thực trạng hoạt động tín dụng xác định lãi suất cho vay

Trang 1

MỤC LỤC
PHẦN MỞ ĐẦU........................................................................................................1
CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ LÃI SUẤT CHO VAY...............................7
1.1. Khái niệm lãi suất: .........................................................................................7
1.2. Các nhân tố ảnh hưởng đến lãi suất cho vay:..............................................9
1.3. Vai trò của lãi suất trong nền kinh tế thị trường:.....................................10
1.4. Quản trị lãi suất trong hoạt động kinh doanh của NHTM:.....................11
1.4.1. Rủi ro lãi suất: .........................................................................................11
1.4.2. Mục tiêu quản trị lãi suất: .......................................................................12
1.4.3. Các phương thức quản lý lãi suất cho vay: .............................................13
1.4.4. Kỹ thuật phòng chống rủi ro lãi suất:......................................................16
1.5. Những phương pháp xác định lãi suất cho vay của NHTM: ...................16
1.5.1. Lãi suất cho vay dựa trên tổng hợp chi phí:............................................16
1.5.2. Lãi suất cho vay theo lãi suất cơ sở: .......................................................17
1.5.3. Lãi suất cho vay theo chi phí-lợi ích:......................................................19
1.6. Vấn đề tự do hóa lãi suất ở một số quốc gia Châu Á:...............................21

Trang 2

2.3.1. Theo tính chất rủi ro của khoản vay:.......................................................29
2.3.2. Dựa vào thời gian cho vay. .....................................................................30
2.3.3. Phân loại theo phương thức cho vay:......................................................31
2.4. Hoạt động tín dụng của NHTM Việt Nam: ...............................................32
2.4.1 Thực trạng tín dụng:.................................................................................32
2.4.2. NHTM và hội nhập quốc tế: ...................................................................34
2.5. Vấn đề xác định lãi suất cho vay tại các NHTM Việt Nam: ....................36
2.5.1. Giai đoạn từ năm 1988 đến tháng 6/1992:..............................................36
2.5.2. Giai đoạn từ tháng 6/1992 đến tháng 7/2000:.........................................37
2.5.3. Giai đoạn từ tháng 7/2000 đến tháng 5/2002..........................................38

2.5.4. Giai đoạn từ tháng 5/2002 đến nay. ........................................................40
2.6. Những kết quả đạt được và những tồn tại, thách thức trong vấn đề xác
định lãi suất cho vay tại các NHTM Việt Nam: ...............................................41
2.6.1. Kết quả đạt được: ....................................................................................41
2.6.2. Những tồn tại, thách thức:.......................................................................41
2.6.3. Nguyên nhân tồn tại: ...............................................................................42
CHƯƠNG 3: XÂY DỰNG PHƯƠNG PHÁP XÁC ĐỊNH LÃI SUẤT CHO

CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG HOẠT ĐỘNG TÍN DỤNG VÀ XÁC ĐỊNH LÃI

VAY QUA ĐÁNH GIÁ TÍN DỤNG DOANH NGHIỆP PHÙ HỢP VỚI NHTM

SUẤT CHO VAY TẠI CÁC NHTM VIỆT NAM................................................24

VIỆT NAM ..............................................................................................................44

2.1. Khái niệm về NHTM: ..................................................................................24

3.1. Mục tiêu và quan điểm xây dựng phương pháp xác định lãi suất cho vay

2.2. Quá trình hình thành, phát triển hệ thống Ngân hàng Việt Nam:..........25

qua đánh giá tín dụng DN: .................................................................................44

2.2.1. Giai đoạn đầu của quá trình hình thành: .................................................25

3.2. Khái niệm khách hàng DN:.........................................................................45

2.2.2. Các đợt cải tổ hệ thống ngân hàng:.........................................................26

3.3. Phân loại khách hàng DN:...........................................................................46

2.3. Phân loại các khoản cho vay của NHTM:..................................................29

3.3.1. Theo loại hình DN:..................................................................................46


Trang 3

Trang 4

3.3.2. Theo quy mô hoạt động: .........................................................................46

PHẦN MỞ ĐẦU

3.3.3. Theo lĩnh vực hoạt động: ........................................................................47

" *** #

3.4. Xây dựng các chỉ tiêu đánh giá:..................................................................48

1/ Tính cấp thiết của đề tài:

3.4.1. Chỉ tiêu đánh giá DN: .............................................................................48

Trong nền kinh tế kế hoạch hóa trước đây vai trò của lãi suất ngân hàng rất mờ

3.4.2. Các chỉ tiêu đánh giá rủi ro khoản vay: ..................................................55

nhạt, lãi suất thường được đưa ra bởi các quyết định mang tính chất chủ quan. Sau

3.5. Các thang điểm đánh giá:............................................................................61
3.6. Xây dựng phương pháp xếp hạng DN, xếp loại loại khoản vay và xác
định lãi suất cho vay: ..........................................................................................64
3.6.1. Xếp hạng DN theo chỉ tiêu đánh giá DN: ...............................................64

khi chuyển từ cơ chế kinh tế kế hoạch hóa sang nền kinh tế thị trường, NHNN đã
từng bước sử dụng và điều hành công cụ lãi suất ngày một phù hợp, chuyển từ kiểm
soát lãi suất trực tiếp sang cơ chế lãi suất thỏa thuận.
Cơ chế tự do hóa lãi suất làm cho lãi suất thực sự là giá cả tiền tệ hình thành chủ
yếu thông qua quan hệ cung cầu vốn trên thị trường. Lãi suất là yếu tố quan trọng,

3.6.2. Xếp loại khoản vay theo chỉ tiêu đánh giá rủi ro khoản vay: .................65

tác động từ yếu tố "đầu vào" đến yếu tố "đầu ra" trong hoạt động của NHTM, là

3.6.3. Công thức xác định lãi suất cho vay: ......................................................66

công cụ quan trọng để nâng cao tính cạnh tranh theo đặc điểm riêng có của từng

3.6.4. Xác định lãi suất cho vay đối với DN theo mô hình phân tích rủi ro tín
dụng:..................................................................................................................67
3.6.5. Các chính sách lãi suất cho vay của NHTM: ..........................................69
PHẦN KẾT LUẬN..................................................................................................72

NHTM. Việc tự do hóa lãi suất giúp NHTM nâng cao tính chủ động trong việc định
giá sản phẩm của mình, qua đó nâng cao hiệu quả hoạt động cũng đồng thời đòi hỏi
NHTM phải nâng cao trình độ quản lý vì tính phức tạp và biến động thường xuyên
của lãi suất.
Thực tế hiện nay, việc quản lý lãi suất tại NHTM còn bất cập do nhiều NHTM

còn thiếu quan tâm đến việc xây dựng một quy trình quản trị lãi suất thích hợp,
trong đó đặc biệt là việc xác định lãi suất cho vay phù hợp với từng nhóm khách
hàng thông qua đánh giá tín dụng. Nguyên nhân là do môi trường pháp lý về lĩnh
vực tín dụng ngân hàng đang trong quá trình hoàn thiện cộng với tính chất phức tạp
và nhạy cảm của lãi suất.
Với những lý do và thực tế như trên, việc nghiên cứu để đưa ra phương pháp xác
định lãi suất cho vay tại các NHTM một cách phù hợp và khoa học là vô cùng cấp
thiết. Do đó, tác giả chọn đề tài “Phương pháp xác định lãi suất cho vay qua
đánh giá tín dụng doanh nghiệp tại Ngân hàng thương mại Việt Nam” làm đề
tài nghiên cứu cho luận văn tốt nghiệp của mình.
2. Mục đích, ý nghĩa của việc nghiên cứu:


Trang 5

2.1. Mục đích:
Trên cơ sở lý luận về lãi suất, phương pháp xác định lãi suất cho vay và thực tiễn
hoạt động tại các NHTM để đưa ra mô hình xác định lãi suất cho vay phù hợp đối
với từng nhóm khách hàng tương ứng với từng khoản vay cụ thể. Qua đó, NHTM

Trang 6

định lãi suất vay phù hợp và mang tính ứng dụng thực tiễn cao trong hoạt động của
các NHTM Việt Nam.
5. Kết cấu của luận văn:
Với mục tiêu và phương pháp luận trình bày ở trên, luận văn gồm 68 trang (chưa

có thể tối đa hóa thu nhập, giảm thiểu rủi ro lãi suất và phục vụ một cách linh hoạt,

tính phần phụ lục), có 3 phần: mở đầu, nội dung và kết luận, trong đó phần nội dung

đáp ứng tốt nhất nhu cầu khách hàng.

được chia làm 03 chương lớn:

2.2. Ý nghĩa:
– Đối với Nhà nước: Kết quả nghiên cứu của đề tài là một tư liệu để Nhà nước
hoàn thiện hơn các chính sách, các quy định pháp luật về hoạt động tín dụng,
về lãi suất cho vay của các NHTM.
– Đối với các NHTM: Giúp các NHTM Việt Nam nhìn lại những mặt còn tồn
tại trong việc xác định lãi suất cho vay của mình. Việc nghiên cứu một cách
có hệ thống sẽ giúp các bộ phận liên quan trong NHTM hiểu rõ về bản chất,
các nhân tố cấu thành lãi suất cho vay cũng như phương pháp xác định lãi
suất cho vay một cách hợp lý, khoa học để vận dụng trong thực tiễn.
– Đối với các nghiên cứu tiếp theo: Kết quả của đề tài góp phần tạo thêm cơ sở
lý luận cho việc nghiên cứu về quản trị lãi suất trong hoạt động kinh doanh
NHTM.
3. Phạm vi nghiên cứu:
Lấy chính sách lãi suất cho vay của hệ thống NHTM, các cơ sở lý luận về lãi suất
làm tiền đề và các khoản cho vay của NHTM đối với doanh nghiệp làm phạm vi
nghiên cứu.
4. Phương pháp luận nghiên cứu:
Dựa trên phương pháp duy vật biện chứng và các lý thuyết về lãi suất làm
phương pháp nghiên cứu. Trên cơ sở lý luận và thực tiễn áp dụng tại các NHTM,
thông qua phân tích đánh giá doanh nghiệp và khoản vay để đưa ra mô hình xác

A. Phần mở đầu – giới thiệu ý nghĩa, mục đích, phạm vi cũng như phương
pháp nghiên cứu và cấu trúc đề tài.
B. Phần nội dung – bao gồm 3 chương:
Chương 1: Cơ sở lý luận về lãi suất cho vay.

Chương 2: Thực trạng hoạt động tín dụng và xác định lãi suất cho vay tại
các NHTM Việt Nam.
Chương 3: Xây dựng phương pháp xác định lãi suất cho vay qua đánh giá
tín dụng doanh nghiệp phù hợp với NHTM Việt Nam.
C. Phần kết luận – một số vấn đề rút ra sau quá trình nghiên cứu và điểm mới
của đề tài.


Trang 7

CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ LÃI SUẤT CHO
VAY
1.1. Khái niệm lãi suất:

Trang 8

nào đó và độ lớn này được biểu hiện thông qua tỷ lệ % mà người ta quen gọi là lãi
suất. Lãi suất được hình thành từ tỷ suất lợi nhuận của nhà sản xuất và trong mối
quan hệ tỷ lệ với sự phân chia tổng số lợi nhuận giữa người vay và người cho vay.
Vì vậy lãi suất có thể mở rộng đến một giới hạn tối đa gần bằng với tỷ suất lợi

Lợi tức tín dụng chính là khoản tiền phải trả cho việc vay mượn sử dụng vốn

nhuận bình quân của nhà sản xuất hoặc đến một giới hạn tối thiểu mà nhà tư bản

trong một thời gian nhất định. Xét về bản chất, lợi tức tín dụng là giá trị quyền sử

cho vay có thể chấp nhận. Nguồn gốc của lãi suất là giá trị thặng dư, lãi suất là giá

dụng vốn trong một thời gian nhất định mà người đi vay phải trả cho người cho vay.

trị của quyền sử dụng vốn.

Tỷ lệ phần trăm giữa lợi tức tín dụng với toàn bộ vốn gốc đã vay mượn hay khoản
tín dụng trong một thời gian nhất định chính là lãi suất.

Theo các nhà kinh tế học hiện đại trên quan điểm kinh tế ứng dụng thì lãi suất là
giá mua và giá bán quyền sử dụng vốn, như lãi suất tiền gởi tiết kiệm chính là phần

Lãi suất là một phạm trù kinh tế mang tính chất tổng hợp và đa dạng. Lãi suất

thưởng cho sự tiết chế tiêu dùng trong hiện tại để có một sự tiêu dùng lớn hơn trong

chịu ảnh hưởng của nhiều nhân tố, bên cạnh đó lãi suất tác động đến sự phát triển

tương lai. Quan niệm này xuất phát từ đặc trưng cơ bản của tín dụng là tính hoàn

của nền kinh tế nên nó mang tính chất tổng hợp. Mặt khác, lãi suất mang tính đa

trả, dù người đi vay trong hoạt động có tạo được giá trị thặng dư hay không thì việc

dạng do xuất phát từ sự đa dạng của các loại tín dụng khác nhau trong nền kinh tế

trả nợ gốc và lãi vay là trách nhiệm của người đi vay. Khái niệm này có ý nghĩa về

thị trường như: lãi suất chiết khấu, tái chiết khấu; lãi suất cầm cố giấy tờ có giá; lãi

mặt kinh tế hết sức quan trọng, nó bổ sung về mặt lý luận cho khái niệm về lãi suất

suất trái khoán công ty; lãi suất trái phiếu kho bạc; lãi suất huy động tiết kiệm; lãi

của Mác trong điều kiện hiện nay.

suất cho vay ...với những cách thức đo lường khác nhau. Lãi suất là một phạm trù
giá cả, sự biến động của lãi suất chịu ảnh hưởng của quy luật cung cầu.

Theo quan điểm của P.Samuelson và David Begg

2

thì "Lãi suất là giá cả của

việc sử dụng một số tiền vay trong một thời gian nhất định".

Lãi suất hội tụ nhiều mối quan hệ, các mâu thuẫn liên quan trực tiếp đến lợi ích

Theo quan điểm của nhà kinh tế học David S.Kidwell 3 thì "Lãi suất là giá cả của

vật chất trong xã hội. Nhà kinh tế học người Pháp A Poial khẳng định "Lãi suất là

sự thuê tiền, là giá cả của sự vay tiền cho quyền sử dụng sức mua và thường được

công cụ tích cực trong phát triển kinh tế và đồng thời cũng là một công cụ kìm hãm

biểu hiện bằng một tỷ lệ % của số tiền vay".

của chính sự phát triển ấy, tùy thuộc vào sự khôn ngoan hay khờ dại trong việc sử
dụng chúng" 1.
Khi bàn về bản chất của lãi suất, người ta thường đề cập đến quan niệm của Mác:

Tuy nhiên, quan niệm coi lãi suất chính là một phần thưởng dành cho những ai
biết tiết chế tiêu dùng trong hiện tại để kỳ vọng có được một sự tiêu dùng lớn hơn
trong tương lai không hẳn chính xác hoàn toàn. Không phải tất cả hành vi tiết chế

Thông qua hình thức biểu hiện, lãi suất là giá cả của vốn cho vay như một loại hàng

tiêu dùng hiện tại đều có thể có được tiêu dùng lớn hơn trong tương lai. Bởi vì

hóa, giá cả của hàng hóa biểu hiện bằng tiền của giá trị hàng hóa còn giá cả của vốn

khoảng thời gian giữa tiết kiệm ở hiện tại và tiêu dùng trong tương lai bị chi phối

cho vay biểu hiện trực tiếp bằng lãi suất. Như vậy, lợi tức tín dụng là một phần của

bởi nhiều yếu tố khác nhau, có thể làm biến dạng hoặc triệt tiêu hoàn toàn khoản

giá trị thặng dư mà nhà tư bản sản xuất phân chia cho nhà tư bản tài chính dưới hình

chênh lệch dương này ví dụ như lạm phát làm giảm sức mua của tiền tệ, rủi ro về

thức giá cả vốn cho vay nhằm chuyển dịch vốn tiền tệ sang hàng hóa trong thời gian

khả năng hoàn trả...

cho vay. Như là một hình thái đặc biệt của lợi nhuận, lợi tức tín dụng có một độ lớn
2

1

Ngân hàng thương mại-GS.TS. Lê Văn Tư

3

Kinh tế học 1992-Nhà xuất bản giáo dục Hà nội
Financial Institutions Market and money, the Dryden Press 1997


Trang 9

Trang 10

Trong quan hệ vay vốn: lãi suất đối với người cho vay là mức lãi suất mà người
cho vay đồng ý để giao quyền sử dụng vốn cho người vay; lãi suất đối với người đi

Mặc dù chịu tác động của nhiều yếu tố, nhưng trên quan điểm NHTM thì 4 yếu
tố được xem là quan trọng nhất không thể thiếu khi xác định lãi suất cho vay là:

vay là mức lãi suất mà người đi vay sẵn lòng trả cho người cho vay để được quyền

– Bao gồm tất cả các chi phí huy động vốn.

sử dụng vốn trong một khoảng thời gian nhất định hay còn gọi là chi phí sử dụng

– Bù đắp các chi phí quản lý và thực hiện khoản vay.

vốn. Có 2 cách diễn giải như sau:
– Lợi tức hay số tiền phải trả (interest) là chi phí biểu hiện bằng số tuyệt đối. Ví
dụ như số tiền cho vay là là 500 triệu đồng, thời hạn cho vay là 1 năm và số
tiền lãi phải trả là 60 triệu đồng.
– Lãi suất (interest rate) là chi phí phải trả thể hiện theo tỷ lệ phần trăm (%),

đây là quan hệ giữa tiền lãi phải trả, số tiền cho vay và thời hạn cho vay. Ví
dụ trên cho thấy lãi suất cho vay là 0,12 hay 12%/năm, lãi suất là tỷ lệ giữa
tổng số tiền lãi thu được so với tổng số vốn đã cho vay trong một thời gian
nhất định.
Lãi suất được thể hiện trên thị trường là lãi suất danh nghĩa, trong khi đó lãi suất
thực là lãi suất được điều chỉnh lại đúng theo những thay đổi dự tính về giá. Theo
Fisher thì: lãi suất danh nghĩa = lãi suất thực + tỷ lệ lạm phát. Như vậy, lãi suất
thực = lãi suất danh nghĩa - tỷ lệ lạm phát. Việc phân biệt lãi suất thực và lãi suất
danh nghĩa có ý nghĩa quan trọng vì lãi suất thực phản ảnh chi phí thực của việc vay
tiền. CSLS thực chứ không phải lãi suất danh nghĩa ảnh hưởng đến đầu tư, tái phân
phối thu nhập giữa người vay, người cho vay và sự lưu thông của dòng vốn.
1.2. Các nhân tố ảnh hưởng đến lãi suất cho vay:
Lãi suất đối với một khoản cho vay nào đó được xác định trên cơ sở thị trường
thông qua quá trình tác động qua lại giữa cung và cầu tiền vay. Do đó, trong nền

– Trang trải được các rủi ro trong hoạt động cho vay.
– Mang lại phần lợi nhuận hợp lý cho NHTM.
Bên cạnh đó, lãi suất cho vay còn bị ảnh hưởng bởi các nhân tố khác như: sự
cạnh tranh của các ngân hàng khác hoặc các TCTD phi ngân hàng; mối quan hệ, uy
tín giữa ngân hàng và người đi vay; mục đích sử dụng tiền vay (vay công thương
nghiệp, vay đầu tư kinh doanh bất động sản, vay sản xuất nông nghiệp, vay tiêu
dùng…); kỳ hạn cho vay (kỳ hạn càng dài thì lãi suất càng cao do rủi ro trong việc
hoàn trả nợ vay gia tăng); tình hình diễn biến của nền kinh tế (tăng trưởng GDP,
lạm phát, thất nghiệp…)…
Thực tế ở các nước cho thấy lãi suất cho vay thường chịu sự chi phối của TTTT
ngắn hạn và của các NHTM lớn. Bên cạnh đó, lãi suất thị trường còn chịu sự can
thiệp của NHTW, tùy theo chính sách tiền tệ là thắt chặt hay mở rộng. Khi thực
hiện chính sách thắt chặt tiền tệ, NHTW sẽ có biện pháp điều tiết để gián tiếp tăng
lãi suất thị trường nhằm hạn chế tín dụng, tăng lượng tiền gởi tiết kiệm; và ngược
lại khi muốn mở rộng tiền tệ NHTW sẽ điều tiết để gián tiếp giảm lãi suất thị trường

nhằm thu hút người vay, giảm lượng tiền gởi tiết kiệm.
1.3. Vai trò của lãi suất trong nền kinh tế thị trường:
Lãi suất ảnh hưởng đến hoạt động sản xuất kinh doanh của DN: Lãi suất hợp lý

kinh tế thị trường, lãi suất hay giá cả của khoản vay được xác định tại mức giao

và mang tính chất ổn định giúp DN tính toán được lợi nhuận dự kiến thu về từ các

nhau của đường cung vốn vay và đường cầu vốn vay.

phương án sản xuất kinh doanh, dự án đầu tư vì vậy nắm bắt và triển khai kịp thời
các cơ hội kinh doanh. Đồng thời với một lãi suất hợp lý, các DN sẽ có lợi nhuận

Lãi suất

Đồ thị 1.1: Lãi suất theo cung-cầu vốn
Đường cung vốn

sau khi trừ đi chi phí trả lãi tiền vay, kích thích các DN mở rộng đầu tư, thực hiện
tái sản xuất, đẩy mạnh hoạt động kinh doanh. Trái lại, lãi suất bất hợp lý sẽ ảnh

Điểm cân

hưởng tiêu cực đến hoạt động sản xuất kinh doanh của DN: lãi suất quá thấp làm
Đường cầu vốn

0

Lượng vốn

cho DN đẩy mạnh vay vốn quá mức, dẫn đến một số trường hợp không đảm bảo


Trang 11

khả năng trả nợ vay; lãi suất quá cao dẫn đến DN dè dặt, không dám vay vốn, mất
cơ hội kinh doanh và NHTM bị ứ đọng nguồn vốn.
Lãi suất là phương tiện trung gian trong điều hành kinh tế vĩ mô: sự thay đổi của
lãi suất tác động đến cân đối cung cầu hàng hóa.
Điều 16-Luật Ngân hàng nhà nước: “Để thực hiện chính sách tiền tệ quốc gia
NHNN sử dụng các công cụ tái cấp vốn, lãi suất, tỷ giá hối đoái, dự trữ bắt buộc,
nghiệp vụ thị trường mở và các công cụ khác do Thống đốc quyết định”. Như vậy
lãi suất cũng là một trong những công cụ để điều hành chính sách tiền tệ quốc gia.
Lãi suất là công cụ tác động mạnh mẽ đến lạm phát-thất nghiệp: Để kéo giảm

Trang 12

Để bảo vệ thu nhập trước rủi ro lãi suất, ngân hàng cần ổn định được tỷ lệ thu
nhập từ lãi/tổng tài sản sinh lời (hay còn gọi là tỷ lệ thu nhập lãi cận biên NIM-net
interest margin).
Thu từ lãi trên các khoản
Chi phí trả lãi tiền
_
gởi và tiền vay
cho vay và đầu tư
NIM =
Tổng tài sản sinh lời

Thu nhập từ lãi
=

Tổng tài sản sinh lời

Khi lãi suất thi trường thay đổi sẽ làm cho hệ số chênh lệch tăng hoặc giảm vì
các lý do như sự khác nhau về hình thức lãi suất (cố định, thả nổi) giữa Tài sản và
Nợ, sự khác biệt về thời hạn giữa Tài sản sinh lời và Nợ. Dù có theo đuổi chiến lược

mức lạm phát trong trường hợp nền kinh tế đang lạm phát cao, NHNN có thể can

quản lý nào, các NHTM cũng khó có thể loại bỏ hoàn toàn một trong những rủi ro

thiệp gián tiếp vào các NHTM (quy định tỷ lệ dự trữ bắt buộc, tái cấp vốn) thông

tiềm tàng và nguy hiểm nhất đó là rủi ro lãi suất. Khi lãi suất thị trường thay đổi,

qua đó NHTM nâng lãi suất tiền gởi để thu hút vốn vào NHTM làm tiền trong lưu

NHTM nhận thấy rằng những nguồn thu chính từ danh mục cho vay cũng như chi

thông giảm → nhu cầu tiêu dùng giảm → giá cả hàng hóa giảm. Trái lại, việc giảm

phí đối với các loại tiền gởi đều bị tác động, NHTM phải đương đầu với ít nhất 2

lãi suất sẽ đẩy mạnh tiêu dùng → kích thích sản xuất, tạo ra nhiều công ăn việc làm

loại rủi ro lãi suất là:

mới → giảm thiểu thất nghiệp.

– Rủi ro về giá: phát sinh khi lãi suất thị trường tăng làm giảm giá trị hầu hết

Lãi suất là công cụ để đo lường sức khỏe của nền kinh tế: Căn cứ các biến động
của lãi suất để dự báo các yếu tố khác như tính sinh lời của cơ hội đầu tư, lạm phát

các khoản cho vay với lãi suất cố định.
– Rủi ro tái đầu tư: xuất hiện khi lãi suất thị trường giảm khiến NHTM phải

dự tính, thiếu hụt ngân sách...

chấp nhận đầu tư các nguồn vốn của mình đã huy động trước đó vào những

1.4. Quản trị lãi suất trong hoạt động kinh doanh của NHTM:

Tài sản mức sinh lợi thấp hơn.
1.4.2. Mục tiêu quản trị lãi suất:

1.4.1. Rủi ro lãi suất:
4

Bàn về rủi ro lãi suất, Timothi W.Koch cho rằng "rủi ro lãi suất là sự thay đổi

Quản trị là sự tác động liên tục, có tổ chức, có định hướng của chủ thể quản trị

tiềm tàng về thu nhập lãi ròng và giá trị thị trường của vốn ngân hàng xuất phát từ

đến đối tượng chịu sự quản trị nhằm phát huy, sử dụng tốt nhất mọi tiềm năng và cơ

sự thay đổi của mức lãi suất". Trong khi đó theo Thomas P.Fitch 5 "rủi ro lãi suất là

hội để đạt mục tiêu đề ra.

rủi ro khi thay đổi lãi suất thị trường sẽ dẫn đến tài sản sinh lời giảm giá trị".
Tuy có nhiều khái niệm, nhưng nhìn chung có thể phát biểu rủi ro lãi suất là hệ

Quản trị ngân hàng là hệ thống hoạt động thống nhất phối hợp và liên kết các quá
trình lao động của các thành viên trong ngân hàng nhằm đạt được các mục tiêu kinh

số chênh lệch lãi giảm khi lãi suất thị trường thay đổi.

doanh trong mỗi thời kỳ với phương châm tối ưu hóa chi phí được sử dụng và gia

4

do đó để đạt hiệu quả kinh doanh cao nhất, đạt lợi nhuận tối ưu trong môi trường

tăng lợi nhuận. NHTM cũng giống như các DN khác trong nền kinh tế thị trường,
5

Bank Management 1995- University of South Crolina
Dictionary of Banking Terms 1997-Barron’s Edutional Series Inc


Trang 13

Trang 14

cạnh tranh thì công tác quản trị là vô cùng cần thiết và quan trọng. Tuy nhiên,

của thế kỷ trước trở về trước. Lãi suất cho vay cố định hiện nay thường chỉ áp dụng

không giống như DN sản xuất kinh doanh, hàng hóa của NHTM không phải là hàng

đối với các khoản vay ngắn hạn.

hóa thông thường mà là hàng hóa đặc biệt (tiền tệ, kim loại quý, các loại giấy tờ có
giá do TCTD hay Chính phủ phát hành...), loại hàng hóa này có thể chuyển sang
hàng hóa khác một cách dễ dàng. Khách hàng cùng lúc vừa có thể là nhà cung cấp
sản phẩm đầu vào và là người sử dụng sản phẩm đầu ra của ngân hàng.
Ngày nay, NHTM là một loại hình tổ chức rất phức tạp, cung cấp nhiều dịch vụ
tiền tệ đa dạng. Quản trị ngân hàng bao gồm nhiều nhiều lĩnh vực khác nhau như:
quản trị Tài sản-Nợ, quản trị thanh khoản, quản trị tỷ giá, quản trị danh mục đầu tư,
quản trị lãi suất...
Quản trị lãi suất là một bộ phận của quản trị Tài sản-Nợ tại NHTM, nó quan
trọng và không thể thiếu trong hoạt động quản trị NHTM. Mục tiêu của quản trị lãi
suất là:
– Tạo lập và thực hiện chiến lược nhằm tối đa hóa hoặc đảm bảo chênh lệch

– Ưu điểm: Ước tính được khá chính xác thu nhập từ mỗi khoản vay. Chủ động
tính được lãi suất cần đưa ra để huy động tiền gởi và các loại Nợ khác.
– Nhược điểm: Ngân hàng tự hạn chế mình về khả năng cho vay và đầu tư.
Việc cố định lãi suất cho vay dẫn đến đòi hỏi ngân hàng cũng phải cố định
luôn lãi suất huy động nhằm tránh rủi ro lãi suất. Tuy nhiên, trong thị trường
đòi hỏi tính cạnh tranh cao thì việc cố định lãi suất huy động là khó thực hiện
được do ngân hàng luôn phải điều chỉnh mức lãi suất huy động phù hợp với
diễn biến thực tế trên thị trường.
1.4.3.2. Cho vay với lãi suất có điều chỉnh:
Để giảm thiểu rủi ro khi lãi suất trên thị trường thay đổi mà đặc biệt là các khoản
vay trung-dài hạn, các NHTM thường quy định lãi suất thành 2 phần: phần chi phí
huy động vốn (thường tính bằng lãi suất huy động tiết kiệm kỳ hạn 12 hoặc 24

dương giữa lãi suất đầu ra và lãi suất đầu vào. Tạo sự an toàn, giảm thiểu mức

tháng của NHTM-được điều chỉnh định kỳ để phù hợp lãi suất thị trường) + phần

độ ảnh hưởng xấu lên thu nhập của NHTM.

biên độ (không thay đổi trong suốt thời gian vay).

– Đảm bảo khả năng cạnh tranh với các NHTM khác để đạt mục tiêu kinh
doanh.
Để đạt mục tiêu này, NHTM cần tập trung vào những bộ phận nhạy cảm nhất với

1.4.3.3. Sự linh hoạt trong lãi suất cho vay:
Khi áp đặt mức lãi suất cho vay, NHTM quản lý Tài sản theo hướng lãi suất để
có lợi nhuận nên phải đi tìm khách hàng chấp nhận lãi suất cho vay mà NHTM đưa

lãi suất trong danh mục Tài sản-Nợ. Đó là các tài sản sinh lợi như các khoản cho

ra chứ người vay không thể thương lượng về lãi suất. Khi đó, NHTM quan tâm đến

vay và đầu tư hay các khoản nhận tiền gởi, khoản vay trên TTTT.

lợi nhuận trong ngắn hạn mà chưa có sự uyển chuyển đối với từng khách hàng.

1.4.3. Các phương thức quản lý lãi suất cho vay:
1.4.3.1. Cho vay với lãi suất cố định:

Trái lại, khi NHTM linh hoạt trong xác định lãi suất vay theo thị trường và theo
kết quả thương lượng với từng khách hàng, NHTM có thể quản lý Tài sản và lợi

Cho vay với lãi suất cố định là cách làm cổ điển (có từ trước thời đại Hy Lạp):

nhuận theo hướng phù hợp và thỏa mãn giữa người mua và người bán. Với lãi suất

các ngân hàng đưa ra các thang lãi suất đã lập sẵn để thông báo cho khách hàng.

cho vay có thương lượng, NHTM quan tâm đến khách hàng và lợi nhuận trong

Khách hàng vay sẽ được áp dụng một mức lãi suất cho vay cố định trong suốt thời

những mục tiêu lâu dài.

gian vay. Việc cố định lãi suất cho vay chỉ được áp dụng phổ biến từ thập niên 60

Tại các ngân hàng lớn nước ngoài, cách làm đơn giản thường được sử dụng là
đưa ra những mục tiêu về tài sản trong tương lai rồi huy động vốn và lãi suất theo


Trang 15

từng tình huống. Ví dụ ngân hàng đặt mục tiêu hoàn vốn và lãi sau 1 năm là 10.000
đơn vị tiền tệ. Để có được tài sản này vào năm sau, có hai cách thực hiện như sau:

Trang 16

1.4.4. Kỹ thuật phòng chống rủi ro lãi suất:
Các kỹ thuật phòng chống rủi ro lãi suất hiện nay đã bắt đầu được các NHTM

– Ngân hàng căn cứ trên lãi suất huy động để quyết định lãi suất cho vay tối

Việt Nam quan tâm như các hợp đồng kỳ hạn, hợp đồng giao sau, hợp đồng quyền

thiểu. Sau đó, tìm cách cho vay theo mức lãi suất nói trên để đạt mục tiêu. Giả

chọn và hợp đồng hoán đổi lãi suất (hay còn gọi là các công cụ phái sinh về lãi suất-

định lãi suất huy động là 8%/năm và ngân hàng quyết định lãi suất cho vay tối

Interest Rate Derivatives). Công việc này thường được giao cho tổ nghiệp vụ quản

thiểu là 13%/năm, như vậy:

lý Tài sản-Nợ thuộc phòng kế hoạch nguồn vốn của NHTM. Tuy nhiên, trong phạm

P1 = P2/(1+r1) = 10.000/(1+0,13) = 8.850 (đơn vị tiền).
Tức là ngân hàng phải tìm cách cho vay 8.850 đơn vị tiền vào ngày hôm nay
với lãi suất cho vay phải đạt 13% cho mọi thương vụ. Tuy nhiên, điều này
trong thực tế quả là không dễ thực hiện, bởi vì sẽ có những thời điểm nào đó

vi đề tài này, tác giả sẽ không đi sâu phân tích các kỹ thuật phòng chống rủi ro như
vừa nêu cũng như các công tác quản trị Tài sản-Nợ của NHTM.
1.5. Những phương pháp xác định lãi suất cho vay của NHTM:
Các NHTM khi cho vay luôn mong muốn nhận được lãi suất cao để bù đắp hoàn

mà ngân hàng thừa một lượng tiền và lượng tiền thừa này chỉ có thể được cho

toàn rủi ro liên quan đến khoản vay và đảm bảo mức lợi nhuận mong muốn. Tuy

vay ra ở mức lãi suất là 7%/năm chẳng hạn, sự lãng phí vốn này sẽ làm cho

nhiên, lãi suất cũng cần ở mức hợp lý để tạo điều kiện cho bên vay có thể thanh

ngân hàng khó lòng đạt mục tiêu đã đề ra. Trong khi đó, vào một số thời điểm

toán nợ gốc, lãi vay mà không phải tìm tới những người cho vay khác hay các

khác có nhiều khách hàng cần vốn và họ sẵn sàng trả lãi suất cho ngân hàng

nguồn vốn khác trên thị trường. Khi cạnh tranh trên thị trường tín dụng ngày càng

cao hơn nhiều so với mức 13%/năm. Như vậy ngân hàng mất những cơ hội

cao, NHTM càng cần phải duy trì giá của các khoản tín dụng tại mức hợp lý, phù

lợi nhuận cao mà mình có thể kiếm được và khách hàng vay cũng mất đi cơ

hợp với mặt bằng chung. Trong thị trường cạnh tranh cao, NHTM chỉ có thể đóng

hội được vay vốn với lãi suất thấp.

vai trò là người chấp nhận giá mà không thể là người đặt giá. Như vậy, việc đưa ra

– Ngân hàng quản lý Tài sản và lãi suất theo phương thức linh động. Cũng với
cùng mục tiêu là đạt Tài sản 10.000 đơn vị tiền vào năm sau, tuy nhiên trong
trường hợp này ngân hàng hoạt động một cách thoáng hơn nhiều. Trong

một mức lãi suất cho vay hợp lý đảm bảo cạnh tranh được, bù đắp được rủi ro từng
khoản vay và kinh doanh có lãi là việc làm hết sức cần thiết và quan trọng.
1.5.1. Lãi suất cho vay dựa trên tổng hợp chi phí:

những thương vụ vẫn đảm bảo an toàn nhưng lợi nhuận cao như kinh doanh

Giả định lãi suất tính trên bất kỳ khoản vay nào cũng gồm 4 thành phần:

bất động sản, kinh doanh theo mùa vụ... ngân hàng có thể cho vay với lãi suất

− Chi phí huy động vốn phục vụ cho vay.

thật cao ví dụ 15%-16%/năm. Đối với phần tiền huy động còn lại, để tránh bị

− Chi phí hoạt động (chi phí trang thiết bị, chi phí nhân viên, chi phí quảng cáo,

ứ đọng vốn ngân hàng vẫn có thể cho vay ở mức dưới 6%-7%/năm. Bằng
cách cân đối tỷ lệ vốn vay ứng với từng mức lãi suất, ngân hàng vẫn đảm bảo

tiếp thị...).
− Phần bù cần thiết cho những rủi ro gắn với mỗi khoản cho vay.

đạt mục tiêu đã đề ra, sự bù đắp qua lại giữa các loại Tài sản là chiến lược chủ

− Mức lợi nhuận mà chủ NHTM mong đợi.

chốt để đạt mục tiêu của ngân hàng.

Như vậy, lãi suất cho vay được xác định như sau:
Lãi
=
suất

Chi phí huy
+

động vốn

Chi phí
hoạt động

+

Phần bù rủi
ro tín dụng

+

Mức lợi nhuận
mục tiêu


Trang 17

Trang 18

Mỗi thành phần trên có thể được tính bằng tỷ lệ % trên dư nợ khoản vay. Để xác

Những khoản vay trung dài hạn khi xác định lãi suất thường bao gồm thêm phần

định các thành phần trên, NHTM cần có một hệ thống thông tin quản lý được thiết

bù kỳ hạn bởi vì cho vay với kỳ hạn dài thường làm cho NHTM mất đi những cơ

kế hiệu quả.

hội kiếm lời khác, đồng thời NHTM phải đối mặt với rủi ro cao hơn. Việc xác định

Ví dụ: Giả sử rằng Công ty Cổ phần dầu thực vật Tường An là một khách hàng

phần bù rủi ro tín dụng và phần bù rủi ro kỳ hạn là công việc khó khăn nhất trong

đã có quan hệ tín dụng với ngân hàng yêu cầu khoản vay 10 triệu USD. Ngân hàng

quá trình xác định lãi suất khoản vay. Để xác định yếu tố này NHTM phải áp dụng

phải huy động USD dài hạn trên thị trường với lãi phải trả là 5%/năm như vậy chi

nhiều phương pháp phân tích và điều chỉnh khác nhau.

phí huy động vốn là 5%; chi phí hoạt động là 0,7%; sau khi phân tích đánh giá

Phần bù rủi ro thường được coi là phần tăng thêm. NHTM có thể mở rộng hoặc

khoản vay, NHTM yêu cầu phần bù rủi ro đối với khoản vay này là 2%; mức lợi

thu hẹp danh mục cho vay bằng cách tăng hoặc giảm tỷ lệ phần bù rủi ro chấp nhận.

nhuận mà NHTM mong đợi là 1,7%. Như vậy, để cho vay khoản vay này, NHTM

Tuy nhiên, NHTM cần quy định khống chế một mức rủi ro tối đa có thể chấp nhận.

sẽ yêu cầu một mức lãi suất đối với khách hàng là = 5%+0,7%+2%+1,7% =

Một khi mức độ rủi ro tăng cao, thay vì tiếp tục gia tăng phần bù rủi ro, NHTM sẽ

9,4%/năm.

chuyển sang chính sách hạn chế tín dụng đó là khả năng từ chối cho vay. Thử xem

1.5.2. Lãi suất cho vay theo lãi suất cơ sở:

xét người đi vay thứ nhất chất lượng tín dụng cao chịu lãi suất là 8%/năm và người

Hạn chế của việc xác định lãi suất cho vay theo phương pháp tổng hợp chi phí là

đi vay thứ hai chất lượng tín dụng thấp hơn phải chịu lãi suất ở mức cao hơn là

nó giả thiết rằng ngân hàng xác định được chính xác những chi phí trong hoạt động.

12%/năm thì người đi vay thứ hai buộc phải thực hiện chiến lược kinh doanh rủi ro

Thực tế ngân hàng thường phải đối mặt với những khó khăn trong việc phân bổ chi

hơn với cơ hội thành công ít hơn để thanh toán một khoản lãi vay cao. Chiến lược

phí hoạt động cho rất nhiều dịch vụ khác nhau trong hoạt động ngân hàng. Hơn nữa

kinh doanh như vậy là khá mạo hiểm, làm suy giảm khả năng trả nợ (gốc và lãi vay)

phương pháp tổng hợp chi phí giả định rằng ngân hàng có thể định giá khoản vay

và từ đó có nguy cơ làm giảm sút lợi nhuận của ngân hàng.

mà không cần tính tới yếu tố cạnh tranh trên thị trường tín dụng và bỏ qua yếu tố

Trên thế giới, lãi suất cơ sở dần bị thay thế bởi lãi suất cho vay trên thị trường

thời gian vay. Điều này là khó thực hiện đối với thực tế cho vay hiện nay, do việc

liên ngân hàng LIBOR hay SIBOR vì tính thông dụng và ổn định của loại lãi suất

cạnh tranh ảnh hưởng rất lớn đến lợi nhuận dự kiến của một khoản vay.

này [cung cấp cho ngân hàng (cả trong nước và ngoài nước) một tiêu chuẩn chung

Do vậy, người ta đưa ra khái niệm lãi suất cơ sở (prime rate) hay còn gọi là lãi

trong việc định giá các khoản cho vay, giúp người vay có thể so sánh hợp đồng vay

suất tham chiếu. Lãi suất cơ sở được xem như là lãi suất thấp nhất mà ngân hàng áp

vốn giữa các ngân hàng]. Tại Việt Nam hiện nay hầu hết các khoản cho vay ngoại tệ

dụng trên các khoản cho vay ngắn hạn đối với các khách hàng có chất lượng tín

NHTM đều sử dụng lãi suất SIBOR (6 tháng hoặc 12 tháng) + biên độ nhất định

dụng cao nhất. Lãi suất đối với từng món vay cụ thể được xác định như sau:

(gồm lợi nhuận mong đợi, phần bù rủi ro tín dụng và phần bù rủi ro kỳ hạn) tùy

Lãi suất
cho vay

=

=

thuộc vào từng nhóm khách hàng.

Lãi suất cơ sở
(gồm chi phí huy
động, chi phí hoạt
động và lợi nhuận
mong đợi)

+

Lãi suất cơ sở

+

Phần bù rủi
ro tín dụng

+

Phần bù rủi
ro kỳ hạn
Bảng 1.2: lãi suất USD ngày 25/11/2005

Chi phí cộng thêm


Trang 19

KỲ HẠN

LIBOR

Trang 20

SIBOR

Giả sử như Công ty cổ phần dầu thực vật Tường An vay 10triệu USD trong 1
năm, nhưng thực tế chỉ rút vốn vay 9triệu USD với lãi suất 11%/năm. Khách hàng

01 tháng

4,20%

4,20%

03 tháng

4,40%

4,40%

06 tháng

4,57%

4,58%

12 tháng

4,74%

4,75%

Nguồn: thông tin Reuter Limited
Do vậy, giả sử Công ty cổ phần dầu thực vật Tường An đề nghị vay 10 triệu
USD trong thời gian 5 năm, lãi suất cho vay được xác định như sau:
Lãi suất cho vay

= SIBOR 6 tháng + lợi nhuận mong đợi + phần bù rủi ro tín

dụng + phần bù rủi ro kỳ hạn

= 4,58% + 1,7% + 2% + 0,7% = 7,98%/năm.

Trong thực tế xác định lãi suất, đối với các khoản vay nhỏ lẻ NHTM cũng cần
xác định lãi suất cho vay cao hơn so với các khoản vay lớn vì chi phí giao dịch cho
các khoản vay này là "đắt đỏ" hơn.

phải trả phí 2% trên số vốn vay không rút. Khách hàng cũng phải duy trì số dư trên
tài khoản tiền gởi doanh thu tối thiểu 5% số tiền vay. Mức dự trữ bắt buộc NHNN
quy định là 2,5%. Như vậy:
− Thu từ cho vay = 9.000.000x11% + 1.000.000x2% = 1.010.000 USD.
− Tổng nguồn vốn cần huy động
9.000.000x2,5%

quan đến khoản vay cũng như khả năng khách hàng mang lại lợi nhuận cho ngân
hàng. Các bước thực hiện như sau:

− Dự tính tổng thu từ lãi khi áp dụng các lãi suất khác nhau và tổng thu từ các
khoản phí khác.
− Dự tính tổng nguồn vốn cần huy động để cho vay mà ngân hàng phải thực
hiện: là nguồn vốn huy động sau khi tính cả khoản tiền giữ tại ngân hàng và
những khoản dự trữ bắt buộc theo qui định của NHNN.
− Dự tính tỷ suất thu từ khoản vay = tổng thu (lãi, phí)/tổng nguồn vốn cần huy
động.

9.000.000

–

9.000.000x5%

+

= 8.775.000 USD.

− Tỷ suất thu từ khoản vay = 1.010.000/8.775.000 = 11,5%.
Khi đó, Ngân hàng có thể quyết định xem liệu mức 11,5% thu nhập từ cho vay
có thể bù đắp cho chi phí huy động vốn, rủi ro liên quan và bảo đảm lợi nhuận
mong đợi hay không.
Thực tế phương pháp xác định lãi suất theo chi phí-lợi ích là dựa trên nền tảng
của việc phân tích khả năng sinh lời mà khách hàng mang lại cho ngân hàng. Phân
tích này dựa trên giả định rằng ngân hàng nên xem xét toàn bộ quan hệ khách hàng
khi tính toán giá của khoản cho vay. Mối quan hệ này được trình bày như sau:

1.5.3. Lãi suất cho vay theo chi phí-lợi ích:
Phương pháp này xác định khả năng bù đắp được toàn bộ chi phí và rủi ro liên

=

Tỷ lệ thu nhập (trước
thuế) dựa trên tổng
thể các mối quan hệ
với khách hàng

Thu từ khách
hàng

_

Chi phí phục vụ khách
hàng

=
Giá trị cho vay ròng

Trong đó:
− Thu từ khách hàng gồm: lãi tiền vay, các khoản phí cam kết, phí cho dịch vụ
quản lý, thanh toán và xử lý dữ liệu.
− Chi phí phục vụ khách hàng gồm: tiền lương nhân viên, lãi phải trả trên các
khoản vốn huy động để phục vụ cho vay, chi phí thẩm định tín dụng, chi phí
quản lý liên quan (quản lý, khấu hao, công cụ dụng cụ...) phân bổ tương ứng


Trang 21

khoản vay. Việc phân bổ một cách hợp lý các khoản chi phí này trong thực tế
là tương đối khó khăn.

− Giá trị cho vay ròng: là giá trị lượng tín dụng mà khách hàng sử dụng.
Nếu tỷ lệ thu nhập qua tính toán là >0 thì yêu cầu vay có thể được chấp thuận vì
ngân hàng sẽ có 1 khoản thu nhập sau khi trừ tất cả chi phí bỏ ra. Nếu tỷ lệ thu nhập

Trang 22

Rút kinh nghiệm, việc tự do hóa lãi suất sau đó diễn ra từng bước thận trọng hơn
và có thể chia làm 4 giai đoạn:
Giai đoạn 1- từ tháng 10/1991: tự do hóa lãi suất cho vay ngắn hạn, chiết khấu
thương phiếu, tự do hóa các khoản tiền gởi (gồm tiền gởi ngắn hạn có mệnh giá cao,
chứng chỉ tiền gởi, tiền gởi tiết kiệm kỳ hạn trên 3 năm).

là ≤ 0 thì yêu cầu vay vốn có thể bị từ chối hoặc ngân hàng sẽ đề nghị một mức lãi

Giai đoạn 2- từ tháng 12/1993: tự do hóa lãi suất cho vay (trừ các khoản vay

suất cho vay cao hơn. Tuy nhiên, cần phải thấy rằng việc chấp thuận hay từ chối

được Chính phủ và NHTW tài trợ), tự do hóa lãi suất huy động tiền gởi có kỳ hạn

còn phải đi liền với việc chấp thuận cho vay thông qua phân tích đánh giá về dự án,

lớn hơn 2 năm và lãi suất trái phiếu chính phủ.

phương án kinh doanh mà khoản vay được sử dụng, trong đó chủ yếu là tính pháp

Giai đoạn 3- từ tháng 6/1994: tự do hóa hoàn toàn lãi suất cho vay, tự do hóa lãi

lý, hiệu quả và khả năng hoàn trả nợ vay của khách hàng. Tùy theo mục tiêu của

suất huy động, thời gian đáo hạn tối thiểu của các giấy tờ có giá trên thị trường như

mình, mỗi ngân hàng sẽ đưa ra một tỷ lệ thu nhập trước thuế phù hợp.

chứng chỉ tiền gởi, thương phiếu được rút từ 90 ngày xuống còn 30 ngày đồng thời

1.6. Vấn đề tự do hóa lãi suất ở một số quốc gia Châu Á:

mệnh giá tối thiểu cũng giảm bớt.

Việc tự do hóa lãi suất là tiền đề quan trọng để các NHTM chủ động xác định lãi

Giai đoạn 4- từ tháng 7/1995: bỏ hoàn toàn quy định về thời gian đáo hạn và

suất huy động cũng như lãi suất cho vay. Đa số các nước đều đã thực hiện nới lỏng

mệnh giá tối thiểu của các giấy tờ có giá (trừ mệnh giá tối thiểu chứng chỉ tiền gởi).

hay tự do hóa lãi suất. Dưới đây là thời điểm nới lỏng hay tự do hóa lãi suất tại Hàn

Malaysia: Các quy định về kiểm soát lãi suất tiền gởi tối đa và lãi suất cho vay

Quốc và một số nước khác:
Hàn Quốc: có ý định tự do hóa lãi suất từ năm 1965 nhưng mãi đến năm 1988
trong bối cảnh nền kinh tế có nhiều thuận lợi (tăng trưởng kinh tế cao, lạm phát
thấp, thặng dư cán cân thanh toán) nước này mới thực hiện xóa bỏ mức lãi suất cho
vay ngắn hạn tối đa từ tháng 1/1982. Từ tháng 12/1982 đã xóa bỏ hoàn toàn các quy
định về kiểm soát lãi suất cho vay và lãi suất tiền gởi dài hạn, lãi suất trên TTTT và
lãi suất trên thị trường vốn. Tuy nhiên, chính sách tự do hóa lãi suất bị thất bại do
nước này bắt đầu rơi vào chu kỳ suy thoái kinh tế và Chính phủ quay trở lại kiểm

soát lãi suất. Các nguyên nhân chủ yếu dẫn đến thất bại được hiểu là do việc tự do
hóa lãi suất chưa tiến hành một cách thận trọng theo nhiều giai đoạn, chưa dự trù lãi
suất tăng nhanh sau khi tự do hóa, những thay đổi trong các yếu tố vĩ mô như biến
động giá và chu kỳ kinh tế.

tối đa được xóa bỏ từ tháng 10/1989.
Singapore: Các quy định về khống chế mức lãi suất tiền gởi và cho vay được bãi
bỏ từ tháng 7/1976.
Trung Quốc: NHTW hiện vẫn tiếp tục thực hiện cơ chế lãi suất cơ bản đối với
tiền gởi (không kỳ hạn, 3 tháng, 6 tháng, 1 năm, 2 năm, 3 năm, 5 năm) và tiền vay
(6 tháng, 1 năm, 3 năm, 5 năm) đồng thời cho phép các NHTM ấn định lãi suất cho
vay trong giới hạn biên độ trên là từ 10% đến 30%.


Trang 23

Trang 24

CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG HOẠT ĐỘNG TÍN DỤNG

TÓM TẮT CHƯƠNG 1:

VÀ XÁC ĐỊNH LÃI SUẤT CHO VAY TẠI CÁC

Có nhiều khái niệm về lãi suất cho vay nhưng tổng quát lãi suất cho vay là chi

NHTM VIỆT NAM

phí thể hiện theo tỷ lệ phần trăm trên số tiền vay mà bên vay phải trả cho bên cho

" *** #

vay để được sử dụng số vốn vay trong một thời gian nhất định.
Trên quan điểm NHTM lãi suất cho vay cần bao gồm: chi phí huy động vốn, chi

2.1. Khái niệm về NHTM:

phí quản lý và thực hiện khoản vay, bù đắp được các rủi ro trong hoạt động cho vay,
đem lại lợi nhuận hợp lý cho NHTM.
Rủi ro lãi suất được hiểu là hệ số chênh lệch lãi giảm khi lãi suất thị trường thay
đổi. Lãi suất thị trường thay đổi làm cho NHTM phải đương đầu với ít nhất 2 loại

NHTM được hình thành và phát triển cùng với quá trình phát triển của xã hội
loài người. NHTM là loại ngân hàng giao dịch trực tiếp với khách hàng tổ chức, cá
nhân bằng cách nhận tiền gởi, tiền tiết kiệm rồi sử dụng tiền đó để cho vay; chiết
khấu; cung cấp các dịch vụ thanh toán và các dịch vụ ngân hàng khác.
Theo Peter S.Rose 6 “Ngân hàng là một trong những tổ chức tài chính quan trọng

rủi ro lãi suất là rủi ro về giá và rủi ro tái đầu tư. Rủi ro lãi suất dẫn đến giảm sút thu
nhập từ hoạt động cho vay của NHTM, nên vấn đề quản trị lãi suất là quan trọng và

nhất của nền kinh tế, Ngân hàng là người cho vay chủ yếu đối với hàng triệu hộ tiêu

cần thiết.

dùng và với hầu hết các Cơ quan, Chính quyền địa phương. Khi DN và người tiêu

Các NHTM luôn mong muốn cho vay với lãi suất cao để bù đắp hoàn toàn rủi ro
liên quan đến khoản vay và đảm bảo lợi nhuận kỳ vọng. Một số phương pháp xác
định lãi suất cho vay phổ biến như lãi suất cho vay dựa trên tổng hợp chi phí, lãi

suất cho vay theo lãi suất cơ sở hay lãi suất cho vay theo chi phí-lợi ích. Xác định
lãi suất cho vay hợp lý, đảm bảo cạnh tranh, bù đắp được rủi ro từng khoản vay và
kinh doanh có lãi là công việc cần thiết và quan trọng tại NHTM. Lãi suất cho vay

dùng phải thanh toán cho các khoản mua hàng hóa, dịch vụ, họ thường sử dụng séc,
thẻ tín dụng, tài khoản điện tử của Ngân hàng. Trong mọi thời kỳ, ngân hàng là một
trong những thành viên quan trọng nhất trên thị trường tín phiếu và trái phiếu do
chính quyền địa phương phát hành để tài trợ cho các công trình công cộng, từ
những hội trường, sân bóng đá, sân bay đến đường cao tốc. Ngân hàng cũng là một
trong những tổ chức tài chính cung cấp vốn lưu động quan trọng nhất cho các DN”.
Theo Edward W.Reed và Edward K.Gill 7 thì "NHTM là một tổ chức kinh doanh

cũng cần phù hợp với thực tế diễn biến lãi suất trên thị trường.

được điều hành một cách chặt chẽ nhất. Ít có lĩnh vực kinh doanh nào bị kiểm tra
thường xuyên và quản trị chặt chẽ bởi các nhà chức trách và các nhà quản trị để
xem chúng có hoạt động phù hợp với những nguyên tắc của luật pháp và những quy
định hay không. Sở dĩ có điều đó là do bản chất cộng đồng của nó".
Theo quy định trong luật các Tổ chức tín dụng 1997 thì "Ngân hàng là loại hình
TCTD được thực hiện toàn bộ hoạt động ngân hàng và các hoạt động kinh doanh
khác có liên quan. Theo tính chất và mục tiêu hoạt động, các loại hình ngân hàng
6
7

Commercial bank management-International Edition 2002
Commercial banking


Trang 25

gồm NHTM, ngân hàng phát triển, ngân hàng đầu tư, ngân hàng chính sách, ngân

Trang 26

Miền Nam: Ngày 31/12/1954 Bảo Đại ký dụ số 48 thành lập Ngân hàng Quốc

hàng hợp tác và các loại hình ngân hàng khác. Hoạt động ngân hàng là hoạt động

gia cho Miền Nam. Từ 1954 đến 1975 hệ thống ngân hàng ở Miền Nam được tổ

kinh doanh tiền tệ và dịch vụ ngân hàng với nội dung thường xuyên là nhận tiền

chức theo hệ thống ngân hàng các nước tư bản chủ nghĩa nhưng mang nét đặc thù

gửi, sử dụng số tiền này để cấp tín dụng và cung ứng dịch vụ thanh toán".

Việt Nam. Bao gồm:

Như vậy, có thể nói NHTM là một định chế tài chính trung gian quan trọng, có

– NHTW thành lập 1954 với tên Ngân hàng Quốc Gia Việt Nam.

ảnh hưởng đến nhiều mặt và sâu rộng trong nền kinh tế thị trường. Thông qua hệ

– Ngân hàng phát triển thuộc sở hữu quốc doanh gồm Ngân hàng Phát triển nông

thống định chế tài chính trung gian này mà những nguồn tiền nhàn rỗi nằm rải rác

nghiệp có 25 chi nhánh ở khắp Miền Nam và Ngân hàng Phát triển kỹ nghệ

trong xã hội được tập trung lại và được sử dụng để cho các tổ chức, cá nhân vay

được thành lập năm 1971.

phục vụ phát triển kinh tế-xã hội.

– Các cơ sở tín dụng và tiết kiệm công lập, bao gồm Quỹ tiết kiệm Sài Gòn,

2.2. Quá trình hình thành, phát triển hệ thống Ngân hàng Việt Nam:

Tổng nha ngân khố và Ty ngân khố toàn quốc, Quỹ tiểu thương tín dụng, các

2.2.1. Giai đoạn đầu của quá trình hình thành:

Trung tâm.

Khoảng thời gian từ trước Chiến tranh thế giới lần I, tại Việt Nam chỉ có 3 ngân
hàng nước ngoài hoạt động là Hương Cảng ngân hàng (1865), Đông Dương ngân
hàng (1875), và chi nhánh Chartered bank (1904).
Sau Chiến tranh thế giới lần I, một số ngân hàng nước ngoài khác được thành lập

– Các NHTM: gồm 17 NHTM tư và 2 NHTM công với tổng cộng 144 chi nhánh
ở Sài Gòn và các tỉnh.
– Các ngân hàng nước ngoài, bao gồm 14 ngân hàng với 21 chi nhánh ở khắp
Miền Nam.

là Đông Á ngân hàng (1921), NHTM Pháp (1922). Năm 1927 một số nhà tư sản

Sau ngày thống nhất đất nước 30/04/1975, hệ thống mạng lưới Ngân hàng tại

Việt Nam phối hợp góp vốn thành lập Ngân hàng Việt Nam-là ngân hàng thuần túy

miền Nam được Nhà nước ta tiếp nhận và hoạt động giống mô hình ngân hàng tại

của người Việt Nam và phục vụ người Việt Nam.
Từ sau Chiến tranh thế giới lần thứ II, có thêm 3 ngân hàng nước ngoài đăng ký
hoạt động tại Việt Nam là Trung Quốc ngân hàng (1946), Giao thông ngân hàngQuốc gia thương mãi (1947) và Kỹ nghệ ngân hàng (1947).
Từ sau 1954, đất nước bị chia cắt thành 2 miền:
Miền Bắc: Ngân hàng Quốc gia Việt Nam được thành lập ngày 05/06/1951 theo
sắc lệnh số 15/SL của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Sau đó, Ngân hàng Quốc gia Việt
Nam đổi tên thành Ngân hàng Nhà nước Việt Nam và có hệ thống tổ chức thống
nhất từ Trung ương đến địa phương theo địa giới hành chính do Nhà nước độc
quyền sở hữu và quản lý.

miền Bắc. Đây là hệ thống ngân hàng một cấp: NHNN Việt Nam → Chi nhánh
NHNN tỉnh, thành phố → Chi nhánh NHNN quận huyện → khách hàng.
2.2.2. Các đợt cải tổ hệ thống ngân hàng:
2.2.2.1. Đợt cải tổ lần thứ 1 (từ năm 1987 đến năm 1990):
Bắt đầu từ năm 1987 nhằm làm cho hệ thống ngân hàng Việt Nam thích ứng với
cơ chế quản lý kinh doanh xã hội chủ nghĩa, thực hiện theo Nghị định 53/HĐBT
26/03/1988 của Hội Đồng Bộ Trưởng. Có hai điểm cải tiến rõ nét là:
– Thứ nhất: tách bộ phận Quản lý quỹ Ngân sách Nhà nước ra khỏi NHNN và
hình thành Hệ thống Kho bạc Nhà nước.
– Thứ hai: thành lập hệ thống Ngân hàng chuyên doanh và tách chức năng kinh
doanh của NHNN giao về cho các ngân hàng chuyên doanh.


Trang 27

Như vậy, hệ thống ngân hàng Việt Nam được tổ chức thành hệ thống ngân hàng

Trang 28

– Bắt đầu chú trọng đến vai trò NHTW của NHNN thể hiện ở chỗ quy định và

2 cấp bao gồm: NHNN và các Ngân hàng chuyên doanh (Ngân hàng Công Thương

quản lý dự trữ bắt buộc đối với các NHTM. Điều này nhằm bảo đảm an toàn

Việt Nam, Ngân hàng Phát Triển Nông nghiệp Việt Nam, Ngân hàng Đầu Tư Xây

cho cả hệ thống ngân hàng, tránh những sự cố đổ vỡ như đã từng xảy ra.

Dựng Việt Nam và Ngân hàng Ngoại Thương Việt Nam) kinh doanh theo những
lĩnh vực tương ứng tên gọi.
Tuy nhiên, Nghị định 53/HĐBT vẫn còn bộc lộ những khuyết điểm: độc quyền
Nhà nước, chưa cho phép các thành phần kinh tế khác tham gia hoạt động ngân
hàng; chưa chú trọng đến vai trò hoạt động như một NHTW của NHNN; hệ thống
ngân hàng tổ chức theo kiểu này còn khác nhiều so với hệ thống ngân hàng của các
nước có nền kinh tế thị trường.
2.2.2.2. Đợt cải tổ lần thứ 2 (từ năm 1990 đến năm 2000):
Yêu cầu chuyển đổi từ cơ chế quản lý kinh doanh tập trung bao cấp sang cơ chế
thị trường có sự điều tiết của Nhà nước cùng với chủ trương phát triển nền kinh tế
đa thành phần đã tạo nên áp lực phải tiếp tục cải tổ hệ thống ngân hàng. Ngày
23/05/1990 Hội Đồng Nhà nước ban hành pháp lệnh về NHNN và pháp lệnh về các
TCTD đánh dấu thời kỳ cải tổ hệ thống ngân hàng Việt Nam lần thứ hai. Hệ thống
ngân hàng Việt Nam lúc này được tổ chức gần giống hệ thống ngân hàng các nước
có nền kinh tế thị trường:
– NHNN đóng vai trò NHTW.
– Các TCTD (gồm NHTM, ngân hàng đầu tư phát triển, công ty tài chính và hợp

tác xã tín dụng) đóng vai trò ngân hàng trung gian.
Những điểm cải tiến:
– Xóa bỏ được tính chất độc quyền Nhà nước trong hoạt động ngân hàng bằng
cách cho phép thành lập NHTM thuộc nhiều loại hình sở hữu khác nhau. Đã
có sự hiện diện và hoạt động của ngân hàng liên doanh và chi nhánh ngân
hàng nước ngoài góp phần hỗ trợ cho việc thu hút vốn đầu tư nước ngoài cũng
như truyền bá công nghệ ngân hàng hiện đại vào Việt Nam.

2.2.2.3. Đợt cải tổ lần thứ 3 (từ năm 2000 đến nay):
Rút kinh nghiệm sau 7 năm thực hiện, Pháp lệnh NHNN và Pháp lệnh các TCTD
đã được sửa đổi và trở thành Luật NHNN 06/1997/QHX và Luật sửa đổi bổ sung
10/2003/QH11; Luật các TCTD 02/1997/QH10 và Luật sửa đổi bổ sung
20/2004/QH11. Hệ thống Ngân hàng ở Việt Nam bao gồm:
– NHNN đóng vai trò NHTW.
– Các TCTD đóng vai trò định chế tài chính trung gian. TCTD là DN được
thành lập theo quy định của luật pháp để hoạt động kinh doanh tiền tệ, làm
dịch vụ ngân hàng, với nội dung nhận tiền gửi và sử dụng tiền gửi để cấp tín
dụng và cung ứng các dịch vụ thanh toán. TCTD bao gồm:
+ Ngân hàng là loại hình TCTD được thực hiện toàn bộ hoạt động ngân
hàng và các hoạt động kinh doanh khác có liên quan.
+ TCTD phi ngân hàng là loại hình TCTD được thực hiện một số hoạt
động ngân hàng như là nội dung kinh doanh thường xuyên nhưng
không được nhận tiền gửi không kỳ hạn và không làm dịch vụ thanh
toán. TCTD phi ngân hàng bao gồm công ty tài chính, công ty cho thuê
tài chính, và các TCTD phi ngân hàng khác.
Trong các loại hình TCTD, NHTM là loại hình hoạt động mạnh nhất và đóng vai
trò chủ đạo trong hoạt động kinh doanh tiền tệ hiện nay.


Trang 29

Trang 30

Bảng 2.1: Phát triển NHTM giai đoạn từ năm 1991 đến nay
LOẠI HÌNH
NH TM Quốc doanh

− Nhóm 2 (Nợ cần chú ý) : Các khoản vay quá hạn dưới 90 ngày; Các khoản

1991

1993

1995

1997

1999

2001

T12/2005

4

4

4

5

5

5

5

1

1

1

1

NH Chính sách xã hội
NH TMCP

4

41

48

51

48

39

37

NH Liên doanh

1

3

4

4

4

4

5

Chi nhánh NH nước ngoài

0

8

18

24

26

26

28

9

56

74

85

84

75

76

CỘNG

Nguồn: website NHNN (www.sbv.gov.vn)
Mặc dù có sự gia tăng mạnh số lượng NHTM Việt Nam kể từ năm 1993, đặc biệt

vay cơ cấu lại thời hạn trả nợ trong hạn theo thời hạn nợ đã cơ cấu lại.
− Nhóm 3 (Nợ dưới tiêu chuẩn): Các khoản vay quá hạn từ 90 đến 180 ngày;
Các khoản vay cơ cấu lại thời hạn trả nợ quá hạn dưới 90 ngày theo thời hạn
đã cơ cấu lại.
− Nhóm 4 (Nợ nghi ngờ): Các khoản vay quá hạn từ 181 đến 360 ngày; Các
khoản vay cơ cấu lại thời hạn trả nợ quá hạn từ 90 ngày đến 180 ngày theo
thời hạn đã cơ cấu lại.

− Nhóm 5 (Nợ có khả năng mất vốn): Các khoản vay quá hạn trên 360 ngày;
Các khoản vay đã được khoanh chờ Chính phủ xử lý; Các khoản vay đã cơ
cấu lại thời hạn trả nợ quá hạn trên 180 ngày theo thời hạn đã được cơ cấu lại.

là NHTM cổ phần, nhưng nhìn chung quy mô ngân hàng còn nhỏ bé nên hiệu quả

Trường hợp một khách hàng có nhiều hơn 1 khoản nợ với TCTD mà có bất kỳ

hoạt động và sức cạnh tranh không cao. Đứng trước tình hình đó, một số NHTM cổ

khoản nợ bị chuyển sang nhóm nợ rủi ro cao hơn thì TCTD bắt buộc phải phân loại

phần đã sáp nhập lại. Từ năm 2001 đến nay, các NHTM Việt Nam bước vào thời kỳ

các khoản nợ còn lại của khách hàng đó vào các nhóm nợ rủi ro cao hơn tương ứng

củng cố, nâng cao trình độ nghiệp vụ và công nghệ ngân hàng nhằm gia tăng sức

với mức độ rủi ro. Trường hợp các khoản nợ mà TCTD có đủ cơ sở để đánh giá

cạnh tranh, chuẩn bị hội nhập kinh tế quốc tế ngành ngân hàng.

khách hàng suy giảm khả năng trả nợ thì TCTD chủ động tự quyết định phân loại

2.3. Phân loại các khoản cho vay của NHTM:

các khoản nợ đó vào các nhóm nợ rủi ro cao hơn tương ứng với mức độ rủi ro.

2.3.1. Theo tính chất rủi ro của khoản vay:

2.3.2. Dựa vào thời gian cho vay.

Theo qui định về phân loại nợ trong Quyết định 493/2005/QĐ-NHNN ngày
22/04/2005 của NHNN thì nợ vay được chia ra làm 5 nhóm như sau:
− Nhóm 1 (Nợ đủ tiêu chuẩn): Các khoản vay trong hạn mà TCTD đánh giá là
có đủ khả năng thu hồi đầy đủ cả gốc và lãi đúng thời hạn; Các khoản vay

Các khoản vay được phân làm 3 loại sau:
− Vay ngắn hạn: có thời hạn cho vay đến 12 tháng. Thường áp dụng đối với các
khoản vay vốn lưu động phục vụ hoạt động sản xuất kinh doanh hàng ngày.
− Vay trung hạn: có thời hạn cho vay từ trên 12 tháng đến 60 tháng. Áp dụng

được cơ cấu lại mà Bên vay trả đầy đủ nợ gốc và lãi theo kỳ hạn tối thiểu

đối với các phương án kinh doanh có chu kỳ thu hồi vốn lớn hơn 1 năm hoặc

trong vòng 1 năm đối với các khoản nợ trung và dài hạn, 3 tháng đối với các

các dự án mua thiết bị, đầu tư mở rộng có thời gian hoàn vốn tương đối nhanh.

khoản nợ ngắn hạn và được TCTD đánh giá là có khả năng trả đầy đủ nợ gốc
và lãi đúng thời hạn theo thời hạn đã được cơ cấu lại.

− Vay dài hạn: có thời hạn cho vay từ trên 60 tháng trở lên. Thường áp dụng đối
với các dự án đầu tư lớn, các khoản vay chỉ cân đối được nguồn trả nợ với thời
gian vay dài.


Trang 31

2.3.3. Phân loại theo phương thức cho vay:
2.3.3.1. Cho vay theo hạn mức tín dụng:
Cho vay theo hạn mức tín dụng thích hợp với các DN có hoạt động sản xuất kinh
doanh liên tục trong năm (không mang tính chất thời vụ) nhằm bổ sung vốn lưu
động, hạn mức tín dụng thường được xác định mỗi năm 1 lần, DN có thể vay trong
hạn mức đã xác định bất cứ khi nào có nhu cầu vốn. Phương thức này gắn kết luân
chuyển vốn vay với tuần hoàn vốn của DN: vay khi mua hàng hay chi phí cho sản
xuất và trả nợ khi thu được tiền bán hàng. Cho vay theo hạn mức tín dụng hiện nay

Trang 32

2.3.3.5. Cho vay trả góp:
Cho vay trả góp là loại cho vay mà khách hàng phải hoàn trả vốn và lãi theo
nhiều kỳ hạn định sẵn. Khi vay vốn, Ngân hàng và khách hàng xác định và thoả
thuận số lãi vốn vay phải trả cộng với số nợ gốc được chia ra để trả nợ theo nhiều
kỳ hạn trong thời hạn cho vay. Cho vay trả góp chủ yếu áp dụng đối với cho vay
mua hoặc sửa chữa nhà ở, tiêu dùng, những người kinh doanh nhỏ.
2.3.3.6. Cho vay theo hạn mức tín dụng dự phòng:
Ngân hàng cam kết đảm bảo sẵn sàng cho khách hàng vay vốn trong phạm vi hạn

được các Ngân hàng áp dụng phổ biến.

mức tín dụng nhất định. Ngân hàng và khách hàng thoả thuận thời hạn hiệu lực của

2.3.3.2. Cho vay từng lần:

hạn mức tín dụng dự phòng, mức phí trả cho hạn mức tín dụng dự phòng.

Phương thức cho vay này thích hợp với loại hình kinh doanh theo thời vụ. Ví dụ

2.3.3.7. Cho vay thông qua nghiệp vụ phát hành và sử dụng thẻ tín dụng:

cho vay mua nguyên liệu để sản xuất bánh trung thu, bán xong là trả nợ hết. Phương

Ngân hàng chấp thuận cho khách hàng được sử dụng số vốn vay trong phạm vi

thức cho vay này dựa vào số dư vật tư hàng hóa đã hoặc sắp hình thành bằng tín

hạn mức tín dụng để thanh toán tiền mua hàng hóa, dịch vụ và rút tiền mặt tại máy

dụng thương mại để cho vay.

rút tiền tự động hoặc điểm ứng tiền mặt là đại lý của ngân hàng.

Mức trả nợ và kỳ hạn trả nợ được xác định dựa trên cơ sở từng chu kỳ sản xuất
kinh doanh hoặc khả năng nguồn thu của khách hàng.
2.3.3.3. Cho vay theo dự án đầu tư:
Ngân hàng cho vay để khách hàng thực hiện các dự án đầu tư phát triển sản xuất,

2.3.3.8. Cho vay theo hạn mức thấu chi:
Cho vay theo hạn mức thấu chi là việc cho vay mà ngân hàng thỏa thuận bằng
văn bản chấp thuận cho khách hàng chi vượt số tiền có trên tài khoản thanh toán của
khách hàng.

kinh doanh, dịch vụ và các dự án đầu tư phục vụ đời sống. Cho vay theo dự án đầu

2.4. Hoạt động tín dụng của NHTM Việt Nam:

tư thường gắn liền với thời gian trung dài hạn, Ngân hàng phải thẩm định dự án

2.4.1 Thực trạng tín dụng:

trước khi cho vay. Việc xác định thời gian vay, kỳ hạn trả nợ là tùy thuộc và dựa

Thời gian gần đây, các NHTM bắt đầu chú ý nâng cao chất lượng tín dụng,

vào dòng ngân lưu dự án.

không còn chạy đua tăng trưởng dư nợ vay như giai đoạn trước. Mặc dù tỷ lệ tăng

2.3.3.4. Cho vay hợp vốn:

dư nợ vay cả nước đến 30/06/2005 có giảm so với cùng kỳ các năm trước nhưng

Một nhóm TCTD cùng cho vay đối với một dự án vay vốn hoặc phương án vay
vốn của khách hàng. Theo đó, có một TCTD làm đầu mối dàn xếp, phối hợp với các
TCTD đồng tài trợ khác. Phương thức cho vay này thường áp dụng đối với các dự
án, phương án có nhu cầu vốn vay lớn mà nguồn vốn vay từ một Ngân hàng không
đáp ứng đủ hoặc nhu cầu phân tán rủi ro của Ngân hàng.

nhìn chung mức cầu tín dụng vẫn đang trên đà gia tăng cùng với yêu cầu phát triển
của nền kinh tế.


Trang 33

Trang 34

Đồ thị 2.2: Dư nợ cho vay và huy động vốn qua các năm
Dư nợ cho vay

quốc tế. Tỷ lệ nợ quá hạn sau khi phân loại theo quyết định mới này đang có dấu

Huy động vốn

800.000

của TCTD” là bước đột phá để việc đánh giá các khoản nợ tiến dần đến thông lệ
Đvt: tỷ đồng
779.659

756.131

700.000

đòi hỏi các NHTM phải có một cách nhìn linh hoạt hơn trong việc xác định lãi suất

616.243

600.000
489.860

500.000

462.028

498.621

cho vay nhằm bảo đảm bù đắp được rủi ro và có lợi nhuận.

410.268

400.000
300.000

hiệu gia tăng mạnh. Việc phân loại nợ và trích dự phòng rủi ro theo tiêu chuẩn mới

364.088

2.4.2. NHTM và hội nhập quốc tế:

283.535
232.026

200.000

2.4.2.1. Tác động của hội nhập kinh tế quốc tế ngành ngân hàng:

100.000
0

2001

2002

2003

2004

T6/2005

Nguồn: website NHNN (www.sbv.gov.vn)

a. Cơ hội:
– Nâng cao hiệu quả hoạt động, khả năng cạnh tranh của hệ thống NHTM Việt
Nam. Hội nhập quốc tế sẽ buộc các ngân hàng phải hoạt động theo nguyên tắc thị

Tính đến 30/06/2005, nguồn vốn huy động và dư nợ của các TCTD vẫn tiếp tục

trường và minh bạch hơn. Mở cửa thị trường tài chính trong nước dẫn đến quá trình

tăng trưởng, toàn ngành ngân hàng có tổng nguồn vốn huy động là 779.659 tỷ đồng

cơ cấu lại hệ thống ngân hàng, phân chia lại thị trường giữa các nhóm ngân hàng

và tổng dư nợ vay ở mức 498.621 tỷ đồng. Các NHTM quốc doanh vẫn chiếm thị

theo hướng cân bằng hơn. Nâng cao tính cạnh tranh trong hoạt động ngân hàng sẽ

phần đa số trong cả công tác huy động vốn lẫn cho vay (khoảng 76% thị phần).

khuyến khích tạo ra những ngân hàng có quy mô lớn, tài chính lành mạnh và kinh

Tình trạng ''độc canh" tín dụng vẫn còn phổ biến ở nhiều ngân hàng. Tín dụng

doanh hiệu quả. Khả năng cạnh tranh của các ngân hàng sẽ được nâng cao bởi cơ

vẫn là hoạt động tạo ra thu nhập chủ yếu của các NHTM Việt Nam, nơi mà các hoạt

hội liên kết, hợp tác với các đối tác trong chuyển giao công nghệ, phát triển sản

động phi tín dụng và dịch vụ phụ chưa phát triển. Hầu hết các sản phẩm, dịch vụ

phẩm và khai thác thị trường. Hệ thống NHTM hoạt động hiệu quả sẽ góp phần tạo

ngân hàng hiện đại mới chỉ ở giai đoạn thử nghiệm hoặc triển khai thí điểm.

môi trường thuận lợi cho chính sách tiền tệ hoạt động có hiệu quả.

Tỷ lệ nợ xấu cao, tập trung ở khối NHTM quốc doanh. Theo tiêu chuẩn kế toán

– Học hỏi kinh nghiệm, nâng cao trình độ công nghệ và quản trị ngân hàng.

Việt Nam, nợ quá hạn so với tổng dư nợ đến cuối năm 2004 ở mức 5%, nhưng theo

Việc nới lỏng quyền tiếp cận thị trường tài chính cho các tổ chức tài chính nước

chuẩn mực kế toán quốc tế thì tỷ lệ nợ xấu so tổng dư nợ sẽ cao hơn nhiều.
Bảng 2.3: Tình hình nợ quá hạn tại các TCTD
DANH MỤC
2001
2002
2003
2004
Tổng dư nợ (tỷ đồng)
232.026 283.535 364.088 462.028
Dư nợ quá hạn (tỷ đồng)
20.186 22.683
21.117 23.563
Tỷ lệ nợ quá hạn/tổng dư nợ (%)

8,7%
8,0%
5,8%
5,1%
Nguồn: website NHNN (www.sbv.gov.vn)
Quyết định 493/2005/QĐ-NHNN ngày 22/04/2005 của NHNN về “phân loại nợ,
trích lập và sử dụng dự phòng để xử lý rủi ro tín dụng trong hoạt động ngân hàng

ngoài là điều kiện tốt để thu hút đầu tư trực tiếp vào lĩnh vực tài chính, đồng thời
các công nghệ ngân hàng và kỹ năng quản lý tiên tiến được hấp thụ vào các ngân
hàng trong nước. Khoảng cách chênh lệch về trình độ công nghệ của các ngân hàng
trong nước so với các ngân hàng nước ngoài dần thu hẹp, đồng thời các ngân hàng
trong nước tiến dần đến chuẩn mực quốc tế. Thúc đẩy cạnh tranh thu hút nhân lực
có kỹ năng, trình độ giỏi và cải cách hệ thống đào tạo phù hợp nhu cầu thực tế.


Trang 35

– Tạo điều kiện khơi thông, thu hút nguồn vốn. Các ngân hàng trong nước sẽ
linh hoạt hơn trong việc phản ứng, điều chỉnh hành vi của mình theo các diễn biến
thị trường trong nước và quốc tế để tối đa hóa cơ hội sinh lời và giảm thiểu rủi ro.
– Tạo động lực thúc đẩy cải cách của mỗi ngân hàng và toàn bộ hệ thống ngân

Trang 36

– Hoàn thiện hệ thống pháp luật về tiền tệ ngân hàng, hạn chế hình sự hóa các
quan hệ kinh tế trong lĩnh vực ngân hàng.
– Nâng cao năng lực tài chính và hoạt động của các NHTM như tăng cường
năng lực tài chính theo tiêu chuẩn quốc tế, phát triển nguồn nhân lực, phát triển sản

hàng; giúp hoàn thiện hệ thống pháp luật và năng lực hoạt động của các cơ quan

phẩm mới, hiện đại hóa công nghệ, đẩy mạnh cổ phần hóa các NHTM quốc doanh,

hành chính.

nâng cao năng lực quản trị Tài sản-Nợ tại NHTM mà trong đó nổi lên yêu cầu xác

b. Thách thức:
– Năng lực cạnh tranh của NHTM Việt Nam còn yếu. Các NHTM cổ phần hầu

định lãi suất cho vay một cách khoa học, hợp lý để tăng tính cạnh tranh, đảm bảo
chênh lệch đầu vào-đầu ra.

hết có quy mô tài chính và hoạt động nhỏ, trong khi đó 5 NHTM quốc doanh chiếm

2.5. Vấn đề xác định lãi suất cho vay tại các NHTM Việt Nam:

thị phần tín dụng đến 80% nhưng tổng vốn tự có cũng chỉ trên 1 tỷ USD, chưa đạt

2.5.1. Giai đoạn từ năm 1988 đến tháng 6/1992:

hệ số an toàn vốn tối thiểu (Vốn tự có/Tổng Tài sản rủi ro quy đổi) theo thông lệ

NHNN quy định cụ thể các mức lãi suất tiền gởi và lãi suất cho vay để các

quốc tế là 8%, khả năng tăng vốn và xử lý nợ xấu của các NHTM quốc doanh còn

NHTM thực hiện. Trong giai đoạn này, việc điều hành chính sách tiền tệ của NHNN

gặp khó khăn. Do đó, khả năng chống đỡ rủi ro của các NHTM Việt Nam là khá

là nhằm mục tiêu đẩy lùi lạm phát nên lãi suất tiền gởi tiết kiệm danh nghĩa được

thấp. Sản phẩm dịch vụ của các ngân hàng trong nước còn đơn điệu, tính tiện lợi

qui định tương đối cao nhằm thu hồi bớt tiền trong lưu thông. Lãi suất trong thời kỳ

chưa cao. Các dịch vụ ngân hàng mới như ngân hàng điện tử, môi giới kinh doanh,

này là lãi suất thực âm, với đặc điểm: lãi suất tiền gửi < lạm phát và lãi suất cho

nghiệp vụ ngân hàng đầu tư, tư vấn chưa được phát triển hoặc đang trong giai đoạn

vay ≤ lãi suất huy động.

thí điểm. Thời gian qua, các NHTM Việt Nam đã triển khai các dự án hiện đại hóa
nhưng nhìn chung công nghệ vẫn chưa đáp ứng đầy đủ các đòi hỏi mới của thị
trường.
– Việc mở cửa thị trường tài chính nội địa sẽ làm tăng rủi ro về tỷ giá, chu
chuyển vốn và đặc biệt là yếu tố lãi suất giữa thị trường trong nước và quốc tế.
– Một khi sự phân biệt đối xử giữa các TCTD nước ngoài với các TCTD trong
nước được loại bỏ căn bản (từ sau 2010) sẽ làm cho NHTM trong nước mất dần lợi
thế cạnh tranh về quy mô, khách hàng và hệ thống kênh phân phối.
2.4.2.2. Những yêu cầu đổi mới:
– Tăng năng lực điều hành và giám sát hoạt động ngân hàng của NHNN thông
qua việc đổi mới điều hành chính sách tiền tệ, lãi suất, tỷ giá, hệ thống thanh tra
giám sát hiện đại và hữu hiệu.

Nền kinh tế bắt đầu chuyển đổi sang cơ chế kinh tế thị trường, tuy nhiên lãi suất

cho vay vẫn còn phân biệt rõ ràng giữa các thành phần kinh tế.
Bảng 2.4: Lãi suất ngân hàng theo quyết định 202 tháng 10/1991 của NHNN
CHỈ TIÊU
Lãi suất tiền gửi
Không kỳ hạn
Kỳ hạn 3 tháng
Lãi suất tiết kiệm
Không kỳ hạn
Kỳ hạn 3 tháng
Lãi suất cho vay
Kinh tế quốc doanh
Kinh tế tư nhân
Hộ kinh doanh

GIÁ TRỊ (%/THÁNG)
1,00
2,10
2,10
3,50
2,10-2,40
2,70-3,70
4,00-5,00
Nguồn: NHNN


Trang 37

2.5.2. Giai đoạn từ tháng 6/1992 đến tháng 7/2000:

Trang 38

–

hơn cho vay ngắn hạn và trung dài hạn)

Khi lạm phát đã được kiềm chế và đẩy lùi tương đối thấp, ngân hàng bắt đầu có
điều kiện thực hiện CSLS thực dương, tức là lạm phát < lãi suất huy động < lãi suất
cho vay. Từ tháng 10/1992, NHNN bắt đầu từng bước thực hiện lãi suất thực dương,
tuy nhiên NHNN vẫn quy định các mức lãi suất tiền gửi và cho vay cụ thể. Lãi suất
giữa các thành phần kinh tế vẫn có sự phân biệt: lãi suất cho vay đối với DN quốc
doanh thấp hơn DN ngoài quốc doanh, lãi suất cho vay ngắn hạn cao hơn lãi suất
cho vay trung dài hạn.
Từ tháng 9/1993, NHNN cho phép thêm các TCTD được cho vay theo lãi suất
thỏa thuận vượt mức lãi suất cho vay cụ thể. Theo quyết định 184/QĐ-NH1 ngày
28/09/1993 thì lãi suất cho vay đối với DNNN là 1,8%/tháng, lãi suất cho vay thành
phần kinh tế ngoài quốc doanh là 2,1%/tháng. Tuy nhiên, nếu vốn huy động tiết
kiệm và tiền gửi theo các mức lãi suất quy định mà không đủ để cho vay thì các
TCTD được phép phát hành kỳ phiếu với lãi suất cao hơn lãi suất tiết kiệm cùng kỳ
hạn tối đa 0,2%/tháng và cho vay với lãi suất cao hơn mức 2,1%/tháng trên cơ sở
thỏa thuận với khách hàng. Các NHTM đã phát huy tích cực yếu tố này làm cho
mức chênh lệch giữa lãi suất cho vay và lãi suất huy động khá cao, phổ biến từ 0,71,0%/tháng, cho nên hầu hết các NHTM đều đạt lợi nhuận cao, trong khi các DN lại
gặp khó khăn về tài chính vì gánh nặng trả lãi lớn. Từ thực trạng này, Quốc hội khóa
IX, kỳ họp tháng 8/1995 đã thông qua nghị quyết bỏ thuế doanh thu trong hoạt động

Trần lãi suất áp dụng cho các TCTD cho vay trên địa bàn nông thôn (cao

–

Trần lãi suất cho vay của Quỹ tín dụng nhân dân cơ sở đối với thành viên
(cao hơn 3 trần lãi suất trên).

Cơ chế lãi suất trần là một bước tự do hóa lãi suất, làm cho lãi suất gắn liền với
tín hiệu thị trường hơn. Tuy nhiên, việc qui định khống chế mức chênh lệch
0,35%/tháng giữa mức lãi suất cho vay bình quân và mức lãi suất huy động bình
quân là chưa hợp lý vì nó làm giảm sút khả năng cạnh tranh cũng như động lực phát
triển của các NHTM.
Quyết định 39/1998/QĐ-NHNN1 ngày 21/01/1998 của NHNN đã xóa bỏ sự cách
biệt về lãi suất cho vay giữa thành thị và nông thôn, rút từ 4 trần lãi suất xuống còn
3 trần lãi suất, bỏ khống chế mức chênh lệch 0,35%/tháng. Có thể nói việc bỏ mức
khống chế chênh lệch 0,35% tháng là một bước cải tiến đáng kể.
Bảng 2.5: Các lần điều chỉnh lãi suất của NHNN trong năm 1999
Các loại trần lãi suất (%/tháng)

Thời điểm
01.02.99 01.06.99 01.08.99 04.09.99 25.10.99
Cho vay ngắn hạn vùng nội thị
1,10
1,15
1,05
0,95
0,85
Cho vay trung dài hạn
1,15
1,15
1,05
0,95
0,85
Cho vay ngắn hạn vùng nông thôn
1,25
1,15

1,15
1,05
1,00
Cho vay Quỹ TNND và HTX
1,50
1,50
1,50
1,50
1,50
Nguồn: NHNN

tín dụng ngân hàng, đồng thời yêu cầu các NHTM phải tiết giảm chi phí để giảm lãi

Như vậy trong lần điều chỉnh đầu năm 1999 NHNN lại đưa ra tới 4 trần lãi suất,

suất cho vay, khống chế chênh lệch giữa lãi suất cho vay bình quân và lãi suất huy

cao nhất là 1,5%/tháng và thấp nhất là 1,1%/tháng, những lần điều chỉnh sau đó theo

động bình quân tối đa là 0,35%/tháng.

hướng hạ thấp dần trần lãi suất. Lần cuối cùng vào tháng 10/1999, NHNN đưa ra 3

NHNN chuyển sang áp dụng CSLS trần. Lãi suất cho vay được quy định nhiều

trần lãi suất và được áp dụng cho đến giữa năm 2000.

mức trần khác nhau xuất phát từ yêu cầu thực tiễn: có nhiều TCTD hoạt động trên

2.5.3. Giai đoạn từ tháng 7/2000 đến tháng 5/2002.

các địa bàn khác nhau, cung cầu vốn khác nhau, quy mô khác nhau và do đó chi phí
hoạt động khác nhau. Thời gian đầu có 4 mức trần như sau:
–

Trần lãi suất cho vay ngắn hạn (áp dụng cho khu vực thành thị).

–

Trần lãi suất cho vay trung dài hạn (cao hơn lãi suất cho vay ngắn hạn).

Thời kỳ từ năm 2000 trở đi là thời kỳ đổi mới thực sự về lãi suất, CSLS đã phù
hợp với thực tế thị trường. Cụ thể ngày 02/08/2000 NHNN ban hành 4 quyết định
thay đổi cơ chế điều hành lãi suất:


Trang 39

–

Đối với lãi suất cho vay đồng Việt Nam: NHNN bỏ quy định lãi suất trần
cho vay, chuyển sang xác định và công bố lãi suất cơ bản cộng % biên độ
dựa trên việc tham khảo lãi suất cho vay ngắn hạn thông thường của các
NHTM áp dụng cho khách hàng tốt nhất (có uy tín trong việc sử dụng vốn
vay, trả nợ vay đầy đủ, đúng hạn, rủi ro tín dụng thấp). Lãi suất cho vay và
huy động vốn của các TCTD gắn với lãi suất cơ bản. Lãi suất cho vay cao
nhất bằng lãi suất cơ bản + biên độ. NHNN công bố lãi suất cơ bản và biên
độ hàng tháng, trong trường hợp cần thiết NHNN sẽ điều chỉnh kịp thời.

–

Đối với lãi suất ngoại tệ: bỏ quy định lãi suất trần cho vay, áp dụng theo lãi

Trang 40

Bảng 2.6: Điều chỉnh lãi suất cơ bản VNĐ của NHNN từ 2000 đến 2002
SỐ VĂN BẢN
NGÀY HIỆU LỰC LÃI SUẤT CƠ BẢN (%/THÁNG)
241/2000/QĐ-NHNN
02.08.2000
0,750
397/2001/QĐ-NHNN
10.03.2001
0,725
557/2001/QĐ-NHNN
26.08.2001
0,700
1078/2001/QĐ-NHNN
27.08.2001
0,650
1098/2001/QĐ-NHNN
29.11.2001
0,600
547/2002/QĐ-NHNN
30.05.2002
0,600
Nguồn: NHNN
2.5.4. Giai đoạn từ tháng 5/2002 đến nay.
Ngày 30/05/2002, NHNN ra quyết định số 546/2002/QĐ-NHNN theo đó:

suất trên TTTT liên ngân hàng Singapore (Sibor). Lãi suất cho vay ngắn hạn

"TCTD xác định lãi suất cho vay bằng đồng Việt Nam trên cơ sở cung cầu vốn thị

của các TCTD cao nhất bằng lãi suất Sibor 3 tháng + biên độ 1,00%/năm;

trường và mức độ tín nhiệm khách hàng vay là pháp nhân và cá nhân Việt Nam,

lãi suất cho vay trung dài hạn cao nhất bằng lãi suất Sibor 6 tháng cộng biên

pháp nhân và các nhân nước ngoài hoạt động tại Việt Nam". Như vậy lãi suất cho

độ 2,50%/năm. Riêng đối với cho vay bằng ngoại tệ khác USD, các NHTM

vay cả ngoại tệ lẫn đồng Việt Nam đã được tự do hóa.

tự xem xét quyết định lãi suất tiền gửi, lãi suất cho vay dựa trên lãi suất trên
thị trường quốc tế và cung cầu vốn tín dụng của từng loại ngoại tệ này.

Có thể nói đây là một quyết định đúng đắn và hợp thời, nhất là trong bối cảnh hội
nhập kinh tế quốc tế ngành ngân hàng đang đến gần, bảo đảm lãi suất cho vay do

Lãi suất cho vay đã được điều chỉnh theo đúng bản chất của nó là lãi suất cho vay

cung cầu vốn trên thị trường quyết định, các NHTM thực sự được "cởi trói" và hoàn

ngắn hạn thấp hơn lãi suất cho vay trung dài hạn do chi phí sử dụng vốn vay trung

toàn chủ động đưa ra mức lãi suất cho vay phù hợp với đặc thù hoạt động của chính

dài hạn cao hơn cũng như mức độ rủi ro của khoản vay trung dài hạn thông thường

ngân hàng mình, NHNN tác động vào lãi suất cho vay tại NHTM bằng cách chuyển

cao hơn khoản vay ngắn hạn.

dần sang các công cụ gián tiếp của chính sách tiền tệ. Lãi suất được điều chỉnh linh

Các NHTM cung cấp thông tin cho NHNN tham khảo gồm: NH Ngoại thương

hoạt theo cung cầu vốn trên thị trường, làm cho các nguồn vốn được tự do luân

Việt Nam, NH Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Việt Nam, NH Công thương

chuyển từ nơi thừa sang nơi thiếu, từ nơi có lãi suất thấp sang nơi có lãi suất cao.

Việt Nam, NH Đầu tư và Phát triển Việt Nam, NH TMCP Quân Đội, NH TMCP Á

Các TCTD buộc phải nâng cao chất lượng quản trị và phục vụ khách hàng, từ đó

Châu, Chi nhánh NH ANZ, Chi nhánh NH HSBC, NH TMCP các doanh nghiệp

hình thành lãi suất bình quân hợp lý theo tín hiệu thị trường.

ngoài quốc doanh.

Với cơ chế này, NHNN vẫn xác định và công bố lãi suất cơ bản song nó chỉ có

Có thể nói, quyết định chuyển sang CSLS cơ bản là sự đổi mới rất gần với tự do

giá trị tham khảo khi ấn định lãi suất cho vay của các TCTD. Hàng tháng, NHNN

hóa lãi suất. Kể từ 01/06/2001, NHNN đã tiếp tục cho áp dụng cơ chế lãi suất thỏa

công bố lãi suất cơ bản dựa trên cơ sở tham khảo lãi suất cho vay của 15 NHTM áp

thuận đối với lãi suất cho vay bằng USD, hay nói cách khác lãi suất cho vay bằng

dụng đối với khách hàng tốt nhất.

ngoại tệ đã được tự do hóa hoàn toàn.

Thực tế sau khoảng thời gian thực hiện, đến nay lãi suất cơ bản do NHNN công
bố hầu như không còn ý nghĩa tham khảo khi xác định lãi suất cho vay đối với các


Trang 41

TCTD do lãi suất cơ bản được công bố liên tục thoát ly lãi suất cho vay bình quân

Trang 42

– Chưa có chênh lệch đáng kể giữa các khách hàng khác nhau về lãi suất cho

thực tế của các TCTD và khoảng cách này ngày càng xa. Chẳng hạn tại thời điểm

vay. Phần chênh lệch lãi suất giữa các khoản vay của cùng một khách hàng

tháng 11/2005 lãi suất cơ bản là 0,65%/tháng trong khi lãi suất cho vay bình quân

chưa được quan tâm đúng mức.

của các TCTD phổ biến ở mức 0,85%-1,25%/tháng. Trong khi lãi suất cho vay của
TCTD luôn luôn được điều chỉnh phù hợp với quan hệ cung cầu vốn trên thị trường
thì lãi suất cơ bản vẫn ổn định hoặc có thay đổi ở mức không đáng kể.
Theo thông lệ quốc tế, đặc biệt là ở các nước phát triển, lãi suất cơ bản là lãi suất
do một nhóm NHTM lớn, thậm chí do một NHTM lớn riêng lẻ định ra, trên cơ sở
đó tính toán lãi suất các khoản cho vay khác nhau. Lãi suất cho vay được ấn định

– Thực tế các NHTM lớn tại Việt Nam hiện nay vẫn chưa hoàn thiện hệ thống
đánh giá tín dụng để xác định lãi suất cho vay một cách khoa học.
2.6.2.2. Thách thức:
– NHTM đối mặt với sự thay đổi thường xuyên của lãi suất thị trường, nếu lãi
suất không được điều hành tốt sẽ dễ dẫn đến rủi ro lãi suất.

bằng cách cộng thêm vào lãi suất cơ bản một biên độ tùy thuộc vào tín nhiệm của

– Tại các khu vực ít có môi trường cạnh tranh (vùng nông thôn, vùng sâu, vùng

khách hàng và mức rủi ro của khoản tín dụng. Mặt khác lãi suất cơ bản được các

xa) thì lãi suất cho vay sẽ bị đẩy lên cao dẫn đến không tạo động lực phát

NHTM này ấn định thường xuyên và công bố hàng ngày.

triển kinh tế.

2.6. Những kết quả đạt được và những tồn tại, thách thức trong vấn đề xác

– Các NHTM lớn, với nguồn vốn dồi dào, chi phí huy động thấp sẽ cạnh tranh,

định lãi suất cho vay tại các NHTM Việt Nam:

mở rộng thị trường bằng cách cho vay lãi suất thấp làm các NHTM quy mô

2.6.1. Kết quả đạt được:

nhỏ khó cạnh tranh dẫn đến khả năng phải sáp nhập, hợp nhất với nhau.

– NHNN đã từng bước giảm can thiệp trong việc xác định lãi suất cho vay tại
các NHTM phù hợp diễn biến thực tế nền kinh tế qua từng thời kỳ nhằm đảm
bảo kinh tế phát triển ổn định.
– Việc tự do hóa hoàn toàn lãi suất cho vay từ tháng 5/2002 đã tạo điều kiện để
từng NHTM chủ động trong việc đưa ra chính sách lãi suất cho vay phù hợp
với kế hoạch kinh doanh của mình.
– Lãi suất cho vay tại các NHTM ngày càng linh hoạt, và phù hợp diễn biến lãi

– Hội nhập kinh tế quốc tế ngành ngân hàng đang đến gần đòi hỏi NHTM VN
phải xác định lãi suất cho vay một cách hợp lý, khoa học, đảm bảo lợi nhuận
cũng như khả năng cạnh tranh với các ngân hàng nước ngoài.
2.6.3. Nguyên nhân tồn tại:
– Giai đoạn cho vay của NHTM với lãi suất cho vay khống chế bị chi phối trực
tiếp bởi NHNN kéo dài quá lâu.

suất trên thị trường; hiện nay chỉ còn rất ít các khoản vay mới của DNNN tại

– Các NHTM quốc doanh chiếm phần lớn thị phần tín dụng nhưng trong một

các NHTM quốc doanh được áp dụng lãi suất cho vay ưu đãi hơn so với các

thời gian dài áp dụng chính sách lãi suất cho vay với các DNNN ưu đãi hơn

loại hình DN khác.

so với các loại hình DN khác.

2.6.2. Những tồn tại, thách thức:
2.6.2.1. Tồn tại:
– Việc xác định lãi suất cho vay tại NHTM vẫn còn mang nhiều cảm tính chủ
quan.

– Các NHTM chưa quan tâm đúng mức về các rủi ro tín dụng khi xác định lãi
suất cho vay, trong đó một phần do khả năng phân tích đánh giá của đội ngũ
cán bộ ngân hàng.


Trang 43

Tham khảo Phụ lục 5: Lãi suất cho vay thực tế tại 1 chi nhánh ngân hàng thương
mại quốc doanh qua các năm.

Trang 44

CHƯƠNG 3: XÂY DỰNG PHƯƠNG PHÁP XÁC ĐỊNH LÃI
SUẤT CHO VAY QUA ĐÁNH GIÁ TÍN DỤNG DOANH

TÓM TẮT CHƯƠNG 2:

NGHIỆP PHÙ HỢP VỚI NHTM VIỆT NAM

NHTM là một định chế tài chính trung gian quan trọng, giao dịch trực tiếp với tổ

" *** #

chức, cá nhân bằng cách nhận tiền gởi, tiền tiết kiệm rồi sử dụng số tiền đó để cho

3.1. Mục tiêu và quan điểm xây dựng phương pháp xác định lãi suất cho vay

vay; chiết khấu; cung cấp các dịch vụ thanh toán và các dịch vụ ngân hàng khác.

qua đánh giá tín dụng DN:

NHTM có ảnh hưởng về nhiều mặt và sâu rộng trong nền kinh tế thị trường.

Lãi suất cho vay cần đảm bảo duy trì và phát triển hoạt động của NHTM, tạo ra

Hệ thống ngân hàng Việt Nam qua các lần cải tổ, đến nay đang đẩy mạnh cơ cấu

sự cạnh tranh lành mạnh. Việc xác định lãi suất cho vay nếu quá cứng nhắc để bảo

lại hoạt động từ hoàn thiện hành lang pháp lý, thay đổi cơ cấu tổ chức điều hành,

đảm chỉ tiêu lợi nhuận dự tính của NHTM có thể làm cho lãi suất cho vay không

hiện đại hóa công nghệ ngân hàng, sáp nhập một số ngân hàng nhỏ, nâng cao năng

phù hợp với thực tế thị trường. Chẳng hạn do chi phí đầu vào của NHTM quá cao

lực tài chính để chuẩn bị hội nhập quốc tế.

dẫn đến việc NHTM phải định lãi suất cho vay cũng cao theo để đảm bảo lợi nhuận,

Để đáp ứng nhu cầu đa dạng của khách hàng vay, các loại hình và phương thức

trong khi đó mức lãi suất cao này có thể không được thị trường chấp nhận. Trái lại ở

cho vay ngày càng đa dạng. Cùng với sự tăng trưởng khá ổn định của nền kinh tế

một số NHTM chỉ tập trung định giá lãi suất cho vay hướng vào cạnh tranh trên thị

Việt Nam thời gian qua, dư nợ cho vay trong hệ thống NHTM gia tăng mạnh. Hoạt

trường nên có thể dẫn đến hoạt động cho vay không mang lại lợi nhuận, thậm chí

động cho vay vẫn là hoạt động tạo ra thu nhập chủ yếu cho NHTM.

không bù đắp đủ chi phí, rủi ro tín dụng.

Nhằm đảm bảo tăng tính an toàn trong hoạt động cho vay, đảm bảo thu nhập và

Do vậy, NHTM cần kết hợp xác định lãi suất cho vay hướng vào chi phí nhưng

bù đắp được rủi ro tín dụng, các NHTM cần được tự chủ động trong xác định lãi

vẫn bảo đảm cạnh tranh được trên thị trường. Việc xác định lãi suất hướng vào chi

suất cho vay. Để đáp ứng nhu cầu này, từ giữa năm 2000 NHNN bắt đầu tự do hóa

phí không có nghĩa đơn thuần là xác định lãi suất căn cứ theo mức chi phí đầu vào

lãi suất cho vay ngoại tệ và đến tháng 5/2002 việc xác định lãi suất cho vay đã được

mà cần phải kết hợp với các dịch vụ ngân hàng đi kèm như các dịch vụ thanh toán,

tự do hóa hoàn toàn.

dịch vụ ngân quỹ, tiền gởi... mà từng khách hàng mang lại. NHTM có thể đưa ra

Như vậy, từ tháng 5/2002, các NHTM đã được cởi trói trong xác định lãi suất
cho vay nhưng cũng đối mặt thường xuyên với sự biến đổi của lãi suất thị trường.
Thực tế xác định lãi suất cho vay tại các NHTM hiện nay vẫn còn nhiều cảm tính,
chưa căn cứ trên những tiêu chí hợp lý, khoa học.

một mức lãi suất cho vay thấp hơn với những đối tượng khách hàng mà NHTM xét
thấy đó là những khách hàng mục tiêu.
Lãi suất cho vay luôn thay đổi theo hướng đa dạng hóa, linh hoạt nhằm thỏa mãn
nhu cầu đa dạng của khách hàng, tạo điều kiện để NHTM đáp ứng tốt nhất đối với
từng nhóm khách hàng mục tiêu.
Mục đích của việc xây dựng phương pháp xác định lãi suất cho vay là nhằm cung
cấp phương pháp luận một cách khoa học, phù hợp thực tiễn hoạt động của các
NHTM Việt Nam, làm cơ sở để các NHTM đưa ra mức lãi suất đảm bảo lợi nhuận


Trang 45

Trang 46

trong kinh doanh, bù đắp được rủi ro và mang tính cạnh tranh. Như đã phân tích ở

sống ở trong nước và nước ngoài. Như vậy, hiện nay phạm vi cho vay của NHTM

Chương 1, dù có nhiều phương pháp xác định lãi suất cho vay nhưng về cơ bản lãi

đã được mở rộng.

suất cho vay luôn bao gồm các thành phần: chi phí huy động vốn, chi phí hoạt động,

Theo quan điểm NHTM, DN vay vốn là một tổ chức được cơ quan nhà nước có

phần bù rủi ro tín dụng, phần bù rủi ro kỳ hạn và mức lợi nhuận dự kiến. Chi phí

thẩm quyền thành lập (hoặc cho phép thành lập, đăng ký, công nhận), có cơ cấu tổ

huy động vốn, chi phí hoạt động và mức lợi nhuận dự kiến là dễ xác định đối với

chức chặt chẽ, có nhu cầu vay vốn, có khả năng để thực hiện các dự án đầu tư,

NHTM. Phần bù rủi ro kỳ hạn xác định dựa vào thời gian vay (càng dài thì phần bù

phương án sản xuất kinh doanh, dịch vụ hoặc dự án đầu tư, phương án phục vụ đời

rủi ro kỳ hạn càng lớn) và có thể được đánh giá thông qua các chỉ số thống kê về

sống. Trong phạm vi luận văn này, tác giả chỉ tập trung phân tích nhóm khách hàng

định hạng rủi ro quốc gia, được áp dụng thống nhất cho tất cả các khách hàng vay.

DN, là nhóm khách hàng chiếm tỷ trọng cao về dư nợ cho vay của NHTM.

Trong khi đó, phần bù rủi ro tín dụng là phức tạp và khó xác định nhất do nó có mối

3.3. Phân loại khách hàng DN:

quan hệ trực tiếp và thay đổi đối với từng khách hàng cũng như từng khoản vay.

3.3.1. Theo loại hình DN:

Cho nên, yếu tố quan trọng nhất cần đánh giá khi xác định lãi suất cho vay chính là
phần bù rủi ro tín dụng. Trong chương này, tác giả sẽ tập trung phân tích để đưa ra
mô hình xác định phần bù rủi ro tín dụng làm cơ sở xác định lãi suất cho vay.
3.2. Khái niệm khách hàng DN:
Theo Quy chế cho vay 1627/2001/QĐ-NHNN ngày 31/12/2001 của NHNN thì
khách hàng vay là các pháp nhân và cá nhân tại Việt Nam và nước ngoài gồm:
–

(1) Các pháp nhân: DNNN, hợp tác xã, công ty trách nhiệm hữu hạn, công ty
cổ phần, DN có vốn đầu tư nước ngoài và các tổ chức khác [thỏa mãn 4 điều
kiện: (a) được cơ quan nhà nước có thẩm quyền thành lập, cho phép thành
lập, đăng ký hoặc công nhận; (b) Có cơ cấu tổ chức chặt chẽ; (c) Có tài sản
độc lập với cá nhân, tổ chức khác và tự chịu trách nhiệm bằng tài sản đó; (d)
Nhân danh mình tham gia các quan hệ pháp luật một cách độc lập];

–

(2) Cá nhân; (3) Hộ gia đình; (4) Tổ hợp tác; (5) DNTN; (6) Công ty hợp
danh.

Phân theo loại hình DN thì khách hàng DN bao gồm:
–

Các DN hoạt động theo Luật DNNN với mục đích kinh doanh hay các DNNN
hoạt động công ích, đơn vị hành chính sự nghiệp tự cân đối thu chi;

–

Công ty trách nhiệm hữu hạn, công ty cổ phần, DNTN, công ty hợp danh hoạt

–

Các DN có vốn đầu tư nước ngoài hoạt động theo Luật Đầu tư trực tiếp nước

động theo Luật DN;

ngoài tại Việt Nam;
–

Các tổ chức khác có đủ điều kiện theo quy định của Bộ Luật Dân sự (trừ các
TCTD).

Tổng công ty, công ty mẹ, các đơn vị thành viên trực thuộc hạch toán độc lập
được xác định là một khách hàng.
3.3.2. Theo quy mô hoạt động:
Việc phân loại theo quy mô hoạt động dựa vào 2 tiêu chí là vốn chủ sở hữu và số

Theo quyết định 127/2005 ngày 03/02/2005 của NHNN về việc sửa đổi bổ sung

lượng lao động trung bình. Theo Nghị định 90/2001/NĐ-CP ngày 23/11/2001 thì

quyết định 1627/2001/QĐ-NHNN thì khách hàng vay là các tổ chức, cá nhân Việt

DN nhỏ và vừa có vốn chủ sở hữu không quá 10 tỷ đồng hoặc số lao động trung

Nam và nước ngoài có nhu cầu vay vốn, có khả năng để thực hiện các dự án đầu tư,

bình hàng năm không quá 300 người. Như vậy có thể hiểu DN lớn là DN có vốn

phương án sản xuất kinh doanh, dịch vụ hoặc dự án đầu tư, phương án phục vụ đời

chủ sở hữu trên 10 tỷ và số lượng lao động sử dụng trung bình hàng năm lớn hơn
300 người.


Trang 47

Tuy nhiên, đứng trên góc độ NHTM thì tiêu chí số lao động bình quân trong năm

Trang 48

3.4. Xây dựng các chỉ tiêu đánh giá:

không thực sự mang nhiều ý nghĩa trong việc phân loại để xét cho vay. Trong khi

Các chỉ tiêu đưa vào đánh giá đòi hỏi phải đầy đủ, khoa học và hợp lý. Một hệ

đó chỉ tiêu vốn chủ sở hữu lại liên quan nhiều đến các chỉ tiêu đánh giá phân tích,

thống chỉ tiêu phân tích quá ít hoặc quá nhiều đều ảnh hưởng không tốt đến kết quả

xếp loại tín dụng. Vốn chủ sở hữu được xem như là một "vùng đệm" nhằm bảo đảm

đánh giá: hoặc không chính xác, hoặc quá phức tạp mà trong quá trình tác nghiệp

an toàn đối với vốn vay. Do đó, việc phân loại DN theo quy mô hoạt động được căn

cán bộ tín dụng sẽ khó thực hiện không thể xử lý hết được.

cứ vào chỉ tiêu vốn chủ sở hữu của DN căn cứ theo báo cáo tài chính. Cụ thể:
–

Để phục vụ công tác đánh giá đòi hỏi NHTM phải có thông tin càng đầy đủ và

DN nhỏ: vốn chủ sở hữu ≤ 5 tỷ đồng.

càng chính xác càng tốt. Nguồn thông tin được thu thập từ nhiều nguồn: từ nguồn

–

DN vừa: 5 tỷ đồng < vốn chủ sở hữu ≤ 10 tỷ đồng.

thông tin lưu trữ hiện có tại NHTM, qua báo cáo tài chính, qua phỏng vấn trực tiếp

–

DN lớn: vốn chủ sở hữu >10 tỷ đồng.

3.3.3. Theo lĩnh vực hoạt động:
Theo quyết định số 143/TCTK/PPCĐ ngày 22/12/1993 của Tổng cục thống kê
thì các DN có thể được chia theo hệ thống ngành kinh tế như sau: (a) Ngành nông
lâm nghiệp; (b) Ngành thủy sản; (c) Ngành công nghiệp khai thác mỏ; (d) Ngành
công nghiệp chế biến; (e) Ngành sản xuất và phân phối điện, khí đốt và nước; (f)

Ngành xây dựng (g) Ngành thương nghiệp, sửa chữa xe có động cơ, môtô, xe máy,
đồ dùng cá nhân và gia đình; (h) Ngành khách sạn và nhà hàng; (i) Ngành vận tải,

ban lãnh đạo DN, qua các khách hàng có quan hệ mua bán trực tiếp với DN, trên
các phương tiện thông tin đại chúng, từ trung tâm thông tin tín dụng của NHNN
(CIC)…
3.4.1. Chỉ tiêu đánh giá DN:
3.4.1.1. Nhóm các chỉ tiêu tài chính:
(1) Chỉ tiêu khả năng thanh toán ngắn hạn:
Đây là một trong những thước đo khả năng thanh toán, nó được sử dụng rộng rãi
nhất để đánh giá khả năng thanh toán chung của DN. Công thức tính như sau:
Tài sản lưu động

kho bãi và thông tin liên lạc; (j) Ngành tài chính tín dụng; (k) Ngành hoạt động
khoa học và công nghệ; (l) Ngành hoạt động liên quan đến kinh doanh tài sản và
dịch vụ tư vấn; (m) Ngành giáo dục và đào tạo; (n) Ngành y tế; (o) Ngành văn hóa,
thể thao.
Một số nhóm ngành trên đây có những đặc điểm về hoạt động kinh doanh, tài chính
tương đối giống nhau. Do đó, để không quá phức tạp trong đánh giá, theo quan
điểm tác giả, dưới góc độ NHTM có thể phân các DN thành 4 nhóm ngành chính
yếu sau đây:
–

Nhóm các DN hoạt động trong ngành nông, lâm ngư nghiệp.

–

Nhóm các DN hoạt động trong ngành thương mại dịch vụ.

–

Nhóm các DN hoạt động trong ngành xây dựng.

–

Nhóm các DN hoạt động trong ngành công nghiệp.

Khả năng thanh toán ngắn hạn

=
Nợ ngắn hạn

Tài sản lưu động bao gồm các khoản vốn bằng tiền, đầu tư tài chính ngắn hạn,
các khoản phải thu, hàng tồn kho và tài sản lưu động khác. Tuy nhiên, khi tính toán
tài sản lưu động cần loại trừ hàng tồn kho mất phẩm chất và các khoản phải thu khó
đòi chưa trích dự phòng. Nợ ngắn hạn bao gồm vay ngắn hạn, vay dài hạn đến hạn
trả và các khoản phải trả ngắn hạn khác.
Hệ số thanh toán ngắn hạn thông thường yêu cầu lớn hơn hay bằng 1. Hệ số
thanh toán ngắn hạn cao có nghĩa DN luôn đủ khả năng thanh toán các khoản nợ.
(2) Chỉ tiêu khả năng thanh toán nhanh:
Chỉ tiêu này được tính toán giữa các tài sản lưu động có thể nhanh chóng chuyển
đổi thành tiền so với Nợ ngắn hạn. Do đó, hệ số thanh toán nhanh có thể kiểm tra


Trang 49

Trang 50

tình trạng tài sản một cách chặt chẽ hơn so với hệ số thanh toán ngắn hạn. Công
thức tính như sau:

Tiền + Đầu tư tài chính ngắn hạn
+ Khoản phải thu
Khả năng thanh toán nhanh

=

Nợ ngắn hạn

Doanh thu thuần
Vòng quay các khoản phải thu

=

Các khoản phải thu bình quân

Thời gian thu hồi công nợ rất ngắn có thể cho ta những thông tin sau: DN hạn

Các khoản phải thu trong công thức trên không tính phải thu khó đòi chưa trích

chế trong chính sách bán trả chậm cho khách hàng. Công tác thu hồi công nợ của

dự phòng. Công thức tính khả năng thanh toán nhanh đã loại trừ hàng tồn kho và

DN hoạt động có hiệu quả. Khả năng sinh lời và điều kiện tài chính của các khách

phần tài sản lưu động khác trong "Tài sản lưu động" nhằm đánh giá một cách xác

hàng là tốt. DN chỉ hoặc thường bán hàng thu tiền ngay.

thực hơn tính sẵn sàng trong việc đảm bảo thanh toán các khoản nợ ngắn hạn của

Thời gian thu hồi công nợ rất dài có thể cho ta những thông tin sau: Chính sách

DN. Tùy thuộc vào từng ngành kinh doanh mà hệ số này có thể có yêu cầu khác

bán hàng trả chậm của doanh nghiệp là dễ dàng. Việc luân chuyển vốn lưu động

nhau, tuy nhiên thông thường hệ số này cần đạt từ 0,5 trở lên.

khá khó khăn và nếu nguồn tài trợ tài sản lưu động là từ các khoản vay ngân hàng
thì gánh nặng trả lãi sẽ tăng lên.

(3) Chỉ tiêu vòng quay hàng tồn kho:
Vòng quay hàng tồn kho là tiêu chuẩn đánh giá mức độ hiệu quả trong quản trị
hàng tồn kho của DN. Công thức:
Vòng quay hàng tồn kho

(5) Chỉ tiêu vòng quay vốn lưu động:
Chỉ tiêu này phản ảnh tính hiệu quả trong việc sử dụng tài sản lưu động thông
qua việc xem xét rằng trong 1 năm tài chính thì tài sản lưu động đã chuyển hóa bao

Giá vốn hàng bán
=
Hàng tồn kho bình quân

nhiêu lần so với doanh thu. Công thức:
Vòng quay vốn lưu động

Doanh thu thuần
=

Tỷ số này cho biết trong một năm hàng tồn kho tại DN được luân chuyển bao nhiêu
lần, lượng hàng tồn kho cần thiết, hàng tồn kho được quản lý tốt hay xấu. Việc lưu giữ
quá nhiều hàng tồn kho đồng nghĩa với việc vốn được sử dụng kém hiệu quả. Điều này

Tài sản lưu động bình quân

(6) Chỉ tiêu hiệu quả sử dụng tài sản:
Chỉ tiêu này đo lường một đồng tài sản tham gia vào quá trình sản xuất kinh

làm tăng chi phí lưu giữ hàng tồn kho và tăng rủi ro trong việc tiêu thụ một khi nhu cầu

doanh trong một năm sẽ tạo ra bao nhiêu đồng doanh thu. Nếu tỷ số này thấp thì có

tiêu dùng thay đổi hay tình hình thị trường kém đi. Số vòng quay hàng tồn kho cao hay

thể là vốn đang không được sử dụng hiệu quả và có khả năng DN thừa hàng tồn kho

thấp tùy thuộc và đặc điểm ngành kinh doanh.

hoặc tài sản nhàn rỗi hay vay tiền quá nhiều so với nhu cầu thực sự. Công thức:

(4) Chỉ tiêu vòng quay các khoản phải thu:

Hiệu quả sử dụng tài sản

Các khoản phải thu là những hóa đơn bán hàng chưa thu tiền về do DN thực hiện
chính sách bán chịu và các khoản tạm ứng chưa thanh toán, các khoản trả trước cho
người bán. Số vòng quay các khoản phải thu cao hay thấp phụ thuộc vào chính sách
bán chịu của DN. Nếu số vòng quay thấp cho thấy DN bị chiếm dụng vốn nhiều,

nhưng nếu quá cao sẽ giảm sức cạnh tranh có thể làm giảm doanh thu. Công thức:

Doanh thu thuần
=

Tổng tài sản bình quân

(7) Chỉ tiêu khả năng tự tài trợ:
Chỉ tiêu này đánh giá mức độ tự chủ và cấu trúc tài chính của DN. Một mức độ
quá thấp của chỉ tiêu này cho thấy hoạt động của DN dựa quá nhiều vào nợ, điều
này không hẳn là không tốt vì DN có thể thông qua tỷ số đòn cân nợ cao để đạt