Tài liệu học tập về phương pháp nghiên cứu khoa học - TS. Nguyễn Văn Tuân

TR

NG

IH CS

PH M K THU T

TP. H CHÍ MINH

TÀI LI U H C T P V PH
NG PHÁP NGHIÊN C U
TÀI LI U TRONG NGHIÊN C U KHOA H C

TÁC GI : TS. NGUY N V N TU N
THÁNG 11 N M 2011


N i dung 1: Các b

o

o

Nh ng nguyên t c c n b n đ giúp ng i b t đ u làm công tác nghiên c u có
th l a ch n m t h ng đi rõ ràng, đ c bi t là v n đ tìm ng i h ng d n
khoa h c và l a ch n đ tài.
Cách l p m t k ho ch nghiên c u v ch ra t ng b c đi và công vi c c th ,
đ có đ nh h ng t t h n trong quá trình nghiên c u.

N i dung 2: Ph

o
o
o
o

c tri n khai m t đ tài nghiên c u khoa h c

ng pháp tìm ki m tài li u tham kh o khoa h c

Cách chu n b cho công tác nghiên c u?
c đi m và u nh c đi m c a m i lo i tài nguyên, tài li u khoa h c?
L p chi n l c tìm ki m, s d ng t t các công c đ tìm đ c tài li u ph c
v cho nghiên c u?
ánh giá và ch n l c nh ng tài li u có giá tr tham kh o khoa h c cho đ tài?

N i dung 3: Khai thác thông tin t tài li u khoa h c
o
o
o

Cách đ c và khai thác các tài li u khoa h c m t cách hi u qu ?
Các quy đ nh trích d n tham kh o khoa h c?
Cách trình bày danh m c tham kh o theo đúng quy đ nh?

N i dung 4: Ph
o
o
o
o
o

ng pháp vi t tài li u khoa h c

Cách trình bày các lo i tài li u khoa h c khác nhau;
Cách l p k ho ch vi t bài;
Cách l p dàn ý cho tài li u khoa h c;
Các nguyên t c phát tri n và trình bày ý t ng trong bài vi t khoa h c.
Cách vi t m t bài báo cáo khoa h c?

N i dung 5: K thu t so n th o tài li u khoa h c
o
o
o
o
o
o
o

Các yêu c u c n b n trong nghiên c u khoa h c;
Phân bi t các lo i tài li u khoa h c khác nhau;
Cách tìm ki m đ có đ c tài li u tham kh o khoa h c;
Cách khai thác thông tin t tài li u khoa h c đ chu n b t li u cho bài vi t;
Các quy đ nh và có yêu c u cao v ch t l ng trình bày tài li u khoa h c;
Cách vi t m t tài li u khoa h c theo đúng các quy t c trình bày khoa h c;
S d ng m c c n b n các ch ng trình so n th o v n b n và trình chi u.


Ph n 1. Các b

c tri n khai m t đ tài nghiên c u khoa h c

M đ u
Nói chung, không có nh ng quy t c tuy t đ i trong ph ng pháp nghiên c u và trình bày k t
qu nghiên c u khoa h c. Các quy t c này có th thay đ i tu chuyên ngành, tu c p đ
nghiên c u c ng nh tu ng i h ng d n ho c ch u trách nhi m khoa h c c a đ tài. M i nhà
khoa h c l i ch u nh ng áp l c hành chính, quy đ nh chuyên môn và thói quen nghiên c u
trong đ n v và chuyên ngành c a mình.
Tuy nhiên, v n có nh ng b c c b n giúp m t ng i làm công tác nghiên c u có th xây
d ng m t đ tài nghiên c u đ t hi u qu . Có th hình dung m t l trình th c hi n nh sau:






L a ch n đ tài
L p k ho ch th c hi n
t v n đ , xây d ng gi thuy t
Thu th p s li u, x lí thông tin
Vi t báo cáo k t qu nghiên c u

Trình t này c ng mang tính t ng đ i. B i có th có nh ng đ tài xu t phát t nh ng ý t ng
m i, sau đó m i thu th p tài li u, tri n khai th c hi n. Và c ng có th có đ tài di n ra theo
h ng ng c l i, sau khi đã tích lu m t l ng thông tin, tài li u đ l n đ có cái nhìn t ng
quát và sâu s c làm n y sinh ý t ng v đ tài nghiên c u.
Trong t ng th quá trình này, công tác nghiên c u tài li u đóng vai trò r t quan tr ng. ó
không ph i là công vi c ch làm m t l n hay ch là m t quá trình đ n tuy n, mà đ c l p đi l p
l i nhi u l n, v i nhi u m c đ và m c đích khác nhau.





Khi m i b t đ u: giúp l a ch n đ tài, đánh giá ph m vi các ngu n tài nguyên h tr ,
đ t v n đ nghiên c u.
Khi đang nghiên c u: giúp c ng c các lu n c , lu n ch ng, b sung các đánh giá phê
bình khoa h c.
Khi k t thúc nghiên c u: giúp t o hình m u, tiêu chu n đ so n th o và trình bày k t
qu nghiên c u.

S th t đúng là không có nh ng quy t c tuy t đ i trong m i tr ng h p. Nh ng đi u đó không
có ngh a là không có nh ng quy t c c n tuân theo. Cách t t nh t là đ c nhi u, tìm hi u nhi u
đ bi t đ c nh ng quy t c cùng t n t i song song, xen k , có nh ng m i liên h , ràng bu c
nhau, đ có th đ a ra đ c s l a ch n phù h p nh t trong t ng hoàn c nh, t ng tình hu ng
th c t .
Trong ph m vi giáo trình này:

























các b c L a ch n đ tài và L p k ho ch th c hi n s đ c đ c p trong các trang
ti p theo c a ph n 1 này (ch y u dành cho đ i t ng sinh viên);
các b c t v n đ , xây d ng gi thuy t và Thu th p s li u, x lí thông tin ph
thu c vào m i chuyên ngành h p, s ch đ c p nh ng nguyên t c c b n ph n 1 này
mà không có nh ng bài h c riêng;
m t s công đo n quan tr ng trong quá trình th c hi n đ tài nghiên c u khoa h c, liên
quan đ n vi c nghiên c u tài li u, s đ c đ c p trong các ph n 2 và 3;
b c Vi t báo cáo k t qu nghiên c u s đ c đ c p trong các ph n 4 và 5;
L a ch n đ tài
M t trong nh ng thao tác đ u tiên c a vi c tri n khai m t đ tài nghiên c u khoa h c
là... l a ch n đ tài. i v i nhà nghiên c u, các đ tài th ng đ c l a ch n qua kinh
nghi m và ki n th c tích lu đ c, đ t trong b i c nh yêu c u v m t chuyên môn,
qu n lí ho c nhu c u th c t c a xã h i. i v i sinh viên, h c viên cao h c và nghiên
c u sinh, ngoài vi c l a ch n đ tài h còn ph i ch n (ho c đ c ch đ nh) ng i h ng
d n khoa h c.
Ng i h ng d n khoa h c
Vi c l a ch n ng i h ng d n khoa h c không hoàn toàn ph thu c vào đ tài nghiên
c u đ c l a ch n.
Có hai kh n ng k t h p: ch n ng i h ng d n tr c, ch n đ tài sau; ho c ng c l i,
ch n đ tài tr c r i m i tìm ng i h ng d n phù h p. Nh ng r t thông th ng, nh t
là trong hoàn c nh Vi t Nam hi n nay, m t đ tài nghiên c u làm khoá lu n/lu n

v n/lu n án th ng đ c xác đ nh sau khi đã có ng i h ng d n khoa h c.
L a ch n ng i h ng d n nh th nào?
Nói chung trong nghiên c u khoa h c, không có ng i th y lí t ng cho m i sinh viên,
vì m i ng i đ u có tính cách, s thích, ph ng pháp làm vi c riêng bi t. i u b n c n
làm là tìm đ c ng i th y phù h p, s n sàng h ng d n mình đi su t con đ ng h c
làm nghiên c u khoa h c.
Cách t t nh t là tr c khi ti p xúc v i ng i b n đ nh l a ch n, hãy tìm hi u k v ti u
s khoa h c c a h c ng nh nh ng đ c đi m cá tính, ph ng pháp làm vi c, quan
đi m khoa h c, kinh nghi m chuyên môn, ch đ nghiên c u u tiên, v.v. ng th i,
c n trang b cho mình nh ng ý t ng c b n v m t đ tài nghiên c u mà mình quan
tâm (qua nghiên c u tài li u, tìm hi u th c t ho c ch đ n gi n là m t đ tài trong danh
sách u tiên nghiên c u c a ng i c n g p).
Khi đã chu n b s n sàng, hãy xin h n g p đ trình bày nguy n v ng. n t ng b n t o
ra trong bu i g p m t có th là m t y u t quan tr ng trong quy t đ nh c a ng i th y.
Có th b n đ c nh n h ng d n ngay. C ng có th b n s nh n đ c m t l i khuyên...
nên làm vi c v i m t ng i th y khác, và c ng chính b n là ng i quy t đ nh, sau khi
cân nh c m i y u t , có nên thay đ i ý đ nh hay là ti p t c kiên trì thuy t ph c.


Quan h th y - trò trong nghiên c u khoa h c
Nh ng ph m ch t mà m t sinh viên nghiên c u khoa h c nên có là giàu óc t ng
t ng, giàu sáng ki n, nhi t tình và kiên trì. Bi u hi n rõ ràng nh ng ph m ch t này s






giúp cho ng i th y h ng d n hi u đ c h c trò c a mình h n, và đi u đó hi n nhiên
là có ích cho s ti n tri n c a đ tài nghiên c u.

Ng i th y h ng d n s hi u mình c n làm gì đ giúp sinh viên th c hi n t t đ tài
nghiên c u: l a ch n đ i t ng, rèn luy n ph ng pháp, t v n nghiên c u tài li u, x
lí s li u, v.v. Nh ng chính sinh viên luôn ph i là ng i ch đ ng trong công vi c c a
mình, không nên th đ ng, l i, trông ch hoàn toàn vào s ch đ nh c a th y, vì ng i
th y ch đ nh h ng, d n d t mà không làm thay cho sinh viên.
Trong quá trình th c hi n, c n duy trì đ u đ n nh ng bu i làm vi c đ nh kì đ theo dõi
ti n đ nghiên c u, xác đ nh nh ng k t qu đ t và ch a đ t, đ a ra h ng gi i quy t
nh ng v ng m c x y ra, th o lu n nh ng b c đi k ti p, v.v. M t đ làm vi c thay
đ i tu l nh v c và đ tài, nh ng nói chung kho ng t hai đ n ba tu n m t l n là v a
đ , và đ ng đ v t quá b n tu n. L ch g p quá dày ho c g p mà không có n i
dung/k t qu gì m i m thì th ng s vô ích, th m chí b t l i cho s ti n tri n c a đ
tài. Khi làm vi c đ nh kì, sinh viên c ng không nên t ra quá nhút nhát mà c n có s t
tin đúng m c.

L a ch n đ tài (tt.)
tài nghiên c u
Nh ng y u t

nh h

ng đ n vi c l a ch n đ tài

Khi l a ch n đ tài nghiên c u khoa h c, có th có nh ng kh n ng sau:











ng i h ng d n áp đ t m t đ tài mà mình đang quan tâm, u tiên trong các
nghiên c u tr c m t: có th ng i th y s có tâm th s n sàng h n khi h ng
d n nh ng đ tài nh v y;
ng i h ng d n g i ý m t đ tài đ c cho là phù h p, có th là v i kh n ng và
đi u ki n th c t ;
sinh viên l a ch n m t đ tài trong danh sách các ch đ nghiên c u c a ng i
h ng d n: đó có th có đ c nh ng v n đ b t bu c ph i nghiên c u, nh ng
v n đ u tiên, nh ng v n đ a thích, hay ch đ n gi n là nh ng g i ý nghiên
c u;
sinh viên l a ch n m t đ tài t các ý t ng có s n c a mình: có th liên quan đ n
nh ng l i ích, đi u ki n thu n ti n tr c m t ho c kh n ng, s thích nghiên c u
c a sinh viên;
sinh viên và ng i h ng d n th o lu n v i nhau, m i ng i đ a ra nh ng ý
t ng, lí do, đánh giá u nh c đi m c a m i v n đ ,... và cu i cùng đi đ n m t
l a ch n phù h p nh t cho c hai: đây là cách khá ph bi n, l i khuyên c a ng i
th y giúp sinh viên đ nh h ng t t h n trong quy t đ nh c a mình mà không có
c m giác b áp đ t, đi u s nh h ng không ít đ n đ ng c và h ng thú làm vi c
v sau;
v.v.


c đi m c a m t đ tài t t
Có th có m t s đ tài đòi h i nh ng k n ng đ c bi t ho c s đ u t th i gian và công
s c nhi u h n bình th ng, nh ng nhìn chung đ i v i sinh viên nghiên c u khoa h c,
m t đ tài s có k t qu t t n u nh ch u làm vi c m t cách có ph ng pháp, có óc tìm
tòi và... m t chút thông minh. V m t ph ng pháp, m t đ tài t t ph i khuy n khích

m t quá trình h c t p có tính sáng t o và lâu dài c a sinh viên v các ph ng pháp
nghiên c u c ng nh k thu t trình bày ý t ng và k t qu thu th p đ c.
M t đ tài nghiên c u đ








c đánh giá là t t khi:

có ph m vi gi i h n: vì ph m vi càng h p v n đ s càng đ c đào sâu, trong khi
m t v n đ có ph m vi r ng s d d n đ n nguy c dàn tr i, thi u t p trung, x lí
các v n đ ch trên b m t;
có tính m i và đ c đáo: k t qu nghiên c u ph i mang l i m t s ti n b nh t
đ nh trong tri th c khoa h c chuyên ngành, không trùng l p v i nh ng k t qu ,
công trình đã công b tr c đó;
x lí v n đ t ng đ i tr n v n: sao cho k t qu thu đ c giúp rút ra nh ng k t
lu n rõ ràng, góp ph n gi i quy t h u h t các v n đ c b n c n nghiên c u đã đ t
ra (th hi n qua tên đ tài);
th hi n b ng m t b n báo cáo k t qu nghiên c u: ch t ch trong ph ng pháp
ti n hành, rõ ràng trong phong cách trình bày và... d đ c.

Do đó, đ h ng đ n m t k t qu t t cho công tác nghiên c u, c n l u ý nh ng đi m sau
khi ch n đ tài:








kh n ng th c đ a;
kh n ng truy c p các ngu n thông tin, tài li u chuyên ngành;
s h tr c a các chuyên gia và nhà chuyên môn;
các đi u ki n, ph ng ti n, thi t b nghiên c u;
nh ng thói quen, yêu c u, xu h ng v chuyên môn và qu n lí;
v.v.

T t c ph i đáp ng đ yêu c u đ có th ti n hành đ
đích mong mu n.

c đ tài nghiên c u và đ t đ

cđ n

Tên đ tài
N i dung nghiên c u c a m t đ tài khoa h c đ c ph n ánh m t cách cô đ ng nh t
trong tiêu đ c a nó. Tên c a đ tài c n có tính đ n ngh a, khúc chi t, rõ ràng, không d n
đ n nh ng s hi u l m, hi u theo nhi u ngh a khác nhau hay hi u m p m .
Có m t s đi m c n l u ý h n ch khi đ t tên cho đ tài nh sau:










D

dùng nh ng c m t có đ b t đ nh thông tin cao: nh "V ...", "Th bàn v ...",
"M t s bi n pháp...", "M t s v n đ ...", "Tìm hi u v ...", v.v. vì càng b t đ nh
thì n i dung ph n ánh đ c càng không rõ ràng, chính xác;
l m d ng nh ng t ch m c đích: nh ng t nh "nh m", "đ ", "góp ph n",... n u
b l m d ng d làm cho tên đ tài tr nên r i r m, không nêu b t đ c n i dung
tr ng tâm;
l m d ng m t ho c cách nói bóng b y: tiêu chí quan tr ng trong v n phong khoa
h c là đ n gi n, ng n g n, rõ ràng, d hi u, đ n ngh a;
th hi n tình c m, thiên ki n, quan đi m: m t tiêu chí quan tr ng khác trong khoa
h c, đó là tính khách quan, không ph thu c vào tình c m, chính ki n, quan
đi m,... vì chúng th ng có tính nh t th i, tính l ch s trong m t th i đi m nh t
đ nh.

i đây là m t s m u v cách c u t o tên đ tài:
C U TRÚC

VÍ D
ng đ i h c

i t ng
nghiên c u

"C u trúc câu ti ng Lào" (Ng v n), Bualy Paphaphan, Tr
T ng h p Hà N i, 1993.

Gi thuy t khoa

h c

"Phông l u tr U ban Hành chính Hà N i (1954-1975) - ngu n s li u
ch vi t nghiên c u l ch s th đô" (Biên so n l ch s và s li u h c), H
V n Quýnh, Tr ng đ i h c T ng h p Hà N i, 1995.

M c tiêu nghiên " c đi m khu h thú Ba Vì" (
c u
đ i h c T ng h p Hà N i, 1994.

ng v t h c), Phi M nh H ng, Tr

ng

M c tiêu +
ph ng ti n

"Chuy n hoá ph li u ligno-xenluloza nh n m s i b ng ph ng pháp
lên men r n" (Vi sinh h c), Ph m H Tr ng, Tr ng đ i h c T ng h p
Hà N i, 1993.

M c tiêu + Môi
tr ng

" c tr ng sinh h c v s phát tri n c th và s sinh đ c a ph n
nông thôn ng b ng B c b " (Nhân ch ng h c), Hà Th Ph ng Ti n,
Tr ng đ i h c T ng h p Hà N i, 1995.

M c tiêu +
Ph ng ti n +

Môi tr ng

"S d ng k thu t kích ho t n tron đ kh o sát s phân b c a nguyên
t đ t hi m trong m t s khoáng v t Vi t Nam" (Hoá vô c ), Nguy n
V n S c, Tr ng đ i h c Khoa h c T nhiên, Hà N i, 1995.

(Ngu n: V Cao àm, 2000)
L p k ho ch th c hi n
Khi đã ch n ng i h
nên làm là so n m t k
c ng nh ki m soát đ
trò nh s i ch d n đ
d ch.

ng d n và có nh ng ý t ng c b n, rõ ràng v đ tài nghiên c u, đi u
ho ch th c hi n các ph n vi c chính, nh m qu n lí t t qu th i gian
c ti n đ th c hi n m t cách khoa h c. K ho ch này c ng ch có vai
ng, có tính linh đ ng và d dàng đi u ch nh ch không ph i là b t di b t


dài ng n c a t ng giai đo n còn ph thu c vào đi u ki n, hoàn c nh th c t c a m i ng
và th i h n k t thúc đ tài theo yêu c u qu n lí.

i

Tìm ki m tài li u
Vi c đ u tiên c n ph i làm t t trong m t đ tài nghiên c u là tìm ki m tài li u. Lúc kh i
đ u, có v nh m i s đ u r i bù, l n x n, không có tr t t , các tài li u, thông tin tìm
đ c ch a giúp tìm th y m t h ng đi rõ ràng. Nh ng đi u đó không đáng lo ng i, vì
theo th i gian, b n có th l c d n, lo i b nh ng tài li u không c n thi t, nh ng h ng

không kh thi, đ t p trung vào nh ng v n đ tr ng tâm nh t và phù h p nh t.
Trong giai đo n này, đ ng m t th i gian đ c k t ng tài li u tìm th y đ c. Ch c n l u
tr và s p x p tr t t , rõ ràng, ghi chú thông tin tham kh o đ y đ đ ti n d ng v sau.
Th i gian cho giai đo n này có th dao đ ng trong kho ng t ba đ n sáu tu n, tu thu c vào
đi u ki n và kh n ng c a m i ng i. Không nên ch th đ ng s d ng nh ng gì đ c cung
c p s n, mà c n huy đ ng m i ngu n l c có th có.
c và ch n l c tài li u
Sau khi đã có đ c m t l ng tài li u t ng đ i, b n c n đ c đ ch n l c l i. C n đ c t t c
các bài đã có. ánh d u nh ng ý quan tr ng. Ghi chú, tóm t t m t cách có h th ng. S p x p
theo m t tr t t phù h p v i thói quen và/ho c ý đ trình bày c a mình.
Giai đo n này dài hay ng n tu thu c vào kh n ng c a m i ng i. Trong t
gian tìm ki m tài li u trên, giai đo n này kéo dài kho ng hai tu n.

Vi t đ c

ng quan v i th i

ng nghiên c u/t ng quan tài li u

M t đ tài khoa h c th ng, n u không mu n nói là luôn, c n có đ c ng nghiên c u. Ho c ít
nh t c ng nên có m t bài t ng quan tài li u (literature review/revue de la littérature) đ có cái
nhìn t ng quát v v n đ c n nghiên c u.
Trong đ c ng ho c thông qua bài t ng quan tài li u, b n s xác đ nh đ c m c đích và ph m
vi nghiên c u, đ i t ng và các ph ng pháp chuyên ngành s s d ng, nh ng k t qu c n đ t
đ c và th i gian d ki n cho t ng giai đo n ti p theo. c bi t trong các khoa h c th c
nghi m, đôi khi c n s d ng nh ng hoá ch t, d ng c đ c bi t, không có s n mà ph i đ t mua
tr c m t th i gian r t dài, thì vi c d li u m t k ho ch nghiên c u rõ ràng càng đóng vai trò
quan tr ng.
Trong đi u ki n tiêu chu n, th i gian này kéo dài kho ng hai tu n, v i các tài li u đã tìm th y,
tích lu và ch n l c các b c trên.

Tri n khai nghiên c u
Tu thu c vào m i chuyên ngành, n u c n có m t giai đo n tri n khai s b , giai đo n này s
kéo dài kho ng vài tu n đ ki m tra nh ng v n đ và ph ng pháp đã đ ra. Nh ng k t qu s
b này có th giúp đ đi u ch nh, c p nh t ph n t ng quan tài li u cho phù h p h n v i th c
t .
N u đ tài không c n nghiên c u s b , có th ti n hành th ng các giai đo n nghiên c u đã
v ch ra. Các s li u c n đ c thu th p đ y đ và x lí theo đúng ph ng pháp c a t ng chuyên
ngành. Các v n đ đã đ t ra, gi thuy t đã xây d ng trong ph n t ng quan tài li u/đ c ng
nghiên c u s đ c ki m ch ng thông qua các k t qu thu đ c trong giai đo n này.
Giai đo n này kéo dài bao lâu tu thu c chuyên ngành và c p đ c a đ tài. i v i sinh viên,
trong giai đo n này c n làm vi c đ u đ n v i ng i h ng d n khoa h c, đào sâu nghiên c u
tài li u chuyên môn và tham kh o ý ki n chuyên gia đ đi u ch nh vi c nghiên c u theo đúng
h ng.

Vi t báo cáo k t qu nghiên c u
N u đã làm t t vi c vi t t ng quan tài li u ngay t ban đ u, giai đo n này tr nên nh nhàng
h n. Ngoài các tài li u ban đ u đã có, có th b n tìm th y ho c c n ph i tìm thêm nh ng tài
li u m i h n, chuyên sâu h n n a đ b sung cho các khía c nh quan tr ng trong đ tài, và b t
tay vào vi t các ph n còn l i: phân tích, th o lu n k t qu nghiên c u và đ a ra các k t lu n,
xác nh n hay bác b nh ng gi thuy t đã đ t ra, g i nh ng v n đ c n nghiên c u ti p, v.v.
Sau khi hoàn t t nh ng ph n vi c trên, c n t p h p các n i dung đó thành m t bài vi t hoàn
ch nh theo yêu c u c a c p qu n lí chuyên môn. Có nhi u lo i tài li u khoa h c khác nhau,
m i lo i có yêu c u b c c và trình bày khác nhau. C n tìm hi u rõ các yêu c u đó đ trình bày
tài li u c a mình cho đúng v i quy đ nh.
Th i gian hoàn t t bài vi t có th kéo dài kho ng vài tu n. i v i sinh viên, bài vi t c n đ c
đ a cho ng i h ng d n xem, th o lu n v nh ng đi m c n đi u ch nh, s a ch a tr c khi
n p chính th c đ báo cáo.
Trình bày/b o v k t qu nghiên c u

Thông th ng, m t đ tài nghiên c u khoa h c ph i đ c b o v tr c h i đ ng g m các nhà
chuyên môn. Các n i dung c b n c a đ tài (m c đích, đ i t ng, ph ng pháp, k t qu , th o
lu n, k t lu n, đ ngh ) đ c trình bày ng n g n, cô đ ng trong kho ng 15-20 phút. Sau đó,
các thành viên h i đ ng s ph n bi n, ch t v n và nh n xét v ch t l ng đ tài.


Vi c so n bài thuy t trình tuy không khó, nh ng không ph i hoàn toàn đ n gi n, nh t là khi
h c sinh - sinh viên Vi t Nam h u nh không đ c (b t bu c) rèn luy n k n ng này trong su t
quá trình h c t p. Bài thuy t trình d a ch y u vào bài vi t, nh ng không ph i là b n sao
nguyên v n c a bài vi t. Th i gian chu n b có th r t ng n, t vài ngày đ n m t tu n, song đ
có đ c k n ng thuy t trình tr c đám đông, c n ph i s m rèn luy n ngay t khi có th ./.

Ph n 2. Ph

ng pháp tìm ki m tài li u tham kh o khoa h c

M đ u
Trong nghiên c u khoa h c, không th ph nh n vai trò quan tr ng c a công tác nghiên c u tài
li u. Tuy nhiên, vì nhi u lí do, lâu nay Vi t Nam m ng này d ng nh ch a đ c quan tâm
và đ u t đúng m c.
Trong r t nhi u lí do có th li t kê, v n đ hàng đ u là kinh phí. Các th vi n nghèo nàn ho c
ch m có sách m i, các t sách chuyên ngành h n ch v s l ng, chi phí mua tài li u tr c ti p
quá cao, không có ph ng ti n thanh toán, v.v.
Nguyên nhân quan tr ng th hai, đó là yêu c u khoa h c đ i v i vi c nghiên c u tài li u b
th l ng. Có th th y trong không ít tài li u khoa h c, ph n tài li u tham kh o chi m m t v trí
h t s c khiêm t n, thông tin trích d n, tham kh o đ c trình bày không đúng chu n m c, v n
th ng đ c d dàng cho qua.
Và th i gian g n đây, v i s phát tri n kinh t nhanh chóng và s bùng n c a Internet, đang
d n hình thành m t xu h ng có ph n thái quá: s d ng g n nh m i th tìm th y trên
Internet đ đ a vào tài li u khoa h c mà không c n ki m ch ng ngu n g c, đ tin c y, đánh

giá giá tr , c ng nh không tuân th đúng các quy t c trình bày và s d ng đ i v i các tài li u
này.
V y, làm sao đ gi i quy t các v n đ đó?




V n đ kinh phí: đang d n có s quan tâm tr l i t góc đ qu n lí; Internet tr thành
m t ngu n cung c p quan tr ng, g n nh không th thi u, các tài li u c b n c n thi t.
Yêu c u khoa h c: trong xu th h i nh p, v n đ này c ng đang đ c đi u ch nh, vì
chúng ta càng ch m đ t yêu c u cao thì càng ch m phát tri n k p cùng v i th gi i.
S d ng Internet: đây là m t công c thu n ti n đ ti p c n nhanh và d dàng đ n m t
l ng thông tin kh ng l và phong phú trên kh p th gi i, trong m i l nh v c. Nh ng,
trong m t th gi i h n đ n thông tin nh th , làm sao đ tìm đ c thông tin phù h p
v i nhu c u m t cách nhanh chóng, hi u qu ? ó không ph i là đi u d dàng! Và












nh ng n i dung ti p theo đây s đ c trình bày v i mong mu n góp ph n v ra m t con
đ ng nh th .
Thông th ng, đ ti n hành nghiên c u, c n có giai đo n chu n b ban đ u là xác đ nh

ch đ nghiên c u. Giai đo n chu n b này có th tr i qua các b c sau: xác đ nh nhu
c u; l a ch n ch đ ; gi i h n ph m vi c a ch đ ; và sau cùng là đ nh rõ các m c tiêu
nghiên c u.
T t nhiên, v n có th th y nhi u tr ng h p b qua giai đo n chu n b này mà t p trung
h n vào các ph ng pháp nghiên c u chuyên ngành c th . Ho c sinh viên th ng làm
nghiên c u theo s ch đ nh c a ng i th y h ng d n. Song, khi mu n hi u rõ v n
đ c n nghiên c u, th y rõ con đ ng c n đi qua và n i c n đ n, thì t t h n h t là t
chu n b cho mình th t t t ngay t đ u. Ng i th y h ng d n thông th ng c ng s có
h ng thú h n khi làm vi c v i m t h c trò bi t mình mu n gì và c n làm gì trong quá
trình nghiên c u.
Xác đ nh nhu c u
Có nhi u v n đ c n quan tâm khi xác đ nh nhu c u nghiên c u và tìm ki m tài li u
ph c v cho nghiên c u đó.
i u đ u tiên c n quan tâm là c p đ c a đ tài. M i c p đ s có nh ng yêu c u
t ng ng v m t khoa h c và m c đ chuyên sâu c a đ tài, c ng th hi n qua ph m
vi và m c đ chuyên sâu c a tài li u tham kh o. Nh ng nghiên c u b c đ i h c, n u
tham kh o đ c nhi u tài li u chuyên sâu thì càng t t, nh ng đó c ng không h n là m t
đòi h i quá g t gao. Nh ng ng c l i, m t đ tài b c cao h c, ti n s mà không có,
ho c có r t ít tài li u tham kh o t các sách và t p chí chuyên ngành có uy tín, các h c
gi tên tu i trong l nh v c, thì giá tr s gi m đi r t nhi u.
V n đ ti p theo là th i h n nghiên c u. M t đ tài nghiên c u c a sinh viên đ i h c
có th b trí th c hi n trong vài ba tháng, b c cao h c th ng ph i t h n n a n m
đ n m t n m, ho c th m chí lâu h n. Tu theo th i h n nghiên c u đ c áp đ t, nhà
nghiên c u ph i l p k ho ch nghiên c u chi ti t, phân b các giai đo n nghiên c u và
công vi c ph i làm m t cách h p lí đ có th đ t đ n đích mong mu n k p th i h n.
Y u t quan tr ng ti p theo là m c đích nghiên c u. M c đích này s thay đ i tu theo
tính ch t c a m i đ tài. Và khi m c đích khác nhau, các giai đo n nghiên c u và các
yêu c u đ t ra c ng thay đ i t ng ng. đây, chúng ta đ c p đ n hai d ng th ng g p
là:


Nghiên c u m t v n đ khoa h c

Nghiên c u v m t v n đ khoa h c giúp đào sâu, m r ng hi u bi t v ch đ đó, làm sáng
t các k t qu m i thu đ c và công b m t cách ch t ch , rõ ràng.
M c đích c a nghiên c u d ng này là quan sát, gi i thích, di n gi i, khám phá nh ng m i liên
h m i gi a các hi n t ng, s vi c, s v t, và sau khi ki m ch ng s xây d ng m t gi thuy t
m i ho c tái c u trúc l i các gi thuy t đã có v m t hi n th c nh m ph quát hoá v n đ đã
nghiên c u.


K t qu c a các nghiên c u th ng đ c phát tri n thành m t lu n v n, lu n án, v i các lu n
ch ng, lu n c b o v k t qu thu đ c. Do đó, d ng nghiên c u này đòi h i r t cao vi c
tham kh o tài li u.


Báo cáo t ng h p tài li u

Báo cáo t ng h p tài li u là m t bài vi t t ng h p, mô t đ y đ và trung th c v nh ng
thông tin đ c đ c, tham kh o đ c v m t v n đ , s ki n, hi n t ng khoa h c. D ng này
th ng g p trong các bu i sinh ho t chuyên đ , th o lu n chuyên môn các đ n v đào t o và
nghiên c u.
Báo cáo d ng này c n d a trên nh ng gì đã đ c ch ng minh trong th c t , rõ ràng và chính
xác. Do đó, nh ng thông tin t ng h p đ c c n có trích d n tr c ti p ho c gián ti p rõ ràng v
ngu n g c c a thông tin đ c đ c p.

Có hai d ng báo cáo t ng h p chính: báo cáo t ng h p thông tin và báo cáo t ng h p phê
bình.
o

o

Báo cáo t ng h p thông tin: th ng ch d ng l i m c đ tóm t t các ý
ki n c a nh ng tác gi g c, các k t qu , lu n c , lu n ch ng, k t lu n c a
h v m t ch đ xác đ nh.
Báo cáo t ng h p phê bình: th ng sau khi tóm t t thông tin, ng i báo
cáo s s p x p n i dung, m t cách ch t ch và khách quan, nh m làm n i
b t nh ng khía c nh khác nhau c a m t v n đ , bình lu n và đánh giá nh ng
giá tr c a thông tin thu th p đ c, h th ng hoá tri th c đã bi t v ch đ
đang quan tâm.

V i nhu c u nghiên c u tài li u ph c v các đ tài nghiên c u khoa h c, các v n đ c n
quan tâm nh t là:





t m tham kh o đ r ng đ bao quát ph m vi c a ch đ ;
m c đ tham kh o đ sâu, t ng ng v i yêu c u c a c p đ nghiên c u;
thông tin t ng đ i c p nh t đ đánh giá v n đ khách quan, k p th i, không b
l c h u v i dòng thông tin chuyên ngành;
thông tin có ch n l c sao cho phù h p v i m t đ tài khoa h c.

Dù g p nh ng h n ch khách quan nh t đ nh, nh ng khi nhà nghiên c u tuân th t t các
quy t c này, s có nh ng gi i pháp giúp đáp ng đ c nhu c u, không nhi u thì ít, nh m
b sung nh ng giá tr thi t th c cho đ tài c n nghiên c u.


Nghiên c u tài li u càng có ý ngh a quan tr ng giai đo n đ u c a đ tài, vì nhà nghiên

c u có th d a vào đó đ l a ch n ch đ , ki m tra các ngu n l c s n có, xác đ nh m c
tiêu nghiên c u và xây d ng nh ng gi thuy t cho đ tài nghiên c u c a mình.
Xác đ nh ch đ nghiên c u
Thông th ng, đ ti n hành nghiên c u, c n có giai đo n chu n b ban đ u là xác đ nh ch đ
nghiên c u. Giai đo n chu n b này có th tr i qua các b c sau: xác đ nh nhu c u; l a ch n
ch đ ; gi i h n ph m vi c a ch đ ; và sau cùng là đ nh rõ các m c tiêu nghiên c u.
T t nhiên, v n có th th y nhi u tr ng h p b qua giai đo n chu n b này mà t p trung h n
vào các ph ng pháp nghiên c u chuyên ngành c th . Ho c sinh viên th ng làm nghiên c u
theo s ch đ nh c a ng i th y h ng d n. Song, khi mu n hi u rõ v n đ c n nghiên c u,
th y rõ con đ ng c n đi qua và n i c n đ n, thì t t h n h t là t chu n b cho mình th t t t
ngay t đ u. Ng i th y h ng d n thông th ng c ng s có h ng thú h n khi làm vi c v i
m t h c trò bi t mình mu n gì và c n làm gì trong quá trình nghiên c u.
Xác đ nh nhu c u
Có nhi u v n đ c n quan tâm khi xác đ nh nhu c u nghiên c u và tìm ki m tài li u ph c
v cho nghiên c u đó.
i u đ u tiên c n quan tâm là c p đ c a đ tài. M i c p đ s có nh ng yêu c u t ng
ng v m t khoa h c và m c đ chuyên sâu c a đ tài, c ng th hi n qua ph m vi và
m c đ chuyên sâu c a tài li u tham kh o. Nh ng nghiên c u b c đ i h c, n u tham
kh o đ c nhi u tài li u chuyên sâu thì càng t t, nh ng đó c ng không h n là m t đòi
h i quá g t gao. Nh ng ng c l i, m t đ tài b c cao h c, ti n s mà không có, ho c có
r t ít tài li u tham kh o t các sách và t p chí chuyên ngành có uy tín, các h c gi tên
tu i trong l nh v c, thì giá tr s gi m đi r t nhi u.
V n đ ti p theo là th i h n nghiên c u. M t đ tài nghiên c u c a sinh viên đ i h c có
th b trí th c hi n trong vài ba tháng, b c cao h c th ng ph i t h n n a n m đ n
m t n m, ho c th m chí lâu h n. Tu theo th i h n nghiên c u đ c áp đ t, nhà nghiên
c u ph i l p k ho ch nghiên c u chi ti t, phân b các giai đo n nghiên c u và công vi c
ph i làm m t cách h p lí đ có th đ t đ n đích mong mu n k p th i h n.

Y u t quan tr ng ti p theo là m c đích nghiên c u. M c đích này s thay đ i tu theo
tính ch t c a m i đ tài. Và khi m c đích khác nhau, các giai đo n nghiên c u và các

yêu c u đ t ra c ng thay đ i t ng ng. đây, chúng ta đ c p đ n hai d ng th ng g p
là:


Nghiên c u m t v n đ khoa h c


Nghiên c u v m t v n đ khoa h c giúp đào sâu, m r ng hi u bi t v ch đ đó, làm sáng
t các k t qu m i thu đ c và công b m t cách ch t ch , rõ ràng.
M c đích c a nghiên c u d ng này là quan sát, gi i thích, di n gi i, khám phá nh ng m i liên
h m i gi a các hi n t ng, s vi c, s v t, và sau khi ki m ch ng s xây d ng m t gi thuy t
m i ho c tái c u trúc l i các gi thuy t đã có v m t hi n th c nh m ph quát hoá v n đ đã
nghiên c u.
K t qu c a các nghiên c u th ng đ c phát tri n thành m t lu n v n, lu n án, v i các lu n
ch ng, lu n c b o v k t qu thu đ c. Do đó, d ng nghiên c u này đòi h i r t cao vi c
tham kh o tài li u.


Báo cáo t ng h p tài li u

Báo cáo t ng h p tài li u là m t bài vi t t ng h p, mô t đ y đ và trung th c v nh ng
thông tin đ c đ c, tham kh o đ c v m t v n đ , s ki n, hi n t ng khoa h c. D ng này
th ng g p trong các bu i sinh ho t chuyên đ , th o lu n chuyên môn các đ n v đào t o và
nghiên c u.
Báo cáo d ng này c n d a trên nh ng gì đã đ c ch ng minh trong th c t , rõ ràng và chính
xác. Do đó, nh ng thông tin t ng h p đ c c n có trích d n tr c ti p ho c gián ti p rõ ràng v
ngu n g c c a thông tin đ c đ c p.

Có hai d ng báo cáo t ng h p chính: báo cáo t ng h p thông tin và báo cáo t ng h p phê
bình.

o

o

Báo cáo t ng h p thông tin: th ng ch d ng l i m c đ tóm t t các ý
ki n c a nh ng tác gi g c, các k t qu , lu n c , lu n ch ng, k t lu n c a
h v m t ch đ xác đ nh.
Báo cáo t ng h p phê bình: th ng sau khi tóm t t thông tin, ng i báo
cáo s s p x p n i dung, m t cách ch t ch và khách quan, nh m làm n i
b t nh ng khía c nh khác nhau c a m t v n đ , bình lu n và đánh giá nh ng
giá tr c a thông tin thu th p đ c, h th ng hoá tri th c đã bi t v ch đ
đang quan tâm.

V i nhu c u nghiên c u tài li u ph c v các đ tài nghiên c u khoa h c, các v n đ c n
quan tâm nh t là:




t m tham kh o đ r ng đ bao quát ph m vi c a ch đ ;
m c đ tham kh o đ sâu, t ng ng v i yêu c u c a c p đ nghiên c u;
thông tin t ng đ i c p nh t đ đánh giá v n đ khách quan, k p th i, không b
l c h u v i dòng thông tin chuyên ngành;




thông tin có ch n l c sao cho phù h p v i m t đ tài khoa h c.

Dù g p nh ng h n ch khách quan nh t đ nh, nh ng khi nhà nghiên c u tuân th t t các

quy t c này, s có nh ng gi i pháp giúp đáp ng đ c nhu c u, không nhi u thì ít, nh m
b sung nh ng giá tr thi t th c cho đ tài c n nghiên c u.
Nghiên c u tài li u càng có ý ngh a quan tr ng giai đo n đ u c a đ tài, vì nhà nghiên
c u có th d a vào đó đ l a ch n ch đ , ki m tra các ngu n l c s n có, xác đ nh m c
tiêu nghiên c u và xây d ng nh ng gi thuy t cho đ tài nghiên c u c a mình.

Ph n 3. Khai thác thông tin t tài li u khoa h c






M đ u
Ph ng pháp đ c tài li u
K thu t ghi chú và l p phi u đ c
S p x p và trình bày tham kh o
V n đ chu n hoá các quy t c trình bày tham
kh o c a Vi t Nam

M đ u
làm t t vi c nghiên c u tài li u trong nghiên c u khoa h c, không ch đòi h i bi t cách
tìm ki m và tìm đ c nhi u tài li u tham kh o có giá tr , mà còn có yêu c u cao v ph ng
pháp đ c tài li u, k thu t ghi chú và khai thác hi u qu các thông tin t tài li u đó, phân tích t ng h p - phê bình thông tin đ c cung c p trong tài li u, đ ph c v vi c xây d ng gi
thuy t nghiên c u, th o lu n k t qu , so n th o bài vi t báo cáo k t qu nghiên c u.
Bi t t ch c các công vi c này s giúp ti t ki m th i gian, đ t đ








M đ u
Ph ng pháp đ c tài li u
K thu t ghi chú và l p phi u đ c
S p x p và trình bày tham kh o
V n đ chu n hoá các quy t c trình bày tham
kh o c a Vi t Nam

o
o
o
o

c nh ng k t qu t t nh t.

Nguyên t c chung
Các b c đ c tài li u
c m t cu n sách khoa h c
c m t bài báo khoa h c


ng pháp đ c tài li u

Ph

Nguyên t c chung
đ c tài li u có hi u qu , c n có s t p trung và chú ý cao đ . M c đích là:





hi u n i dung thông đi p c a tác gi ;
n m b t các thông tin phù h p trong ph m vi đ tài nghiên c u;
ghi nh các khái ni m và ý quan tr ng đ m r ng hi u bi t, đào sâu ki n th c chuyên
ngành.

Tr c khi đ c, luôn c n ph i đánh giá t ng quát v tính phù h p c a tài li u v i đ tài
nghiên c u. Lao vào đ c chi ti t m t tài li u ch a đ c sàng l c tr c r t có th s làm m t
nhi u th i gian và công s c cho nh ng thông tin không có ý ngh a khoa h c cao.
i các tài li u b ng ti ng n c ngoài, hi u qu đ c tài li u ph thu c r t nhi u vào trình đ
ngo i ng . i u này liên quan đ n n ng khi u ngo i ng cá nhân, v n ti ng m đ và quá trình
rèn luy n lâu dài. Tuy nhiên, có m t s kinh nghi m là:





không quá ph thu c vào t đi n: g p t nào l , m i c ng tra t đi n là m t thói quen
không t t cho vi c rèn luy n kh n ng ngo i ng ;
không nên ghi chú ngh a t t c các t m i ngay trong bài: đi u này t ng s giúp d
hi u h n khi đ c tài li u, nh ng th c ra s làm bài đ c tr nên r i r m, khó nhìn, không
giúp rèn luy n trí nh và kh n ng ngo i ng (m t ki u l thu c t đi n);
ch n m t s t đi n t t: đi u này không trái ng c v i ý th nh t mà l i là m t công
c giúp đ nh v t t trong quá trình đ c,
o có r t nhi u lo i t đi n khác nhau trên th tr ng và không ph i cu n nào c ng
t t,
o các t đi n d ch (Anh - Vi t, Pháp - Vi t,...) luôn ch có giá tr t ng đ i, vì
không th nào theo k p đà ti n b khoa h c, công ngh ,

o các t đi n d ch có th có nh ng h n ch v ng ngh a c a các thu t ng chuyên
ngành h p mà các d ch gi không n m rõ,
o khai thác nhi u b t đi n nguyên ng , đ c bi t là các t đi n gi i thích, t đi n
thu t ng chuyên môn, bách khoa th ,... luôn đ c c p nh t th ng xuyên trên
M ng, v i r t nhi u chi ti t c n k , chính xác v các thu t ng , khái ni m chuyên
bi t.

Nói chung, đ i v i m i lo i tài li u, dù b ng ti ng m đ hay ti ng n c ngoài, đi u tiên quy t
trong x lí thông tin khoa h c mà tài li u đó cung c p là không sao chép/d ch m t cách máy
móc toàn b n i dung tài li u, mà c n trích rút các thông tin c n thi t đ tái c u trúc và phát
bi u l i b ng ngôn ng riêng c a mình, v i thông tin trích d n chính xác và đ y đ .


Có th đ ngh m t s đ đ c tài li u t ng quát g m 5 b

c sau đây:



Ph

ng pháp đ c tài li u

Các b

c đ c tài li u

Qua s đ t ng quát nguyên t c đ c tài li u

trên, có th chia làm 3 b

c đ c tài li u sau đây:

c khi đ c

Tr

M t đ tài nghiên c u khoa h c nghiêm túc đòi h i ng i nghiên c u ph i đ c nhi u tài
li u tham kh o liên quan đ n ch đ đang quan tâm, m t cách có chi n l c và hi u qu .
Do đó, đi u c n làm đ u tiên khi có m t tài li u không ph i là lao vào đ c ch m chú t
đ u t i cu i, mà là... m t vài phút chu n b (!).
T đ t nh ng câu h i đ xác đ nh rõ ràng m c đích đ c tài li u, đánh giá s b tài li u
c n đ c tr c khi đi vào t ng chi ti t.





ng c đ c tài li u? - Gi i trí, tìm hi u t ng quát, tìm hi u chuyên sâu, tìm
m t đ nh ngh a, làm sáng t m t v n đ ,...
V n đ nào c n quan tâm? - ó là nh ng khía c nh c a v n đ đã đ c xác
đ nh trong quá trình l a ch n đ tài nghiên c u, ch đ c n tìm hi u.
Nh ng th c m c đang c n tìm câu tr l i?
Ki u thông tin nào đang c n có? - S li u th ng kê, k t qu nghiên c u, hình
nh minh ho , báo cáo t ng h p,...


Nh rõ m c đích đ c tài li u r i, v n ch a đ n lúc đ c ngay m i chi ti t! Nên đ c l t
qua toàn b tài li u đ đánh giá s b n i dung và đ i ý tác gi mu n trình bày. ôi khi,
giai đo n này còn giúp xác đ nh m c đ phù h p c a tài li u v i nhu c u đ tài, đ quy t

đ nh đi vào chi ti t hay b qua tài li u.
th i đi m này, nên xem k n i dung ph n tóm t t c a tài li u, đ c các đ m c chính
và ph trong bài đ t o m t m i liên h chung gi a toàn b các khái ni m quan tr ng,
các t khoá mô t ph m vi gi i h n và tr ng tâm c a tài li u.

Trong khi đ c
Sau khi đã làm xong b c chu n b và đánh giá s b , m i đ n lúc b t đ u đ c th c s .
Hi u qu đ c ph thu c vào ph ng pháp đ c (và ph ng pháp đ c ph thu c vào quá
trình rèn luy n lâu dài), vào trình đ ngôn ng c trong ti ng m đ và ti ng n c ngoài,
và vào kh n ng l nh h i ki n th c chuyên môn. Ngoài ra, m t y u t quan tr ng khác
nh h ng đ n quá trình đ c tài li u là m c đ yêu c u c a cá nhân đ i v i v n đ đang
nghiên c u.
Có các ph










ng pháp đ c th

ng g p nh t là:

đ c đ nh v : đ c l t qua tài li u đ tìm các thông tin chính xác, m t m u trích
d n, khái quát các y u t liên quan,...
o đòi h i xác đ nh rõ m c đích đ c ngay t đ u;

đ c g n l c: ch đ c nh ng gì quan tr ng, c t lõi, m i m , h p d n nh t,
o ch đ c t a, các t a ph , đo n đ u và đo n cu i, câu đ u và câu cu i c a
các đo n khác, ghi nh các ý chính,
o chú ý đ c bi t đ n nh ng t n i quan tr ng t o m i liên h trong l p lu n
su t toàn bài,
o không đ c các chi ti t nh c th ;
đ c chéo: đ c nhanh qua t t c các trang, đo n v n b n mà không chú ý vào m t
đi m c th nào trong bài,
o phù h p v i nh ng tài li u ch cung c p các thông tin c b n, ph thông,
không đòi h i nhi u ki n th c chuyên môn sâu;
đ c bình th ng: m c đ đúng... bình th ng nh v n g i là "đ c", t c đ c l n
l t toàn b v n b n, có th nhanh hay ch m tu kh n ng,
o ti p nh n thông tin m t cách bình th ng trong quá trình đ c mà không
đòi h i m t s t p trung cao đ v i nhi u thao tác t duy ph c t p,
o và thông th ng không đ đ đáp ng yêu c u cao khi đ c tài li u khoa
h c;
đ c tích c c: là ph ng pháp đ c hi u qu nh t, b ng cách:
o ghi chú, đánh d u các ý chính,
o tóm t t toàn b tài li u ho c các ph n quan tr ng,


o
o

bi t l nh h i ki n th c, tiêu hoá thông tin m t cách ch đ ng, có ch n
l c,
đánh giá, so sánh, liên h gi a các ý, các tài li u, các tác gi khác nhau
nh m đ a ra m t cái nhìn phân tích/t ng h p/phê bình đ i v i m i tài
li u và thông tin khoa h c.

Sau khi đ c
Sau khi đ c xong, c n ki m tra, đ i chi u l i nh ng gì thu đ
đ u.

c v i các m c đích ban

Có đáp ng các yêu c u chuyên môn đ t ra ch a?
Có đ t đ c m c đích đ nh ra ban đ u ch a?
Có gi i đáp đ c nh ng th c m c c n tìm câu tr l i ch a?





Và t đó, xác đ nh là đã hoàn t t vi c đ c tài li u, hay c n ph i đ c l i, hay c n ph i đ c
m r ng thêm trong các tài li u khác...
Vài đi u l u ý
Có vài đi u l u ý sau đây khi đ c tài li u:



Ph

b qua ngay nh ng tài li u có kho ng cách r t xa v i đ tài ho c ch đ quan tâm;
không nên đ c ngay nh ng tài li u có tính chuyên môn r t cao, đòi h i ph i có
tr c nh ng hi u bi t sâu s c nh t đ nh v các v n đ đ c trình bày, mà c n
chu n b tr c các ki n th c n n đó qua các tài li u c b n h n.

ng pháp đ c tài li u
c m t cu n sách khoa h c

Ngoài các nguyên t c chung và các b c đ c tài li u đã trình bày các ph n trên, đ i v i m t
s lo i tài li u khoa h c ph bi n, có th mô t m t s chi ti t c th h n.
i v i m t cu n sách khoa h c, khi đánh giá s b c n chú ý các ph n sau:
Trang bìa tr
Trang bìa sau
Trang nhan đ

c

Cung c p các thông tin nh n di n nh t a sách, t a ph (xác đ nh h
chuyên sâu c a sách), tên tác gi , nhà xu t b n.

ng

Th ng có ti u s tóm t t c a tác gi , có khi có tóm t t n i dung sách ho c
các l i bình lu n.
ây là trang chính cung c p thông tin xu t b n đ trình bày tham kh o,


ch không ph i trang bìa tr

c.

Sau trang này, trong các sách n c ngoài, th ng là ph n gi i thi u các
l n xu t b n tr c, thông tin b n quy n, l u chi u, s hi u sách ISBN, s
hi u tái b n và n m xu t b n.
M cl c

M đ u,

l i gi i thi u

K t lu n

ây là vi c quan tr ng khi đ c s b m t cu n sách, vì trong đó th hi n
c u trúc ý t ng, h ng l p lu n và trình bày v n đ c a tác gi . M c l c
cho phép xác đ nh, v i nhu c u đang có, c n đ c toàn b n i dung hay ch
l a ch n vài ph n đáng quan tâm.
Trong ph n m đ u, tác gi th ng gi i thi u m c đích, đ i ý, cách trình
bày các ý t ng, các gi thuy t đ a ra và các ph ng pháp gi i quy t v n
đ ,...
L i gi i thi u đôi khi có nh ng l i bình lu n, nh n xét, đánh giá t ng quát
c a nh ng ng i có uy tín, d a vào đó có th xác nh n giá tr khoa h c c a
sách.
Ph n này cho phép hình dung tr c m t đích đ n c a vi c đ c tài li u,
l ng m c đ phù h p c a n i dung sách v i nhu c u c a đ tài, v.v.

c

Trong quá trình đ c chi ti t t ng ph n, nên:



xác đ nh n i có câu tr l i các câu h i đ t ra thông qua các đ m c chính và ti u m c,
khái ni m c b n trong m i ph n;
tóm t t m t cách có h th ng n i dung c a m i ph n đã đ c:
o đ c ph n m đ u và k t lu n đ xác đ nh m c đích c a tác gi và tr ng tâm
bài,
o ghi chú ra gi y các ý t ng chính, các ph ng pháp và nh ng v n đ đ c gi i
quy t trong bài.

c m t bài báo khoa h c
Các bài báo khoa h c là nh ng ngu n cung c p thông tin có th xem là ph bi n nh t trong các
nghiên c u khoa h c nói chung. Tu m i chuyên ngành mà c u trúc c a m t bài báo khoa h c
có s khác bi t c th , song m t cách t ng quát, luôn có nh ng ph n quan tr ng sau:





m đ u;
đ i t ng và ph ng pháp nghiên c u;
k t qu và th o lu n;
k t lu n.

Riêng v i các bài báo mang tính ch t t ng h p, c u trúc các ph n có th đ

c chia thành:






m đ u;
các nhóm ch đ , khía c nh đ
k t lu n, tri n v ng.

c x lí;

Thông th ng, đ đ c m t bài báo, nhà nghiên c u s xem tr
đ nh đ c hay không đ c chi ti t tài li u.

c n i dung tóm t t đ quy t

đây xin gi i thi u m t s đ đ c t ng quát cho m t bài báo k t qu nghiên c u nh sau:

(d a trên m u c a Service des bibliothèques de l'UQM, 2006)
K thu t ghi chú và l p phi u đ c
Nguyên t c chung
Trong su t quá trình nghiên c u, tìm và đ c tài li u tham kh o là m t vi c l p đi l p l i nhi u
l n, nh m c ng c , m r ng, đào sâu nh ng khía c nh nh t đ nh c a v n đ đang nghiên c u.
Thông tin và tài li u s tích lu ngày càng nhi u. Do đó, c n có ph ng pháp h u hi u đ ch n
l c, s u t p thông tin tham kh o. S m t không ít th i gian, th m chí m t c nh ng d li u
quan tr ng, n u các tài li u tìm đ c không đ c t ch c, s p x p khoa h c, th ng nh t ngay
t đ u.


M t trong nh ng cách đó là l p phi u đ c đ ghi chú l i nh ng n i dung quan tr ng nh t c a
t ng tài li u, v i thông tin tham kh o rõ ràng, đ v sau ti n s d ng trong bài báo cáo và
trình bày tham kh o.
Nói chung, phi u đ c truy n th ng th ng làm b ng gi y bìa c ng đ d s p x p. Tuy nhiên,
tu đi u ki n th c t mà có th linh đ ng s d ng các ph ng ti n phù h p đ th c hi n
đ c cùng m c đích. Ngày nay có c nh ng ph n m m chuyên giúp qu n lí trích d n tài li u
tham kh o (nh ProCite, EndNote,...).
Các phi u đ c không ch nh m giúp d dàng tìm l i đ c các tài li u trong kho l u tr , mà
còn r t h u ích đ ghi chú thông tin c n thi t nh m m c tiêu vi t bài báo cáo k t qu nghiên
c u (lu n v n, lu n án,...) v sau mà không c n ph i m t th i gian l c l i l i trong t t c nh ng
tài li u đã l u tr .

M t phi u đ c th











ng có m t ph n hay t t c các thông tin sau:

thông tin tham kh o đ y đ :
o tên các tác gi ,
o t a tài li u và t a ph n u có,
o n i xu t b n, nhà xu t b n và th i gian xu t b n,
o s trang
o tên t sách (collection) n u có;
tr ng thái x lí tài li u: ghi chú đ bi t tài li u đã đ c x lí ch a, n u có đã x lí đ n
đâu, và các th i đi m đ c/x lí tài li u;
n i l u tr tài li u:
o th vi n (g m c s kí hi u tài li u đ d tìm),
o trên máy tính (g m c v trí đ a, th m c, tên t p tin),
o k sách cá nhân,
o v.v.;
ch đ :
o mô t ng n g n b ng thu t ng chuyên đ ;
các t khoá:

o nh ng khái ni m c b n, đ c tr ng nh t đ ph n ánh n i dung chính c a tài li u;
bài tóm t t: vi t m t bài tóm t t ho c li t kê ng n g n:
o ý t ng chính c a tác gi ,
o các lu n c , k t qu ,
o các gi thuy t nêu ra,
o các ý quan tr ng,
o k t lu n;
các đ nh ngh a:
o nh ng khái ni m m i c n ghi l i đ nh ngh a;






các đo n trích d n:
o ghi l i nh ng câu đ c cho là có giá tr thông tin cao, đ c s c, có ý ngh a quan
tr ng đ i v i m t khía c nh, m t v n đ nào đó,
o các câu tái c u trúc thông tin g c c n trung th c v i ý ngh a g c, không đ c
làm sai l ch, méo mó,
o các câu nguyên v n ph i chép l i hoàn toàn chính xác, đ t trong ngo c kép,
o ghi chú s trang c a m i câu, đo n trích d n;
nh ng nh n xét cá nhân:
o b sung nh ng nh n xét cá nhân v các n i dung tác gi đã trình bày,
o đánh giá nh ng khía c nh có ý ngh a cho đ tài c a mình.

K thu t ghi chú và l p phi u đ c
Các m u phi u đ c
M t phi u đ c th ng ph i có kích c đ r ng đ ghi chú t t c các thông tin c n thi t c a m t
tài li u. V t li u làm phi u đ c ph i đ đ c ng và b n đ l u tr đ c lâu và d s p x p, di

chuy n, s d ng. V i các c gi y thông d ng Vi t Nam, có th thi t k các phi u đ c kh
A5 ho c A6 (b ng cách c t đôi các t gi y A4 ho c A5, l n l t) tu lo i phi u.
Các phi u này nên đ c qu n lí theo m t h th ng nh t đ nh, t t nh t là áp d ng h th ng
phân lo i chuyên đ nh trong các th vi n (tham kh o các h th p phân t ng quát ho c th p
phân Dewey).
i đây xin gi i thi u m t s m u phi u c b n:

D


phi u danh m c tham kh o:
o nh m l u tr thông tin v các ngu n đã tham kh o và ph c v vi c l p danh m c
tham kh o trong bài báo cáo k t qu nghiên c u khoa h c,
o kh A6 là đ ;