chi t kh u, gi m giá, hàng tr l i (n u có).
các doanh nghi p áp d ng ph ng pháp tính thu GTGT tr c ti p trên giá tr gia t ng thì
tr giá mua th c t là tr giá thanh toán (g m c thu GTGT) tr đi các kho n gi m giá, chi t kh u
và hàng tr l i.
+ Tr giá v n c a hàng mua nh p kho là tr giá mua th c t c a hàng mua nh p kho c ng
v i các kho n chi phí phát sinh trong quá trình mua hàng nh chi phí v n chuy n, các chi phí v
ki m nh n nh p kho và thu nh p kh u (n u có).
+ Tr giá v n c a hàng xu t kho là tr giá v n th c t c a hàng t i th i đi m nh p kho.
+ Tr giá v n c a hàng tiêu th , bao g m tr giá v n th c t c a hàng xu t kho c ng v i chi
phí b o qu n, phân lo i, chi phí bán hàng và chi phí qu n lý doanh nghi p phân b cho s hàng đã
tiêu th .
b. Các cách tính giá v t t , hàng hoá
b1- Tính giá v t t hàng hoá theo giá v n th c t :
Hàng ngày, k toán ghi chép s bi n đ ng c a v t t , hàng hoá theo giá v n th c t .
Giá v n th c t c a v t t , hàng hoá nh p kho là các kho n chi c n thi t đ c u thành tr giá
c a v t t , hàng hoá đ c đ a vào n i s n sàng cho s d ng hay bán.
ph

Giá v n th c t c a v t t , hàng hoá xu t kho, t n kho, có th s d ng m t trong các
ng pháp sau:
- Ph

ng pháp nh p tr

c, xu t tr

c (FIFO- FIRST IN FIRST OUT)

Theo ph ng pháp này, gi thi t s hàng nào nh p kho tr c thì xu t kho tr c và l y tr
giá mua th c t c a l n nh p đó đ tính tr giá hàng xu t kho. Tr giá hàng t n kho cu i k đ c
tính theo s l ng hàng t n kho và đ n giá c a nh ng lô hàng nh p sau cùng.
- Ph

18

ng pháp đ n giá th c t bình quân:


Ch

ng II - K toán qu n tr các y u t s n xu t kinh doanh

Theo ph ng pháp này, sau m i l n nh p kho, giá v n th c t bình quân c a đ n v v t t
hàng hoá ( n giá th c t bình quân) đ c xác đ nh theo công th c:
Giá v n th c t
n giá
th c t bình

quân

Giá v n th c t
+

hàng t n kho đ u k

=

hàng nh p kho trong k

S l ng hàng
t n kho đ u k

+

S l

Tr giá v n th c t c a hàng xu t kho theo t ng l n xu t đ
Giá v n th c t hàng
xu t kho

=

n giá th c t bình
quân

ng hàng nh p
trong k

c tính:

x

S l ng hàng
xu t kho

n giá th c t bình quân đ c s d ng đ xác đ nh tr giá v n th c t hàng xu t kho cho
đ n khi nh p lô hàng khác c n tính toán l i đ n giá th c t bình quân đ tính giá v n th c t c a
hàng xu t kho ti p theo (
n giá th c t bình quân liên hoàn).
Tuy nhiên, n u doanh nghi p h ch toán hàng t n kho theo ph
vi c tính đ n giá th c t bình quân ph i tính vào cu i k .
n giá
th c t bình
quân

=

Giá v n th c t hàng hi n còn
đ uk

+

Giá v n th c t hàng nh p kho
trong c k

ng hàng hi n còn đ u k

+

S l

S l

Giá v n th c t c a hàng
hi n còn cu i k

Giá v n th c t c a
hàng xu t kho trong
k
- Ph

ng pháp ki m kê đ nh k thì

=

=

S l ng hàng
hi n còn cu i k

Giá v n th c t
c a hàng hi n còn
đ uk

+

ng hàng nh p trong c k

x

S l ng hàng
nh p
trong
c k

n giá th c t
bình quân

-

Giá v n th c t c a
hàng hi n còn cu i
k

ng pháp đích danh:

Theo ph ng pháp này, hàng xu t kho thu c lô hàng nào thì l y đúng đ n giá nh p kho c a
chính lô hàng đó đ tính giá v n th c t c a hàng xu t kho. Giá v n th c t c a hàng hi n còn
trong kho đ c tính b ng s l ng t ng lô hàng hi n còn nhân v i đ n giá nh p kho c a chính lô
hàng đó, r i t ng h p l i.
- Tính theo ph

ng pháp nh p sau, xu t tr

c (LIFO- LAST IN FIRST OUT)

Theo ph ng pháp này, ng i ta gi thi t s hàng nào nh p kho sau thì xu t kho tr c.
Hàng xu t thu c lô hàng nào thì l y đ n giá mua th c t c a lô hàng đó đ tính. Tr giá c a hàng

t n kho cu i k đ c tính theo s l ng hàng t n kho và đ n giá c a nh ng lô hàng nh p c và
đ n giá c a nh ng lô hàng nh p sau khi xu t l n cu i tính đ n th i đi m xác đ nh s t n kho.
b.2. Tính giá v t t , hàng hoá theo giá h ch toán.
kh i l

i v i các doanh nghi p mua v t t hàng hoá th ng xuyên có s bi n đ ng v giá c ,
ng và ch ng lo i v t t hàng hoá nh p, xu t kho nhi u thì có th s d ng giá h ch toán đ
19


Ch

ng II - K toán qu n tr các y u t s n xu t kinh doanh

tính tr giá v n th c t c a hàng xu t kho. Giá h ch toán là lo i giá n đ nh do doanh nghi p t
xây d ng, giá này không có tác d ng giao d ch v i bên ngoài. Vi c nh p, xu t kho hàng ngày
đ c th c hi n theo giá h ch toán. Cu i k k toán ph i tính ra giá th c t đ ghi s k toán t ng
h p.
tính đ c tr giá th c t c a hàng xu t kho, tr c h t ph i tính h s gi a giá th c t và
giá h ch toán c a hàng luân chuy n trong k (H).

H

=

Tr giá th c t c a hàng còn
đ uk

+

Tr giá h ch toán c a hàng còn
đ uk

+

Tr giá th c t c a hàng nh p trong
k
Tr giá h ch toán c a hàng nh p
trong k

H s giá c a v t t hàng hóa có th tính theo t ng lo i hàng, nhóm hàng hay t ng m t
hàng tu theo yêu c u qu n lý c a doanh nghi p.
Sau đó tính tr giá th c t c a hàng xu t trong k và hi n còn cu i k :
Tr giá th c t c a hàng xu t
trong k

=

Tr giá h ch toán c a
hàng xu t trong k

x

H

Tr giá th c t c a hàng hi n
còn cu i k

=

Tr giá h ch toán c a
hàng còn cu i k

x

H

M i ph ng pháp tính giá v n th c t hàng xu t kho và t n kho cho k t qu khác nhau. Vì th
các nhà qu n tr c n l u ý nh h ng c a ph ng pháp tính giá hàng t n kho đ c k toán s d ng.
2.1.3. L p danh đi m v t t , hàng hoá.
V t t , hàng hoá trong doanh nghi p th ng đa d ng v ch ng lo i, qui cách, kích c .
B i v y trên c s phân lo i v t t , hàng hoá doanh nghi p c n l p danh đi m v t t , hàng
hoá, đ c bi t trong đi u ki n s d ng tin h c vào công tác k toán.
L p danh đi m v t t , hàng hoá là qui đ nh cho m i th v t t , hàng hoá m t ký hi u
riêng (mã s ) b ng h th ng các ch s (có th k t h p v i các ch cái) đ thay th tên g i,
qui cách, kích c c a chúng. Danh đi m v t t , hàng hoá ph i đ c s d ng th ng nh t gi a
các b ph n qu n lý liên quan trong doanh nghi p, nh m th ng nh t trong qu n lý đ i v i
t ng th v t t , hàng hoá. M i doanh nghi p có th l p danh đi m v t t , hàng hoá theo cách
riêng, song c n đ m b o yêu c u d ghi nh và h p lý, tránh nh m l n hay trùng l p. Ch ng
h n, trong k toán tài chính đã qui đ nh các tài kho n c p 1 c a lo i 1 nhóm 5 - h th ng tài
kho n k toán doanh nghi p đ ph n ánh nguyên v t li u, công c , d ng c , hàng hoá, thành
ph m... C th là TK 152 nguyên li u, v t li u; TK 153-Công c , d ng c ; TK 155-Thành
ph m; TK 156 -Hàng hoá...
Vì v y, k toán qu n tr có th d a vào ký hi u TK c p 1 và d a vào vi c phân lo i v t
t , hàng hoá theo các c p đ t lo i, nhóm, th , đ l p danh đi m v t t , hàng hoá.
i v i nguyên v t li u (NVL) bao g m các lo i NVL chính, v t li u ph , nhiên li u...
M i lo i NVL l i g m nhi u nhóm, ví d v t li u chính trong doanh nghi p xây l p g m các
nhóm : xi m ng, s t, g ch, ngói...
20

Ch

ng II - K toán qu n tr các y u t s n xu t kinh doanh

M i nhóm v t li u l i g m nhi u th , ví d nhóm xi m ng g m : xi m ng tr ng, xi
m ng P500, xi m ng P400... vì v y có th l p danh đi m NVL c a doanh nghi p nh sau:
TK 152 - Nguyên li u, v t li u (TK c p 1)
TK 1521- Nguyên li u, v t li u chính;
TK 1522- V t li u ph ... (ký hi u cho lo i NVL b ng TK c p 2)
15211, 15212, 15213,... ho c 152101, 152102, 152103,... là ký hi u c a t ng nhóm
trong lo i v t li u chính.
Tu thu c vào s l ng nhóm v t li u trong lo i mà ký hi u c a t ng nhóm v t li u có
th 6 s (152101) hay 5 s (15211). C th , n u 2 ≤ s l ng nhóm v t li u trong m t lo i ≤
9 thì ký hi u nhóm là 5 s , n u 99 ≥ s l ng nhóm v t li u trong m t lo i ≥ 10 thì ký hi u
nhóm v t li u là 6 s .
152111, 152112, 152113,... ho c1521101, 1521102, .... ho c 1521011, 1521012,... là ký
hi u c a th VL 1, 2, 3,... ho c ký hi u c a th VL 01, 02,... thu c nhóm 1 lo i VL chính
(lo i 1).
Nh v y ký hi u c a t ng th VL (danh đi m v t li u ) có th là 6 s , 7 s , hay 8 s ,...
tu thu c vào s l ng th v t li u trong t ng nhóm, s l ng nhóm v t li u trong t ng lo i
NVL.
Doanh nghi p c ng có th k t h p s d ng h th ng ch cái đ đ t ký hi u cho th v t
li u . Ví d 15211A là s danh đi m c a th v t li u A trong nhóm 1, lo i 1.
N u cùng m t th VL đ c b o qu n các kho khác nhau thì có th g n ch cái đ u
c a tên th kho hay s th t kho theo s La mã vào danh đi m v t li u. Ví d : 152111T là
s danh đi m c a th VL 1 trong nhóm1, lo i 1 kho ông Thành ho c 152111 là s danh
đi m c a th VL 1 trong nhóm1, lo i 1 kho th I,...
i v i CC, DC c ng có th đ t mã s cho t ng th t ng t nh NVL. Song, do ch ng
lo i CC, DC trong doanh nghi p th ng không nhi u, nên s ch s trong danh đi m CC, DC

th ng ít h n. Ví d 153112 là s danh đi m c a th DC x ng xúc đ t thu c nhóm 1 (nhóm
d ng c c m tay) trong lo i 1 (lo i CC, DC s n xu t).
i v i hàng hoá c ng đ c chia theo lo i, nhóm, th (m t hàng) và có th đ c b o
qu n các kho khác nhau, vì v y k toán c ng l p danh đi m cho hàng hoá t ng t nh v t
li u và CC, DC. Ví d : 15610111 là s danh đi m c a m t hàng 1 thu c nhóm hàng 01 lo i
hàng đi n t (lo i 1) kho s I.
Vi c l a ch n cách l p danh đi m v t t , hàng hoá không đòi h i s nh t quán gi a các
doanh nghi p, nh ng đòi h i s nh t quán gi a các b ph n liên quan trong n i b doanh
nghi p nh m th ng nh t qu n lý v t t , hàng hoá trong t ng doanh nghi p.
2.1.4. L p k ho ch mua hàng
i v i doanh nghi p s n xu t thì c n l p k ho ch mua nguyên v t li u còn đ i v i
doanh nghi p th ng m i thì c n l p k ho ch mua hàng hoá. vi c l p k ho ch mua hàng sát

21


Ch

ng II - K toán qu n tr các y u t s n xu t kinh doanh

v i tình hình th c t nhu c u s n xu t kinh doanh có ý ngh a r t l n, quan tr ng trong h
th ng d toán s n xu t kinh doanh c a doanh nghi p.
L p k ho ch mua hàng là vi c d tính t ng s l ng m t hàng c n ph i mua vào
trong k đ đáp ng nhu c u s n xu t kinh doanh và d toán giá tr hàng c n mua vào trong
k c a doanh nghi p.
* C n c đ l p k ho ch mua hàng là:
- D toán kh i l ng nguyên v t li u tiêu hao trong k k ho ch (đ i v i đ n v s n
xu t kinh doanh ); d toán kh i l ng hàng hoá tiêu th (đ i v i đ n v th ng m i).
- D toán hàng t n kho cu i k .
-

nh m c đ n giá hàng mua vào trong k k ho ch.

* Ph

ng pháp l p k ho ch mua hàng.

L p k ho ch mua hàng cho t ng m t hàng có nhu c u cho s n xu t kinh doanh trong
k k ho ch c v s l ng và giá tr ti n. T ng h p giá tr ti n hàng mua vào trong k k
ho ch thành d toán hàng mua vào.
L ng
hàng c n mua
vào trong k k
ho ch

L
=

ng hàng c n cho
nhu c u s n xu t
(bán ra) trong k k
ho ch

D toán giá tr hàng mua
vào trong k k ho ch

=

+

L ng hàng
c n cho t n
kho cu i kì
k ho ch

T ng l ng hàng c n mua
vào trong k k ho ch

x

-

L ng hàng t n
kho đ u k k
ho ch

nh m c đ n giá
hàng mua vào

2.1.5. H ch toán chi ti t v t t hàng hoá
đ m b o cung c p thông tin nhanh và thông tin đ nh k v tình hình nh p, xu t, t n
kho v t t , hàng hoá c ch tiêu hi n v t và ch tiêu thành ti n theo t ng th (m t hàng), t ng
nhóm, t ng lo i t ng n i b o qu n, s d ng v t t , hàng hoá h ch toán chi ti t v t t , hàng
hoá ph i đ m b o các yêu c u sau:
1. T ch c h ch toán chi ti t v t t , hàng hoá
doanh nghi p.

t ng kho và

b ph n k toán c a

2. Theo dõi hàng ngày tình hình nh p, xu t, t n kho c a t ng lo i, nhóm, th (m t
hàng) c a v t t , hàng hoá c ch tiêu hi n v t và ch tiêu giá tr .
3.
m b o kh p đúng v n i dung các ch tiêu t ng ng gi a s li u k toán chi ti t
v i s li u h ch toán chi ti t kho; gi a s li u k toán chi ti t v i s li u k toán t ng h p
v t t , hàng hoá.
4. Cung c p k p th i các thông tin c n thi t hàng ngày, tu n k theo yêu c u qu n tr v t
t , hàng hoá.

22


Ch

ng II - K toán qu n tr các y u t s n xu t kinh doanh

Trách nhi m qu n lý v t t , hàng hoá trong doanh nghi p liên quan đ n nhi u b ph n,
nh ng vi c qu n lý tr c ti p nh p, xu t, t n kho v t t , hàng hoá do th kho và b ph n k
toán hàng t n kho đ m nh n. Vì v y gi a th kho và k toán ph i có s liên h , ph i h p
trong vi c s d ng các ch ng t nh p, xu t kho đ h ch toán chi ti t v t t , hàng hoá.
H ch toán chi ti t v t t , hàng hoá c b n v n s d ng các ch ng t v hàng t n kho
trong h th ng ch ng t k toán do B Tài chính ban hành. Tuy v y, đ đ m b o ph n ánh các
n i dung chi ti t làm c s cho ghi s chi ti t hàng t n kho, k toán qu n tr s d ng các
ch ng t h ng d n m t cách linh ho t.
Doanh nghi p có th h ch toán chi ti t v t t , hàng hoá theo m t trong các ph
a. Ph

ng pháp sau:

ng pháp ghi th song song

* N i dung:
+ kho: Th kho s d ng th kho đ ghi chép hàng ngày tình hình nh p, xu t, t n kho
c a t ng danh đi m v t t , hàng hoá, t ng kho theo ch tiêu s l ng. Th kho do k toán
l p r i ghi vào s đ ng ký th kho tr c khi giao cho th kho ghi chép. Th kho đ c b o
qu n trong hòm th hay t nhi u ng n, trong đó các th kho đ c s p x p theo lo i, nhóm, th
(m t hàng) c a v t t , hàng hoá đ m b o d tìm ki m khi s d ng. Hàng ngày khi có nghi p
v nh p, xu t v t t , hàng hoá th c t phát sinh, th kho th c hi n vi c thu phát v t t , hàng
hoá và ghi s l ng th c t nh p, xu t vào ch ng t nh p, xu t. C n c vào các ch ng t
nh p, xu t kho th kho ghi s l ng nh p, xu t v t t , hàng hoá vào th kho c a th v t t ,
hàng hoá có liên quan. M i ch ng t đ c ghi m t dòng trên th kho, cu i ngày th kho tính
ra s l ng hàng t n kho đ ghi vào c t "t n" c a th kho. Sau khi đ c s d ng đ ghi th
kho, các ch ng t nh p, xu t kho đ c s p x p l i m t cách h p lý đ giao cho k toán.
+ phòng k toán : Hàng ngày hay đ nh k 3-5 ngày, nhân viên k toán xu ng kho
ki m tra vi c ghi chép c a th kho, sau đó ký xác nh n vào th kho và nh n ch ng t nh p,
xu t kho v phòng k toán. T i phòng k toán, nhân viên k toán hàng t n kho th c hi n vi c
ki m tra ch ng t và hoàn ch nh ch ng t r i c n c vào các ch ng t nh p, xu t kho đ ghi
vào th (s ) chi ti t v t t , hàng hoá, m i ch ng t đ c ghi vào m t dòng. Th (s ) chi ti t
đ c m cho t ng danh đi m v t t , hàng hoá t ng t th kho đ ghi chép hàng ngày tình
hình nh p, xu t, t n kho theo ch tiêu s l ng và ch tiêu thành ti n. S li u trên th (s ) chi
ti t đ c s d ng đ l p báo cáo nhanh v v t t , hàng hoá theo yêu c u qu n tr v t t , hàng
hoá.
Cu i tháng hay t i các th i đi m nào đó trong tháng có th đ i chi u s li u trên th (s )
chi ti t v i s li u trên th kho t ng ng, nh m đ m b o tính chính xác c a s li u tr c khi
l p báo cáo nhanh (tu n k ) v t t , hàng hoá. C ng vào cu i tháng, k toán c ng s li u trên
các th (s ) chi ti t, sau đó c n c vào s li u dòng c ng th (s ) chi ti t đ ghi vào b ng kê
nh p, xu t, t n kho theo th , nhóm, lo i v t t , hàng hoá. B ng kê này có th đ c s d ng
nh m t báo cáo v t t , hàng hoá cu i tháng.
b ng kê nh p, xu t, t n kho c a hàng hoá thì k toán ghi danh đi m hàng hoá và tên

hàng hoá vào c t "danh đi m" và c t "tên hàng".
Tr ng h p doanh nghi p s d ng giá h ch toán chi ti t hàng t n kho thì thêm c t "đ n
giá h ch toán" vào sau c t "đ n v tính" c a bàng này.
23