TIỂU LUẬN tìm HIỂU LUẬN điểm TÍNH CHẤT xã hội của CHIẾN TRANH và THÁI độ của NGƯỜI mác xít với CHIẾN TRANH TRONG tác PHẨM CNXH và CHIẾN TRANH của lê NIN

1

TÌM HIỂU LUẬN ĐIỂM VỀ TÍNH CHẤT XÃ HỘI CỦA CHIẾN TRANH
VÀ THÁI ĐỘ CỦA NGƯỜI MÁC-XÍT ĐỐI VỚI CHIẾN TRANH
TRONG TÁC PHẨM
“CHỦ NGHĨA XÃ HỘI VÀ CHIẾN TRANH” CỦA V.I. LÊNIN
-------------------V.I. Lê-nin, lãnh tụ vĩ đại của cách mạng vô sản Nga, của phong trào
cộng sản và công nhân quốc tế trong những thập kỷ đầu thế kỷ XX, không chỉ
là một nhà lý luận thiên tài mà còn là một nhà hoạt động cách mạng xuất sắc.
Thông qua quá trình hoạt động sôi nổi và biên soạn các tác phẩm có tính luận
chiến của mình, V.I. Lênin đã có công lớn trong việc đấu tranh không khoan
nhượng với các luận điểm phi mác-xít, để bảo vệ và phát triển chủ nghĩa Mác
nói chung, học thuyết Mác về chiến tranh và quân đội nói riêng. Một trong
những di sản tiêu biểu của Người thể hiện rõ điều đó, là tác phẩm “Chủ nghĩa
xã hội và chiến tranh”.
1. NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VỀ TÁC PHẨM

1.1. Hoàn cảnh ra đời và đặc điểm của tác phẩm
V.I. Lê-nin viết tác phẩm “Chủ nghĩa xã hội và chiến tranh” vào tháng 7,
tháng 8 năm 1915, trong bối cảnh lịch sử có những điểm nổi bật là:
Cuộc chiến tranh thế giới lần thứ nhất đã xảy ra hơn một năm. Đó là cuộc
chiến tranh giữa hai nhóm cường quốc đế quốc: một nhóm do đế quốc Đức
đứng đầu kéo theo các nước Áo, Hung, Thổ Nhĩ Kỳ, Bun-ga-ri và một nhóm
được gọi là “đồng minh”, do Anh, Pháp đứng đầu kéo theo các nước Nga, Ý,
Nhật, Hợp chủng quốc Hoa Kỳ; cuộc chiến tranh này đã lôi cuốn hơn 30 nước
tham gia với số dân trên 1,5 tỷ người.
Về thực chất, đây là cuộc chiến tranh đế quốc, phi nghĩa nhằm mục đích
phân chia lại thuộc địa, mở rộng thị trường, phạm vi ảnh hưởng, cướp bóc và
nô dịch các dân tộc khác; thế nhưng, giai cấp thống trị ở các nước tham chiến

2

lại tuyên bố rằng, đó là cuộc chiến tranh có tính chất phòng ngự, được tiến
hành vì sự nghiệp “cứu quốc” và kêu gọi nhân dân tham gia “bảo vệ tổ quốc”.
Chúng triệt để sử dụng mọi phương tiện để tuyên truyền, biện hộ cho mục
đích gây chiến bẩn thỉu của mình, đầu độc quần chúng bằng chủ nghĩa
sôvanh, chia rẽ giai cấp công nhân giữa các nước tham chiến hòng làm tan rã
quốc tế vô sản, tiến tới thủ tiêu cuộc đấu tranh giai cấp của giai cấp vô sản
chống lại giai cấp tư sản.
Khi chiến tranh lan rộng khắp châu Âu, tác động sâu sắc đến các lĩnh vực
của đời sống xã hội, thì nhân loại tỏ thái độ đối với cuộc chiến tranh này rất
đa dạng, theo những chiều hướng khác nhau; ngay trong nội bộ phong trào
cộng sản quốc tế cũng diễn ra sự phân cực sâu sắc về thái độ đối với chiến
tranh. Trước đó, các Đại hội của Quốc tế II được tổ chức tại Stút-ga (1907),
Cô-pen-ha-gơ (1910), Ba-lơ (1912) đã ra các nghị quyết xác định sách lược
của phong trào công nhân quốc tế trong điều kiện có chiến tranh và thái độ
của những người xã hội chủ nghĩa là phải lợi dụng tình hình khủng hoảng
kinh tế, chính trị do chiến tranh gây ra để làm cách mạng, lật đổ chế độ tư bản
chủ nghĩa. Thế nhưng, khi chiến tranh xảy ra thì đa số các thủ lĩnh của các
đảng xã hội chủ nghĩa trong Quốc tế II lại phủ nhận các nghị quyết mà họ đã
thông qua, đứng về phía giai cấp tư sản nước họ và ủng hộ chiến tranh, phản
bội lại giai cấp công nhân. Thực trạng này đã được V.I. Lênin chỉ rõ: “Người
phải chịu trách nhiệm trước hết về cái lập trường phản bội và nhục nhã đó
của những người xã hội chủ nghĩa ở phần lớn các nước châu Âu, là Đảng
Dân chủ - xã hội Đức… Bị sự phản bội của các thủ lĩnh làm cho rối loạn, các
đảng xã hội chủ nghĩa ở các nước lớn nhất không thể nào có được những lập
trường đúng đắn đối với chiến tranh, không thể nào đương đầu nổi với sự tấn
công của chủ nghĩa dân tộc tư sản và chủ nghĩa sôvanh” 1. Bên cạnh đó, bọn
cơ hội, xét lại còn lợi dụng diễn biến phức tạp của tình hình kinh tế xã hội và

1

V.I. Lênin, Toàn tập, tập 26, Nxb Tiến Bộ, Mát-xcơ-va. 1980, lời tựa, tr.IX.


3

những hậu quả khốc liệt do chiến tranh gây ra để xuyên tạc những nguyên lý
cơ bản của chủ nghĩa Mác về chiến tranh.
Tình hình nói trên đặt ra nhiệm vụ cấp bách cho các đảng xã hội chủ
nghĩa ở tất cả các nước là phải vạch trần bản chất và mục đích thực sự của
chiến tranh, chỉ ra sự dối trá ẩn náu trong những lời nguỵ biện và trong cái lý
lẽ “ái quốc” chứa đựng nhiều âm mưu thâm hiểm mà giai cấp thống trị đã
tung ra để biện hộ cho hành động gây chiến và tham chiến của chúng, bảo vệ
sự đoàn kết thống nhất của giai cấp công nhân trên phạm vi quốc tế. Nhiệm
vụ đó đã được V.I. Lênin hoàn thành một cách xuất sắc. Thông qua tác phẩm
“Chủ nghĩa xã hội và chiến tranh”, V.I. Lênin đã làm rõ, phát triển sáng tạo,
trình bày chặt chẽ, có tính hệ thống những tư tưởng mác-xít về chiến tranh
trong thời đại mới- thời đại đế quốc chủ nghĩa, xác định đúng đắn chiến lược
và sách lược của cách mạng vô sản, đồng thời công bố thái độ khoa học và
cách mạng của những người mác-xít đối với chiến tranh. Người đã gọi tác
phẩm này là “lời bình luận về các nghị quyết của đảng ta, tức là sự giải thích
một cách đại chúng những nghị quyết đó”1.
Tác phẩm “Chủ nghĩa xã hội và chiến tranh” của V.I. Lênin đã đáp ứng
được yêu cầu đòi hỏi khách quan của lịch sử. Những vấn đề cơ bản, cấp thiết
được trình bày trong tác phẩm này không chỉ đáp trả một cách thích đáng sự
xuyên tạc của bọn cơ hội, xét lại, bảo vệ sự trong sáng của học thuyết Mác về
chiến tranh, mà còn tạo ra sự thống nhất về quan điểm, tăng cường tình đoàn
kết của những người cánh tả trong phong trào cộng sản và công nhân quốc tế
trên lập trường cách mạng; và mặc dù tác phẩm được viết trước Cách mạng

Tháng Hai và Cách mạng Tháng Mười Nga khoảng hai năm, nhưng nó đã
phát huy được tác dụng, góp phần đem lại thắng lợi cho các cuộc cách mạng
ấy.

1

V.I. Lênin, Toàn tập, tập 26, Nxb Tiến Bộ, Mát-xcơ-va. 1980, tr.566.


4

Đáng chú ý là, trong lúc làm công tác chuẩn bị cho Hội nghị Béc-nơ Hội nghị xã hội chủ nghĩa quốc tế lần thứ nhất được tổ chức tại Xim-méc-van,
Thuỵ Sĩ ngày 05/9/1915, G.E. Di-nô-vi-ép có tham gia cùng V.I. Lênin viết
tác phẩm này, nhưng về cơ bản nó vẫn thuộc về sản phẩm của V.I. Lênin vì
chính Người đã đảm nhiệm việc biên tập chung. Tác phẩm được viết xong
ngay trước ngày khai mạc hội nghị và được in thành sách riêng tại Giơ-ne-vơ
(Thuỵ Sĩ) vào tháng 8/1915, do Ban Biên tập báo “Người dân chủ - xã hội”
xuất bản dưới dạng một cuốn sách nhỏ bằng tiếng Nga và tiếng Đức để phân
phát kịp thời cho các đại biểu tham dự hội nghị.
V.I. Lênin đặc biệt coi trọng việc phổ biến rộng rãi tác phẩm quan trọng
này trong phong trào cộng sản và công nhân quốc tế, quán triệt tinh thần đó,
ngay sau Hội nghị Béc-nơ, những người cánh tả Xim-méc-van và nhóm Cáclơ Líp-nếch đã bí mật dịch tác phẩm sang nhiều thứ tiếng và truyền bá vào
Pháp và Đức1. Đến năm 1918, tác phẩm được phát hành dưới dạng một cuốn
sách mỏng bằng tiếng Nga ở Pê-tơ-rô-grát, do xô-viết đại biểu công nhân và
Hồng quân Pê-tơ-rô-grát xuất bản; tiếp sau đó, dưới dạng những xuất bản
phẩm lẻ, tác phẩm đã được in bằng nhiều thứ tiếng và được truyền bá rộng rãi
sang nhiều nước2. Tác phẩm “Chủ nghĩa xã hội và chiến tranh” được in đầy
đủ bằng tiếng Việt trong bộ sách V.I. Lê-nin, Toàn tập, tập 26, do Nhà xuất
bản Tiến bộ, Mát-xcơ-va phát hành 1980.
1.2. Kết cấu và nội dung cơ bản của tác phẩm

Ngoài hai lời tựa viết cho hai lần xuất bản, tác phẩm “Chủ nghĩa xã hội
và chiến tranh” của V.I. Lê-nin được kết cấu thành 4 chương.
- Chương I: Những nguyên tắc của chủ nghĩa xã hội và chiến tranh.
- Chương II: Các giai cấp và chính đảng ở Nga.
- Chương III: Khôi phục lại quốc tế.
1
2

V.I. Lênin, Toàn tập, tập 26, Nxb Tiến Bộ, Mát-xcơ-va. 1980, tr.389.
Sđd, tr.566.


5

- Chương IV: Lịch sử phân liệt và tình hình hiện nay của Đảng Dân chủ xã hội Nga.
Nội dung cơ bản của tác phẩm bao gồm:
- Sự phát triển lý luận về phân loại chiến tranh và các loại hình của nó.
- Phân tích, luận giải về nguồn gốc, bản chất của chiến tranh trong thời
đại đế quốc chủ nghĩa.
- Xác định tính chất xã hội của chiến tranh và thái độ của người mác-xít
đối với chiến tranh.
- Đấu tranh chống lại quan điểm và hành động của bọn theo chủ nghĩa cơ
hội và chủ nghĩa sôvanh.
Do thời gian và điều kiện nghiên cứu có hạn nên trong bài viết này tôi
chỉ thu hoạch một phần trong nội dung cơ bản của tác phẩm “Chủ nghĩa xã
hội và chiến tranh” của V.I. Lênin, thông qua việc tìm hiểu luận điểm của về
tính chất xã hội của chiến tranh và thái độ của người mác-xít đối với chiến
tranh theo tư tưởng của Người.
2. LUẬN ĐIỂM VỀ TÍNH CHẤT XÃ HỘI CỦA CHIẾN TRANH VÀ
THÁI ĐỘ CỦA NGƯỜI MÁC-XÍT ĐỐI VỚI CHIẾN TRANH TRONG

TÁC PHẨM “CHỦ NGHĨA XÃ HỘI VÀ CHIẾN TRANH” CỦA V.I.
LÊNIN
2.1. Luận điểm của V.I. Lê-nin về tính chất xã hội của chiến tranh
Theo quan điểm của C. Mác và Ph. Ăng-ghen, phạm trù loại hình chiến
tranh tuy là bức tranh toàn cảnh phản ánh toàn diện cuộc xung đột của hai bên
tham chiến, nhưng chưa thể hiện được vai trò của mỗi bên tham chiến đối với
tiến bộ xã hội, và như vậy, tiền đề cơ bản, cần thiết để giải quyết thái độ của
con người đối với mỗi bên tham chiến trong quá trình chiến tranh vẫn chưa
được xác định. Do đó, bên cạnh việc nghiên cứu loại hình chiến tranh còn
phải nghiên cứu tính chất xã hội của chiến tranh. Đây là một phạm trù chỉ sự


6

đánh giá của một lực lượng xã hội đối với mỗi bên tham chiến, là cơ sở xem
xét đánh giá vai trò của mỗi bên tham chiến đối với tiến bộ xã hội dựa trên
một hệ thống tiêu chuẩn chính trị - xã hội đặc trưng để phân biệt đó là chiến
tranh chính nghĩa hay phi nghĩa, tiến bộ hay phản động. Thực chất của việc
xác định tính chất xã hội của chiến tranh là sự phân biệt rạch ròi vai trò của
mỗi bên tham chiến đối với tiến bộ xã hội.
Kế thừa và phát triển quan điểm nêu trên, V.I. Lênin cho rằng, để có thái
độ đúng đắn đối với các cuộc chiến tranh, trước hết cần phải xác định rõ tính
chất và đặc điểm lịch sử của cuộc chiến tranh hiện tại, cũng như mục đích
chính trị của nó và hậu quả do nó gây ra. Theo V.I. Lênin, nếu như việc tham
chiến mà có ích cho sự phát triển của xã hội bằng cách giúp nhân loại tiêu diệt
được những chế độ đặc biệt có hại và phản động, thì hành động đó được coi là
chính đáng, chính nghĩa; ngược lại, nếu tham chiến để nhằm mục đích củng
cố sự áp bức thống trị của giai cấp bóc lột thì đó là hành động phi nghĩa, phản
động và chứa đầy tội lỗi. Người viết: “Trong lịch sử, đã từng nhiều lần có
những cuộc chiến tranh tiến bộ, - mặc dù những cuộc chiến tranh này, cũng

như bất cứ cuộc chiến tranh nào khác, không tránh khỏi đem lại những nỗi
khủng khiếp, tai hoạ, đau khổ, - nghĩa là những cuộc chiến tranh có ích cho
sự phát triển của nhân loại, góp phần tiêu diệt những chế độ đặc biệt có hại
và phản động (chẳng hạn như chế độ chuyên chế hay chế độ nông nô), những
chính thể chuyên chế dã man nhất ở châu Âu (Thổ-nhĩ-kỳ và Nga)”1.
Đề cập đến vai trò của mỗi bên tham chiến đối với tiến bộ xã hội, V.I.
Lênin cho rằng vai trò đó có nội dung hoàn toàn khách quan, do mục đích tiến
hành chiến tranh, giai cấp tiến hành chiến tranh và việc sử dụng các phương
tiện nhằm thực hiện mục đích ấy quy định, vì thế, cả ba nội dung đó cũng quy
định tính chất xã hội của chiến tranh. Hơn nữa, vì hậu quả chiến tranh do cả
hai bên tham chiến gây ra và cũng do những nguyên nhân nằm ngoài chiến
tranh tác động, nên nó không quy định vai trò của mỗi bên tham chiến đối với
1

V.I. Lênin, Toàn tập, tập 26, Nxb Tiến Bộ, Mát-xcơ-va. 1980, tr.390-391.


7

tiến bộ xã hội cũng như tính chất xã hội của chiến tranh. Mặt khác, xét về
hình thức thì tính chất xã hội của chiến tranh lại tuỳ thuộc vào sự đánh giá của
một lực lượng xã hội nhất định. Xuất phát từ quan niệm về lợi ích khác nhau,
thậm chí đối lập nhau nên lập trường giai cấp và nội dung đánh giá của các
lực lượng xã hội về tính chất xã hội của chiến tranh cũng khác nhau. Bên cạnh
đó, tiêu chuẩn để đánh giá tiến bộ xã hội là tiêu chuẩn tổng hợp nên việc đánh
giá nội dung khách quan của tính chất xã hội của chiến tranh cũng như vai trò
của các bên tham chiến đối với tiến bộ xã hội cũng phải dựa trên một căn cứ
tổng hợp của các mặt chính trị, đạo đức, pháp luật, thẩm mỹ… trong đó, mặt
chính trị là cơ bản, chủ đạo, quyết định nhất. Khi đánh giá chính trị của các
bên tham chiến là tiến bộ hay phản động, ngoài các căn vứ về mục đích tiến

hành chiến tranh, giai cấp tiến hành chiến tranh, còn phải căn cứ vào điều
kiện lịch sử đã diễn ra các cuộc chiến tranh đó. Chính vì thế, V.I. Lênin yêu
cầu “phải xét đến chính những đặc điểm lịch sử của cuộc chiến tranh hiện
tại”1 để xác định rõ tính chất xã hội của chiến tranh. Điều này cho thấy,
phương pháp luận của những người cộng sản, như V.I. Lênin đã chỉ ra là:
phải đứng vững trên lập trường của giai cấp vô sản, phải xuất phát từ lợi ích
của giai cấp vô sản trong cuộc đấu tranh chống giai cấp tư sản, để xác định
đúng đắn tính chất xã hội của chiến tranh trong hiện tại và tương lai.
Khi xem xét các cuộc chiến tranh từng diễn ra trong lịch sử, nhất là các
cuộc chiến tranh trong thời kỳ từ năm 1789 đến năm 1871, bắt đầu từ cuộc đại
cách mạng Pháp đến Công xã Pa-ri, V.I. Lênin cho rằng, đây là thời kỳ đã
diễn ra các cuộc chiến tranh có tính chất giải phóng, dân tộc tư sản - tiến bộ,
nhằm mục đích lật đổ chế độ chuyên chế và chế độ phong kiến, là sự “triệt
hạ” những chế độ đó và lật đổ ách áp bức của nước ngoài. Theo Người, “dù
cho trong những cuộc chiến tranh cách mạng của nước Pháp, người Pháp đã
cướp bóc và xâm chiếm đất đai của người khác, nhưng điều đó cũng không
hề làm thay đổi ý nghĩa lịch sử căn bản của những cuộc chiến tranh ấy,
1

V.I. Lênin, Toàn tập, tập 26, Nxb Tiến Bộ, Mát-xcơ-va. 1980, tr.390-391.


8

những cuộc chiến tranh đã phá tan và làm rung chuyển chế độ phong kiến và
chế độ chuyên chế của toàn thể châu Âu trước kia, châu Âu thời nông nô”.
Tương tự như vậy, Người cho rằng “trong chiến tranh Pháp - Phổ, nước Đức
đã cướp bóc nước Pháp, nhưng điều đó cũng không hề làm thay đổi chút nào
ý nghĩa lịch sử căn bản của chiến tranh đó, chiến tranh đã giải thoát hàng
chục triệu người Đức khỏi chế độ cát cứ phong kiến và khỏi chế độ áp bức

của hai tên bạo chúa, Nga hoàng và Na-pô-lê-ông III” 1. Đây là cơ sở lý luận
và thực tiễn giúp cho V.I. Lênin nhận định tính chất chính đáng của chiến
tranh “tự vệ”, vạch trần sự giả dối trong luận điệu “bảo vệ tổ quốc” của bọn
theo chủ nghĩa sôvanh. Theo V.I. Lênin, mục đích tiến hành chiến tranh là cơ
sở xem xét đánh giá tính chính đáng hay không chính đáng, chính nghĩa hay
phi nghĩa của cuộc chiến tranh. Sự tiến công trước hay phát động chiến tranh
trước không hề liên quan gì đến điều này. Với tinh thần đó, V.I. Lênin nhấn
manh: “Khi nói tới tính chất chính đáng của chiến tranh “tự vệ” so với
những cuộc chiến tranh của thời kỳ đó (thời kỳ 1789-1871), những người xã
hội chủ nghĩa bao giờ cũng có ý nói đến chính những mục đích đó, mục đích
làm một cuộc cách mạng chống chế độ trung cổ và chế độ nông nô. Những
người xã hội chủ nghĩa luôn luôn hiểu chiến tranh “tự vệ” là một cuộc chiến
tranh “chính nghĩa”… chỉ theo ý nghĩa ấy mà những người xã hội chủ nghĩa
đã thừa nhận và đang tiếp tục thừa nhận tính chất chính đáng, tiến bộ, chính
nghĩa của việc “bảo vệ tổ quốc” hay của một cuộc chiến tranh “tự vệ”” 2. Để
làm rõ thực chất của nội dung này, V.I. Lênin đưa ra dẫn chứng: “Chẳng hạn,
nếu mai đây Ma-rốc tuyên chiến với Pháp, Ấn-độ tuyên chiến với Anh, Ba-tư
hay Trung Quốc tuyên chiến với Nga, v.v., thì những cuộc chiến tranh đó đều
sẽ là những cuộc chiến tranh “chính nghĩa”, “tự vệ”, không kể ai là kẻ tấn
công đầu tiên, và bất cứ người xã hội chủ nghĩa nào cũng đều sẽ đồng tình
với thắng lợi của các nước đang bị áp bức, bị phụ thuộc và không được
1
2

V.I. Lênin, Toàn tập, tập 26, Nxb Tiến Bộ, Mát-xcơ-va. 1980, tr.391-392.
Sđd, tr.392.


9

hưởng đầy đủ quyền lợi của mình, đối với các cường quốc “lớn” đi áp bức,
nô dịch và cướp bóc”3.
Thông qua việc dẫn chứng những số liệu về diện tích thuộc địa chiếm
được và dân số bị buộc phải làm nô lệ như đã nêu trong tác phẩm, V.I. Lênin
đã chỉ ra tính chất tiến bộ và phản động của giai cấp tư sản trong quá trình tồn
tại của nó trong lịch sử. Người khẳng định: “Chủ nghĩa đế quốc là giai đoạn
tột cùng của chủ nghĩa tư bản, giai đoạn mà mãi đến thế kỷ XX chủ nghĩa tư
bản mới đạt tới. Chủ nghĩa tư bản hiện nay cảm thấy chật chội trong các
quốc gia dân tộc cũ, mà nếu không có sự hình thành những quốc gia dân tộc
này thì trước đây nó đã không thể nào lật đổ được chế độ phong kiến”1. Từ
cơ sở đó, Người lý giải : “Chúng ta thấy rằng các dân tộc mà trong khoảng
từ 1789 đến 1871 đã từng phần lớn là đứng đầu các dân tộc khác để chiến
đấu cho tự do, thì ngày nay, sau 1876, trên cơ sở chủ nghĩa tư bản đã phát
triển cao và đã “quá chín muồi”, lại biến thành những kẻ áp bức và bóc lột
phần lớn dân cư và dân tộc trên địa cầu”2.
Vấn đề nêu trên cho thấy rằng, chính sự duy trì quan hệ sản xuất lỗi thời,
lạc hậu, mâu thuẫn với lực lượng sản xuất đã phát triển lên tính chất và trình
độ mới, thông qua việc tiến hành chiến tranh để giành thuộc địa, mở rộng ảnh
hưởng nhằm bóc lột các dân tộc ở các nước thuộc địa và phụ thuộc của giai
cấp tư sản, là căn nguyên sâu xa và là cội nguồn kinh tế quy định tính chất
phản động của chiến tranh đế quốc.
Như vậy, theo V.I. Lênin, cũng như mọi cuộc chiến tranh trong những
thời đại khác, thời đại đế quốc chủ nghĩa, không những có các cuộc chiến
tranh phi nghĩa mà còn có cả những cuộc chiến tranh chính nghĩa, đó là
những cuộc chiến tranh giải phóng, chiến tranh cách mạng. Các cuộc chiến

Sđd, tr.392.
V.I. Lênin, Toàn tập, tập 26, Nxb Tiến Bộ, Mát-xcơ-va. 1980, tr.393.
2
Sđd, tr.394.

3
1


10

tranh này góp phần giải quyết những nhiệm vụ đã chín muồi của đời sống xã
hội và góp phần thúc đẩy sự phát triển của xã hội.
Tóm lại, trên cơ sở thế giới quan, phương pháp luận duy vật biện chứng,
kế thừa và phát triển sáng tạo quan điểm của C. Mác và Ph. Ăng-ghen, vấn đề
tính chất xã hội của chiến tranh đã được V.I. Lênin trình bày một cách hoàn
chỉnh, hệ thống, trang bị cho nhân loại một công cụ nhận thức thực sự khách
quan và khoa học để đánh giá đúng đắn vai trò của mỗi bên tham chiến đối
với tiến bộ xã hội, từ đó xác định thái độ đối với cuộc chiến tranh.
2.2. V.I. Lê-nin xác định thái độ của người mác-xít đối với chiến tranh
(Thái độ của Đảng Công nhân Dân chủ - xã hội Nga đối với chiến tranh)
Ngay ở tiết 1 chương I của tác phẩm, V.I. Lênin đã nêu tiêu đề: “Thái độ
của những người xã hội chủ nghĩa đối với các cuộc chiến tranh”. Theo Người,
thái độ của người mác-xít đối với các cuộc chiến tranh trong thời đại ngày nay
là “biến chiến tranh đế quốc chủ nghĩa thành nội chiến”.
Thông qua việc xem xét tính chất xã hội của chiến tranh trong lịch sử và
hiện tại, V.I. Lênin cho rằng, trong chiến tranh chính nghĩa, khẩu hiệu “bảo vệ
tổ quốc” là chính đáng và hợp lý, còn trong chiến tranh phi nghĩa thì khẩu
hiệu “bảo vệ tổ quốc” chỉ là giả dối và thái độ của người mác-xít là vạch trần
chống lại chiến tranh đế quốc, lật đổ chế độ, chính phủ. Người nhấn mạnh:
“Trong trường hợp nổ ra chiến tranh thì những người xã hội chủ nghĩa phải
lợi dụng “cuộc khủng hoảng kinh tế và chính trị” do chiến tranh gây nên, để
“đẩy nhanh sự sụp đổ của chủ nghĩa tư bản”, nghĩa là lợi dụng những khó
khăn do chiến tranh gây ra cho các chính phủ, cũng như lợi dụng sự phẫn nộ
của quần chúng, để làm cách mạng xã hội chủ nghĩa”1.

V.I. Lênin chỉ ra sự cần thiết phải vạch trần tính chất phi nghĩa, phản
động của chiến tranh đế quốc bằng việc phân tích, làm rõ thủ đoạn của giai
cấp tư sản. Giai cấp tư sản hiếu chiến đã lấy tư tưởng “dân tộc chủ nghĩa” để
1

V.I. Lênin, Toàn tập, tập 26, Nxb Tiến Bộ, Mát-xcơ-va. 1980, tr.402.


11

che đậy mục đích cướp bóc của họ. Người viết: “Giai cấp tư sản đế quốc chủ
nghĩa ngày nay dùng chính cái tư tưởng “dân tộc” và khái niệm bảo vệ tổ
quốc đó để lừa dối các dân tộc, trong chiến tranh hiện đại giữa các chủ nô
nhằm tăng cường và củng cố chế độ nô lệ”2.
Khi phân tích, vạch trần sự giả dối của giai cấp tư sản, V.I. Lênin đã lấy
dẫn chứng từ âm mưu xấu xa của nước Đức, một nước đóng vai trò là thủ
phạm chính trong việc gây ra cuộc chiến tranh thế giới lần thứ nhất để phân
chia lại thuộc địa. Người nêu rõ: “… bản thân nước Đức cũng tiến hành
chiến tranh, không phải để giải phóng, mà để áp bức các dân tộc”. Vì thế:
“nhiệm vụ của những người xã hội chủ nghĩa không phải là giúp đỡ một tên
kẻ cướp trẻ hơn và mạnh hơn (nước Đức) đi cướp những tên cướp già hơn và
giàu hơn. Những người xã hội chủ nghĩa phải lợi dụng cuộc chiến tranh giữa
bọn kẻ cướp để đánh đổ tất cả bọn chúng” 1. Theo V.I. Lênin, đây là thái độ
đúng đắn của những người mác-xít chân chính đối với cuộc chiến tranh này.
Song song với việc vạch trần sự giả dối của giai cấp tư sản, V.I. Lênin
còn chỉ ra bản chất của cuộc chiến tranh đế quốc hiện tại (Chiến tranh thế giới
lần thứ nhất) là sự tiếp tục cái chính sách cướp bóc các thuộc địa, áp bức các
dân tộc nước ngoài và đàn áp phong trào công nhân như chúng đã từng tiến
hành trước đây. Trên cơ sở đó, V.I. Lênin chỉ rõ: “Kẻ nào biện bạch cho việc
tham gia cuộc chiến tranh ấy, là kẻ ấy kéo dài vĩnh viễn ách áp bức đế quốc

chủ nghĩa đối với các dân tộc. Ai chủ trương lợi dụng những khó khăn hiện
tại của các chính phủ nhằm mục đích làm cách mạng xã hội, là người ấy bảo
vệ nền tự do thực sự của tất cả các dân tộc và một nền tự do thực sự như thế
thì chỉ có thể thực hiện được dưới chế độ xã hội chủ nghĩa mà thôi”2.
Sử dụng đại từ nhân xưng “kẻ” để ám chỉ thái độ sai trái của bọn cơ hội,
xét lại theo chủ nghĩa sôvanh và “ai, người” để nói lên thái độ đúng đắn của
Sđd, tr.393.
V.I. Lênin, Toàn tập, tập 26, Nxb Tiến Bộ, Mát-xcơ-va. 1980, tr.396.
2
Sđd, tr.399.
2
1


12

những người xã hội chủ nghĩa đối với chiến tranh đế quốc lúc đó, đã thể hiện
rõ quan điểm, thái độ của V.I. Lênin, tiêu biểu cho thái độ của những người
mác-xít đối với cuộc chiến tranh bẩn thỉu này. Vì thế, nhiệm vụ cấp bách của
người mác-xít là phải giúp cho quần chúng hiểu rằng, chính tính chất phản
động của cuộc chiến tranh đế quốc đã gây ra cuộc khủng hoảng dữ dội nhất và
làm cho cảnh khốn cùng của quần chúng trầm trọng đến cực độ, và như vậy,
tình thế khách quan của cách mạng đã được tạo nên. Theo V.I. Lênin thì đây
là nhiệm vụ cực kỳ quan trọng của những người mác-xít, của Đảng Dân chủ xã hội cách mạng, việc thực hiện nhiệm vụ ấy phải được thể hiện thông qua
khẩu hiệu “biến chiến tranh đế quốc chủ nghĩa thành nội chiến”. Người khẳng
định: “Chỉ có khẩu hiệu biến chiến tranh đế quốc chủ nghĩa thành nội chiến
mới biểu hiện được đúng nhiệm vụ ấy, và mọi cuộc đấu tranh giai cấp triệt để
trong chiến tranh, mọi sách lược “hành động quần chúng” được áp dụng một
cách nghiêm chỉnh, nhất định phải dẫn tới điều đó”1.
Thông qua tác phẩm, để làm rõ hơn thái độ của những người mác-xít đối

với chiến tranh, V.I. Lênin đã phân tích và chỉ ra sự khác nhau căn bản giữa
những người mác-xít với bọn hoà bình chủ nghĩa (tư sản) về thái độ đối với
chiến tranh. Theo Người, sự khác nhau đó trước hết được thể hiện ở chỗ:
Người mác-xít khi phân tích chiến tranh luôn đặt nó trong mối quan hệ với cơ
cấu giai cấp - xã hội, còn bọn hoà bình chủ nghĩa thì xuất phát từ những quan
điểm trừu tượng, không đặt chiến tranh trong mối quan hệ với giai cấp - xã
hội và cuộc đấu tranh giai cấp trong nước. Người mác-xít nhận thức đúng đắn
nguồn gốc, bản chất của chiến tranh và chỉ ra con đường loại bỏ chiến tranh ra
khỏi đời sống xã hội là xoá bỏ giai cấp. Người mác-xít còn khác bọn hoà bình
chủ nghĩa là thừa nhận tính chất chính đáng, hợp lý và tiến bộ đối với các
cuộc chiến tranh chính nghĩa do giai cấp bị áp bức tiến hành… V.I. Lênin
viết: “Chúng ta hiểu rằng không thể xoá bỏ được chiến tranh, nếu không xoá
bỏ các giai cấp và không thiết lập chủ nghĩa xã hội; chúng ta còn khác họ ở
1

V.I. Lênin, Toàn tập, tập 26, Nxb Tiến Bộ, Mát-xcơ-va. 1980, tr.409.


13

chỗ chúng ta hoàn toàn thừa nhận tính chất hợp lý, tính chất tiến bộ và sự
cần thiết của những cuộc nội chiến, nghĩa là những cuộc chiến tranh do giai
cấp bị áp bức tiến hành chống giai cấp áp bức mình, do những người nô lệ
tiến hành chống bọn chủ nô, do những nông nô tiến hành chống bọn địa chủ,
do những người công nhân làm thuê tiến hành chống giai cấp tư sản”2.
Đề cập tiếp theo và nhấn mạnh hơn nữa vấn đề căn bản đó, nhằm tăng
cường tính thống nhất trong nhận thức và sự nhất quán khi bày tỏ thái độ của
những người mác-xít đối với chiến tranh, V.I. Lênin khẳng định: “Chúng ta
khác bọn hoà bình chủ nghĩa ở chỗ chúng ta hiểu rõ mối liên hệ tất nhiên
giữa các cuộc chiến tranh với cuộc đấu tranh giai cấp ở trong nước… Chúng

ta, những người mác-xít, chúng ta khác bọn hoà bình chủ nghĩa và bọn vô
chính phủ chủ nghĩa ở chỗ chúng ta thừa nhận là cần thiết phải đứng trên
quan điểm lịch sử (theo quan điểm chủ nghĩa duy vật biện chứng của Mác)
mà nghiên cứu riêng từng cuộc chiến tranh một”1.
Trong tác phẩm, V.I. Lênin còn chỉ ra sự khác nhau giữa những người
mác-xít với chủ nghĩa xã hội sôvanh về quan điểm chiến tranh, đồng thời
nhấn mạnh đây là căn nguyên dẫn đến thái độ của những người mác-xít và
thái độ của bọn theo chủ nghĩa xã hội sôvanh đối với chiến tranh cũng khác
nhau. Theo Người, chủ nghĩa sôvanh là chủ nghĩa cơ hội hoàn chỉnh, vì xuất
phát từ quan điểm dân tộc hẹp hòi mà nó bênh vực chiến tranh của chủ nghĩa
đế quốc, bênh vực những đặc quyền, đặc lợi, những hành động cướp bóc và
tàn bạo của giai cấp tư sản đế quốc chủ nghĩa của nước mình. Trong khi phê
phán, vạch trần quan điểm của bọn sôvanh chủ nghĩa, V.I. Lênin yêu cầu
những người xã hội chủ nghĩa phải nhận thức đúng đắn mối quan hệ giữa
chiến tranh và cách mạng, tuyệt nhiên không thể coi chiến tranh là nguyên
nhân của cách mạng. Nhưng, cũng theo V.I. Lênin, chiến tranh có thể thúc
đẩy quá trình chín muồi của tình thế cách mạng, vì chiến tranh gây ra sự
2
1

Sđd, tr.390.
V.I. Lênin, Toàn tập, tập 26, Nxb Tiến Bộ, Mát-xcơ-va. 1980, tr.390.


14

khủng hoảng dữ dội làm cho quần chúng khốn khổ đến cùng cực, thêm vào
đó, tính chất phản động của chiến tranh sẽ tạo ra một tình thế cách mạng
khách quan, những xu hướng cách mạng trong quần chúng. Nội dung này
cũng là cơ sở cho những người xã hội chủ nghĩa xác định thái độ cụ thể của

mình đối với chiến tranh.
Nhận thức sâu sắc sự khác nhau căn bản giữa những người mác-xít với
bọn hoà bình chủ nghĩa và bọn xã hội sôvanh chủ nghĩa như đã nêu trên, là cơ
sở khoa học để những người mác-xít xác định thái độ đúng đắn của mình đối
với chiến tranh theo quan điểm của V.I. Lênin.
Cùng với việc đặt ra yêu cầu về nhận thức, phân biệt rõ sự khác nhau căn
bản giữa những người mác-xít với bọn hoà bình chủ nghĩa và bọn xã hội
sôvanh chủ nghĩa, V.I. Lênin còn chỉ ra một trong những nội dung quan trọng
thể hiện thái độ của những người mác-xít đối với chiến tranh đế quốc chủ
nghĩa là: phải mong cho chính phủ nước “mình” thất bại trong cuộc chiến
tranh đó. Người viết: “Trong một cuộc chiến tranh phản động, giai cấp cách
mạng không thể không mong cho chính phủ nước mình thất bại; giai cấp đó
không thể không nhìn thấy mối liên quan giữa những thất bại quân sự của
chính phủ nước mình, với việc dễ dàng lật đổ chính phủ đó” 1, bởi lẽ: “Trước
khi chế độ phong kiến, chế độ chuyên chế và ách thống trị của nước ngoài bị
lật đổ, thì không thể nói đến phát triển cuộc đấu tranh của giai cấp vô sản để
thực hiện chủ nghĩa xã hội được”2. Nội dung thể hiện thái độ như đã nêu trên
cũng là một chủ trương đúng đắn của những người mác-xít, V.I. Lênin nhận
định: “Chủ trương như thế là phù hợp với ý nghĩ thầm kín của bất cứ người
công nhân giác ngộ nào, và phù hợp với đường lối hành động của chúng ta
nhằm biến chiến tranh đế quốc chủ nghĩa thành nội chiến” 3. Từ đó, Người đi

V.I. Lênin, Toàn tập, tập 26, Nxb Tiến Bộ, Mát-xcơ-va. 1980, tr.412.
Sđd, tr.392.
3
Sđd, tr.412.
1
2

15

đến kết luận: “Ai muốn có một nền hoà bình vững chắc và dân chủ, thì phải
ủng hộ cuộc nội chiến chống các chính phủ và giai cấp tư sản”4.
Cuối cùng, V.I. Lênin đòi hỏi những người mác-xít phải luôn đề cao và
phát huy quyền dân tộc tự quyết, gắn giải phóng dân tộc với chủ nghĩa xã hội.
Đây cũng là một trong những nội dung thể hiện thái độ của người mác-xít,
theo quan điểm nhất quán: những người xã hội chủ nghĩa không thể đạt được
mục đích vĩ đại của họ, nếu không đấu tranh chống mọi sự áp bức các dân tộc.
Để làm rõ vấn đề này, V.I. Lênin đã trích dẫn quan điểm có tính chân lý của
C. Mác và Ph. Ăng-ghen: “Một dân tộc mà đi áp bức các dân tộc khác, thì
không thể là dân tộc tự do được”. Từ đó, Người suy ra: “Một giai cấp vô sản
mà lại dung thứ cho dân tộc “mình” có một hành động bạo lực dù là hết sức
nhỏ đi nữa đối với các dân tộc khác, thì không thể là một giai cấp vô sản xã
hội chủ nghĩa được”1.
Tóm lại, thái độ của những người mác-xít đối với cuộc chiến tranh do
chủ nghĩa đế quốc gây ra, đã được V.I. Lênin nêu lên trong tác phẩm là hoàn
toàn đúng đắn, khách quan và khoa học, đó là sự nhận thức và hành động phù
hợp với quy luật vận động và phát triển của lịch sử xã hội loài người. Đồng
thời, đây cũng là cơ sở để những người mác-xít đấu tranh phê phán quan
điểm, thái độ sai trái, phản động của giai cấp tư sản, của bọn theo chủ nghĩa
cơ hội, xét lại và bọn theo chủ nghĩa sôvanh.
3. Ý NGHĨA CỦA VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU ĐỐI VỚI VIỆC TĂNG CƯỜNG
NHẬN THỨC, XÂY DỰNG THÁI ĐỘ ĐỐI VỚI CHIẾN TRANH CHO CÁN BỘ
ĐẢNG VIÊN TRONG QUÂN ĐỘI TA HIỆN NAY

3.1. Ý nghĩa của tác phẩm và vấn đề nghiên cứu
Thông qua học tập, nghiên cứu, chúng ta hoàn toàn có cơ sở khẳng định
chắc chắn rằng, tác phẩm “Chủ nghĩa xã hội và chiến tranh” của V.I. Lênin
4

1

Sđd, tr.413.
V.I. Lênin, Toàn tập, tập 26, Nxb Tiến Bộ, Mát-xcơ-va. 1980, tr.414.


16

được ra đời xuất phát từ đòi hỏi khách quan của thực tiễn và là sản phẩm của
trí tuệ thiên tài cũng như bản lĩnh cách mạng kiên định của Người. Tác phẩm
là mẫu hình sáng chói, tiêu biểu, thể hiện rõ mối liên hệ hữu cơ giữa lý luận
mác-xít với thực tiễn cách mạng, chứng minh sự phát triển sáng tạo chủ nghĩa
Mác trên cơ sở tổng kết kinh nghiệm đấu tranh của giai cấp công nhân trong
những điều kiện lịch sử mới, là tấm gương của sự luận chứng chính sách của
đảng mác-xít một cách sâu sắc về mặt lý luận.
Tác phẩm “Chủ nghĩa xã hội và chiến tranh” cùng với một số tác phẩm
khác được V.I. Lênin viết trong những năm chiến tranh thế giới lần thứ nhất,
đã trình bày khá toàn diện, hoàn chỉnh, có tính hệ thống những tư tưởng mácxít về chiến tranh và thái độ của những người xã hội chủ nghĩa đối với các
cuộc chiến tranh. Dù ra đời cách đây hơn 92 năm, trải qua chiều dài thời gian
gần một thế kỷ với bao biến thiên dữ dội của thời cuộc, thế nhưng những nội
dung cơ bản về chiến tranh mà tác phẩm đã đề cập vẫn còn giữ nguyên giá trị
và ý nghĩa hiện thực.
Từ khi ra đời đến nay, những quan điểm cơ bản về chiến tranh của V.I.
Lênin được trình bày trong tác phẩm đã trở thành cơ sở lý luận và thực tiễn
để các Đảng Cộng sản, trong đó có Đảng Cộng sản Việt Nam tiếp thu, kế thừa
và vận dụng sáng tạo vào việc đánh giá, nhận định tình hình, khởi thảo những
vấn đề chiến lược và sách lược trong quá trình lãnh đạo giải quyết các vấn đề
chiến tranh - hoà bình, chiến tranh - cách mạng trước đây cũng như hiện nay.
Cùng với các luận điểm căn bản về nguồn gốc, bản chất của chiến tranh,
cũng như các loại hình của chiến tranh trong lịch sử được xác định thông qua

xem xét, phân tích các cuộc chiến tranh thời cận đại, những luận điểm về tính
chất xã hội của chiến tranh và thái độ của người mác-xít đối với chiến tranh
của V.I. Lênin, đã được Đảng và Nhà nước ta quán triệt sâu sắc, vận dụng
nhuần nhuyễn và linh hoạt, phù hợp với thực tiễn trong từng giai đoạn cụ thể,
trên cơ sở đó mà nghiên cứu, đánh giá nhận định tình hình một cách sát thực,


17

đưa ra những dự báo chính xác về tiến trình và kết cục chiến tranh, xây dựng
niềm tin vững chắc cho toàn dân tộc vào tương lai tất thắng của các cuộc
chiến tranh chính nghĩa do Đảng Cộng sản Việt Nam lãnh đạo, củng cố tiềm
lực chính trị tinh thần cùng với các tiềm lực khác để phát huy sức mạnh tổng
hợp của cả dân tộc, chuyển hoá lực lượng từ yếu sang mạnh, lập nên nhiều
chiến thắng vang dội trong chiến tranh. Thắng lợi vẻ vang của cách mạng Việt
Nam trong các cuộc chiến tranh giải phóng dân tộc, bảo vệ Tổ quốc và làm
nghĩa vụ quốc tế trong thế kỷ XX dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt
Nam đã minh chứng điều đó, không ai phủ nhận được.
Mặt khác, việc nghiên cứu tác phẩm “Chủ nghĩa xã hội và chiến tranh”
của V.I. Lênin với những nội dung phong phú và sâu sắc được thể hiện trong
tác phẩm, không chỉ giúp cho những người cộng sản có cơ sở lý luận, phương
pháp luận, mà còn học tập, tiếp thu tinh thần kiên điịnh và phương pháp đấu
tranh khoa học, sáng tạo và hiệu quả để vận dụng trong quá trình đấu tranh
phê phán các quan điểm phản động, cơ hội xét lại của các thế lực thù địch về
các vấn đề liên quan đến chiến tranh trong thời đại ngày nay.
3.2. Sự cần thiết phải giải pháp tăng cường nhận thức, xây dựng thái
độ đối với chiến tranh cho cán bộ đảng viên trong quân đội hiện nay
Cán bộ đảng viên trong Quân đội Nhân dân Việt Nam - lực lượng hạt
nhân nòng cốt, có vị trí, vai trò hết sức quan trọng trong xây dựng nền quốc
phòng toàn dân, tiến hành chiến tranh nhân dân bảo vệ Tổ quốc. Tăng cường

nhận thức, xây dựng thái độ đúng đắn đối với chiến tranh cho đội ngũ cán bộ
đảng viên trong quân đội hiện nay là vấn đề cần được quan tâm chú trọng
đúng mức, có ý nghĩa đặc biệt trong quá trình củng cố, tăng cường tiềm lực và
thế trận chiến tranh nhân dân của nền quốc phòng toàn dân.
Thực hiện tốt vấn đề nêu trên sẽ làm cho cán bộ đảng viên trong quân đội
có cơ sở xác định rõ đúng sai, phân biệt phải trái, chính nghĩa và phi nghĩa,
củng cố niềm tin vững chắc vào sức mạnh của khối đại đoàn kết toàn dân tộc,


18

vào thắng lợi của cuộc đấu tranh giai cấp trong thời đại ngày nay, vào sự lãnh
đạo sáng suốt của Đảng và tương lai tươi sáng của chủ nghĩa xã hội. Đây là
cơ sở để cán bộ đảng viên quân đội phấn đấu với nỗ lực cao nhất, phát huy tối
đa phẩm chất và năng lực của mình, có những đóng góp xứng đáng để quân
đội luôn hoàn thành mọi nhiệm vụ được giao trong mọi tình huống với chất
lượng và hiệu quả cao nhất.
Hơn nữa, vốn có mối quan hệ máu thịt với nhân dân, được nhân dân rất
mực tin yêu, nên nhận thức, thái độ và niềm tin của cán bộ đảng viên trong
quân đội có ảnh hưởng lớn, lan truyền nhanh, tác động tích cực đến nhận
thức, thái độ và niềm tin của toàn xã hội. Một khi toàn xã hội có nhận thức và
thái độ đúng đối với chiến tranh thì các tiềm lực thiết yếu của đất nước, nhất
là tiềm lực về chính trị tinh thần sẽ được củng cố và phát huy, thế trận chiến
tranh nhân dân sẽ được củng cố vững chắc, nền quốc phòng toàn dân sẽ đáp
ứng được yêu cầu khách quan của sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc
trong giai đoạn cách mạng mới.
Trên thực tế, trải qua các cuộc chiến tranh chống Pháp, chống Mỹ trong
cách mạng giải phóng dân tộc, cũng như các cuộc chiến tranh chống thế lực
bành trướng, cứu nhân dân Cam-pu-chia thoát khỏi nạn diệt chủng, bảo vệ Tổ
quốc trong cách mạng xã hội chủ nghĩa; các thế hệ cán bộ đảng viên trong

quân đội ta luôn được lãnh đạo, chỉ huy các cấp quan tâm giáo dục nâng cao
nhận thức, xây dựng được thái độ đúng đắn đối với chiến tranh theo quan
điểm chủ nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh. Nhờ đó, đội ngũ cán bộ
đảng viên trong quân đội luôn thể hiện được sự tiên phong gương mẫu trước
nhân dân và chiến sĩ về mọi mặt: bản lĩnh chính trị vững vàng, kiên định mục
tiêu lý tưởng, tuyệt đối trung thành với sự lãnh đạo của Đảng, với lợi ích
chính đáng của giai cấp và dân tộc… thể hiện được vị trí, vai trò là hạt nhân
nòng cốt trong quá trình xây dựng, nâng cao chất lượng tổng hợp và sức chiến
đấu của quân đội, xứng đáng với niềm tin của Đảng và nhân dân.


19

Thế giới ngày nay, nhìn chung vẫn là một chỉnh thể thống nhất nhưng đã
có nhiều đổi thay. Sự tác động của các thành tựu khoa học công nghệ được
phát minh ngày càng nhiều làm cho lực lượng sản xuất phát triển mạnh mẽ và
mang tính quốc tế, tăng cường sự lệ thuộc lẫn nhau giữa các quốc gia dân tộc,
dẫn đến các mối quan hệ quốc tế ngày càng trở nên đa dạng và phức tạp hơn.
Các mâu thuẫn xã hội tưởng chừng như lắng dịu sau khi chiến tranh lạnh kết
thúc nhưng lại xuất hiện ngày càng nhiều với tính chất gay gắt hơn, xu hướng
phát triển và đối đầu, hợp tác và đấu tranh, đối tác và đối tượng, thuận lợi và
khó khăn, thời cơ và thách thức… luôn tồn tại đan xen nhau, sự chuyển hoá
giữa chúng hết sức phức tạp và khó lường. Nhiều vấn đề tự nhiên và xã hội
đặt ra rất hóc búa và cấp bách, đòi hỏi phương thức ứng xử phải có tầm quốc
tế, không một nước nào có thể đơn phương giải quyết được… Tất cả những
vấn đề nói trên thường xuyên tác động mạnh mẽ đến tất cả các quốc gia dân
tộc, trên tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội, trong đó có chiến tranh.
Bên cạnh đó, vũ khí công nghệ cao xuất hiện ngày càng nhiều, lượng vũ
khí hạt nhân được chế tạo và tích luỹ với khối lượng ngày càng tăng, có khả
năng huỷ diệt rất lớn…, dẫn đến phương thức tiến hành chiến tranh cũng có

sự thay đổi, ranh giới giữa tiền tuyến và hậu phương khó xác định. Thực trạng
này đòi hỏi quá trình nhận thức các nội dung liên quan đến chiến tranh cũng
như vai trò của nó đối với tồn tại xã hội, phải được dựa trên cách nhìn biện
chứng mới cho phù hợp với sự biến đổi đó, làm cơ sở xác định thái độ đối với
chiến tranh trong thế giới đương đại một cách chính xác. Một khi thực hiện
được điều này thì mới có hành động tích cực tác động vào chiến tranh và góp
phần hiện thực hoá mục tiêu tiến bộ xã hội của nhân loại.
Những cơ sở lý luận và thực tiễn nêu trên đã chứng tỏ rằng, việc tăng
cường nhận thức, xây dựng thái độ đúng đắn đối với chiến tranh cho đội ngũ
cán bộ đảng viên trong quân đội hiện nay đã trở thành vấn đề cấp thiết, có ý
nghĩa to lớn đối với sự nghiệp xây dựng quân đội, củng cố quốc phòng, phát


20

triển kinh tế - xã hội, xây dựng thành công và bảo vệ vững chắc Tổ quốc Việt
Nam XHCN trong thời kỳ mới.
3.3. Quan điểm và giải pháp tăng cường nhận thức, xây dựng thái độ
đối với chiến tranh cho cán bộ đảng viên trong quân đội hiện nay
Để tăng cường nhận thức, xây dựng thái độ đúng đắn đối với chiến tranh
cho cán bộ đảng viên trong quân đội hiện nay, cần thống nhất quan điểm và
thực hiện tốt các giải pháp sau đây:
3.3.1. Quan điểm cần thống nhất:
Lãnh đạo, chỉ huy các cấp phải thực sự xem việc tăng cường nhận thức,
xây dựng thái độ đối với chiến tranh cho đội ngũ cán bộ đảng viên trong quân
đội hiện nay là vấn đề có ý nghĩa quan trọng và cấp bách, phải được tiến hành
một cách thường xuyên và liên tục, hiệu quả đạt được phải đáp ứng tốt với
mục tiêu yêu cầu xây dựng quân đội, củng cố quốc phòng, bảo vệ Tổ quốc
trong thời kỳ mới. Tạo điều kiện cho cán bộ đảng viên luôn phát huy tốt vai
trò của mình trong quá trình thực hiện mục tiêu này.

Trên cơ sở đảm bảo Chủ nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh luôn
giữ vai trò chủ đạo trong đời sống tinh thần của cán bộ đảng viên, phải làm
cho đội ngũ này biết dựa trên lập trường thế giới quan, phương pháp luận
khoa học của hệ tư tưởng của Đảng, để chủ động xây dựng và phát triển năng
lực tư duy độc lập; sáng tạo, nhạy bén trong nhận định và đánh giá thời cuộc;
có khả năng triển khai, nhân rộng nhận thức và thái độ đối với chiến tranh của
mình đến toàn thể quân nhân trong đơn vị thuộc quyền, đảm bảo cho đơn vị
luôn thống nhất ý chí và hành động, hoàn thành tốt nhiệm vụ được giao.
3.3.2. Những giải pháp cơ bản:
Một là, trong quá trình lãnh đạo, chỉ đạo, tổ chức triển khai thực hiện
Quy chế giáo dục chính trị tại đơn vị của Tổng Cục Chính trị, cấp uỷ, chỉ huy
các cấp căn cứ vào đặc điểm tình hình, điều kiện thực tế của đơn vị mình và


21

địa bàn đóng quân để chủ động tiếp cận các nguồn cập nhật thông tin, bổ sung
thêm nội dung trong khuôn khổ thời gian cho phép, nhất là nội dung có tính lý
luận và thực tiễn liên quan đến các vấn đề của chiến tranh theo quan điểm chủ
nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, đồng thời xác định hình thức,
phương pháp giáo dục phù hợp với từng đối tượng, sâu sát cơ sở để nắm chắc
diễn biến tư tưởng…, kết hợp chặt chẽ với các biện pháp khác, nhằm không
ngừng nâng cao hiệu quả giáo dục chính trị. Kiên quyết khắc phục cho được
hiện tượng ngại học chính trị, nghiên cứu lý luận đang xảy ra có tính phổ biến
trong cán bộ đảng viên ở các đơn vị cơ sở hiện nay.
Hai là, phát huy ưu điểm nhạy bén về chính trị, nhu cầu được thông tin
của cán bộ đảng viên quân đội… lãnh đạo, chỉ huy các cấp cần khơi dậy ở họ
nhu cầu được nghiên cứu, tăng cường nhận thức về lý luận về chiến tranh một hiện tượng xã hội đặc thù và nhạy cảm, kết hợp với tính định hướng
trong công tác tư tưởng để tăng cường nhận thức và xây dựng thái độ đối với
chiến tranh cho mọi cán bộ đảng viên. Hiện nay, mâu thuẫn có tính phổ biến

của một số cán bộ đảng viên (chủ yếu ở đơn vị cơ sở) là, tuy muốn được nâng
cao trình độ lý luận nhưng lại ngại nghiên cứu, tuy ham hiểu biết nhưng ít đọc
sách báo vì một lẽ đơn giản “chơi bời, nhậu nhẹt ít đau đầu hơn tìm hiểu”.
Thậm chí muốn bằng cấp và chức vụ để được thăng quân hàm nhưng lại sợ đi
học ở các trường, muốn làm cán bộ chính trị vì đã có cơ chế mới nhưng lại
ngại học chính trị… Giải quyết tốt những mâu thuẫn trên phù hợp với thực
tiễn từng đơn vị cũng là giải pháp thực hiện mục đích tăng cường nhận thức,
xây dựng thái độ của cán bộ đảng viên quân đội đối với chiến tranh theo quan
điểm của hệ tư tưởng của Đảng ta.
Ba là, hiện nay một số nhà trường quân đội (nhất là các trường đào tạo
các ngành về chuyên môn kỹ thuật) không đưa bộ môn “Học thuyết MácLênin, tư tưởng Hồ Chí Minh về chiến tranh và quân đội” vào chương trình
đào tạo, một số trường lại rút bớt thời gian học môn này. Cấp có trách nhiệm


22

cần nghiên cứu và xác định lại để chỉ đạo cho đúng, vì chiến tranh là hiện
tượng đặc thù, quân đội là thiết chế đặc thù, thiết chế đặc thù không thể không
được nghiên cứu kỹ hiện tượng đặc thù có liên quan chặt chẽ đến chức năng
và nhiệm vụ của mình. (Tôi không có ý định đề cập giải pháp này để lấy lòng
các thầy trong bộ môn mà tôi đang học, thực tế yêu cầu tăng cường nhận thức
và xác định thái độ đối với chiến tranh của cán bộ đảng viên trong quân đội
hiện nay đòi hỏi phải thực hiện giải pháp đó, yêu cầu bảo vệ Tổ quốc hiện nay
càng đòi hỏi hơn nữa).
Bốn là, không chỉ chú trọng bồi dưỡng trình độ lý luận, mà còn phải bồi
dưỡng khả năng tuyên truyền giáo dục cho cán bộ, nhất là cán bộ chính trị.
Từng cán bộ phải tự ý thức được vị trí, vai trò của mình trong quá trình thực
hiện cơ chế mới, phải đảm bảo tính nhất quán trong lời nói và hành động về
mọi mặt, nhất là khi thể hiện quan điểm, thái độ đối với các vấn đề liên quan
đến chiến tranh và quân đội, chú trọng thể hiện hành động có tính nêu gương.

Nếu làm ngược lại thì hậu quả xấu do cán bộ chính trị gây ra sẽ nguy hại hơn
hậu quả do các loại cán bộ khác gây ra với biểu hiện tương dương.
Năm là, kiên quyết đấu tranh với các luận điệu tuyên truyền xuyên tạc
của các thế lực thù địch trên các lĩnh vực lý luận, nhất là lý luận về chiến
tranh và quân đội, hòng phủ nhận hệ tư tưởng của Đảng ta, thực hiện phi
chính trị hoá quân đội, tiến tới xoá bỏ vai trò lãnh đạo của Đảng Cộng sản
Việt Nam và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam.
Hơn thế nữa, phải kiên quyết đấu tranh với các biểu hiện sai lệch (dù là
vô tình) về quan niệm, chủ trương của cơ quan chức năng đối với việc xây
dựng lại chương trình giảng dạy các bộ môn khoa học Xã hội và Nhân văn
theo hướng giảm nội dung và thời gian ở hệ thống giáo dục bậc đại học của
quốc gia. Điều này hoàn toàn mâu thuẫn với yêu cầu thực tiễn là phải giữ và
phát huy cho được vai trò chủ đạo của chủ nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí
Minh trong đời sống tinh thần xã hội ở nước ta hiện nay, nhưng lại hoàn toàn


23

phù hợp với âm mưu phá hoại của các thế lực thù địch trên lĩnh vực tư tưởng
đối với nước ta. Phải chăng, đây là biểu hiện đi tiên phong xoá bỏ hệ tư tưởng
của Đảng ở nước ta(?!).
Một thực tế không thể phủ nhận là, sinh viên nước ta hiện nay được sinh
ra và lớn lên trong hoà bình, được hưởng cuộc sống sung túc và điều kiện
giáo dục tốt hơn so với các thế hệ sinh viên trước đây, đó là một điều may
mắn. Thế nhưng, cũng chính vì điều đó mà họ ít cảm nhận được cái giá quá
đắt mà thế hệ cha anh của họ đã từng trải qua trong chiến tranh để đổi lấy hoà
bình. Hơn nữa, do tác động của cơ chế thị trường trong thời buổi Đảng ta chủ
trương chủ động hội nhập, tăng cường hợp tác kinh tế quốc tế và nhiều lý do
khác, khiến cho lý tưởng xã hội chủ nghĩa trong sinh viên rất mờ nhạt. Giáo
dục ở bất kỳ chế độ xã hội nào cũng có tính giai cấp và bắt buộc… Cần phải

đấu tranh kiên quyết, không nên bàn cãi, mà nên dùng sức mạnh chuyên chính
để buộc cơ quan chức năng đã từng đưa ra cái ý định “tự giết mình” phải dẹp
ngay cái ý định đó đi. Không ai có thể đánh mình ngã gục ngoài chính bản
thân mình, cái gương Liên Xô và Đông Âu còn đang hiện hữu. Vì thế, “ta
không được phép tự giết ta”. Theo tôi, kiên quyết đấu tranh với vấn đề này
cũng là giải pháp nhằm thực hiện tốt việc tăng cường nhận thức và xây dựng
thái độ đối với chiến tranh của cán bộ đảng viên trong quân đội hiện nay.
Tóm lại, tác phẩm “Chủ nghĩa xã hội và chiến tranh” của V.I. Lênin là
một trong những tác phẩm quan trọng trong hệ thống kinh điển của chủ nghĩa
Mác-Lênin. Tác phẩm đó đã, đang và sẽ là ngọn đèn pha soi sáng cho Đảng ta
trong quá trình hoạch định các chủ trương, chính sách để lãnh đạo cách mạng
Việt Nam, đặc biệt là lãnh đạo việc xử lý các vấn đề liên quan đến chiến tranh
trong thời đại ngày nay, đảm bảo cho cách mạng Việt Nam đi đến thắng lợi
hoàn toàn. Cán bộ đảng viên quân đội từng phát huy vai trò tiên phong về
nhận thức và bày tỏ thái độ đối với chiến tranh trong cách mạng dân tộc dân


24

chủ nhân dân, trong cách mạng xã hội chủ nghĩa hiện nay cần phải tiếp tục
nêu cao truyền thống đó.
Bản thân là học viên cao học chuyên ngành triết học, được học tập,
nghiên cứu những luận điểm cơ bản về chiến tranh trong tác phẩm “Chủ
nghĩa xã hội và chiến tranh” của V.I. Lênin, nhất là quá trình đi sâu tìm hiểu
luận điểm về tính chất xã hội của chiến tranh và thái độ của người mác-xít đối
với chiến tranh trong tác phẩm nói trên của Người, tôi cảm thấy kiến thức lý
luận cũng như niềm tin của mình được củng cố khá nhiều, đây cũng là cơ sở
để tôi phấn đấu học tập, tích luỹ kiến thức và những yếu tố cần thiết khác, vận
dụng nhuần nhuyễn trong quá trình công tác sau này, cùng đồng đội góp phần
nhỏ bé của mình vào sự nghiệp xây dựng quân đội, củng cố quốc phòng,

hướng tới mục tiêu chung là xây dựng thành công và bảo vệ vững chắc Tổ
quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa./.