Hoàn thiện quy trình kiểm toán khoản mục nợ phải thu khách hàng trong kiểm toán báo cáo tài chính do Công ty TNHH Kiểm toán và Dịch vụ tin học Thành phố Hồ Chí Minh (AISC) thực hiện
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (1.13 MB, 63 trang )
LỜI CẢM ƠN
Em xin kính gửi lời cảm ơn chân thành tới Ban Giám đốc học viện cùng các
thầy cô trong Học Viện Ngân Hàng đã giảng dạy cho em những kiến thức bổ ích
trong suốt q trình học tập tại trường.
Em cũng xin gửi lời cảm ơn tới Quý cơng ty TNHH Kiểm tốn và Dịch vụ tin
học TP Hồ Chí Minh (AISC) đã giúp đỡ em, cung cấp số liệu, thơng tin để giúp em
hồn thành chun đề này.
Tuy vậy, việc xây dựng và hồn thiện quy trình kiểm tốn là một vấn đề có
phạm vi lớn và phức tạp. Mặt khác, những hiểu biết của em về lĩnh vực này còn hạn
chế, dự đã rất cố gắng nhưng chuyên đề khó tránh khỏi những thiếu sót nhất định.
Vì vậy, em rất mong nhận được ý kiến đóng góp q báu từ thầy cơ giáo, các anh
chị và các bạn quan tâm tới vấn đề này để bài viết được hoàn thiện hơn.
Em xin chân thành cảm ơn!
Hà Nơi, Ngày 06 tháng 06 năm 2012
Sinh viên
Phan Thị Trang
LỜI CAM ĐOAN
Em xin cam đoan đây là cơng trình nghiên cứu của riêng em,
xuất phát từ quy trình làm việc nghiêm túc dưới sự hướng dẫn của các
anh chị tại Chi nhánh Cơng ty TNHH Kiểm tốn và Dịch vụ tin học
TPHCM. Các số liệu trong bài là trung thực và khách quan.
Sinh viên thực hiện
Phan Thị Trang
MỤC LỤC
LỜI CẢM ƠN ............................................................................................................1
LỜI CAM ĐOAN ......................................................................................................2
LỜI MỞ ĐẦU ............................................................................................................1
CHƯƠNG 1: LÝ LUẬN CHUNG VỀ KIỂM TOÁN KHOẢN MỤC NỢ PHẢI
THU KHÁCH HÀNG TRONG KIỂM TOÁN BÁO CÁO TÀI CHÍNH ............3
1.1 CÁC VẤN ĐỀ CHUNG VỀ KHOẢN MỤC NỢ PHẢI THU KHÁCH HÀNG 3
1.1.1 Khái niệm và đặc điểm của khoản mục nợ phải thu khách hàng ........................... 3
1.1.2 Phương pháp hạch toán kế toán đối với khoản mục nợ phải thu khách hàng..... 3
1.1.3 Các sai phạm thường gặp đối với khoản mục nợ phải thu khách hàng ................ 8
1.1.4 Thủ tục kiểm soát nội bộ với khoản mục nợ phải thu khách hàng......................... 9
1.2 KIỂM TOÁN KHOẢN PHẢI THU KHÁCH HÀNG TRONG KIỂM TOÁN
BCTC ........................................................................................................................10
1.2.1 Khái niệm về kiểm tốn BCTC .......................................................................10
1.2.2 Vai trị và mục tiêu của kiểm toán khoản mục nợ phải thu khách hàng .....11
1.2.3 Các tài liệu sử dụng trong kiểm toán khoản mục nợ phải thu khách hàng 12
1.2.4 Quy trình thực hiện kiểm toán khoản mục nợ phải thu khách hàng ...........13
CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG KIỂM TOÁN KHOẢN MỤC NỢ PHẢI THU
KHÁCH HÀNG DO CƠNG TY TNHH KIỂM TỐN VÀ DỊCH VỤ TIN
HỌC TPHCM (AISC) THỰC HIỆN ....................................................................21
2.1 GIỚI THIỆU CHUNG VỀ CƠNG TY TNHH KIỂM TỐN VÀ DỊCH VỤ TIN
HỌC TPHCM (AISC) ...............................................................................................21
2.1.1 Quá trình hình thành và phát triển của công ty ............................................21
2.1.2 Đặc điểm hoạt động kinh doanh của công ty AISC ......................................23
2.1.3 Thị trường khách hàng của công ty AISC .....................................................23
2.1.4 Kết quả hoạt động kinh doanh của cơng ty AISC .........................................24
2.2 THỰC TRẠNG CƠNG TÁC KIỂM TOÁN KHOẢN MỤC NỢ PHẢI THU
KHÁCH HÀNG TRONG KIỂM TOÁN BCTC DO CƠNG TY TNHH KIỂM
TỐN VÀ DỊCH VỤ TIN HỌC TPHCM (AISC) THỰC HIỆN ............................24
2.2.1 Giai đoạn lập kế hoạch kiểm toán ..................................................................25
2.2.2 Giai đoạn thực hiện kiểm toán .......................................................................37
2.2.3 Giai đoạn kết thúc kiểm toán ...................................................................................... 46
2.3 NHẬN XÉT VỀ QUY TRÌNH KIỂM TỐN KHOẢN MỤC NỢ PHẢI THU
KHÁCH HÀNG TẠI CƠNG TY TNHH KIỂM TỐN VÀ DỊCH VỤ TIN HỌC
TPHCM (AISC) ........................................................................................................47
2.3.1 Những ưu điểm trong kiểm toán khoản mục nợ phải thu khách hàng tại cơng ty
Kiểm tốn và dịch vụ tin học TP HCM ............................................................................... 47
2.3.2 Một số mặt còn hạn chế trong kiểm tốn khoản mục nợ phải thu khách hàng tại
cơng ty Kiểm toán và dịch vụ tin học TP HCM ................................................................. 48
CHƯƠNG 3: GIẢI PHÁP VÀ KIẾN NGHỊ NHẰM HOÀN THIỆN QUY
TRÌNH KIỂM TỐN KHOẢN MỤC NỢ PHẢI THU KHÁCH HÀNG DO
CƠNG TY TNHH KIỂM TỐN VÀ DỊCH VỤ TIN HỌC TPHCM (AISC)
THỰC HIỆN ............................................................................................................50
3.1 TÍNH TẤT YẾU CỦA HỒN THIỆN QUY TRÌNH KIỂM TỐN KHOẢN
MỤC NỢ PHẢI THU KHÁCH HÀNG DO CƠNG TY TNHH KIỂM TỐN VÀ
DỊCH VỤ TIN HỌC TPHCM (AISC) THỰC HIỆN ...............................................50
3.2 MỘT SỐ GIẢI PHÁP NHẰM HỒN THIỆN QUY TRÌNH KIỂM TỐN
KHOẢN MỤC NỢ PHẢI THU KHÁCH HÀNG TẠI CƠNG TY TNHH KIỂM
TỐN VÀ DỊCH VỤ TIN HỌC TPHCM (AISC)...................................................51
3.2.1 Hoàn thiện trong việc đánh giá, tìm hiểu HTKSNB của khách hàng.................. 51
3.2.2 Hồn thiện thủ tục phân tích ..........................................................................52
3.2.3 Hồn thiện việc chọn mẫu kiểm tra chi tiết .............................................................. 53
3.3 MỘT SỐ KIẾN NGHỊ THỰC HIỆN GIẢI PHÁP HỒN THIỆN KIỂM .......54
TỐN KHOẢN MỤC NỢ PHẢI THU KHÁCH HÀNG TRONG KIỂM TOÁN
BCTC ........................................................................................................................54
3.3.1 Kiến nghị với các cơ quan nhà nước ......................................................................... 54
3.3.2 Kiến nghị với hiệp hội kiểm toán hành nghề Việt Nam (VACPA) ....................... 54
KẾT LUẬN ..............................................................................................................56
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ...............................................................57
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
CHỮ VIẾT TẮT
Diễn giải
AISC
Công ty TNHH Kiểm toán và Dịch vụ tin học TP HCM
BC ĐKT
Bảng cân đối kế toán
BCKQKD
Báo cáo kết quả kinh doanh
BCKT
Báo cáo kiểm tốn
BCTC
Báo cáo tài chính
HTKSNB
Hệ thống kiểm sốt nội bộ
KTV
Kiểm toán viên
SXKD
Sản xuất kinh doanh
DANH MỤC SƠ ĐỒ, BẢNG BIỂU
Hình 1.1 Sơ đồ hạch tốn các khoản phải thu khách hàng ............................... 7
Hình 1.2 Sơ đồ hạch tốn dự phịng phải thu khó địi ...................................... 8
Hình 1.3 Bảng câu hỏi về HTKSNB đối với khoản phải thu khách hàng ...... 15
Sơ đồ 2.1: Cơ cấu tổ chức quản lý Cơng ty TNHH Kiểm tốn và Dịch vụ Tin
học TPHCM ................................................................................. 23
Sơ đồ 2.2: Quy trình kiểm tốn BCTC tại AISC ............................................ 25
Bảng 2.3 Trích bảng đánh giá HTKSNB tại khách hàng ABC ...................... 28
Bảng 2.4 Phân tích biến động trên bảng cân đối kế tốn của cơng ty ABC ... 31
Bảng 2.5 Chỉ tiêu đánh giá mức trọng yếu – PM của công ty ABC ............... 34
Bảng 2.6 Chương trình kiểm tốn khoản mục Nợ phải thu khách hàng cho
công ty ABC ................................................................................. 37
Bảng 2.8 Bảng câu hỏi HTKSNB cho công ty ABC ...................................... 39
Bảng 2.9 Trích giấy tờ làm việc của KTV ...................................................... 40
Bảng 2.10 Bảng kiểm tra đối chiếu công nợ công ty ABC ............................. 42
Bảng 2.11 Mẫu thư xác nhận .......................................................................... 43
Bảng 2.12 Đối chiếu thư xác nhận và sổ sách công ty ABC .......................... 44
Bảng 2.13 Mẫu kiểm tra việc lập dự phịng các khoản phải thu khó địi ....... 45
Bảng 2.14 Kết luận kiểm tốn (Trích giấy tờ làm việc của KTV).................. 46
LỜI MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Vào đầu những năm 90 của thế kỷ XX, với xu hướng hội nhập nền kinh tế
quốc tế Việt Nam đã có sự phát triển mạnh mẽ, chuyển từ nền kinh tế tập trung bao
cấp sang nền kinh tế thị trường với nhiều u cầu mới. Trước sự địi hỏi đó, hoạt động
kiểm toán được ra đời ở Việt Nam. Hai mươi năm qua là một chặng đường không dài
nhưng đã chứng kiến những bước phát triển vượt bậc của ngành kiểm tốn độc lập cịn
non trẻ của Việt Nam. Với số lượng gần 200 cơng ty kiểm tốn đang hoạt động, quả
thực chưa bao giờ hoạt động kiểm toán độc lập lại sôi động như hiện nay. Số lượng
các công ty hoạt động trong ngành tăng lên nhanh chóng cùng với các dịch vụ cung
cấp ngày càng đa dạng và chuyên nghiệp cho thấy hoạt động kiểm toán độc lập là một
nhu cầu rất thiết thực của nền kinh tế, nhất là khi Việt Nam hội nhập sâu hơn vào nền
kinh tế thế giới. Trong đó, hoạt động kiểm tốn BCTC giữ vai trò quan trọng và nhận
được sự quan tâm của nhiều đối tượng. Nó giảm thiểu rủi ro thơng tin, tăng độ tin cậy
thơng tin kế tốn và góp phần lành mạnh hóa các quan hệ kinh tế.
Khoản mục nợ phải thu khách hàng là khoản mục quan trọng trên BCTC của
doanh nghiệp, có liên quan chặt chẽ đến chu trình bán hàng, thu tiền cũng như các chỉ
tiêu trọng yếu có trên bảng cân đối kế tốn và báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh.
Do vậy, kiểm toán khoản mục nợ phải thu khách hàng là một phần quan trọng trong
kiểm tốn BCTC.
Sau q trình học tập, tìm hiểu về kiểm tốn nói chung và kiểm tốn BCTC nói riêng,
cùng với thời gian thực tập tại Cơng ty TNHH Kiểm toán và Dịch vụ tin học Thành
phố Hồ Chí Minh (AISC), em đã được trực tiếp tiếp cận với khoản mục nợ phải thu
khách hàng. Nhân thức được tầm quan trọng của kiểm toán khoản mục này trong kiểm
toán BCTC, em đã lựa chọn thực hiện đề tài “Hồn thiện quy trình kiểm tốn khoản
mục nợ phải thu khách hàng trong kiểm tốn báo cáo tài chính do Cơng ty TNHH
Kiểm tốn và Dịch vụ tin học Thành phố Hồ Chí Minh (AISC) thực hiện.” để nghiên
cứu và làm bài chuyên đề tốt nghiệp của mình.
2. Mục đích nghiên cứu
Mục đích nghiên cứu của chuyên đề tốt nghiệp là dựa trên những lý luận chung
về quy trình kiểm toán khoản mục nợ phải thu khách hàng trong kiểm toán báo cáo tài
1
chính và thực tế kiểm tốn tại cơng ty TNHH Kiểm tốn và Dịch vụ tin học Thành phố
Hồ Chí Minh (AISC) để làm căn cứ đối chiếu giữa lý luận và thực tế. Nhờ đó đề xuất
ý kiến và đưa ra những giải pháp nhằm hồn thiện quy trình kiểm toán khoản mục phải
thu khách hàng trong kiểm toán báo cáo tài chính.
3. Phương pháp nghiên cứu
Để thực hiện đề tài này em đã sử dụng phương pháp nghiên cứu: duy vật biện
chứng, phương pháp duy vật lịch sử kết hợp với phương pháp so sánh, phương pháp
thống kê và phương pháp tổng hợp.
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
Chun đề tập trung tìm hiểu và phân tích những vấn đề lý luận và thực tiễn
theo chuẩn mực kế toán, kiểm toán Việt Nam liên quan đến hoạt động kiểm toán
khoản mục nợ phải thu khách hàng trong kiểm tốn BCTC tại cơng ty TNHH Kiểm
tốn và Dịch vụ tin học Thành phố Hồ Chí Minh (AISC).
5. Kết cấu của bài chuyên đề
Ngoài phần mở đầu, kết luận, chuyên đề bao gồm ba phần chính:
Chương 1: Lý luận chung về kiểm toán khoản mục nợ phải thu khách hàng
trong kiểm tốn báo cáo tài chính.
Chương 2: Thực trạng kiểm toán khoản mục nợ phải thu khách hàng trong
kiểm tốn báo cáo tài chính do cơng ty TNHH Kiểm tốn và Dịch vụ tin học Thành
phố Hồ Chí Minh (AISC) thực hiện.
Chương 3: Giải pháp và kiến nghị hoàn thiện kiểm toán khoản mục nợ phải thu
khách hàng trong kiểm tốn báo cáo tài chính do cơng ty TNHH Kiểm tốn và Dịch vụ
tin học Thành phố Hồ Chí Minh (AISC) thực hiện.
2
CHƯƠNG 1
LÝ LUẬN CHUNG VỀ KIỂM TOÁN KHOẢN MỤC NỢ PHẢI THU KHÁCH
HÀNG TRONG KIỂM TỐN BÁO CÁO TÀI CHÍNH
CÁC VẤN ĐỀ CHUNG VỀ KHOẢN MỤC NỢ PHẢI THU KHÁCH HÀNG
1.1
1.1.1 Khái niệm và đặc điểm của khoản mục nợ phải thu khách hàng
Khái niệm
Khoản mục nợ phải thu khách hàng: Là các khoản phát sinh trong quá trình bán
sản phẩm, hàng hóa, dịch vụ khi thời điểm bán hàng và thu tiền không trùng nhau. Các
khoản phải thu của khách hàng là một loại tài sản của doanh nghiệp nhưng bị người
mua chiếm dụng, mà đơn vị có trách nhiệm phải thu hồi.
Trên bảng CĐKT, khoản mục nợ phải thu khách hàng được trình bày tại phần Tài sản
lưu động và đầu tư ngắn hạn, bao gồm khoản mục nợ phải thu khách hàng được ghi theo số
phải thu gộp và khoản mục dự phịng phải thu khó địi được ghi âm. Do vậy, phần nợ phải thu
khách hàng trừ đi phần dự phịng chính là nợ phải thu thuần.
Đặc điểm
Khoản mục nợ phải thu khách hàng là một khoản mục quan trọng trọng trên
BCĐKT, vì có mối liên hệ mật thiết đến kết quả kinh doanh của đơn vị và việc lập dự
phịng phải thu khó địi thường dựa vào sự ước tính của nhà quản lý nên rất khó kiểm
tra.
Người sử dụng BCTC thường dựa vào mối liên hệ giữa tài sản và công nợ để
đánh giá khả năng thanh tốn của doanh nghiệp. Do đó, đây là đối tượng để sử dụng
các thủ thuật thổi phồng so với thực tế để làm tăng khả năng thanh tốn của doanh
nghiệp.
Bên cạnh đó, nợ phải thu khách hàng có liên quan mật thiết đến kết quả kinh
doanh, do đó ln có khả năng doanh nghiệp ghi tăng thêm để làm tăng lợi nhuận và
doanh thu của đơn vị.
Các khoản dự phịng phải thu khó địi làm tăng chi phí của doanh nghiệp trong kỳ
lập dự phịng, do đó làm giảm lợi nhuận kỳ báo cáo.
1.1.2 Phương pháp hạch toán kế toán đối với khoản mục nợ phải thu khách hàng
Nguyên tắc hạch toán đối với khoản mục nợ phải thu khách hàng
3
Các khoản phải thu khách hàng mặc dù được phân loại thành khoản phải thu ngăn
hạn và khoản phải thu dài hạn nhưng các khoản phải thu này vẫn được theo dõi trên cùng
một tài khoản, chi tiêt cho từng đối tượng phải thu. Đến cuối kỳ kế toán, kế toán viên căn
cứ vào hợp đồng và các chứng từ có liên quan để phân chia thành các khoản phải thu
khách hàng ngăn hạn và dài hạn. Do đó, khi hạch toán khoản phải thu khách hàng phải
tuân thủ các nguyên tắc sau (theo Chế độ kế toán doanh nghiệp của Bộ Tài Chính):
Nợ phải thu cần được hạch tốn chi tiết cho từng đối tượng phải thu, theo từng
nội dung phải thu, theo dõi chi tiết phải thu ngắn hạn, phải thu dài hạn và ghi chép
theo từng lần thanh toán. Đối tượng phải thu là các khách hàng có quan hệ kinh tế với
doanh nghiệp về mua sản phẩm, hàng hoá, nhận cung cấp dịch vụ, kể cả TSCĐ, bất
động sản đầu tư.
Không phản ánh vào tài khoản này các nghiệp vụ bán sản phẩm, hàng hoá, BĐS đầu
tư, TSCĐ, cung cấp dịch vụ thu tiền ngay (Tiền mặt, séc hoặc đã thu qua Ngân hàng).
Trong hạch toán chi tiết tài khoản này, kế toán phải tiến hành phân loại các khoản
nợ, loại nợ có thể trả đúng thời hạn, khoản nợ khó địi hoặc có khả năng khơng thu hồi
được, để có căn cứ xác định số trích lập dự phịng phải thu khó địi hoặc có biện pháp
xử lý đối với khoản nợ phải thu không địi được.
Trong quan hệ bán sản phẩm, hàng hố, cung cấp dịch vụ theo sự thoả thuận giữa
doanh nghiệp với khách hàng, nếu sản phẩm, hàng hoá, BĐS đầu tư đã giao, dịch vụ
đã cung cấp không đúng theo thoả thuận trong hợp đồng kinh tế thì người mua có thể
yêu cầu doanh nghiệp giảm giá hàng bán hoặc trả lại số hàng đã giao.
Nội dung và kết cấu tài khoản phản ánh
Để hạch toán các nghiệp vụ thanh toán với người mua, kế toán sử dụng tài
khoản 131- Nợ phải thu khách hàng. Kết cấu tài khoản :
Bên Nợ: Phản ánh số tiền phải thu của khách hàng mua chịu sản phẩm, hàng
hoá, vật tư… của doanh nghiệp. Số tiền thừa trả lại cho khách hàng, số tiền do xóa sổ
khoản phải thu của khách hàng mà khơng thu hồi được và số tiền chênh lệch do điều
chỉnh tỷ giá ngoại tệ.
Bên Có: Phản ánh số tiền khách hàng đã trả nợ,số tiền đã nhận ứng trước, trả
trước của khách hàng. Khoản giảm giá hàng bán cho khách hàng sau khi đã giao hàng
và khách hàng có khiếu nại, doanh thu của số hàng đã bán bị người mua trả lại (Có
thuế GTGT hoặc khơng có thuế GTGT), số tiền chiết khấu thanh toán và chiết khấu
thương mại cho người mua.
4
Số dư bên Nợ:Số tiền còn phải thu của khách hàng.
Tài khoản này có thể có số dư bên Có. Số dư bên Có phản ánh số tiền nhận trước,
hoặc số đã thu nhiều hơn số phải thu của khách hàng chi tiết theo từng đối tượng cụ
thể. Khi lập Bảng Cân đối kế toán, phải lấy số dư chi tiết theo từng đối tượng phải thu
của tài khoản này để ghi cả hai chỉ tiêu bên “Tài sản” và bên “Nguồn vốn”.
Ngun tắc hạch tốn dự phịng phải thu khó địi:
Để hạch tốn các khoản dự phịng phải thu khó địi, kế tốn sử dụng tài khoản
139- Dự phịng phải thu khó địi. Đây là tài khoản điều chỉnh của tài khoản 131 nên có
cách ghi ngược lại. Kết cấu tài khoản :
Bên Nợ: Phản ánh việc hoàn nhập dự phịng phải thu khó địi và xử lý các khoản
phải thu khó địi.
Bên Có: Phản ánh số dự phịng trích lập
Số dư bên Có: Số dự phịng phải thu trích lập hiện có.
Tại điều 6, Thơng tư 228/2009/TT- BTC quy định một số điểm như sau về lập dự
phịng phải thu khó địi:
Thời điểm lập và hồn nhập dự phịng
Thời điểm lập và hồn nhập khoản dự phịng phải thu khó địi là cuối kỳ kế
tốn năm. Riêng đối với các doanh nghiệp niêm yết trên thị trường chứng khốn phải
lập báo cáo tài chính giữa niên độ thì được trích lập và hồn nhập dự phịng ở thời
điểm lâp BCTC giữa niên độ.
Đối tượng và điều kiện
Khoản nợ phải có chứng từ gốc, có đối chiếu xác nhận của khách nợ về số tiền
còn nợ. Có đủ căn cứ các định là khoản nợ phải thu khó địi: đã q hạn thanh tốn ghi
trên hợp đồng kinh tế, các khế ước vay nợ hoặc các cam kết nợ khác.
Nợ phải thu chưa thời hạn thanh tốn nhưng tổ chức kinh tế (các cơng ty,
doanh nghiệp tư nhân, hợp tác xã, tổ chức tín dụng…) đã lâm vào tình trạng phá sản
hoặc đang làm thủ tục giải thể, người nợ mất tích, bỏ trốn, đang bị các cơ quan pháp
luật truy tố, giam giữ, xét xử, đang thi hành án hoặc đã chết. (Nợ khơng có khả năng
thu hồi).
Các khoản không đủ căn cứ xác định là nợ phải thu theo quy định này phải xử
lý như là một khoản tổn thất
5
Phương pháp trích lập dự phịng
Đối với khoản nợ phải thu q hạn thanh tốn, mức trích lập dự phòng như sau:
30% giá trị đối với khoản nợ phải thu quá hạn từ 3 đến dưới 1 năm
50% giá trị đối với khoản nợ phải thu quá hạn từ 1 đến dưới 2 năm
70% giá trị đối với khoản nợ phải thu quá hạn từ 2 năm đến dưới 3 năm
100% giá trị đối với khoản nợ phải thu quá hạn từ 3 năm trở lên.
Đối với nợ phải thu chưa đến hạn thanh toán nhưng tổ chức kinh tế đã lâm vào
tình trạng phá sản hoặc đang làm thủ tục giải thể, người nợ mất tích, bỏ trốn, đang bị
cơ quan pháp luật truy tố, giam giữ, xét xử hoặc đang thi hành án…thì doanh nghiệp
dự kiến mức tổn thất khơng thu hồi được để trích lập dự phịng.
Hệ thống chứng từ sổ sách kế tốn với Nợ phải thu khách hàng:
Sổ chi tiết theo dõi công nợ với từng khách hàng; sổ cái tài khoản 131; bảng
tổng hợp phải thu khách hàng; sổ theo dõi chi tiết các khoản dự phịng phải thu khó
địi; sổ cái tài khoản dự phịng phải thu khó địi và một số sổ sách khác.
Các chứng từ có liên quan như: Hóa đơn bán hàng, đơn đặt hàng, chứng từ vận
chuyển, phiếu xuất kho, hợp đồng kinh tế (nếu có), các chứng từ thanh tốn, phiếu kế
tốn khi lập dự phịng, các biên bản liên quan tới việc xóa sổ nợ khó địi.
Khái qt trình hạch tốn với Nợ phải thu khách hàng:
6
Hình 1.1 Sơ đồ hạch tốn các khoản phải thu khách hàng
7
Hình 1.2 Sơ đồ hạch tốn dự phịng phải thu khó địi
1.1.3 Các sai phạm thường gặp đối với khoản mục nợ phải thu khách hàng
- Không bù trừ cùng đối tượng hoặc bù trừ công nợ không cùng đối tượng.
- Chưa có sổ chi tiết theo dõi chi tiết từng đối tượng phải thu.
- Cùng một đối tượng nhưng theo dõi trên nhiều tài khoản khác nhau.
- Quy trình phê duyệt bán chịu không đầy đủ, chặt chẽ: chưa có quy định về số
tiền nợ tối đa, thời hạn thanh toán…
- Chưa tiến hành đối chiếu hoặc đối chiếu công nợ không đầy đủ vào thời điểm
lập Báo cáo tài chính.
- Chênh lệch biên bản đối chiếu và sổ kế toán chưa được xử lý.
- Chênh lệch sổ chi tiết, sổ cái, Bảng cân đối kế toán.
- Hạch toán sai nội dung, số tiền, tính chất tài khoản phải thu, hạch tốn các khoản
phải thu khơng mang tính chất phải thu thương mại vào TK131.
- Cơ sở hạch toán cơng nợ khơng nhất qn theo hóa đơn hay theo phiếu xuất kho,
do đó đối chiếu cơng nợ khơng khớp số.
- Hạch tốn giảm cơng nợ phải thu hàng bán trả lại, giảm giá hàng bán nhưng
khơng có hóa đơn, chứng từ hợp lệ.
- Ghi nhận các khoản trả trước cho người bán khơng có chứng từ hợp lệ. Các
khoản đặt trước tiền hàng cho người bán hoặc có mối quan hệ kinh tế lâu dài, thường
xuyên với các tổ chức kinh tế khác nhưng không tiến hành ký kết hợp đồng kinh tế
giữa hai bên.
- Ghi nhận tăng phải thu không phù hợp với ghi nhận tăng doanh thu. Công tác
luân chuyển chứng từ từ bộ phận kho lên phịng kế tốn chậm nên hạch tốn phải thu
khi bán hàng khơng có chứng từ kho như phiếu xuất hàng…
- Có những khoản cơng nợ thu hồi bằng tiền mặt với số tiền lớn, không quy định
thời hạn nộp lại nên bị nhân viên chiếm dụng vốn, hoặc biển thủ.
- Nhiều khoản cơng nợ phải thu q hạn thanh tốn, không rõ đối tượng, tồn đọng
từ nhiều năm nhưng chưa xử lý.
- Cuối kỳ chưa đánh giá lại các khoản phải thu có gốc ngoại tệ.
- Khơng phân loại tuổi nợ, khơng có chính sách thu hồi, quản lý nợ hiệu quả.
8
- Các khoản xóa nợ chưa tập hợp được đầy đủ hồ sơ theo quy định. Khơng theo
dõi nợ khó địi đã xử lý.
- Hạch tốn phải thu khơng đúng kì, khách hàng đã trả nhưng chưa hạch tốn.
- Theo dõi khoản thu các đại lý về lãi trả chậm do vượt mức dư nợ nhưng chưa
xác định chi tiết từng đối tượng để có biện pháp thu hồi.
- Chưa lập dự phịng các khoản phải thu khó địi hoặc lập dự phịng nhưng trích
thiếu hoặc trích thừa, vượt q tỉ lệ cho phép.
- Cuối kì chưa tiến hành đánh giá lại để hồn nhập dự phịng hay trích thêm ..v..v
1.1.4 Thủ tục kiểm soát nội bộ với khoản mục nợ phải thu khách hàng
Kiểm soát nội bộ là những phương pháp và chính sách được thiết kế để ngăn chặn
gian lận, giảm thiểu sai sót, khuyến khích hiệu quả hoạt động, và nhằm đạt được sự
tuân thủ các chính sách và quy trình được thiết lập.Do đó, để tìm hiểu và đánh giá rủi
ro kiểm soát của nợ phải thu khách hàng, KTV cần phải khảo sát về hệ thống kiểm
sốt nội bộ đối với tồn bộ chu tình bán hàng.
Để kiểm soát nội bộ hữu hiệu về chu trình bán hàng cần phải tách biệt chức năng
và phân nhiệm cho những cá nhân hay bộ phận khác nhau phụ trách. Tùy theo quy mô
và đặc điểm kinh doanh của từng doanh nghiệp mà cách tổ chức và kiểm sốt nội bộ
trong chu trình bán hàng có thể rất khách nhau. Thơng thường trong các doanh nghiệp,
chu trình bán hàng được phân chia thành các chức năng sau:
1. Tiếp nhận đặt hàng và xét duyệt bán chịu
2. Gửi hàng và lập hóa đơn
3. Kế tốn Nợ phải thu (Theo dõi thanh toán, xét duyệt hàng bán bị trả lại hay giảm
giá, cho phép xóa sổ các khoản nợ khơng thu hồi được)
Các thủ tục kiểm soát chủ yếu đối với chu trình bán hàng bao gồm:
1. Tiếp nhận đặt hàng và xét duyệt bán chịu
- Phân chia trách nhiệm giữa các chức năng xét duyệt bán chịu, lập hóa đơn, gửi hàng;
- Xét duyệt về hạn mức bán chịu cho khách hàng, về mọi sự thay đổi thông tin về
khách hàng;
- Lệnh bán hàng chỉ được lập trên cơ sở đơn đặt hàng, phải được đánh số liên tục và
chỉ lập cho các khách hàng không bị tồn đọng nợ.
2. Gửi hàng và lập hóa đơn
- Phiếu gửi hàng chỉ lập trên cơ sở lệnh bán hàng, phải được đánh số liên tục.;
9
- Kiểm tra hàng gửi đi về số lượng, chất lượng và các điều kiện khác;
- Hóa đơn được lập trên Lệnh bán hàng, Phiếu giao hàng, Bảng giá được duyệt. Hoá
đơn phải được đánh số liên tục và được kiểm tra việc tính tiền trước khi gửi đi;
- Kiểm tra định kỳ để phát hiện những trường hợp có Phiếu gửi hàng mà chưa có hóa
đơn.
3. Kế tốn Nợ phải thu
- Phân chia trách nhiệm giữa các chức năng ghi chép doanh thu, theo dõi chi tiết Nợ
phải thu khách hàng và lập giấy thông báo Nợ cho khách hàng;
- Lập giấy thông báo Nợ cho khách hàng định kỳ, kiểm tra và gửi đi;
- Đối chiếu giữa tài khoản tổng hợp và số dư chi tiết Nợ phải thu;
- Soát xét và theo dõi các khoản Nợ quá hạn;
- Xét duyệt thích hợp đối với các trường hợp xóa sổ Nợ phải thu khó địi.
Để đánh giá các thủ tục kiểm sốt trên có hữu hiệu khơng, KTV có thể thực hiện
các thử nghiệm kiểm sốt sau:
- Đối với việc tiếp nhận đơn đặt hàng và xét duyệt bán chịu, KTV kiểm tra danh sách
khách hàng để xem xét từng khách hàng có đầy đủ thơng tin khơng và có sự xét duyệt
về hạn mức bán chịu khơng.
- Đối với việc gửi hàng và lập hóa đơn, KTV chọn mẫu hóa đơn để kiểm tra chi tiết
về số lượng, đơn giá, các khoản chiết khấu và việc tính tiền có chính xác khơng, đối
chiếu với sổ sách về doanh thu, Nợ phải thu. KTV cũng cần lưu ý về việc đánh số liên
tục của Phiếu gửi hàng và hóa đơn.
- Đối với kế tốn Nợ phải thu, KTV cần chọn mẫu kiểm tra chứng từ một số khách
hàng; Kiểm tra việc đối chiếu chi tiết với tổng hợp, việc gửi thông báo nợ định kỳ cho
khách hàng, việc xét duyệt xóa sổ các khoản nợ khó địi trong kỳ.
1.2
KIỂM TOÁN KHOẢN PHẢI THU KHÁCH HÀNG TRONG KIỂM TOÁN
BCTC
1.2.1 Khái niệm về kiểm toán BCTC
Kiểm toán BCTC là hoạt động xác minh và bày tỏ ý kiến nhận xét về tính trung
thực, hợp lý của các bảng khai tài chính bằng hệ thống phương pháp kỹ thuật của kiểm
10
tốn chứng từ và kiểm tốn ngồi chứng từ do các kiểm tốn viên có trình độ nghiệp
vụ thực hiện dựa trên hệ thống pháp lực đang có hiệu lực.
1.2.2 Vai trị và mục tiêu của kiểm tốn khoản mục nợ phải thu khách hàng
Vai trị của kiểm tốn khoản mục nợ phải thu khách hàng
Kiểm toán khoản mục nợ phải thu khách hàng đúng một vai trò quan trọng
trong kiểm toán BCTC. Kiểm toán khoản mục nợ phải thu khách hàng nhằm xác minh
và bày tỏ ý kiến về tính trung thực và hợp lý của khoản phải thu khách hàng được tình
bày trên BCTC.
Khoản mục nợ phải thu khách hàng là tài sản của doanh nghiệp do vậy thực hiện
kiểm tốn khoản mục này nhằm kiểm tra tính trung thực của các loại tài sản trong
doanh nghiệp cũng như khả năng hoạt động trong tương lai của doanh nghiệp, căn cứ
vào tính đúng đắn của các tỷ suất phản ánh khả năng thanh toán.
Các khoản phải thu khách hàng có quan hệ mật thiết với các khoản doanh thu
bán chịu do vậy kiểm toán khoản mục nợ phải thu khách hàng góp phần tăng tính
chính xác của các khoản doanh thu (doanh thu chưa thực hiện hoặc doanh thu chưa
được phản ánh).
Thực hiện kiểm toán khoản mục nợ phải thu khách hàng có thể thu thập được
các bằng chứng kiểm tốn về việc tăng chi phí trong kỳ do kiểm toán khoản mục này
bao gồm cả đánh giá việc lập dự phịng phải thu khó địi và các chi phí phát sinh liên
quan. Nhờ đó, KTV phát hiện được các sai phạm ảnh hưởng đến lợi nhuận của đơn vị.
Các khoản phải thu khách hàng phát sinh từ q trình bán hàng nên có mối quan
hệ chặt chẽ với quá trình này nên tạo ra chu trình bán hàng – thu tiền. Số dư ghi trên
khoản mục này trên bảng cân đối kế toán cũng là số dư của các tài khoản phải thu
khách hàng là số lũy kế từ quá trình sản xuất kinh doanh trước đến cuối kỳ kinh doanh
này. Cùng với thời điểm phát sinh và thời hạn thanh toán khác nhau, các khoản phải
thu cịn liên quan tới người mua có đặc điểm, điều kiện kinh doanh khác nhau và có
thể dẫn tới các khoản nợ q hạn , nợ khó địi hoặc khơng địi được. Việc trình bày,
thuyết minh rõ các khoản phải thu khách hàng được coi là cơng việc kiểm sốt nội bộ.
Để kiểm soát khoản thu và đảm bảo thu được tiền, các công ty cần theo dõi thường
xuyên trên bảng kê, nhật ký và cuối kỳ cần lập ra bảng cân đối giữa doanh thu và các
khoản thu tiền về và các khoản phải thu còn lại.
11
Do đó, kiểm tốn khoản mục nợ phải thu khách hàng có thể phát hiện ra các sai
phạm liên quan tới HTKSNB và giảm rủi ro kiểm toán. CŨng qua đó, KTV có thể đề
xuất những kiến nghị trong thư quản lý giúp cơng ty hồn thiện và nâng cao hiệu quả
của HTKSNB đơn vị mình
Mục tiêu của kiểm toán khoản mục nợ phải thu khách hàng
Mục tiêu của kiểm toán khoản mục nợ phải thu khách hàng bao gồm 6 mục tiêu
được trình bày ở bảng sau:
Mục tiêu kiểm toán
Mục tiêu kiểm toán khoản mục nợ phải thu khách hàng
chung
1. Hiện hữu
Các khoản phải thu đã được ghi chép là có thực tại thời điểm lập
báo cáo. Các khoản phải thu đã được ghi nhận phải đã phát sinh
trong thực tế, mục tiêu này nhằm phát hiện các khoản phải thu bị
ghi khống.
2. Quyền và nghĩa vụ Các khoản phải thu tại thời điểm lập báo cáo đều thuộc quyền sở
hữu của doanh nghiệp
3. Đầy đủ
Mọi nghiệp vụ phát sinh lien quan tới các khoản phải thu đều được
phản ánh trên sổ kế toán một cách đầy đủ và đúng niên độ
4. Chính xác
Các khoản phải thu phải được ghi chép đũng số tiền gộp trên
BCTC, phù hợp giữa sổ chi tiết của nợ phải thu với sổ cái, các
khoản phải thu phải được cộng dồn chính xác trên sổ sách và báo
cáo
5. Đánh giá
Các khoản phải thu khách hàng được tính tốn đúng đắn, các
khoản trích lập dự phịng được trích lập hợp lý để đảm bảo giá trị
thuần của các khoản phải thu gần đúng với giá trị thuần có thể
thực hiện được
6. Trình bày và cơng
Các khoản phải thu được trình bày và khai báo đầy đủ
bố
1.2.3 Các tài liệu sử dụng trong kiểm toán khoản mục nợ phải thu khách hàng
- Các tài khoản sử dụng: TK 511, 512, 531, 131, 136, 138, 139, 111, 112, 3387, 711…
12
- Chứng từ liên quan trong chu trình bán hàng – thu tiền:
Các tài liệu ở bộ phận bán hàng: Biểu giá bán, biểu tỷ lệ chiết khấu, các đơn đặt
hàng, các văn bản phê duyệt bán chịu, biên bản thanh lý hợp đồng, nhật ký bán hàng,
báo cáo bán hàng cùng các phiếu xuất kho.
- Tài liệu ở bộ phận kế toán: Sổ kế toán tổng hợp, chi tiết; Các hóa đơn bán hàng;
các văn bản phê duyệt bán hàng chịu; bảng kê đối chiếu; cá chứng từ phê chuẩn xóa bỏ
nợ phải thu khơng địi được; bảng kê trích lập và hồn nhập các khoản dự phịng; báo
cáo bán hàng về nghiệp vụ bán hàng, phải thu và thu tiền
- Tài liệu ở các bộ phận có liên quan: Thẻ kho, biên bản giao nhận, nhật ký bảo
vệ, các biên bản giao nhận hàng.
1.2.4 Quy trình thực hiện kiểm toán khoản mục nợ phải thu khách hàng
Tại các doanh nghiệp kiểm toán, sau khi chấp nhận thư mời kiểm tốn sẽ có cuộc
kiểm tốn mới bắt đầu. Một cuộc kiểm toán BCTC bao gồm ba giai đoạn:
1. Giai đoạn lập kế hoạch kiểm toán
2. Giai đoạn thực hiện kiểm toán
3. Giai đoạn kết thúc kiểm toán
1.2.4.1 Lập kế hoạch kiểm toán.
Lập kế hoạch kiểm toán là giai đoạn đầu tiên trong một cuộc kiểm tốn, có vai
trị quan trọng, chi phối đến hiệu quả và chất lượng của tồn bộ cuộc kiểm tốn. Phạm
vi kế hoạch kiểm tốn thay đổi tùy theo quy mơ của khách hàng, tính chất phức tạp
của công việc và kinh nghiệm của KTV. Lập kế hoạch kiểm toán tuân thủ theo chuẩn
mực số 300: ‘’Lập kế hoạch kiểm tốn’’
Thu thập thơng tin về khách hàng
Việc thu thập thông tin về khách hàng có vai trị quan trọng trong việc giúp
KTV đã có đày đủ những thông tin cần thiết về khách hàng, từ đó đánh giá sơ bộ được
những rủi ro ảnh hưởng đến BCTC của đơn vị. Những thông tin về các khoản phải thu
của doanh nghiệp mà KTV cần thu thập:
Các thông tin chung: nghành nghề kinh doanh, môi trường cạnh tranh, sản
phẩm, hàng hóa, các yếu tố ảnh hưởng tới hàng hóa dịch vụ do đơn vị cung cấp nói
riêng và tình hình kinh doanh của doanh nghiệp nói chung trong năm tài chính đó, quy
mơ, số lượng khách hàng…
13
Các thông tin pháp lý: Giấy phép thành lập, điều lệ công ty, ban lãnh đạo, các
biên bản về các cuộc họp cổ đông, họp hội đồng quản trị, và ban giám đốc của công ty.
Các BCTC, báo cáo kiểm toán, biên bản thanh tra kiểm tra của năm hiện hành hoặc
một vài năm trước (nếu có).
Tìm hiểu về hệ thống kiểm soát nội bộ
Việc nghiên cứu HTKSNB của khách hàng và đánh giá được rủi ro kiểm soát
giúp cho kiểm toán viên thiết kế được thủ tục kiểm tốn thích hợp cho khoản mục nợ
phải thu khách hàng. Đánh giá khối lượng và độ phức tạp của cuộc kiểm tốn, KTV sẽ
ước tính được thời gian và trọng tâm cuộc kiểm tốn. HTKSNB càng hữu hiệu thì rủi
ro kiểm soát càng nhỏ và ngược lại.
Kiểm toán viên trong giai đoạn này sẽ tập trung xem xét các yếu tố của
HTKSNB như mơi trường kiểm sốt, thủ tục kiểm soát và hệ thống kế toán.
Đối với khoản mục nợ phải thu khách hàng thì kiểm tốn viên cần có các thong
tin của khách hàng về khoản mục này. Lúc này KTV sẽ sử dụng các phương pháp thu
thập thông tin về hệ thống KSNB như: phỏng vấn, quan sát, tường thuật bằng lời văn
hoặc mơ tả bằng lưu đồ.
Ví như khi tiến hành phỏng vấn và quan sát, KTV có thể thiết lập bảng câu hỏi như
sau:
Trả lời
Khơng
câu hỏi
áp dụng
1. Các hóa đơn,chứng từ có được đánh
số liên tục trước khi sử dụng hay khơng?
2. Hóa đơn có được kiểm tra độc lập
trước khi gửi đi không?
3. Hàng tháng có gửi một bản sao kê
cơng nợ cho khách hàng hay khơng?
4. Đơn vị có đối chiếu giữa tài khoản chi
tiết của các khách hàng với tài khoản Nợ
14
Ghi
có
khơng
Yếu kém
Quan
Thứ
trọng
yếu
chú
phải thu khách hàng trên sổ cái hay
khơng?
5. Có các quy định về xét duyệt chi, các
khoản bán chịu trong đơn vị hay khơng?
6. Doanh nghiệp có phân chia trách
nhiệm giữa thủ quỹ và kế tốn khơng?
7. Có quy định bắt buộc kiểm tra để đảm
bảo mọi hàng hóa gửi đi đều được lập
hóa đơn khơng?
8. Có bảng giá được xét duyệt để làm cơ
sở tính tiền trên hóa đơn khơng?
…
Hình 1.3 Bảng câu hỏi về HTKSNB đối với khoản phải thu khách hàng
Đánh giá sơ bộ về rủi ro
Theo chuẩn mực kiểm toán số 400, đánh giỏi rủi ro và kiểm sốt nội bộ thì rủi ro kiểm
tốn (AR) là rủi ro KTV và cơng ty kiểm tốn đưa ra những nhận xét khơng thích hợp
khi BCTC đã được kiểm tốn cịn những sai sót trọng yếu.
Việc đánh giá rủi ro kiểm toán (AR) bao gồm việc đánh giá: rủi ro tiềm tàng (IR), rủi
ro kiểm soát (CR) và rủi ro phát hiện (DR) thong qua mơ hình:
DR= AR/IR*CR
Trong đó:
IR - Rủi ro tiểm tàng: Thơng qua việc thu thập thông tin liên quan đến bản chất kinh
doanh của khách hàng và những hiểu biết về bản chất khoản mục nợ phải thu khách
hàng trong BCTC, KTV sẽ đưa ra mưc rủi ro tiềm tàng cho các khoản nợ phải thu
CR - Rủi ro kiểm soát: Trên cơ sở những hiểu biết về kiểm soát nội bộ hiện tại của
đơn vị, với kiến thức, trình độ am hiểu của KTV một hệ thống KSNB lý tưởng, KTV
so sánh và đưa ra đánh giá sơ bộ về rủi ro kiểm sốt của đơn vị nói chung và các
khoản phải thu nói riêng
DR - Rủi ro phát hiện: Từ mức rủi ro tiềm tàng và rủi ro kiểm soát, KTV xác định
mức rủi ro phát hiện cho khoản mục các khoản phải thu.
15
Nếu đánh giá thủ tục kiểm soát được thiết kế hưu hiệu và có khả năng thực hiện
hiệu quả thì rủi ro kiểm soát được đánh giá sơ bộ là thấp. KTV sẽ thực hiện các thử
nghiệm kiểm soát để hạn chế các thử nghiệm cơ bản.
Nếu rủi ro kiểm sốt được đánh giá là tối đa do khơng có các thủ tục kiểm soát
được thiết kế đối với các khoản phải thu , KTV không thực hiện các thử nghiệm kiểm
soát mà mở rộng các thử nghiệm cơ bản.
Thiết kế chương trình kiểm tốn
Sau khi thực hiện cá cơng việc trên, KTV phải xây dựng một chương trình kiểm tốn
cụ thể: Dự kiến chi tiết về các cơng việc kiểm tốn cần thực hiện, thời gian hồn thành
và sự phân cơng lao động giữa các kiểm tốn viên cũng như dự kiến về tư liệu, thông
tin lien quan cần thu thập và sử dụng. Trọng tâm của chương trình kiểm toán là các thủ
tục kiểm toán cần thực hiện đối với từng khoản mục hay bộ phận được kiểm toán.
1.2.4.2 Thực hiện kiểm toán.
Thực hiện các thử nghiệm kiểm soát
Thử nghiệm kiểm soát là việc kiểm tra nhằm thu thập những bằng chứng kiểm
toán về sự thiết kế về tính phù hợp và sự vận hành hữu hiệu của hệ thống kế toán và hệ
thống KSNB. Dưới đây là một số thử nghiệm kiểm sốt thơng dụng đối với các khoản
mục phải thu khách hàng:
KTV chọn mẫu các nghiệp vụ liên quan đến các khoản phải thu trong kỳ đối
chiếu lên các chứng từ gốc.
Chọn mẫu các hóa đơn đối chiếu lên sổ sách kế toán. Thủ tục này nhằm kiểm
tra tính đẩy đủ và tính chính xác của các khoản phải thu.
Chọn mẫu đối chiếu giữa các chứng từ liên quan: các chứng từ liên quan đến
nhau như chứng từ lưu chuyển hàng hóa với hóa đơn (phiếu xuất kho với hóa
đơn, biên bản thanh lý với hóa đơn, hóa đơn với phiếu thu…)
Thử nghiệm cơ bản
Thực hiện thủ tục phân tích đối với khoản phải thu
Trong giai đoạn thực hiện kiểm tốn, thủ tục phân tích được áp dụng nhằm mục
đích xem xét tính hợp lý về sự biến động của số dư các khoản phải thu giữa năm tài
chính hiện hành với các năm trước, giữa số liệu của đơn vị với số lượng của toàn
ngành. Thủ tục phân tích gồm có:
16
Phân tích ngang (phân tích xu hướng): là việc xem xét sự biến động của các
khoản phải thu giữa kỳ này với kỳ trước để thấy được sự biến động của các khoản phải
thu có phù hợp với tình hình kinh doanh hiện tại của đơn vị khơng.
Phân tích dọc (phân tích tỷ suất): là phân tích trên cơ sở so sánh sự thay đổi về
tỷ trọng của từng bộ phận trong tổng thể quy mô chung. Một số tỷ suất dược sử dụng
trong phân tích các khoản phải thu:
Tính tỷ lệ lãi gộp trên doanh thu của công ty khách hàng và so sánh số liệu tỷ lệ
-
này với số liệu của ngành hoặc của năm trước cho thấy sự biến động của các khoản
phải thu. Sự biến động này có thể là do xuất phát từ hoạt động kinh doanh của đơn vị,
sụ thay đổi trong cơ cấu mặt hàng, thay đổi trong chính sách giá, chính xách bán chịu
hay xuất phát từ các sai sót trong số liệu kế tốn.
Vịng quay các khoản phải thu = Doanh thu thuần / Các khoản phải thu bình qn
Trong đó:
Các KPT bình quân = [Các KPT đầu kỳ + các KPT cuối kỳ]/2
KTV đem tỷ số này so với số liệu của ngành hoặc số liệu của năm trước nhằm
hiểu biết về hoạt động kinh doanh của đơn vị cũng như dự đốn được các sai phạm
có khả năng sảy ra khi phân tích biến động tỷ lệ này như: Sự thay đổi chính sách bán
chịu của đơn vị: nới lỏng hay thu hẹp chính sách bán chịu, thời gian bán chịu, khả
năng tồn đọng nợ phải thu khách hàng từ đó đánh giá việc lập dự phịng phả thu khó
địi có hợp lý khơng, ghi chép trùng lặp hay bỏ sót các khoản nợ phải thu khách
hàng.
Thử nghiệm chi tiết
Kiểm tra chi tiết khoản mục nợ phải thu khách hàng
Kiểm tra số dư chi tiết theo tuổi nợ và đối chiếu với sổ chi tiết và sổ cái. Thử
nghiệm này nhằm đáp ứng cơ sở dữ liệu về sự ghi chép chính xác, tính đánh giá của
các khoản phải thu. Bảng này liệt kê số dư của từng khách hàng và sắp xếp theo thời
gian gian trả nợ.
Bảng này thường được đơn vị lập ngay khi kết thúc niên độ, hoặc do KTV lập.
thông thường KTV cộng dồn hàng dọc, hàng ngang; xem xét tính hợp lý của việc phân
loại công nợ, so sánh số liệu với sổ tổng hợp trên sổ cái và sổ chi tiết để kiểm tra tính
đúng đắn; chọn ra một số khách hàng so sánh với sổ chi tiết và ngược lại để kiểm tra
17
tính đầy đủ và hiện hữu của các khoản phải thu; Tính tốn lại khoản dự phịng phải
trích lập tại đơn vị so với số dự phòng phản ánh trên BCTC xem có chính xác và hợp
lý khơng (tính đánh giá).
Gửi thư xác nhận
Gửi thư xác nhận đóng vai trị quan trọng trong việc thu thập bằng chứng về sự
hiện hữu của nợ phải thu. Theo chuẩn mực kiểm toán 505 về “Bằng chứng kiểm toán
bổ sung đối với các khoản mục và sự kiện đặc biệt” quy định: “Trường hợp các khoản
phải thu được xác định là trọng yếu trong BCTC và có khả năng khách nợ sẽ phúc đáp
thư yêu cầu xác nhận trực tiếp các khoản nợ thì KTV phải lập kế hoạch yêu cầu khách
nợ xác nhận trực tiếp các khoản phải thu hoặc số liệu tạo thành các khoản phải thu”.
Hình thức của thư xác nhận
Theo Chuẩn mực kiểm tốn số 501, có hai hình thức thư xác nhận:
- Dạng A (Dạng đúng): ghi rõ số Nợ phải thu và yêu cầu khách nợ xác nhận là đúng
hoặc bằng bao nhiêu;
- Dạng B (Dạng mở): không ghi rõ số Nợ phải thu mà yêu cầu khách nợ ghi rõ số Nợ
phải thu hoặc có ý kiến khác.
Trong đó dạng A được xem là cung cấp bằng chứng kiểm toán đáng tin cậy hơn
dạng B. Việc lựa chọn dạng yêu cầu xác nhận nào phụ thuộc vào từng trường hợp và
sự đánh giá về rủi ro tiềm tàng và rủi ro kiểm soát của kiểm toán viên. Xác nhận
dạng A thích hợp hơn khi rủi ro tiềm tàng và rủi ro kiểm soát được đánh giá là cao.
Chọn mẫu gửi thư xác nhận
Khi chọn mẫu để gửi thư xác nhận, KTV cần chú ý các khoản phải thu đặc biệt
như chưa thanh toán, kéo dài qua nhiều kỳ, các khoản được xóa sổ trong kỳ hiện tại,
…
Xem xét thư trả lời
Sau khi gửi thư xác nhận, có thể sảy ra một trong các trường hợp sau:
KTV không nhận được thư hồi đáp của khách nợ, KTV phải tiến hành các thủ tục
thay thế như kiểm tra việc kiểm tra các nghiệp vụ sau ngày khóa sổ kết tốn
Nhận được thư hồi đáp nhưng có sự chênh lệch giữa số liệu của khách nợ với số
liệu của đơn vị, KTV phải tìm hiểu nguyên nhân và đề xuất cách giải quyết như: lập
bảng chỉnh hợp giữa số liệu trên các sổ chi tiết có liên quan với bảng kê chi tiết khách
hàng của đơn vị gửi đến để xác nhận số thực tế và giải quyết lại mọi khoản chênh lệch,
18
đánh giá lại rủi ro với khoản mục nợ phải thu khách hàng để thay đổi phạm vi các thử
nghiệm cơ bản liên quan nếu cần thiết.
Trong trường hợp nhận được thư phúc đáp nhưng KTV nghi ngờ độ tin cậy của
thơng tin xác nhận đó, KTV có thể tiến hành thêm các thủ tục kiểm toán bổ xung
khác.
Kết thúc thủ tục gửi thư xác nhận, KTV phải đánh giá kết quả và lập một bảng
tóm tắt liệt kê các thư xác nhận đã nhận được và tổng hợp kết quả của chúng. Sau đó
ghi vào hồ sơ kiểm tốn các nội dung sau: số lượng, số tiền hồi âm, tỷ lệ mẫu chọn
trên tổng thể,, mối quan hệ giữa số liệu kiểm toán và số liệu sổ sách.
Kiểm tra việc lập dự phịng các khoản phải thu khó địi.
Việc trích lập dự phịng các khoản phải thu khó địi thường dựa vào ước tính
của các nhà quản lý nên có nhiều khả năng sai sót và khó kiểm tra. Để thực hiện tốt
q trình kiểm tốn các khoản dự phịng, KTV cần có sự hiểu biết sâu sắc về chính
sách bán chịu khơng thay đổi thì sự thay đổi của chính sách này qua từng thời kỳ. Nếu
chính sách này khơng đổi thì sự thay đổi số dư các khoản dự phòng chỉ là do sự thay
đổi hoạt động kinh doanh và doanh số bán hàng. Ngược lại nếu chính sách bán chịu đã
thay đổi đáng kể thì KTV cần thận trọng khi đánh giá kết quả của những thay đổi này.
Kiểm tra việc khóa sổ nghiệp vụ bán hàng
Để tạo ra một hình ảnh tốt đẹp về tình hình kinh doanh của doanh nghiệp, các
doanh nghiệp ghi nhận trước hoặc ghi khống một khoản doanh thu nào đó cho niên độ
hiện hành, qua niên độ sau thì điều chỉnh lại. Hay để trì hỗn một khoản thuế phải nộp
trong kỳdoanh nghiệp không ghi nhận một khoản doanh thu trong kỳ này mà ghi nhận
vào kỳ kế toán sau. Tất cả các trường hợp này đều ảnh hưởng đến các khoản phải thu
tại doanh nghiệp. Vì vậy KTV cần tiến hành kiểm tra việc khóa sổ các nghiệp vụ bán
hàng để kiểm tra tính đúng kỳ của các khoản phải thu.
Để ghi nhận tính đúng kỳ, KTV có thể lập bảng liệt kê các nghiệp vụ bán hàng
diễn ra trong một số ngày trước và sau ngày khóa sổ để so sánh với hóa đơn bán hàng,
và các chứng từ liên quan, xem xét cẩn thận tất cả các khoản hàng trả lại sau ngày kết
thúc niên độ có liên quan dến số hàng bán trong nên độ trước cũng như các tài liệu về
xác nhận cơng nợ có liên quan để xem xét tính họp lý của việc điều chỉnh giảm doanh
thu. Thêm vào đó, KTV cần chọn mẫu để so sánh giữa ngày ghi trên chứng từ chuyển
19
