Luận văn thạc sĩ kế toán trách nhiệm tại công ty TNHH MTV cao su ea hleo

BỘ GIÁO DỤC VÀ ðÀO TẠO
ðẠI HỌC ðÀ NẴNG

LÊ THỊ LUY NA

KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM
TẠI CÔNG TY TNHH MTV CAO SU EA H’LEO

LUẬN VĂN THẠC SỸ KẾ TOÁN

ðÀ NẴNG - NĂM 2016


BỘ GIÁO DỤC VÀ ðÀO TẠO

ðẠI HỌC ðÀ NẴNG

LÊ THỊ LUY NA

KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM
TẠI CÔNG TY TNHH MTV CAO SU EA H’LEO

Chuyên ngành: Kế toán
Mã số: 60.34.03.01

LUẬN VĂN THẠC SỸ KẾ TOÁN
Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. NGUYỄN CÔNG PHƯƠNG

ðÀ NẴNG - NĂM 2016

LỜI CAM ðOAN
Tôi xin cam ñoan ñề tài này là nghiên cứu của riêng tôi.
Các số liệu, kết quả nêu trong luận văn là trung thực và chưa từng
ñược ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác.

Tác giả
Lê Thị Luy Na


MỤC LỤC
MỞ ðẦU .......................................................................................................... 1
1. Tính cấp thiết của ñề tài...................................................................... 1
2. Mục tiêu nghiên cứu ........................................................................... 3
3. Câu hỏi nghiên cứu ............................................................................. 3
4. ðối tượng và phạm vi nghiên cứu ...................................................... 3
5. Phương pháp nghiên cứu .................................................................... 4
6. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của ñề tài............................................ 4
7. Bố cục luận văn................................................................................... 4
8. Tổng quan tài liệu nghiên cứu ............................................................ 5
CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÝ THUYẾT VỀ KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM
TRONG DOANH NGHIỆP ........................................................................... 9
1.1. KHÁI NIỆM VÀ VAI TRÒ KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM ........................ 9
1.1.1. Khái niệm kế toán trách nhiệm..................................................... 9
1.1.2. Vai trò kế toán trách nhiệm ......................................................... 10
1.2. PHÂN CẤP QUẢN LÝ - CƠ SỞ HÌNH THÀNH KẾ TOÁN TRÁCH
NHIỆM............................................................................................................ 11
1.2.1. Cơ sở hình thành kế toán trách nhiệm ........................................ 11
1.2.2. Ảnh hưởng của phân cấp quản lý ñến kế toán trách nhiệm........ 13
1.3. NỘI DUNG KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM TRONG DOANH NGHIỆP . 15
1.3.1. Khái niệm trung tâm trách nhiệm ............................................... 15

1.3.2. Bản chất của trung tâm trách nhiệm ........................................... 16
1.3.3. Xác ñịnh các trung tâm trách nhiệm........................................... 17
1.3.4. Báo cáo trách nhiệm và ñánh giá thành quả các trung tâm trách
nhiệm............................................................................................................... 20
Kết luận Chương 1 .......................................................................................... 38


CHƯƠNG 2. THỰC TRẠNG KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM TẠI CÔNG
TY TNHH MTV CAO SU EA H’LEO ........................................................ 39
2.1. GIỚI THIỆU VỀ CÔNG TY TNHH MTV CAO SU EA H’LEO........... 39
2.1.1. Giới thiệu về Công ty.................................................................. 39
2.1.2. ðặc ñiểm hoạt ñộng của Công ty và những ảnh hưởng ñến tổ
chức kế toán trách nhiệm ................................................................................ 41
2.1.3. Cơ cấu tổ chức quản lý ở Công ty .............................................. 46
2.1.4. Phân cấp quản lý ở Công ty ........................................................ 48
2.2. THỰC TRẠNG KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM TẠI CÔNG TY TNHH
MTV CAO SU EA H’LEO ............................................................................. 55
2.2.1. Nhận diện các trung tâm trách nhiệm tại Công ty ...................... 55
2.2.2. Bộ phận kế toán thực hiện kế toán trách nhiệm tại Công ty....... 56
2.2.3. ðánh giá thành quả dựa vào báo cáo của các trung tâm trách
nhiệm tại Công ty ............................................................................................ 60
2.3. ðÁNH GIÁ KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM TẠI CÔNG TY TNHH MTV
CAO SU EA H’LEO ....................................................................................... 72
2.3.1. Ưu ñiểm ...................................................................................... 72
2.3.2. Hạn chế ....................................................................................... 73
Kết luận Chương 2 .......................................................................................... 77
CHƯƠNG 3. TĂNG CƯỜNG VẬN DỤNG KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM
TẠI CÔNG TY TNHH MTV CAO SU EA H’LEO ................................... 78
3.1. TĂNG CƯỜNG PHÂN CẤP QUẢN LÝ TẠI CÔNG TY ..................... 78
3.2. HÌNH THÀNH RÕ NÉT HƠN CÁC TRUNG TÂM TRÁCH NHIỆM . 81

3.3. HOÀN THIỆN CÔNG TÁC ðÁNH GIÁ THÀNH QUẢ CÁC TRUNG
TÂM TRÁCH NHIỆM DỰA VÀO BÁO CÁO KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM
TẠI CÔNG TY................................................................................................ 84
3.3.1. Hoàn thiện ñánh giá thành quả trung tâm chi phí....................... 84


3.3.2. Hoàn thiện ñánh giá thành quả trung tâm doanh thu.................. 91
3.3.3. Hoàn thiện ñánh giá thành quả trung tâm lợi nhuận................... 96
3.3.4. Hoàn thiện ñánh giá thành quả trung tâm ñầu tư...................... 100
Kết luận Chương 3 ........................................................................................ 102
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ .................................................................... 103
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
QUYẾT ðỊNH GIAO ðỀ TÀI LUẬN VĂN (Bản sao)
PHỤ LỤC


DANH MỤC CÁC BẢNG
Số hiệu

Tên bảng

bảng
1.1
1.2
1.3

Báo cáo tình hình sản xuất
Báo cáo kế toán trách nhiệm của trung tâm chi phí ñịnh
mức
Báo cáo các nhân tố ảnh hưởng của trung tâm chi phí

ñịnh mức

Trang
24
25
26

1.4

Báo cáo kế toán trách nhiệm của trung tâm chi phí tùy ý

28

1.5

Báo cáo kế toán trách nhiệm của trung tâm doanh thu

31

1.6

Báo cáo kế toán trách nhiệm của trung tâm lợi nhuận

34

1.7

Báo cáo kế toán trách nhiệm của trung tâm ñầu tư

36

2.1

Tình hình sản xuất kinh doanh qua các năm

40

2.2

Kế hoạch thanh lý, tái canh giai ñoạn 2017 - 2020

48

2.3
2.4
2.5

Kế hoạch sản xuất kinh doanh tháng 12/2015 của Nông
trường Cao su Ea Hiao
Báo cáo sản lượng mủ nước sản xuất tại Xí nghiệp chế biến
năm 2015
Báo cáo về nhiên liệu, vật tư, hóa chất sử dụng của Xí
nghiệp chế biến năm 2015

50
61
63

Báo cáo tình hình thực hiện kế hoạch tài chính sản xuất
2.6

kinh doanh năm 2015 của Công ty CPCS Ea H’leo –

67

Bình Minh
2.7
3.1

Báo cáo tình hình thực hiện kế hoạch tài chính sản xuất kinh
doanh
Quy ñịnh mục tiêu, nhiệm vụ của các trung tâm trách
nhiệm

71
83


Số hiệu

Tên bảng

bảng
3.2
3.3

Báo cáo sản lượng sản xuất của trung tâm chi phí tiêu
chuẩn
Báo cáo kế toán trách nhiệm trung tâm chi phí tiêu
chuẩn

Trang
85
86

3.4

Báo cáo kế toán trách nhiệm trung tâm chi phí tùy ý

89

3.5

Báo cáo kế toán trách nhiệm trung tâm doanh thu

93

3.6

Phân loại chi phí theo cách ứng xử

97

3.7

Báo cáo kế toán trách nhiệm trung tâm lợi nhuận

98

3.8

Báo cáo kế toán trách nhiệm trung tâm ñầu tư

101


DANH MỤC CÁC SƠ ðỒ
Số hiệu

Tên sơ ñồ

sơ ñồ
1.1
1.2

Bản chất của trung tâm trách nhiệm
Dòng thông tin của báo cáo kế toán trách nhiệm trong
ñơn vị

Trang
16
21

2.1

Quy trình tổ chức sản xuất

43

2.2

Cơ cấu tổ chức quản lý của Công ty

46

2.3

Tổ chức bộ máy kế toán của Công ty

57

3.1

Mô hình tổ chức bộ máy kế toán

81


1

MỞ ðẦU
1. Tính cấp thiết của ñề tài
Hội nhập và cạnh tranh luôn ñặt ra nhiều cơ hội cũng như thách thức
cho nền kinh tế nói chung và doanh nghiệp nói riêng. ðể có thể tồn tại và phát
triển tốt trong bối cảnh hội nhập kinh tế toàn cầu, ñòi hỏi các doanh nghiệp
phải ñảm bảo ñiều kiện phát triển phù hợp với sự thay ñổi của môi trường
kinh doanh. Nền tảng cơ bản nhất ñể doanh nghiệp hiện thực hóa vấn ñề
chính là kế toán quản trị.
Kế toán quản trị là một bộ phận trong hệ thống thông tin của một tổ
chức. Thông tin kế toán quản trị có vai trò chủ ñạo và chi phối toàn bộ hoạt

ñộng kinh doanh của doanh nghiệp. ðó là cơ sở ñể ñưa ra các quyết ñịnh ngắn
hạn, dài hạn nhằm ñảm bảo sự tồn tại và phát triển của doanh nghiệp trong
nền kinh tế thị trường. Cùng với sự phát triển của khoa học quản lý nói chung
và khoa học quản lý kinh tế nói riêng, ñòi hỏi công tác kế toán quản trị phải
không ngừng thay ñổi, phát triển ñể ñáp ứng nhu cầu quản lý mới - nhu cầu
quản lý cần có sự phân chia trách nhiệm rõ ràng, cụ thể với từng cấp quản lý,
cần có sự hình thành, xây dựng hệ thống kế toán trách nhiệm.
Như vậy, kế toán trách nhiệm là một nội dung cơ bản của kế toán quản
trị, hiện nay ñang trở thành một công cụ quản lý kinh tế có vai trò quan trọng
trong việc ñiều hành và kiểm soát các hoạt ñộng kinh doanh của doanh
nghiệp. Kế toán trách nhiệm hoạt ñộng dựa trên cơ sở lý thuyết tổ chức và
nhu cầu về quản lý nhằm ño lường, kiểm soát và ñánh giá kết quả hoạt ñộng
của các bộ phận. Trong khi ñó, trung tâm trách nhiệm là một bộ phận phụ
thuộc vào cơ cấu tổ chức quản lý của một tổ chức mà ở ñó người quản lý có
quyền quyết ñịnh và chịu trách nhiệm ñối với kết quả các hoạt ñộng thuộc
phạm vi quản lý của mình. Theo ñó, kế toán trách nhiệm sẽ là hệ thống ño
lường kết quả của từng trung tâm trách nhiệm và so sánh những kết quả này


2
với mục tiêu ñã ñề ra, ñồng thời qua ñó xác ñịnh trách nhiệm quản lý của từng
bộ phận một cách cụ thể. Như vậy, áp dụng kế toán trách nhiệm rất hữu ích
cho doanh nghiệp ñể ño lường kết quả hoạt ñộng cũng như ñánh giá trách
nhiệm của từng bộ phận trong tổ chức.
Ngành cao su ñược xem là một trong những ngành xuất khẩu chủ lực
của nước ta vì sản lượng mủ cao su xuất khẩu hàng năm luôn ñứng ở vị trí
hàng ñầu trên thế giới. Tuy nhiên, trong những năm gần ñây giá mủ cao su
liên tục giảm, làm cho các doanh nghiệp sản xuất kinh doanh trong ngành gặp
rất nhiều khó khăn. Trước tình hình ñó, ngành cao su nói chung cũng như các
ñơn vị kinh doanh trong ngành nói riêng phải có những giải pháp chiến lược

ñể có thể tồn tại và cạnh tranh với những ñối thủ lớn mạnh trong và ngoài
nước.
Công ty TNHH MTV Cao su Ea H’leo, thành viên của Hiệp hội cao su
Việt Nam là một ñiển hình - một Công ty có quy mô tương ñối, gồm nhiều
ñơn vị trực thuộc, hoạt ñộng trong lĩnh vực trồng, sơ chế và kinh doanh các
sản phẩm cao su lớn của tỉnh ðắk Lắk. ðứng trước những khó khăn chung,
buộc công ty phải nâng cao hiệu quả kinh doanh, tăng năng suất lao ñộng của
từng phộ phận, tăng hiệu quả quản trị của từng cấp quản lý. Áp dụng kế toán
trách nhiệm có thể ñược xem là giải pháp tốt nhất phù hợp với yêu cầu của
Công ty. Nhưng qua tìm hiểu nhận thấy kế toán trách nhiệm ở Công ty chưa
ñược quan tâm ñúng mức, chưa ñược thực hiện ñầy ñủ, cụ thể như: chưa hình
thành các trung tâm trách nhiệm, báo cáo của các bộ phận chưa ñược thực
hiện nghiêm túc. Từ ñó, trách nhiệm của các bộ phận chưa ñược ñánh giá phù
hợp nhằm nâng cao hiệu quả quản lý kinh doanh. Hơn nữa, qua tìm hiểu thực
tế nhận thấy mô hình Công ty rất phù hợp ñể tổ chức hệ thống kế toán trách
nhiệm. Tuy nhiên, tổ chức kế toán trách nhiệm là một ñề tài mới mẻ chưa có
bất kỳ một nghiên cứu nào tại Công ty trước ñó. Do vậy, việc tổ chức kế toán


3
trách nhiệm tại Công ty là ñiều cần thiết và có tính thực tiễn cao nhằm nâng
cao hiệu quả hoạt ñộng của từng bộ phận, giúp Công ty từng bước vượt qua
những khó khăn còn tồn tại.
Xuất phát từ thực tiễn ñó, trước vai trò quan trọng và cần thiết của kế
toán trách nhiệm tác giả ñã chọn ñề tài “Kế toán trách nhiệm tại Công ty
TNHH MTV Cao su Ea H'leo” ñể làm luận văn tốt nghiệp.
2. Mục tiêu nghiên cứu
Luận văn nhằm ñánh giá thực trạng công tác kế toán trách nhiệm tại
Công ty TNHH MTV Cao su EaH'leo; nhận diện những tồn tại liên quan ñến
kế toán trách nhiệm ở Công ty; từ ñó ñưa ra phương hướng và giải pháp tăng

cường vận dụng kế toán trách nhiệm tại Công ty TNHH MTV Cao su
EaH'leo.
3. Câu hỏi nghiên cứu
- Thực trạng kế toán trách nhiệm ở Công ty TNHH MTV Cao su Ea
H’leo như thế nào?
- Cần phải thực hiện những biện pháp nào ñể tăng cường vận dụng kế
toán trách nhiệm ở Công ty, qua ñó nâng cao hiệu quả quản trị ñiều hành tại
Công ty?
4. ðối tượng và phạm vi nghiên cứu
4.1. ðối tượng nghiên cứu
Luận văn tập trung nghiên cứu các nội dung về kế toán trách nhiệm và
tổ chức vận dụng kế toán trách nhiệm tại Công ty TNHH MTV Cao su Ea
H'leo.
4.2. Phạm vi nghiên cứu
Không gian nghiên cứu: Công ty TNHH MTV Cao su Ea H'leo bao
gồm văn phòng công ty, các ñơn vị trực thuộc, các nông trường, xí nghiệp, ñội
sản xuất.


4
Thời gian nghiên cứu: Số liệu ñược minh họa về kế toán trách nhiệm ở
Công ty là số liệu thu thập trong năm 2015.
5. Phương pháp nghiên cứu
Luận văn ñã sử dụng phương pháp quan sát, phương pháp thống kê và
phương pháp phỏng vấn ñể thu thập các dữ liệu liên quan ñến ñề tài. Trên cơ
sở các dữ liệu thu thập ñược, các phương pháp tổng hợp, phân tích, so sánh,
loại trừ ñược sử dụng ñể ñánh giá thực trạng tổ chức kế toán trách nhiệm tại
Công ty TNHH MTV Cao su Ea H'leo. Phương pháp ñối chiếu, so sánh, lập
luận logic cũng ñược vận dụng nhằm ñưa ra các giải pháp hoàn thiện nội dung
kế toán trách nhiệm tại công ty.

6. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của ñề tài
Kết quả nghiên cứu này sẽ giúp cho Công ty TNHH MTV Cao su Ea
H'leo tổ chức các trung tâm trách nhiệm phù hợp với ñặc ñiểm công ty, tổ
chức các báo cáo kế toán trách nhiệm phù hợp với từng trung tâm trách nhiệm
và giúp công ty ñưa ra các giải pháp ñánh giá thành quả của các trung tâm
trách nhiệm một cách hiệu quả nhất. Qua ñó giúp công ty tăng hiệu quả công
tác quản lý, kiểm soát tốt hơn hoạt ñộng kinh doanh của mình nhằm phát huy
tối ña nguồn lực, nâng cao sức cạnh tranh, phát triển bền vững.
7. Bố cục luận văn
Ngoài các phần mở ñầu, kết luận và kiến nghị thì luận văn gồm có 3
chương:
Chương 1. Cơ sở lý thuyết về kế toán trách nhiệm trong doanh nghiệp.
Chương 2. Thực trạng kế toán trách nhiệm tại Công ty TNHH MTV
Cao su Ea H'leo.
Chương 3. Tăng cường vận dụng kế toán trách nhiệm tại Công ty
TNHH MTV Cao su Ea H'leo.


5
8. Tổng quan tài liệu nghiên cứu
Kế toán trách nhiệm là một chủ ñề không mới và thu hút nhiều nhà
nghiên cứu, học viên sau ñại học. Mục này sẽ tổng hợp các nghiên cứu có liên
quan, chủ yếu là các luận văn cao học. Trên cơ sở ñó nhận diện ñặc ñiểm, các
khía cạnh của chủ ñề nghiên cứu này, làm cơ sở cho thực hiện nghiên cứu kế
toán trách nhiệm tại Công ty.
ðề tài của PGS,TS Phạm Văn ðăng (2011) về “Một số vấn ñề về Kế
toán trách nhiệm ở các doanh nghiệp niêm yết” ñã hệ thống những kiến thức
chung về kế toán trách nhiệm như vai trò, bản chất của kế toán trách nhiệm.
ðề tài cũng chỉ rõ ñối tượng sử dụng thông tin và nội dung của kế toán trách
nhiệm.

ðề tài của tác giả ðàm Phương Lan (2014) về “Kế toán trách nhiệm và
ứng dụng kế toán trách nhiệm tại Công ty Cổ phần ðầu tư và Thương mại
Thái Nguyên – TNG” ñã ñánh giá thực trạng kế toán trách nhiệm tại Công ty
Cổ phẩn Gang thép Thái Nguyên, từ ñó ñưa ra phương hướng và một số giải
pháp xây dựng mô hình kế toán trách nhiệm tại Công ty. ðề tài sử dụng các
phương pháp như: thống kê, ñiều tra, thực chứng, phân tích tổng hợp ñể ñối
chiếu, ñánh giá các vấn ñề. Kết quả nghiên cứu cho thấy việc tổ chức kế toán
trách nhiệm trong công ty ñược thực hiện không ñầy ñủ theo từng mặt, tác giả
ñã ñưa ra một số giải pháp nhằm tăng cường vận dụng tổ chức kế toán trách
nhiệm tại công ty như phân quyền quản lý theo nhóm trách nhiệm, tổ chức
các trung tâm trách nhiệm, hoàn thiện tổ chức lập dự toán, tổ chức hệ thống
báo cáo và ñánh giá kết quả tại các trung tâm trách nhiệm.
Tác giả Nguyễn Hữu Phú (2006) với ñề tài về “Tổ chức kế toán trách
nhiệm trong các Tổng công ty xây dựng” ñã ñánh giá thực trạng vận dụng kế
toán trách nhiệm trong các Tổng công ty xây dựng thuộc Bộ Giao thông Vận
tải. ðề tài sử dụng phương pháp ñịnh lượng kết hợp phương pháp ñịnh tính.


6
Kết quả nghiên cứu ñã chỉ ra thực trạng tổ chức kế toán trách nhiệm trong các
Tổng công ty xây dựng. Tác giả ñã ñưa ra những giải pháp nhằm tổ chức hệ
thống kế toán trách nhiệm cho các ñơn vị này trong xu thế hội nhập, phát triển
bền vững.
Tác giả Trần Trung Tuấn (2015) với ñề tài “Nghiên cứu kế toán trách
nhiệm trong các doanh nghiệp sản xuất xi măng Việt Nam” ñã ñánh giá ñược
mức ñộ áp dụng kế toán trách nhiệm trong các công ty sản xuất xi măng tại
Việt Nam. Nghiên cứu vận dụng phương pháp ñịnh lượng với các thang ño
tiêu chuẩn. Kết quả nghiên cứu ñã chỉ ra những ñiểm mạnh, những tồn tại
trong vận dụng kế toán trách nhiệm tại các công ty này. Qua ñó cũng ñã ñưa
ra ñề xuất những giải pháp nhằm tăng cường vận dụng kế toán trách nhiệm

trong các công ty sản xuất xi măng trước những khó khăn, thách thức hiện tại.
ðề tài của tác giả Nguyễn Thị Minh Phương (2013) về “Xây dựng mô
hình kế toán trách nhiệm trong các doanh nghiệp sản xuất sữa Việt Nam” ñã
nghiên cứu mối quan hệ của hệ thống kế toán trách nhiệm với phân cấp quản
lý và cơ cấu tổ chức trong doanh nghiệp. Nghiên cứu ñã chứng minh rằng cơ
cấu tổ chức và phân cấp có mối quan hệ chặt chẽ với hệ thống kế toán trách
nhiệm, phân cấp quản lý là cơ sở hình thành nên hệ thống kế toán trách
nhiệm. ðồng thời, nghiên cứu cũng ñã ñánh giá hiệu quả quản lý của các
trung tâm trách nhiệm tại các doanh nghiệp sản xuất sữa Việt Nam. Nghiên
cứu sử dụng các phương pháp như lập dự toán, so sánh, số chênh lệch và phân
tích theo mô hình Dupont, ñặc biệt áp dụng phương pháp Bảng ñiểm cân bằng
(BSC) là công cụ ño lường, ñánh giá và triển khai chiến lược kinh doanh vào
thực tế.
ðề tài của tác giả Hồ Thị Mỹ Hạnh (2014) về “Kế toán trách nhiệm và
mối quan hệ với cấu trúc tổ chức của doanh nghiệp” ñã phân tích hệ thống kế
toán trách nhiệm trong mối quan hệ với cấu trúc tổ chức của doanh nghiệp, cụ
thể là các doanh nghiệp kinh doanh xăng dầu. Kết quả nghiên cứu cho thấy


7
các doanh nghiệp ñã có hệ thống phân chia, phân nhiệm rõ ràng, không chồng
chéo, tạo ñiều kiện tiên quyết ñể xây dựng ñược hệ thống các trung tâm trách
nhiệm. Tuy nhiên, các doanh nghiệp chưa vận dụng ñược những thông tin kế
toán phục vụ ñánh giá trách nhiệm của các bộ phận. Qua ñó, nghiên cứu ñã
ñưa ra kiến nghị về mô hình kế toán trách nhiệm theo các trung tâm trách
nhiệm áp dụng cho các doanh nghiệp xăng dầu, ñã xây dựng các trung tâm
trách nhiệm cụ thể, rõ ràng phù hợp với từng mô hình quản lý, ñồng thời ñã
xây dựng hệ thống chỉ tiêu dùng ñể ñánh giá trách nhiệm quản lý của từng
trung tâm.
Tác giả Phùng Lệ Thủy (2014) với ñề tài “Nâng cao hiệu quả quản lý

doanh nghiệp bằng kế toán trách nhiệm” ñã hệ thống hóa những vấn ñề cơ
bản về kế toán trách nhiệm, ñưa ra những ưu ñiểm, hạn chế khi vận dụng kế
toán trách nhiệm vào thực tế công tác kế toán trong các loại hình doanh
nghiệp nhỏ và vừa ở Việt Nam. Bên cạnh ñó, tác giả ñã ñưa ra một số giải
pháp ñể các doanh nghiệp nhỏ và vừa có thể nâng cao hiệu quả quản lý khi
vận dụng kế toán trách nhiệm vào ñơn vị mình.
Tác giả Trần ðình Tuấn và cộng sự (2014) với ñề tài “Xây dựng mô
hình kế toán trách nhiệm tại các doanh nghiệp sản xuất thép trên ñịa bàn tỉnh
Thái Nguyên” ñã xây dựng các trung tâm trách nhiệm; xây dựng hệ thống chỉ
tiêu, phương pháp ñánh giá cũng như xây dựng hệ thống báo cáo kế toán trách
nhiệm trong các doanh nghiệp sản xuất thép trên ñịa bàn tỉnh Thái Nguyên,
ñiển hình là Công ty Cổ phần Gang thép Thái Nguyên. Nghiên cứu ñã phản
ánh khách quan những kết quả ñạt ñược cũng như những vấn ñề tồn tại, từ ñó
xây dựng mô hình kế toán trách nhiệm tại các doanh nghiệp sản xuất thép trên
ñịa bàn tỉnh. Qua kết quả nghiên cứu, các doanh nghiệp này có thể vận dụng
tổ chức kế toán trách nhiệm ñể nâng cao vai trò quản lý, ñặc biệt là ñề cao
tinh thần trách nhiệm của các cấp quản lý trong doanh nghiệp, góp phần ñẩy
mạnh sự phát triển của doanh nghiệp trong quá trình hội nhập kinh tế quốc tế.


8
Luận văn thạc sỹ của tác giả Tôn Nữ Xuân Hương, (2012), “Tổ chức
công tác kế toán trách nhiệm tại Công ty Cổ phần Dược DANAPHA” ñã
nghiên cứu công tác kế toán trách nhiệm tại Công ty Cổ phần Dược
DANAPHA, trên cơ sở ñó tổ chức công tác kế toán trách nhiệm tại công ty
ñảm bảo thông tin kế toán quản trị phục vụ ñầy ñủ việc ñánh giá trách nhiệm
của từng bộ phận, ñơn vị, cá nhân liên quan ñến kết quả cuối cùng ở công ty.
Nghiên cứu sử dụng các phương pháp hệ thống hóa, thống kê, so sánh, phân
tích. Nghiên cứu ñã chỉ ra mức ñộ thực hiện phân cấp quản lý tại công ty
nhưng thông tin kế toán chưa ñược tổ chức gắn với các cấp quản lý nên chưa

ñánh giá ñược thành quả và trách nhiệm của từng bộ phận. Qua ñó, tác giả ñã
ñưa ra một số giải pháp giúp công ty thiết lập hệ thống cung cấp thông tin từ
cấp thấp nhất ñến cấp cao nhất, xây dựng hệ thống các chỉ tiêu ñánh giá trách
nhiệm của các cấp quản lý nhằm nâng cao hiệu quả hoạt ñộng tại công ty.
Luận văn thạc sỹ của tác giả Nguyễn Thị Kim Châu (2015) về ñề tài
“Kế toán trách nhiệm tại Công ty Cổ phần Lâm sản Xuất khẩu ðà Nẵng ñã
ñánh giá thực trạng kế toán trách nhiệm tại Công ty Cổ phần Lâm sản Xuất
khẩu ðà Nẵng và ñưa ra một số giải pháp nhằm tăng cường công tác kế toán
trách nhiệm tại công ty. Nghiên cứu ñã vận dụng có hiệu quả các phương
pháp như: quan sát, tổng hợp, phân tích, ñối chiếu, so sánh, lập luận logic.
Bên cạnh những thành tựu ñạt ñược thì nghiên cứu cũng ñã chỉ ra những tồn
tại trong việc vận dụng kế toán trách nhiệm tại Công ty. Cụ thể như kế toán
trách nhiệm chưa thực sự hình thành ñúng nghĩa, phân cấp quản lý chưa ñủ
mạnh, trách nhiệm chưa ñược phân chia rõ ràng, chặt chẽ. Tác giả cũng ñã
ñưa ra những giải pháp hoàn thiện hệ thống báo cáo trách nhiệm, hoàn thiện
hệ thống chỉ tiêu ñánh giá và phương pháp ñánh giá trách nhiệm của các nhà
quản lý, qua ñó tăng cường hơn việc vận dụng kế toán trách nhiệm tại công ty.


9
CHƯƠNG 1

CƠ SỞ LÝ THUYẾT VỀ KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM
TRONG DOANH NGHIỆP
1.1. KHÁI NIỆM VÀ VAI TRÒ KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM
1.1.1. Khái niệm kế toán trách nhiệm
Lập kế hoạch và kiểm soát là hai nội dung quan trọng ñể ñạt ñược kết
quả sản xuất kinh doanh cao trong bất kỳ doanh nghiệp nào. Doanh nghiệp có
thể chủ ñộng sử dụng các nguồn lực ñã ñược chuẩn bị trước cũng như có thể
so sánh kết quả thực tế với mục tiêu ñã ñề ra. Nếu kết quả thực hiện không ñạt

ñược như kế hoạch ñề ra thì doanh nghiệp phải xác ñịnh nguyên nhân, ñặc
biệt là xác ñịnh ñối tượng hay nhóm ñối tượng sẽ phải chịu trách nhiệm ở các
cấp khác nhau. Ngược lại, nếu kết quả thực tế ñạt ñược cao hơn mục tiêu ñã
ñề ra thì nhà quản lý phải xác ñịnh ñược những cá nhân, tập thể làm ñúng
trách nhiệm ñem lại thành công cho công ty ñể khen thưởng. Như vậy, nếu
không gắn trách nhiệm, các nhà quản lý sẽ không thể nào kiểm soát ñược các
hoạt ñộng kinh doanh, không thể ñảm bảo thực hiện có hiệu quả các mục tiêu
kinh doanh. ðể thực hiện ñược ñiều này thì vai trò của kế toán trách nhiệm là
rất quan trọng.
“Kế toán trách nhiệm sẽ phân loại cấu trúc tổ chức thành các trung tâm
trách nhiệm, trên cơ sở ñó ñánh giá kết quả của từng bộ phận dựa trên trách
nhiệm ñược giao của bộ phận ñó”. Trần ðình Tuấn và công sự (2014).
Nói cách khác, trong quá trình quản lý các cá nhân, các bộ phận ñược
giao quyền ra quyết ñịnh và giao trách nhiệm ñể thực hiện một phần hay toàn
bộ công việc nào ñó. Việc phân quyền trong tổ chức tạo nên cơ cấu phức tạp,
ñòi hỏi cấp trên phải nắm ñược kết quả thực hiện của cấp dưới. Vì thế, kế toán
trách nhiệm ñược xây dựng ñể theo dõi kết quả, hiệu quả sử dụng các nguồn
lực của doanh nghiệp.


10
Theo GS,TS. Trương Bá Thanh và cộng sự (2010): “Kế toán trách
nhiệm là hệ thống kế toán cung cấp thông tin về kết quả, hiệu quả hoạt ñộng
của các bộ phận, các ñơn vị trong một doanh nghiệp. ðó là công cụ ño lường,
ñánh giá hoạt ñộng của những bộ phận liên quan ñến ñầu tư, lợi nhuận, doanh
thu, chi phí mà bộ phận ñó có quyền kiểm soát và có trách nhiệm tương ứng”.
1.1.2. Vai trò kế toán trách nhiệm
Kế toán trách nhiệm thực hiện việc phân chia cấu trúc của một tổ chức
thành những trung tâm trách nhiệm khác nhau ñể ñịnh lượng biểu hiện của
chúng. Nó là công cụ ñể ño lường kết quả hoạt ñộng của từng khu vực, bộ

phận trong tổ chức, qua ñó giúp nhà quản trị kiểm soát và ñánh giá trách
nhiệm quản trị ở các cấp khác nhau.
Như vậy, kế toán trách nhiệm có vai trò quan trọng trong công tác kiểm
soát và ñánh giá hiệu quả của từng bộ phận trong tổ chức. Cũng giống như kế
toán quản trị, kế toán trách nhiệm có ñối tượng sử dụng thông tin là các nhà
quản trị từ cấp cao, cấp trung ñến cấp cơ sở. Ở mỗi cấp quản trị khác nhau, kế
toán trách nhiệm thể hiện vai trò và có mục ñích cung cấp thông tin khác
nhau, cụ thể:
- Kế toán trách nhiệm cung cấp thông tin cho các nhà quản trị cấp cao
trong việc thực hiện chức năng tổ chức và ñiều hành doanh nghiệp. Kế toán
trách nhiệm xác ñịnh các trung tâm trách nhiệm, qua ñó nhà quản lý có thể hệ
thống hóa các công việc của từng trung tâm. ðể có thể ño lường thành quả
của mỗi trung tâm trách nhiệm thì nhà quản lý cần thiết lập các chỉ tiêu ño
lường. Kết quả ñó giúp nhà quản trị ñánh giá và ñiều chỉnh các bộ phận cho
thích hợp.
- Còn ở cấp quản trị trung gian, kế toán trách nhiệm cung cấp thông tin
cho việc thực hiện chức năng kiểm soát tài chính và kiểm soát quản lý. Thông
qua kế toán trách nhiệm, nhà quản lý có thể phân tích ñánh giá chi phí ñã chi,


11
doanh thu và lợi nhuận thực hiện của bộ phận. Báo cáo trách nhiệm phản hồi
cho người quản lý biết kế hoạch thực hiện ra sao, nhận diện các vấn ñề hạn
chế ñể có sự ñiều chỉnh các chiến lược mục tiêu sao cho kết quả kinh doanh là
tốt nhất. ðây là nguồn thông tin ñể nhà quản lý nâng cao hiệu suất sử dụng
vốn, tăng doanh thu, giảm chi phí một cách hợp lý, tối ña hóa lợi nhuận.
- Cuối cùng, với nhà quản trị cấp cơ sở, kế toán trách nhiệm khuyến
khích nhà quản lý hướng ñến mục tiêu chung của tổ chức. Khi kế toán trách
nhiệm có thể kiểm soát ñược tài chính và quản lý thì nhà quản trị sẽ ñiều
chỉnh hoạt ñộng hướng ñến các mục tiêu chung. ðồng thời bản thân các giám

ñốc trung tâm trách nhiệm ñược khích lệ hoạt ñộng sao cho phù hợp với các
mục tiêu cơ bản của toàn công ty.
Trong một tổ chức, nhiệm vụ của các nhà quản trị là xác ñịnh mục tiêu,
chiến lược kinh doanh, xây dựng kế hoạch và thực hiện tốt các mục tiêu ñề ra.
ðồng thời, thường xuyên kiểm tra ñánh giá việc thực hiện mục tiêu chung
thông qua các chỉ tiêu phân tích, tính toán hiệu quả các hoạt ñộng của từng bộ
phận, từng sản phẩm… Từ nhiệm vụ ñó của nhà quản trị, hệ thống kế toán
trách nhiệm ñược thiết lập ñể ghi nhận, ño lường kết quả của từng bộ phận,
từng trung tâm trách nhiệm trong một tổ chức, nhằm giúp nhà quản trị kiểm
soát hoạt ñộng của từng bộ phận, ñồng thời ñánh giá trách nhiệm quản lý của
các cấp. Một hệ thống kế toán trách nhiệm tốt không chỉ cung cấp thông tin
khi các nhà quản lý cần, mà kế toán trách nhiệm còn ñược sử dụng ñể kiểm
soát hiệu quả quản lý kinh doanh.
1.2. PHÂN CẤP QUẢN LÝ - CƠ SỞ HÌNH THÀNH KẾ TOÁN TRÁCH
NHIỆM
1.2.1. Cơ sở hình thành kế toán trách nhiệm
Bất kỳ một doanh nghiệp nào, ngay sau khi thành lập ñều phải xác ñịnh
cơ cấu tổ chức, phân chia trách nhiệm và quyền hạn cho các cá nhân, bộ phận.


12
ðặc biệt, các doanh nghiệp có qui mô lớn, do tính chất phức tạp trong hoạt
ñộng sản xuất kinh doanh nên việc kiểm soát hoạt ñộng rất khó khăn ñối với
các nhà quản trị. Chính vì vậy, việc phân chia một tổ chức thành các bộ phận
riêng biệt cho phép nhà quản trị có thể kiểm soát và quản lý dễ dàng hơn.
Theo ñó, trong một tổ chức có sự phân quyền sẽ dẫn ñến hình thành các trung
tâm trách nhiệm. Trung tâm trách nhiệm là một bộ phận thuộc cơ cấu quản lý
của một tổ chức mà người quản lý ở ñó có quyền và chịu trách nhiệm ñối với
kết quả tài chính của các hoạt ñộng thuộc phạm vi mình quản lý.
Hệ thống kế toán trách nhiệm gắn liền với sự tồn tại và phát triển của

sự phân cấp về quản lý. Một tổ chức có sự phân quyền, khi ñó quyền ra quyết
ñịnh và trách nhiệm ñược trải rộng trong toàn tổ chức. Các cấp quản lý khác
nhau ñược quyền ra quyết ñịnh và chịu trách nhiệm với phạm vi quyền hạn,
trách nhiệm của họ. Hoạt ñộng của tổ chức gắn liền với hệ thống quyền hạn,
trách nhiệm của tất cả các bộ phận thành viên.
Qua ñó có thể nhận thấy rằng cơ sở hình thành kế toán trách nhiệm
chính là phân cấp quản lý trong doan nghiệp. Theo Huỳnh Lợi (2012) thì:
“Phân cấp quản lý hay còn gọi là phân quyền ñược hiểu là sự phân chia quyền
cho cấp dưới trong quá trình hoạt ñộng của doanh nghiệp. ðiều này dẫn ñến
sự phân ñịnh rõ ràng về quyền hạn và trách nhiệm cho từng cấp quản lý dựa
trên cơ sở cấu trúc phân quyền mà nhà quản trị ñã lựa chọn”.
Tuy nhiên, nếu sự phân quyền trong một tổ chức ñược thực hiện không
ñồng bộ, còn lỏng lẻo, không phù hợp với cơ cấu tổ chức sẽ không thể hình
thành các trung tâm trách nhiệm theo ñúng nghĩa. Vậy nên, kế toán trách
nhiệm chỉ tồn tại trong tổ chức có thực hiện phân cấp quản lý và hoạt ñộng
thực sự có hiệu quả khi sự phân quyền ñược thực hiện ñúng mức, phù hợp với
cơ cấu tổ chức.
Nói cách khác, sự phân cấp quản lý là tiền ñề xác ñịnh các trung tâm


13
trách nhiệm và là cơ sở hình thành kế toán trách nhiệm. Nếu không có phân
cấp quản lý thì hệ thống kế toán trách nhiệm sẽ không tồn tại.
Phân cấp quản lý tài chính ñược thể hiện trong tổ chức thông qua các
nội dung như sau:
- Phân cấp về quyền và trách nhiệm quản lý, sử dụng các tài sản;
- Phân cấp về quyền và trách nhiệm huy ñộng, sử dụng vốn;
- Phân cấp quyền về phân phối kết quả hoạt ñộng kinh doanh;
- Quyền và nghĩa vụ về tài chính với cấp trên, với nhà nước.
Tùy theo ñiều kiện về quy mô, cơ cấu tổ chức sản xuất kinh doanh, hoạt

ñộng của các ñơn vị trực thuộc trên các ñịa bàn khác nhau mà mức ñộ phân
cấp quản lý tài chính qua các nội dung trên ở các ñơn vị cũng khác nhau.
Tuy nhiên, khi thực hiện phân cấp quản lý cũng mang lại những thuận
lợi và khó khăn nhất ñịnh cho doanh nghiệp.
1.2.2. Ảnh hưởng của phân cấp quản lý ñến kế toán trách nhiệm
a. Ảnh hưởng tích cực
Phân cấp quản lý tạo nên sự cân ñối trong toàn bộ tổ chức về công việc
cũng như trách nhiệm quản lý. Các nhà quản lý cấp cao không bị quá tải bởi
những công việc tác nghiệp mà tập trung vào các vấn ñề chiến lược của công
ty. Các nhà quản lý cấp thấp hơn có ñiều kiện tiếp cận với thông tin và tự rèn
luyện kỹ năng ra quyết ñịnh trong phạm vi quyền hạn của mình.
Nguồn thông tin ñược cung cấp ñầy ñủ, kịp thời và ñúng ñắn hơn khi tổ
chức thực hiện phân cấp quản lý vì vấn ñề thu nhận, xử lý thông tin của các
bộ phận ñược thực hiện nhanh chóng, gọn gàng hơn. Có thể lý giải rằng quyết
ñịnh ñược ñưa ra tốt nhất là ở cấp phát sinh vấn ñề, bởi các nhà quản trị tại
từng cấp là những chuyên gia trong lĩnh vực họ quản lý, những người có trình
ñộ chuyên môn và quen thuộc tình hình, có thể nắm bắt ñược toàn bộ các
thông tin của bộ phận như ñặc ñiểm về sản phẩm, quy trình sản xuất… nên họ


14
sẽ là người trực tiếp ra các quyết ñịnh trong phạm vi quyền hạn của mình. Lúc
này tính chính xác, kịp thời của thông tin sẽ ñược ñề cao. Nhờ ñó, các nhà
quản trị có thể hiểu rõ hơn về khách hàng, nhân viên, nhà cung cấp hay ñối
thủ cạnh tranh… sẽ giúp doanh nghiệp linh hoạt, thích ứng nhanh với sự thay
ñổi của môi trường kinh doanh.
Sự phân chia quyền lực, trách nhiệm trong một tổ chức sẽ khuyến khích
sự nỗ lực của nhân viên trong quá trình làm việc. Vì khi trung tâm trách
nhiệm ñược xác ñịnh kết quả thì hiệu quả làm việc của mỗi con người cũng sẽ
ñược ghi nhận tương xứng. Qua ñó, nhà quản lý cũng có thể nhận thấy những

hạt nhân tích cực cũng như nhận ra những cá nhân hay bộ phận còn yếu kém,
trì trệ trong tổ chức. Quá trình ñó sẽ khuyến khích tinh thần, thái ñộ làm việc
của nhân viên ñối với công ty. Bên cạnh ñó tạo ra môi trường thi ñua lành
mạnh giữa các cá nhân, các bộ phận, các ñơn vị và khuyến khích họ ñạt ñược
các chỉ tiêu ñặt ra.
b. Ảnh hưởng tiêu cực
Phân cấp quản lý sẽ làm cho ñơn vị khó ñạt ñược sự thống nhất trong
quản lý cũng như hướng tới mục tiêu chung của tổ chức. Thực hiện phân cấp
càng nhiều thì việc kiểm soát càng khó khăn, bởi các nhà quản lý cấp cao sẽ ít
kiểm soát hơn ñối với quyết ñịnh của nhà quản lý các cấp. Mà quyết ñịnh của
từng cấp không chỉ ảnh hưởng lẫn nhau mà còn ảnh hưởng ñến cả công ty nói
chung. ðiều ñó làm cho nhà quản lý khó ñiều hành và phối hợp giữa các trung
tâm. Thậm chí, việc kiểm soát không tốt có thể dẫn ñến tuân thủ sai lệch các
mục tiêu chung của toàn doanh nghiệp. Do các giám ñốc trung tâm trách
nhiệm chỉ tập trung vào lợi ích của ñơn vị, không xem xét quyết ñịnh ñó có
ảnh hưởng ñến doanh nghiệp như thế nào, làm lệch mục tiêu chung của toàn
doanh nghiệp ra sao?
Phân cấp quản lý có thể dẫn ñến sự trùng lặp ñối với các trung tâm


15
trách nhiệm nếu việc phân cấp không ñược thực hiện hài hòa, cân ñối trong
toàn bộ tổ chức, ñiều này có thể dẫn ñến sự chồng chéo giữa các bộ phận.
Nhưng nếu bộ máy tổ chức quá cồng kềnh trong khi công việc mang tính ñơn
giản hóa có thể tạo nên sự mâu thuẫn, lãng phí nhân lực trong doanh nghiệp.
Do ñó, các doanh nghiệp phải xác ñịnh khi nào cần phân chia các cấp bậc và
mức ñộ phân quyền như thế nào cho hợp lý. ðiều này sẽ tùy thuộc vào chiến
lược chung của toàn doanh nghiệp.
Các nhà quản lý bộ phận thường không quan tâm quyết ñịnh của mình
ảnh hưởng như thế nào ñến bộ phận khác vì phân cấp quản lý tạo nên sự ñộc

lập tương ñối giữa các bộ phận. Cho nên, việc ñánh giá kết quả của các bộ
phận sẽ làm cho nhà quản lý trung tâm hướng ñến mục tiêu, lợi ích của trung
tâm mình nhiều hơn.
“Do vậy, hệ thống kế toán trách nhiệm nên ñặt trọng tâm về chất lượng
thông tin mà bộ phận trách nhiệm cấp dưới cung cấp lên cấp quản lý cao hơn,
hạn chế việc quá nhấn mạnh về trách nhiệm ñối với người quản lý, tạo ñiều
kiện cho người quản lý tham gia tích cực vào quá trình ñiều hành và quản lý
doanh nghiệp” (Phạm Châu Thành và Phạm Xuân Thành, năm 2012).
1.3. NỘI DUNG KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM TRONG DOANH NGHIỆP
1.3.1. Khái niệm trung tâm trách nhiệm
Theo thông tư 53/2006/TT-BTC ngày 12 tháng 06 năm 2006 của Bộ tài
chính: “Trung tâm trách nhiệm là một bộ phận (phân xưởng, dây chuyền sản
xuất, một phòng ban, một công ty hay toàn bộ công ty) trong một tổ chức mà
người quản lý của bộ phận ñó có quyền ñiều hành và có trách nhiệm ñối với
số chi phí, thu nhập phát sinh hoặc số vốn ñầu tư sử dụng vào hoạt ñộng kinh
doanh”.
Như vậy, một trung tâm trách nhiệm có thể ñược hiểu như một bộ phận,
một hoạt ñộng do một nhà quản lý cụ thể chịu trách nhiệm, kiểm soát. Và nhà


16
quản lý cần xác ñịnh rõ ràng phạm vi lĩnh vực hoạt ñộng mà mình chịu trách
nhiệm.
“Trên quan ñiểm của kế toán trách nhiệm, một tổ chức ñược xem là một
tập hợp hay một mạng lưới các trung tâm trách nhiệm. Trung tâm trách nhiệm
trong một tổ chức là một nhóm người trong ñó có người chịu trách nhiệm về
một nhiệm vụ cụ thể nào ñó ñã ñược phân công chẳng hạn như phòng, ban,
tổ,…” (Phạm Châu Thành và Phạm Xuân Thành, năm 2012).
1.3.2. Bản chất của trung tâm trách nhiệm
Một trung tâm trách nhiệm có bản chất như một hệ thống, mỗi hệ thống

ñược xác ñịnh ñể xử lý một công việc cụ thể. Hệ thống này sử dụng các ñầu
vào là các giá trị vật chất như nguyên vật liệu, số giờ công của các loại lao
ñộng, các dịch vụ khác kèm theo vốn gọi chung là các nguồn lực. Kết thúc
quá trình hoạt ñộng, các trung tâm sẽ cho ra các ñầu ra là các hàng hóa nếu nó
là sản phẩm hữu hình và dịch vụ nếu nó là sản phẩm vô hình. Hàng hóa, dịch
vụ ñược tạo ra bởi trung tâm trách nhiệm này có thể là ñầu vào của một trung
tâm khác trong cùng một tổ chức và cũng có thể ñược bán ra bên ngoài.
Như vậy, vấn ñề ñặt ra là phải lượng hóa ñược “ñầu vào” cũng như
“ñầu ra” của các trung tâm trách nhiệm. Trên cơ sở ñó, xác ñịnh các chỉ tiêu
cụ thể ñể ñánh giá kết quả hoạt ñộng của từng trung tâm.
Nguyễn Hữu Phú (2014) ñã khái quát bản chất của trung tâm trách
nhiệm qua sơ ñồ sau:
ðầu vào

ðầu ra
CÔNG VIỆC

Các nguồn lực

Hàng hóa hoặc
dịch vụ

Sơ ñồ 1.1. Bản chất của trung tâm trách nhiệm
Có hai tiêu chí ñể ño lường mức ñộ hoàn thành của một trung tâm trách
nhiệm, ñó là kết quả và hiệu quả.