Tiểu luận Hương liệu mỹ phẩm Sản xuất nước hoa từ tinh dầu họ Citrus

ĐỀ TÀI:


Trường cao đẳng Công Thương

tiểu luận hương liệu mỹ phẩm

Mục lục
.Chương I: Tổng quan ................................................................................................................................... 3
1.Giới thiệu sơ lược về giống citrus. ......................................................................................................... 4
2.đăc điểm thực vật họ citrus. ................................................................................................................... 4
3.Phân loại và phân bố. ............................................................................................................................. 5
4.Tình hình sản xuất citrus ở Việt Nam và thế giới. ................................................................................. 6
Chương II Thị trường tiêu dùng của tinh dầu ............................................................................................... 6
Chương III: Vài nét chung về tinh dầu ......................................................................................................... 7
1.Tinh dầu citrus. ...................................................................................................................................... 7
2.Tinh dầu chanh ta.Giới thiệu thực vật .................................................................................................... 8
Đặc điểm sinh thái,sinh trưởng và phát triển: ........................................................................................... 8
Công dụng: ............................................................................................................................................ 9
IV.THÀNH PHẦN HÓA HỌC CỦA TINH DẦU CHANH TA. ................................................................ 9
1.Tính chất hóa lý. .................................................................................................................................... 9
2.Thành phần hóa học. ............................................................................................................................ 10
3.Hoạt tính sinh học. ............................................................................................................................... 11
4.Các phương pháp trích ly tinh dầu. ...................................................................................................... 11
5.Cách bảo quản tinh dầu ........................................................................................................................ 17
Chương V. Ứng dụng trong thực tế ............................................................................................................ 18
1.

Trong mỹ phẩm ............................................................................................................................... 18

2.

Các ứng dụng khác .......................................................................................................................... 20

Chương VI. Kết luận ................................................................................................................................... 21

GVHD: Ths. Trần Hữu Hải

2

Nhóm 11


Trường cao đẳng Công Thương

tiểu luận hương liệu mỹ phẩm

Tinh dầu hiện nay được sử dụng rộng rãi trong các lĩnh vực thực phẩm, mỹ phẩm, dược
phẩm Tinh dầu làm nguồn hương liệu có nguồn gốc từ cây cỏ thiên nhiên ngày càng được
con người đặc biệt chú ý và ưa chuộng. Việt Nam với điều kiện thiên nhiên nhiệt đới rất
thuận lợi cho việc hình thành và phát triển các loại thực vật, trong đó các loại cây có chứa
tinh dầu đang được khẳng định là dồi dào và độc đáo. Trong đó, giống Citrus họ
Rutaceae tuy có tiềm năng lớn song chưa được khai thác, tận dụng, hầu như chỉ mới sử
dụng múi, chưa chế biến và tận dụng tinh dầu từ vỏ quả. Cho nên hàng năm chúng ta còn
phải nhập một lượng tinh dầu chanh khá lớn để đáp ứng nhu cầu tiêu thụ. Vì lý do đó
chúng em tiến hành nghiên cứu đề tài nhằm mục đích tìm ra điều kiện tối ưu trong việc ly
trích tinh dầu, xác định các chỉ số vật lý, hóa học, thành phần hóa học và thử nghiệm tính
kháng khuẩn trên một số chủng vi khuẩn gây bệnh của tinh dầu vỏ trái giống Citrus và
đặc biệt là quả chanh. Nhiều công trình nghiên cứu cho thấy tinh dầu của vỏ quả từ chi
citrus có nhiều tác dụng trong lĩnh vực mỹ phẩm và dược phẩm. Điển hình như đề tài
nghiên cứu Khảo sát tinh dầu vỏ trái giống Citrus họ Rutaceace, hoạt tính giải lo âu của

một số loại tinh dầu từ vỏ quả cây chi Citrus họ Rutaceace, Những công trình nghiên cứu
này đều nhằm vào một mục đích chung là đi sâu vào khám phá lợi ích của tinh dầu trên
vỏ cây chi citrus, đề tài này nhằm khám phá lợi ích của tinh dầu vỏ trái chi Citrus nói
chung và lợi ích của quả chanh nói riêng .

GVHD: Ths. Trần Hữu Hải

3

Nhóm 11


Trường cao đẳng Công Thương

tiểu luận hương liệu mỹ phẩm

1.Giới thiệu sơ lược về giống citrus.
Họ citrus còn gọi là họ cam-quýt hay cam-chanh, tên thường gọi của các loài cây
có múi.
Tên gọi:
 Việt Nam: cam quýt
 Anh: citrus
 Pháp: agrumes
 Lào:mak
 Campuchia:krauch
 Indonesia:jeruk
 Malaysia:limau
 Mianma:shouk
2.Đặc điểm thực vật họ citrus.
Đặc điểm thực vật họ citrus được mô tả như sau:

Cây thảo hay cây to, không có gai hoặc có móc hay có gai chứa túi tiết trong vỏ.
Lá có tuyến trong mờ hay không có tuyến, mọc cánh hay mọc đối , đơn hay kép, lá chét
mọc cách hay mọc đối, có cuống hoặc không có cuống, đều hoặc không đều, có lá kèm
hoặc không có lá kèm.
Cụm hoa ở kẻ lá hay ở ngọn, hoa lưởng tính, 3-8 lá đài rời hoặc liền ít nhất ở gốc.
Bầu có nhiều lá noãn, ít nhiều rời nhau đầu nhụy rời hay liền. Hạt có nội nhũ hay không
có nội nhũ, cây mầm thẳng hay cong, lá mỏng hay dày, phẳng hay xếp nếp, đôi khi có
nhiều trong cùng một hạt.

GVHD: Ths. Trần Hữu Hải

4

Nhóm 11


Trường cao đẳng Công Thương

tiểu luận hương liệu mỹ phẩm

3.Phân loại và phân bố.
Học cam quýt gồm 150 giống và 2000 loài phân bố trên khắp thế giới trừ những
vùng lạnh. Ở Việt Nam họ citrus được tìm thấy khoảng 22 giống và 127 loài giống cam
quýt gồm khoảng trên dưới 29 loài, phân bố tự nhiên từ Ấn Độ, miền Nam Trung Quốc,
khắp các nước Việt Nam, Lào, Campuchia, Thái
Lan,Mianma,Malaysia,Philippine,Indonesia,đến miền bắc Autralia và New
Caledonia.Trung tâm phong phú và đa dạng nhất của giống cam-quýt là khu vực Ấn Độ
và Malayia.
Ở Việt Nam, khí hậu rất thích hợp cho giống citrus phát triển nên được trồng rộng
rãi khắp các vùng trong cả nước. Các loài chính yếu được trồng từ Bắc vào Nam ở các

vườn cây ăn trái. Ở miền Bắc trồng phổ biến ở Nam Đàn, Nghi Lộc, Hải Dương, Hà
Tĩnh, Yên Bái, Thanh Hóa, Nghệ An,.. Ở miền Nam được trồng phổ bến ở các tỉnh đồng
bằng Sông Cửu Long.
Hệ thống phân loại cam quýt rất phức tạp do khả năng thích ứng rộng ngày càng
có nhiều loại lai tự nhiên, nhân tạo, các đột biến tự nhiên dẫn đến nhiều giống mới, loài
mới xuất hiện. Chính vì thế công tác phân loại ngày càng phức tạp và cần được bổ sung,
cập nhập các loài mới, giống mới liên tục.
Hiện nay các loài họ citrus được trồng khắp các khu vực có khí hậu nhiệt đới và
cận nhiệt đới.
Một số loài thường gặp thuộc giống citrus ở Việt Nam:
 Citrus aurantifolia:chanh ta
 Citrus maxima:bưởi
 Citrus medica L: cam thanh yên
 Citrus reliculata Blanco:quýt
 Citrus sinensis Osbeck:cam chanh,cam mật
 Citrus medico L.var.sarcodatylis:phật thủ
 Citrus nobilis Lour:cam sành

GVHD: Ths. Trần Hữu Hải

5

Nhóm 11


Trường cao đẳng Công Thương

tiểu luận hương liệu mỹ phẩm

4.Tình hình sản xuất citrus ở Việt Nam và thế giới.

Các loài cây có múi được trồng ở Việt Nam như:
Bưởi Da Xanh: citrus grandis(L.) Osbeck
 Bưởi Năm Roi: citrus mãxima(Burm) Merr.
 Chanh ta hay chanh giấy: citrus auranifolia Swingle
 Chanh tây: citrus limolia Osbeck
 Quýt đường: citrus deliciosa Tenora
 Cam sành: citrus nobilis Lour.
 Cam mật: citrus sinensis(L.) Osbeck
Hiện nay, Viện nghiên cứu cây ăn quả niềm Nam đã thu nhập một số giống cam,
chanh, quýt, bưởi: 60 giống từ Pháp, Mỹ, Trung Quốc và Thái Lan.
Ngành sản xuất cam, quýt trên thế giới không ngừng phát triển và mức tiêu thụ
quả có múi của thị trường thế giới ngày càng cao.
Các giống bưởi Phúc Trạch, Đoan Hùng bưởi Thanh Trà là những giống có tiếng
trong nước từ lâu và được khách hàng nước ngoài ưa chuộng. Các loại bưởi Năm Roi nổi
tiếng và được xem là nổi tiếng nhất thế giới với đặc điểm là ít hột, mọng nước, vỏ
mỏng,rất ngọt.
Các giống cam mật cho đến nay vẫn được xem là những giống chủ lực trồng để
xuất khẩu và cung cấp cho nhu cầu trong nước.
Các giống quýt của nước ta đa dạng và phong phú nhất được trồng phổ biến ở tất
cả các vùng miền trong nước.

Hiệp hội tinh dầu - hương liệu - mỹ phẩm cho biết VN có quan hệ cả mua lẫn bán
nguyên liệu, sản phẩm của ngành hàng đặc thù này với khoảng 30 nước. Song nghịch lý
là những nước mua hàng này lại là những quốc gia tái xuất khẩu trở lại sản phẩm tinh chế
cho VN với giá trị cao gấp nhiều lần.
GVHD: Ths. Trần Hữu Hải

6

Nhóm 11

Trường cao đẳng Công Thương

tiểu luận hương liệu mỹ phẩm

Theo số liệu thống kê, năm 2003 Việt Nam xuất khẩu được 852.000 USD tinh dầu
- hương liệu và 2.875.000 USD mỹ phẩm chế biến tổng hợp từ tinh dầu - hương liệu các
loại nhưng đã nhập khẩu trở lại với giá trị tương ứng là 1.750.000 và 152.386.000 USD.
Ngành tinh dầu - hương liệu - mỹ phẩm Việt Nam đang mở cửa nhưng trong thực
tế lại thiếu sự quản lý chỉ đạo đồng bộ. Tiến sỹ Nguyễn Văn Minh, Thường trực Văn
phòng Hiệp hội tinh dầu - hương liệu - mỹ phẩm phía Nam cho rằng đây là một ngành
tổng hợp từ trồng trọt đến nghiên cứu, chế biến xuất nhập khẩu, nên cần thiết phải có các
chương trình dài hạn, trước hết là việc xác định thị trường và chiến lược chiếm lĩnh thị
trường tiêu thụ sản phẩm bằng công tác xuất nhập khẩu.

1.Tinh dầu citrus.
Hầu hết các loại giống citrus đều có chứa tinh dầu trong vỏ, trong lá và hoa. Hàm
lượng trong vỏ trái thường rất cao, trong lá và hoa cũng chứa tinh dầu, song người ta
thường quan tâm nhiều hơn đến tinh dầu lá chanh( trong lá chanh tươi chứa 0,2-0,3% tinh
dầu) và tinh dầu hoa bưởi(0,2-0,3% trong hoa bưởi).
Thành phần chủ yếu trong tinh dầu vỏ trái hầu hết các loài thuộc giống citrus là
các hợp chất nhóm terpen(85-95%), tiếp đến là hợp chất thuộc nhóm chức ancol(2-10%)
còn lại là các hợp chất thuộc nhóm sesquiterpen thường rất ít(1,0-2,5%). Tinh dầu từ vỏ
trái cam chanh chứa chủ yếu là decanal, citral a&b, limonene và ancol octil. Thành phần
chính của tinh dầu vỏ trái chanh ta là d-limonen, pinen, phelendren trong vỏ trái quýt hầu
như chỉ có d-limonen ngoài ra còn có một lượng nhỏ linalol và citronelol.
Tinh dầu trong lá của phần lớn các loài cũng là nguồn nguyên liệu quan trọng
trong công nghệ chế biến thực phẩm.
Hàm lượng tinh dầu trong vỏ trái ở loaid Thanh Yên rất cao(6,5-9,0% so với

trọng lượng vỏ tươi) với thành phần hóa học chủ yếu gồm citral, limonen và dipenten.
Trong lá cam Thanh Yên chứa 0,2-0,3% tinh dầu với thành phần chính là linalol.
Ngoài các hợp chất chính thuộc nhóm terpen, cùng một số hợp chất khác thuộc
nhóm sesquiterpen, trong tinh dầu của nhiều loài cam, chanh,quýt còn có một số hợp chất
chứa oxygen(alcol, aldehyd,ester). Các hợp chất oxygen dễ hòa tan trong nước và rượu
GVHD: Ths. Trần Hữu Hải

7

Nhóm 11


Trường cao đẳng Công Thương

tiểu luận hương liệu mỹ phẩm

có độ cồn thấp, đồng thời có vị thơm mát dịu hấp dẫn của hoa tươi. Do đó được sử dụng
nhiều trong các lĩnh vực sản xuất nước hoa, kem đánh răng, xà phòng thơm..
Ngoài tinh dầu từ các cơ quan thực vật riêng rẽ trên các loài thuộc giống citrus còn
có một loại tinh dầu có tên gọi là “petitgrain”. Tinh dầu này được sản xuất từ lá và chanh
non. Tinh dầu petitgrain được sử dụng như thành phần của nước hoa do đặc tính khử mùi
và mùi hương rất ngọt ngào của chúng. Chúng được sữ dụng rộng rãi trong các sản phẩm
vệ sinh trong gia đình. Nếu khử được terpen , tinh dầu petitgrain có thê trở thành tiền chất
đầu tuyệt vời cho các chuyển hóa thành hợp chất đắt tiền có trong tinh dầu neroli.
2.Tinh dầu chanh ta.Giới thiệu thực vật
Tên khoa học: citrus aurantifolia(christm.)swingle.
Họ: Rutaceae
Có rất nhiều loại chanh khác nhau chủa kể những cây lai. Tuy nhiên có 2 loại
thường gặp và phổ biến trong lĩnh vực nghiên cứu tinh dầu là Citrus
Aurantifolia(Christm) swingle và Citrus limon(L).Nguồn gốc và phân bố.

Chanh ta có khả năng được trồng ở Đông Ấn Độ từ đó được đem sang lục địa châu
Á , nhiều miền nhiệt đới và cận nhiệt đới trên thế giới.
Hiện nay có rất nhiều loại chanh lai được hình thành bởi sự lai tạo tự nhiên giữa
chanh và nhiều loại khác trong cung họ Citrus. Có 2 nhóm chanh: nhóm chanh chua và
nhóm chanh ngọt. Ngoài ra tại Việt Nam hiện nay có giống mới gọi là chanh không có
hạt. Đặc điểm của cây không hạt là khỏe mạnh, lá lớn, không gai, trái chùm, trái to, có vỏ
mỏng, không hạt, nhiều nước, vị chua, mùi thơm.
Đặc điểm sinh thái, sinh trưởng và phát triển:
Chanh được trồng ở vùng nhiệt đới ẩm chanh rất nhạy cảm với thời tiết lạnh
nhưng lại là cây chịu rét rất giỏi. Chanh có thể sinh trưởng trên đất cằn nghèo dinh dưỡng
và có tính chống chịu khỏe hơn so với cam quýt.
Chanh mọc từ hạt thường sinh trưởng khỏe, song thường 5 năm mới ra hoa, kết
trái. Các chồi mọc từ rễ hoặc chồi vượt thừơng có nhiều gai dài, nhọn. Hoa thường thụ
phấn nhờ côn trùng, đặc biệt là ong mật, cũng có thể tự thụ phấn.Thời gian từ khi hoa nở
và thụ phấn đến lúc quả đủ độ chín cho thu hoạch khoảng 5,5 tháng đến 6 tháng.

GVHD: Ths. Trần Hữu Hải

8

Nhóm 11


Trường cao đẳng Công Thương

tiểu luận hương liệu mỹ phẩm

Công dụng:
 Quả chanh được dùng làm nước giải khát, gia vị trong chế biến thức ăn.
 Nước cốt chanh cong được dùng để gội đầu giúp cho tóc mọc khỏe hơn và mượt

hơn.
 Đông y coi chanh là vị thuốc mát, giải nhiệt, thông tiểu tiện, còn có tác dụng chữa
bệnh tê thấp…
 Tinh dầu từ vỏ lá chanh được sử dụng trong công nghệ hương liệu và chế biến
dược phẩm hoặc bánh kẹo.
Các yếu tố ảnh hưởng đến tinh dầu
-

Ảnh hưởng của thuốc hóa học(thuốc trừ sâu, diệt cỏ…)

-

Điều kiện khí hậu, môi trường đất…

-

Tinh dầu được lấy ở bộ phận nào( hoa, lá, vỏ…)

-

Thời gian thu hái

1.Tính chất hóa lý.
- Tinh dầu vỏ trái: tinh dầu trích từ vỏ trái chanh Citrus aurantifolia(Christm) swingle là
chất lỏng có màu vàng nhạt.
Tính chất

Tinh dầu vắt ép

Tinh dầu chưng cất hơi nước

Cao nhất

Thấp nhất

Cao nhất

Thấp nhất

Tỉ trọng

0.886

0.878

0.868

0.862

Góc quay cực

40°C

35°C

46°30C

34°30C

GVHD: Ths. Trần Hữu Hải

9

Nhóm 11


Trường cao đẳng Công Thương

tiểu luận hương liệu mỹ phẩm

Chỉ số khúc xạ

1.4680

1.4820

1.4770

1.4750

Hàm lượng aldehil

8.5%

4.5%

1.5%

0.5%

Cặn bay hơi

13.5%

10.0%

Các chỉ số hóa lý tinh dầu vỏ chanh Citrus aurantifolia(Christm.) swingle.
-Tinh dầu lá: là chất lỏng, trong suốt, có màu vàng nhạt.
2.Thành phần hóa học.

So sánh thành phần hóa học tinh dầu chanh citrus aurantifolia (Christm.) Swingle từ
2 phương pháp vắt ép và chưng cất hơi nước
%GC/MS
Stt

Hợp chất

1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13

14
15
16
17
18
19
20
21

Limonene
α –Pinen
β- pinen
Camphen
Sabinen
α –phelandren
β –phelandren
α-terpinen
γ –terpinen
Terpinolen
p-cimen
Mircen
(E) & (Z)-β-Farnesen
β –cariophilen
Trans-α-bergamoten
β-bisabolen
Octanal
Nonanal
Decanal
Dodecanal
Neral + geranial

GVHD: Ths. Trần Hữu Hải

10

Vắt ép

Chưng cất hơi nước

50-64
1,5-2,5
10-12
0,5
1,6
0,2
0,9
0,8
14-22
0,6-1,2
0,5-2,0
0,7-10,0
2,5
2,5
2,5-4,0
0,8
0,2
0,1
3,0-5,0

50-60

0,8
0,9
0,8-2,0
1,8
8,0-11,0
7,0-9,0
12,0
0,8
1,4
0,3
0,5
1,5-2,5
0,03
0,1
0,006
0,3
Nhóm 11


Trường cao đẳng Công Thương

22
23
24
25
26
27
28
29
30

31
32
33
34
35

tiểu luận hương liệu mỹ phẩm

Citronelal
Nootkaton
Octanol
Nonanol
Decanol
Linalool
Alcol α-fenchil
α –terpinol
β-terpinol
Terpinen-4-ol
Terpinen-1-ol
Acetat decil
Acetat geranil
Acetat neril

1,4
0,01
0,1
0,1
0,2
0,3-1,0
0,1

0,6-3,0
3,0

0,006
0,01
0,01
0,06
0,1
1,2
6,0-9,0
0,7
0,7-1,6
0,7
0,3
0,01

3. Hoạt tính sinh học.
Hoạt tính sinh học của tinh dầu bao gồm: hoạt tính kháng khuẩn, kháng nấm,
kháng sâu, kháng oxi hóa, kháng sự nẩm mầm của khoai tây…đã được nghiên cứu rất
nhiều trên nhiều loại tinh dầu khác nhau.
4. Các phương pháp trích ly tinh dầu.
Dựa vào cách thực hành người ta chia các hương pháp sản xuất tinh dầu ra làm 4
loại: cơ học, tẩm trích, hấp thụ và chưng cất hơi nước.
Nhưng dù có tiến hành theo bất cứ phương pháp nào, quy trình sản xuất đều có những
đặc trưng sau:
Tinh dầu thu được phải có mùi thơm tự nhiên như nguyên liệu.
Quy trình khai thác phải phù hợp nguyên liệu.
Tinh dầu phải được lấy triệt để ra khỏi nguyên liệu.
Nguyên tắc trích ly của tát cả các phương pháp nói trên đều dựa vào những đặc tính
của tinh dầu như:

Dễ bay hơi
Lôi cuốn theo hơi nước ở nhiệt độ dưới 100°C
GVHD: Ths. Trần Hữu Hải

11

Nhóm 11


Trường cao đẳng Công Thương

tiểu luận hương liệu mỹ phẩm

Hòa tan dễ dàng trong dung môi hữu cơ.
Dễ bị hấp thụ ngay trong thể khí.
a. Phương pháp cơ học.
Phương pháp cơ học gồm: vắt, nạo xát, ép. Phương pháp cơ học chủ yếu áp dụng
để trích ly tinh dầu vỏ của các trái thuộc họ Citrus như: cam, chanh, quýt, bưởi...Có thể
tiến hành trích ly bằng tay hoặc bằng máy.
Nguyên tắc: đây là phương pháp đơn giản dùng để tách tinh dầu ở dạng tự do,
dùng cách tác dụng lực cơ học lên nguyên liệu(thường là ép). Phương pháp này được
dùng phổ biến với các loại vỏ cam chanh, quýt…vì ở những loại nguyên liệu này tinh dầu
thường phân bố chủ yếu ở lớp tế bào mỏng trong biểu bì. Chỉ có lực tác dụng lên vỏ quả,
các tế bào có chứa tinh dầu bị vỡ ra giải phóng tinh dầu. Sau khi ép trong phần bã bây giờ
cũng còn khoảng 30%-40% tinh dầu, người ta tiếp tục sử dụng phương pháp chưng cất
lôi cuốn hơi nước hoặc trích ly để tách hết tinh dầu còn lại.
Phương pháp này có ưu điểm như: tinh dầu giữ nguyên được mùi vị tự nhiên như
ban đầu, các thành phần tự nhiên trong tinh dầu ít bị biến đổi. Tuy nhiên nhược điểm của
phương pháp này là sản phẩm bị lẫn nhiều tạp chất chủ yếu là hợp chất hữu cơ hòa tan từ
vật liệu đem ép.

b. Phương pháp tẩm trích.
Phương pháp tẩm trích thường sử dụng để trích ly tinh dầu từ các loại hoa hoặc
các loại nguyên liệu thực vật dùng làm gia vị. Có 2 loại phương pháp tẩm trích:
 Tẩm trích bằng dung môi dễ bay hơi
Phương pháp này có nhiều ưu điểm vì tiến hành ở nhiệt độ phòng, nên thành phần
của tinh dầu ít bị thay đổi. Phương pháp này không những được áp dụng để trích ly cô kết
từ hoa mà dùng để tận trích khi các phương pháp khác không trích ly hết hoặc dùng để
trích ly cac loại nhựa dầu gia vị. Nguyên tắc: dựa vào hiện tựng thẩm thấu, khuếch tán và
hòa tan của tinh dầu có trong các dung môi hữu cơ.
Nguyên tắc: Dựa trên hiện tượng thẩm thấu, khuếch tán và hòa tan của tinh dầu có
trong mô cây đối với các dung môi hữu cơ.

GVHD: Ths. Trần Hữu Hải

12

Nhóm 11


Trường cao đẳng Công Thương

tiểu luận hương liệu mỹ phẩm

Dung môi: Yếu tố quan trọng cho sự thành công của phương pháp này là phẩm
chất và đặc tính của dung môi sử dụng. Do đó dung môi dùng trong tẩm trích cần phải đạt
những yêu cầu sau đây:
Hòa tan hoàn toàn và nhanh chóng các cấu phần có mùi thơm trong nguyên liệu.
Hòa tan kèm các hợp chất khác như sáp, nhựa dầu co trong nguyên liệu.
Không có tác dụng hóa học với tinh dầu.
Không biến chất khi sử dụng lại nhiều lần.

Hoàn toàn tinh khiết, không có mùi lạ, không độc, không ăn mòn thiết bị, không
tạo thành hỗn hợp nổ với không khí và có độ nhớt kém.
Nhiệt độ sôi thấp vì khi chưng cất dung dịch trích ly để thu hồi dung môi, nhiệt độ
sôi cao sẽ ảnh hưởng đến chất lượng tinh dầu. Điểm sôi của dung môi nên thấp hơn điểm
sôi của cấu phần dễ bay hơi nhất trong tinh dầu.
Ngoài ra, cần có thêm những yếu tố phụ khác: giá thành thấp, nguyên liệu dễ tìm.
Thường thì không có dung môi nào thõa mãn tất cả những điều kiện trên. Người ta sử
dụng các dung môi không tan trong nước như: dietil eter, eter dầu hỏa, hexan,
cloroform…lẫn dung môi tan trong nước như: etanol, aceton…Trong một số trường hợp
cụ thể, người ta dùng một hỗn hợp dung môi
Quy trình tẩm trích.
Phương pháp tẩm trích này thích hợp cho các nguyên liệu có chứa lượng tinh dầu
không lớn lắm hoặc có chứa những cấu phẩm tan trong nước và không chịu được nhiệt độ
quá cao. Quy trình kỹ thuật gồm các giai đoạn sau đây:
Tẩm trích: nguyên liệu được ngâm vào dung môi trong bình chứa.Trong một số
trường hợp, để gia tăng khả năng trích ly, nguyên liệu cần được say nhỏ trước. Hỗn hợp
nguyên liệu và dung môi cần được xáo trộn đều trong suốt thời gian trích ly. Nên khảo
sát trước xem việc gia nhiệt có cần thiết hay không, nêu cần cũng không nên gia nhiệt
quá 50°C để không ảnh hưởng tới mùi thơm của sản phẩm sau này.
Xử lý dung dịch trích ly: sau khi quá trình tẩm trích kết thúc, dung dịch trích ly
được lấy ra và có thể thay thế bằng dung môi mới sau một khoảng thời gian nhất định,
tùy theo nguyên liệu. tách nước( nếu có) ra khỏi dung dịch rồi làm khan bằng Na2SO4 và
GVHD: Ths. Trần Hữu Hải

13

Nhóm 11


Trường cao đẳng Công Thương

tiểu luận hương liệu mỹ phẩm

lọc. Dung môi phải được thu hồi ở nhiệt độ càng thấp càng tốt để tránh tình trạng sản
phẩm bị mất mát và phân hủy. Do đó, nên loại dung môi ra khỏi sản phẩm bằng phương
pháp chưng cất dưới áp suất kém( cô quay). Dung môi thu hồi có thể dùng để trích ly lần
nguyên liệu kế tiếp.
Xử lý sản phẩm sau trích ly: sau khi thu hồi hoàn toàn dung môi sản phẩm là một
chất đặc sệt gồm có tinh dầu và một số hợp chất khác như nhựa, sáp ,chất béo, cho nên
cần phải tách riêng tinh dầu ra. Chất đặc sệt này đem đi chưng cất bằng hơi nước để tách
riêng tinh dầu ra.Tinh dầu có mùi thơm tự nhiên nhưng khối lượng thu được kém, ngoài
ra tinh dầu này có chứa một số cấu tử thơm có nhiệt độ sôi cao nên có tính chất định
hương rất tốt.
Tách dung dịch từ bã: sau khi tháo hết dung dịch trích ly ra khỏi hệ thống, trong
bã còn chứa một lượng dung dịch rất lớn(khoảng 20-30% lượng dung môi ly trích). Phần
dung dịch còn lại nằm trong nguyên liệu thường được lấy ra bằng phương pháp chưng cất
hơi nước( trường hợp dung môi không tan trong nước) hoặc ly tâm, lọc ép( trường hợp
dung môi tan trong nước). Sau đó dug dịch này cũng được tách nước, làm khan và nhập
chung vớ dung dịch ly trích.
Chất lượng thành phẩm và hiệu quả của phương pháp trích ly này phụ thuộc chủ
yếu vào dung môi dùng để trích ly. Để đạt được hiệu quả tốt thì dung môi sử dụng phải
thỏa mãn được các yêu cầu ở trên.
Vì dung môi dễ bay hơi nên chúng ta cần phải lưu ý đến tỉ lệ thất thoát dung môi
trong quy trình trích ly vì việc này có thể ảnh hưởng đến giá trị thành phẩm.
Trong điều kiện phòng thí nghiệm, khi muốn tiến hành phương pháp tẩm trích dễ
bay hơi chúng tôi sử dụng phương pháp truyền thống như khuấy từ ở nhiệt độ phòng hoặc
đun-khuấy từ. Ngoài ra sự phát triển ngày càng mạnh mẽ của hóa học mà ngày nay chúng
ta còn áp dụng nhiều phương pháp mới như là: tẩm trích có sự hỗ trợ của siêu âm và vi
sóng..
 Tẩm trích bằng dung môi không bay hơi

Nguyên tắc dựa vào các tính chất tinh dầu có thể hòa tan trong chất béo động vật,
thực vật. Sản phẩm thu được là dầu hoặc mỡ bão hòa tinh dầu, được gọi là sáp hoa, có
thể sử dụng trực tiếp trong kỹ nghệ mỹ phẩm hoặc trích ly lại với etanol để điều chế tinh
dầu tuyệt đối.
GVHD: Ths. Trần Hữu Hải

14

Nhóm 11


Trường cao đẳng Công Thương

tiểu luận hương liệu mỹ phẩm

Nguyên tắc: dựa vào tính chất có thể hòa tan, trong chất béo động vật, thực vật
của tinh dầu, người ta ngâm nguyên liệu vào dầu động vật hoặc thực vật tinh dầu sẽ
khuếch tán qua màng tế bào hòa tan vào dầu sau đó tách riêng dầu để thu tinh dầu.
Ngâm nguyên liệu trong dầu thực chất là phương pháp trung gian giữa hấp thụ và
trích ly. Phương pháp ngâm sử dụng chủ yếu những loại nguyên liệu dễ hỏng như hoa.
Dung môi: kết quả quá trình tách tinh dầu phụ thuộc vào chất lượng dầu béo, do
vậy dầu béo phải đáp ứng các yêu cầu sau:
 Không mùi
 Độ nhớt tương đương thấp để tăng cường sự tiêp xúc với nguyên liệu.
 Không tương tác với nguyên liệu
 Dễ tách tinh dầu từ hoa
Dung môi phải dùng ở đây là chất béo động vật hay thực vật như: mỡ bò, mỡ cừu,
mỡ lợn, vaselin, parafin, dầu oliu, dầu hạnh nhân…thực nghiệm đã chứng minh rằng một
phầm mỡ bò với 2 phần mỡ lợn đã tinh chế là thích hợp nhất cho quá trình này.
Nhận xét: phương pháp ngâm bằng dung môi không bay hơi có nhiều ưu điểm

hơn phương pháp trích ly bằng dung môi dễ bay hơi ở chổ thu được tinh dầu ít hợp chất
hơn.
Tuy nhiên phương pháp này khá thủ công, khó cơ giới hóa và có nhược điểm lớn
là chất béo dùng làm dung môi rất khó bảo quản chế biến, giá thành cao. Chính vì vậy mà
phương pháp này hiện nay rất ít được sử dụng.
c. Phương pháp hấp thụ.
Phương pháp hấp thụ: phương pháp ướp và phương pháp hấp thụ động học.
o Phương pháp ướp: một số loài hoa như: hoa lài, hoa huệ…có khả năng đặc biệt là sau
khi thu hái khỏi cây vẫn còn tiếp tục tạo ra tinh dầu. Đồng thời dựa vào tính chất của các
chất béo động vật và thực vật có khả năng hấp thụ những hợp chất dễ bay hơi trên bề
mặt của chúng. Do đó, khi cho hoa tiếp xúc với các chất béo trong khoảng thời gian nhất
định, hương thơm do hoa tiết ra sẽ được chất béo hấp thụ.

GVHD: Ths. Trần Hữu Hải

15

Nhóm 11


Trường cao đẳng Công Thương

tiểu luận hương liệu mỹ phẩm

o Phương pháp hấp thụ động học: khi thổi không khí vào các lớp hoa, tinh dầu trong hoa
sẽ bốc hơi bay theo không khí.Nếu không khí này được dẫn ngang qua một cột chứa
than hoạt tính, hơi tinh dầu sẽ bị hấp thụ. Thường xác hoa sau đó đượ tẩm trích tiếp tục
bằng dung môi hữu cơ (để lấy thêm những cấu phần khó bay hơi)
d. Phương pháp chưng cất hơi nước.
Phương pháp này dựa trên sự thẩm thấu, hòa tan, khuếch tán và lôi cuốn theo hơi

nước của những hợp chất hữu cơ trong tinh dầu chứa trong các mô khi tiếp xúc với hơi
nước ở nhiệt độ cao. Sự khuếch tán sẽ dễ dàng khi tế bào chứa trương phồng do nguyên
liệu tiếp xúc với hơi nước bão hòa trong một thời gian nhất định. Trường hợp mô thực vật
có chứa sáp, nhựa, acid béo chi phương dây dài thì phải dùng nhiều hơi nước hơn và sự
chưng cất phải được thực hiện trong một thời gian vì những trường hợp này làm giảm áp
suất hơi chung của hệ thống và làm cho sự khuếch tán trở nên khó khăn.

GVHD: Ths. Trần Hữu Hải

16

Nhóm 11


Trường cao đẳng Công Thương

tiểu luận hương liệu mỹ phẩm

Sơ đồ qui trình ly trích tinh dầu chanh theo phương pháp chưng cất hơi nước cổ điển
e. Phương pháp vi sóng.
Phương pháp sử dụng vi sóng tăng động năng cho các phân tử tinh dầu, làm tăng
quá trình khuếch tán của tinh dầu ra bề mặt mà không sử dụng nhiệt độ. Nhiệt tạo ra
trong quá trình phá vỡ các túi tinh dầu nhỏ, thời gian thực hiện ngắn nên không gây ra
phân hủy tinh dầu. Phương pháp trích sử dụng vi sóng có nhiều ưu điểm nhưng hiện nay
đang vẫn ở quy mô phòng thí nghiệm.
f. Phương pháp sinh học.
Phương pháp này được sử dụng cho các nguyên liệu có tinh dầu ở trạng thái kết
hợp( glucozit). Để phân lập tinh dầu người ta phải sử lý bằng cách lên men hoặc dùng
enzim sau đó kết hợp với chưng cất hay trích ly để thu tinh dầu giống như các loại vật
liệu chứa hợp chất thơm khác.

5.Cách bảo quản tinh dầu
Tinh dầu có tính bay hơi nhanh. Vì vậy nếu bảo quản không đúng cách sẽ ảnh
hưởng đến chất lượng và hiệu quả của nó. 100% tinh dầu thuần thông thường thời hạn
bảo quản là 2 – 3 năm.
Tinh dầu đã được pha chế với dầu thực vật thì thời hạn bảo quản tương đối ngắn,
chỉ khoảng 2 tháng, thời gian quá lâu dễ bị oxy hóa và biến chất. Vậy làm thế nào để bảo
quản tinh dầu thật sự hiệu quả?
Những chai nhựa chỉ có thể giữ tinh dầu lâu nhất là 8 tuần. Hãy đựng tinh dầu
trong bình thủy tinh sẫm màu được đậy kín.
Đặt nơi thoáng mát, khô ráo, tránh ánh nắng trực tiếp và nhiệt độ cao.
Nên đựng trong hộp gỗ. Hầu hết các loại tinh dầu ngoại trừ tinh dầu đàn hương, tinh dầu
tuyết tùng, tinh dầu hoắc hương, tinh dầu hoa hồng đều có thể bảo quản được trong tủ
lạnh.

GVHD: Ths. Trần Hữu Hải

17

Nhóm 11


Trường cao đẳng Công Thương

tiểu luận hương liệu mỹ phẩm

Tinh dầu cần được bảo quản trong lọ có nắp đậy chặt để tránh bay hơi và oxy hóa
Vặn chặt nắp bình, hạn chế mở ra để tránh bay hơi và bị oxy hóa. Tinh dầu bị đổ
ra không được cho lại vào bình.
Hầu hết các loại tinh dầu đều có hạn sử dụng khoảng hai năm nếu được bảo quản
ở dạng nguyên chất, chưa pha loãng. Chúng thường bị vẩn đục khi hỏng đi. Các loại tinh

dầu cam, quýt có thời gian sử dụng là sáu tháng. Vì thế, bạn chỉ nên mua với số lượng
ít. Tinh dầu hoa cam thì có hạn sử dụng lâu hơn, khoảng một năm, trong khi các loại tinh
dầu từ nhựa tuyết tùng và nhựa thông có hạn sử dụng lâu hơn nữa.
Vì tinh dầu dùng để trị liệu sức khỏe, chăm sóc da nên thao tác bảo quản là vô
cùng quan trọng. Chỉ một chút sai sót có thể gây ảnh hưởng xấu đến làn da của bạn. Vì
thế bạn nên tham khác các bước hướng dẫn trên đây để giữ tinh dầu luôn luôn tốt, không
bị hư hại.

1. Trong mỹ phẩm
Mỹ phẩm là một trong những ứng dụng rộng rãi và đem lại hiệu quả kinh tế cao,
dưới đây là những sản phẩm ứng dụng được sản xuất từ tinh dầu chanh:
GVHD: Ths. Trần Hữu Hải

18

Nhóm 11


Trường cao đẳng Công Thương

GVHD: Ths. Trần Hữu Hải

tiểu luận hương liệu mỹ phẩm

19

Nhóm 11


Trường cao đẳng Công Thương

tiểu luận hương liệu mỹ phẩm

2. Các ứng dụng khác
Tinh dầu Chanh có tác dụng chống oxy hóa, chống ung thư, tăng cường hệ miễn
dịch; tăng cường chức năng hệ tiêu hóa; hệ tuần hoàn; giảm sốt, chống nôn; điều trị viêm
họng, viêm phế quản, hen suyễn; trị táo bón và rối loạn tiêu hóa; giảm đau đầu, đau nửa
đầu.
Tinh dầu chanh có tính sát khuẩn, chống nhiễm trùng, tốt cho da, trị mụn trứng cá,
điều trị da nhờn, tẩy tế bào chết, khử mùi hôi. Tinh dầu chanh còn có tác dụng làm thơm
các thuốc phiến, thuốc ngậm hay thuốc bột để uống cho dễ, còn dùng tinh dầu chanh để
chế nước gội đầu.
- Làm hương liệu, nguyên liệu trong ngành thực phẩm, dược phẩm.
- Xông mặt: trị cảm lạnh, cảm cúm, chữa trầm cảm, giảm căng thẳng, mệt mỏi, kích
thích trí não hoạt động tốt hơn.
- Xông hương: làm sạch không khí, thư giãn tinh thần, tập trung trí tuệ, kích thích não
hoạt động theo hướng tích cực, giải tỏa căng thẳng mệt mỏi.
GVHD: Ths. Trần Hữu Hải

20

Nhóm 11


Trường cao đẳng Công Thương

tiểu luận hương liệu mỹ phẩm

- Massage và tắm: chữa các vấn đề về tiêu hóa, mệt mỏi, chống nhiễm trùng, trị cảm
cúm, thấp khớp, trầm cảm, béo phì.

- Dưỡng da: Giúp điều trị bệnh khô da có tác dụng làm se da, tốt cho da nhờn, giảm
xung huyết da dùng cho da dầu, da mụn như một dạng tonic và lotion
- Kết hợp tốt với: oải hương, đàn hương, khuynh diệp, hoa hồng, phong lữ, hoa cam

Hiện nay nước hoa sản xuất tại Việt Nam chưa tạo được thương hiệu trong lòng
người tiêu dùng. Vì vậy việc sản xuất nước hoa từ tinh dầu họ citrus là một hướng đi mới
trong việc sản xuất nước hoa đem lại hiệu quả kinh tế không hề nhỏ cho các doanh
nghiệp nước nhà.
Ngoài ra nước ta là một nước có truyền thống trồng trọt lâu đời, đây là một lợi thế
không nhỏ trong việc cung cấp nguồn nguyên liệu rẻ, sạch kết hợp với công nghệ đã có
nhằm tạo ra nguồn tinh dầu tin cậy. Đây cũng là một tiềm năng lớn giúp nước ta có thể
xuất khẩu tinh dầu ra thị trường thế giới.

GVHD: Ths. Trần Hữu Hải

21

Nhóm 11


Trường cao đẳng Công Thương

tiểu luận hương liệu mỹ phẩm

/> /> />
Vương Ngọc Chính, Hương liệu Mỹ phẩm, Nhà xuất bản Đại học quốc gia TP.HCM
(2005)

GVHD: Ths. Trần Hữu Hải

22

Nhóm 11


Trường cao đẳng Công Thương

tiểu luận hương liệu mỹ phẩm

………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
GVHD: Ths. Trần Hữu Hải

23

Nhóm 11


Trường cao đẳng Công Thương

GVHD: Ths. Trần Hữu Hải

tiểu luận hương liệu mỹ phẩm

24

Nhóm 11