Nghiên cứu thành phần hóa học cây màn màn hoa tím (Cleome chelidonii L.f.) và màn màn hoa vàng (Cleome vicosa L.)

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ
-----------------------------

PHAN NHẬT MINH

NGHIÊN CỨU THÀNH PHẦN HÓA HỌC
CÂY MÀN MÀN HOA TÍM (Cleome chelidonii L.f.)
VÀ MÀN MÀN HOA VÀNG (Cleome viscosa L.)

LUẬN ÁN TIẾN SỸ HÓA HỌC

Tp. Hồ Chí Minh – 2016


iii

MỤC LỤC
Trang
MỞ ĐẦU ......................................................................................................................... 1
CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN ........................................................................................... 2
1.1. Tổng quan chi Màn màn.......................................................................................... 2
1.2. Mô tả thực vật.......................................................................................................... 3
1.2.1. Màn màn hoa tím ....................................................................................................... 3
1.2.2. Màn màn hoa vàng ..................................................................................................... 3
1.3. Vùng phân bố ........................................................................................................... 4
1.3.1. Màn màn hoa tím ....................................................................................................... 4
1.3.2. Màn màn hoa vàng ..................................................................................................... 4
1.4. Thành phần hóa học ................................................................................................. 4
1.4.1. Màn màn hoa tím ....................................................................................................... 4
1.4.2. Màn màn hoa vàng ..................................................................................................... 5

1.5. Những nghiên cứu về dược tính ............................................................................... 9
1.5.1. Màn màn hoa tím ....................................................................................................... 9
1.5.2. Màn màn hoa vàng ................................................................................................... 10
1.6. Bệnh gan và thuốc bảo vệ gan ................................................................................ 13
1.7. Dòng tế bào HepG2 ................................................................................................ 13
CHƯƠNG 2: THỰC NGHIỆM .................................................................................... 15
2.1. Mẫu thực vật ........................................................................................................... 15
2.2. Hóa chất và thiết bị ................................................................................................. 15
2.2.1. Hóa chất ................................................................................................................... 15
2.2.2. Thiết bị ..................................................................................................................... 15
2.3. Phương pháp thử nghiệm hoạt tính sinh học .......................................................... 16
2.3.1. Khảo sát khả năng gây độc tế bào in vitro bằng phương pháp MTT ....................... 16
2.3.2. Khảo sát tác dụng bảo vệ tế bào gan trên dòng tế bào HepG2 ................................ 17
2.4. Phân lập các hợp chất ............................................................................................. 18
2.4.1. Phân lập các hợp chất từ lá cây Màn màn hoa tím................................................... 18
2.4.2. Phân lập các hợp chất từ thân cây Màn màn hoa tím............................................... 18
2.4.3. Phân lập các hợp chất từ lá cây Màn màn hoa vàng ................................................ 20
2.4.4. Phân lập các hợp chất từ thân cây Màn màn hoa vàng ............................................ 21
CHƯƠNG 3. KẾT QUẢ VÀ BIỆN LUẬN .................................................................. 22
3.1. Cấu trúc các hợp chất phân lập được ..................................................................... 22
3.1.1. Hợp chất 1: Quercetin-7-O-α-L-rhamnopyranoside ................................................. 22
3.1.2. Hợp chất 2: Quercitrin.............................................................................................. 24
3.1.3. Hợp chất 3: Isoquercitrin.......................................................................................... 25
3.1.4. Hợp chất 4: Quercetin-3-O-β-D-glucopyranosyl-7-O-α-L-rhamnopyranoside ........ 26


iv
3.1.5. Hợp chất 5:Quercetin-3-O-[β-D-glucopyranosyl-(1→2)]-α-L-rhamnopyranoside-7O-α-L-rhamnopyranoside ........................................................................................... 28
3.1.6. Hợp chất 6: Cleomeside A (Mới) ............................................................................. 31
3.1.7. Hợp chất 7: Quercetin-3-O-[2"-O-(6'''-p-coumaroyl)-β-D-glucopyranosyl]-α-Lrhamnopyranoside-7-O-α-L-rhamnopyranoside......................................................... 33

3.1.8. Hợp chất 8: Cleomeside B (Mới) ............................................................................. 35
3.1.9. Hợp chất 9: Visconoside A (Mới) ............................................................................ 38
3.1.10. Hợp chất 10: Visconoside B (Mới) ........................................................................ 40
3.1.11. Hợp chất 11: Kaempferol-3-O-methylether ........................................................... 43
3.1.12. Hợp chất 12: Kaempferol-3,4'-O-dimethylether .................................................... 45
3.1.13. Hợp chất 13: Kaempferol-3-O-β-D-glucopyranoside ............................................ 46
3.1.14. Hợp chất 14: Kaempferol-7-O-α-L-rhamnopyranoside ......................................... 47
3.1.15. Hợp chất 15: Kaempferol-3-O-(4-O-acetyl-α-L-rhamnopyranoside) .................... 49
3.1.16. Hợp chất 16: Kaempferol-3-O-(2,4-O-diacetyl-α-L-rhamnopyranoside) .............. 51
3.1.17. Hợp chất 17: Kaempferol-3,7-O-α-L-dirhamnopyranoside ................................... 53
3.1.18. Hợp chất 18:Kaempferol-3-O-β-D-glucopyranosyl-7-O-α-L-rhamnopyranoside .. 54
3.1.19. Hợp chất 19:Kaempferol-3-O-α-L-rhamnopyranosyl-(1→6)-O-β-D-glucopyranoside56
3.1.20. Hợp chất 20: Cleomeside C (Mới) ......................................................................... 58
3.1.21. Hợp chất 21: Glycerol monostearate...................................................................... 61
3.1.22. Hợp chất 22: Ethyl α-galactopyranoside ................................................................ 63
3.1.23. Hợp chất 23: Adenine ............................................................................................ 64
3.1.24. Hợp chất 24: 5-(Hydroxymethyl)-2-furaldehyde ................................................... 65
3.1.25. Hợp chất 25: Emodin-8-O-β-D-glucopyranoside ................................................... 66
3.2. Khảo sát khả năng gây độc tế bào và tác dụng bảo vệ tế bào gan ......................... 68
3.3. Nhận xét chung ....................................................................................................... 74
CHƯƠNG 4: KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ................................................................ 77
KẾT LUẬN ................................................................................................................... 77
KIẾN NGHỊ .................................................................................................................. 78
TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................................. 79
DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ ..................................................... 89


v

DANH MỤC BẢNG

Trang
Bảng 1.1: Danh mục các loài có giá trị trong họ Màn màn ở Việt Nam .........................2
Bảng 3.1: Dữ liệu phổ NMR hợp chất 1........................................................................23
Bảng 3.2: Dữ liệu phổ NMR hợp chất 2........................................................................24
Bảng 3.3: Dữ liệu phổ NMR hợp chất 3........................................................................26
Bảng 3.4: Dữ liệu phổ NMR hợp chất 4 .......................................................................27
Bảng 3.5: Dữ liệu phổ NMR hợp chất 5 .......................................................................30
Bảng 3.6: Dữ liệu phổ NMR hợp chất 6 .......................................................................32
Bảng 3.7: Dữ liệu phổ NMR hợp chất 7 .......................................................................34
Bảng 3.8: Dữ liệu phổ NMR hợp chất 8 .......................................................................36
Bảng 3.9: Dữ liệu phổ NMR hợp chất 9 .......................................................................39
Bảng 3.10: Dữ liệu phổ NMR hợp chất 10 ...................................................................41
Bảng 3.11: Dữ liệu phổ NMR hợp chất 11 ...................................................................44
Bảng 3.12: Dữ liệu phổ NMR hợp chất 12 ...................................................................45
Bảng 3.13: Dữ liệu phổ NMR hợp chất 13 ...................................................................47
Bảng 3.14: Dữ liệu phổ NMR hợp chất 14 ...................................................................48
Bảng 3.15: Dữ liệu phổ NMR hợp chất 15 ...................................................................50
Bảng 3.16: Dữ liệu phổ NMR hợp chất 16 ...................................................................52
Bảng 3.17: Dữ liệu phổ NMR hợp chất 17 ...................................................................53
Bảng 3.18: Dữ liệu phổ NMR hợp chất 18 ...................................................................55
Bảng 3.19: Dữ liệu phổ NMR hợp chất 19 ...................................................................57
Bảng 3.20: Dữ liệu phổ NMR hợp chất 20 ...................................................................59
Bảng 3.21: Dữ liệu phổ NMR hợp chất 21....................................................................62
Bảng 3.22: Dữ liệu phổ NMR hợp chất 22....................................................................63
Bảng 3.23: Dữ liệu phổ NMR hợp chất 23....................................................................65
Bảng 3.24: Dữ liệu phổ NMR hợp chất 24....................................................................66
Bảng 3.25: Dữ liệu phổ NMR hợp chất 25....................................................................67
Bảng 3.26: Khả năng gây độc tế bào của các cao chiết từ Màn màn hoa tím trên dòng
tế bào HepG2 .........................................................................................................69
Bảng 3.27: Khả năng gây độc tế bào của các cao chiết từ Màn màn hoa vàng trên dòng

tế bào HepG2 .........................................................................................................70
Bảng 3.28: Khả năng gây độc tế bào của các hợp chất trên dòng tế bào HepG2..........71
Bảng 3.29: Tác dụng phòng ngừa sự ức chế tăng trưởng tế bào gan HepG2 do CCl4 2
mM gây ra sau 24 giờ của các chất phân lập từ cao MeOH lá/thân Màn màn hoa
tím và Màn màn hoa vàng .....................................................................................72


vi

DANH MỤC SƠ ĐỒ VÀ HÌNH ẢNH
Trang
Sơ đồ 1: Phân lập các hợp chất từ lá cây Màn màn hoa tím .........................................18
Sơ đồ 2: Phân lập các hợp chất từ thân cây Màn màn hoa tím .....................................19
Sơ đồ 3: Phân lập các hợp chất từ lá cây Màn màn hoa vàng .......................................20
Sơ đồ 4: Phân lập các hợp chất từ thân cây Màn màn hoa vàng ...................................21
Hình 2.1: Màn màn hoa tím ...........................................................................................15
Hình 2.2: Màn màn hoa vàng ........................................................................................15
Hình 3.1: Cấu trúc hóa học hợp chất 1 ..........................................................................22
Hình 3.2: Cấu trúc hóa học hợp chất 2 ..........................................................................24
Hình 3.3: Cấu trúc hóa học hợp chất 3 ..........................................................................25
Hình 3.4: Cấu trúc hóa học hợp chất 4 ..........................................................................28
Hình 3.5: Cấu trúc hóa học hợp chất 5 ..........................................................................28
Hình 3.6: Cấu trúc hóa học hợp chất 6 ..........................................................................31
Hình 3.7: Cấu trúc hóa học hợp chất 7 ..........................................................................33
Hình 3.8: Cấu trúc hóa học hợp chất 8 ..........................................................................37
Hình 3.9: Cấu trúc hóa học hợp chất 9 ..........................................................................38
Hình 3.10: Cấu trúc hóa học hợp chất 10 ......................................................................40
Hình 3.11: Cấu trúc hóa học hợp chất 11 ......................................................................43
Hình 3.12: Cấu trúc hóa học hợp chất 12 ......................................................................45
Hình 3.13: Cấu trúc hóa học hợp chất 13 ......................................................................46

Hình 3.14: Cấu trúc hóa học hợp chất 14 ......................................................................48
Hình 3.15: Cấu trúc hóa học hợp chất 15 ......................................................................49
Hình 3.16: Cấu trúc hóa học hợp chất 16 ......................................................................51
Hình 3.17: Cấu trúc hóa học hợp chất 17 ......................................................................54
Hình 3.18: Cấu trúc hóa học hợp chất 18 ......................................................................54
Hình 3.19: Cấu trúc hóa học hợp chất 19 ......................................................................56
Hình 3.20: Cấu trúc hóa học hợp chất 20 ......................................................................58
Hình 3.21: Cấu trúc hóa học hợp chất 21 ......................................................................62
Hình 3.22: Cấu trúc hóa học hợp chất 22 ......................................................................63
Hình 3.23: Cấu trúc hóa học hợp chất 23 ......................................................................64
Hình 3.24: Cấu trúc hóa học hợp chất 24 ......................................................................66
Hình 3.25: Cấu trúc hóa học hợp chất 25 ......................................................................67


vii

DANH MỤC PHỤ LỤC
Phụ lục 1a: Phổ HR-ESI-MS hợp chất 1 ...................................................................PL-1
Phụ lục 1b: Phổ 1H-NMR hợp chất 1 ........................................................................PL-1
Phụ lục 1c: Phổ 13C-NMR hợp chất 1 .......................................................................PL-2
Phụ lục 1d: Phổ DEPT hợp chất 1 .............................................................................PL-2
Phụ lục 1e: Phổ HSQC hợp chất 1 ............................................................................PL-3
Phụ lục 1f: Phổ HMBC hợp chất 1 ............................................................................PL-3
Phụ lục 1g: Phổ COSY hợp chất 1 ............................................................................PL-4
Phụ lục 2a: Phổ 1H-NMR hợp chất 2 ........................................................................PL-4
Phụ lục 2b: Phổ 13C-NMR hợp chất 2 .......................................................................PL-5
Phụ lục 2c: Phổ DEPT hợp chất 2 .............................................................................PL-5
Phụ lục 2d: Phổ HSQC hợp chất 2 ............................................................................PL-6
Phụ lục 2e: Phổ HMBC hợp chất 2 ...........................................................................PL-6
Phụ lục 3a: Phổ 1H-NMR hợp chất 3 ........................................................................PL-7

Phụ lục 3b: Phổ 13C-NMR hợp chất 3 .......................................................................PL-7
Phụ lục 3c: Phổ DEPT hợp chất 3 .............................................................................PL-8
Phụ lục 3d: Phổ HSQC hợp chất 3 ............................................................................PL-8
Phụ lục 3e: Phổ HMBC hợp chất 3 ...........................................................................PL-9
Phụ lục 4a: Phổ HR-ESI-MS hợp chất 4 ...................................................................PL-9
Phụ lục 4b: Phổ 1H-NMR hợp chất 4 ......................................................................PL-10
Phụ lục 4c: Phổ 13C-NMR hợp chất 4 .....................................................................PL-10
Phụ lục 4d: Phổ DEPT hợp chất 4 ........................................................................... PL-11
Phụ lục 4e: Phổ HSQC hợp chất 4 .......................................................................... PL-11
Phụ lục 4f: Phổ HMBC hợp chất 4 ..........................................................................PL-12
Phụ lục 4g: Phổ COSY hợp chất 4 ..........................................................................PL-12
Phụ lục 5a: Phổ HR-ESI-MS hợp chất 5 .................................................................PL-13
Phụ lục 5b: Phổ 1H-NMR hợp chất 5 ......................................................................PL-13
Phụ lục 5c: Phổ 13C-NMR hợp chất 5 .....................................................................PL-14
Phụ lục 5d: Phổ DEPT hợp chất 5 ...........................................................................PL-14
Phụ lục 5e: Phổ HSQC hợp chất 5 ..........................................................................PL-15
Phụ lục 5f: Phổ HMBC hợp chất 5 ..........................................................................PL-15
Phụ lục 5g: Phổ COSY hợp chất 5 ..........................................................................PL-16
Phụ lục 6a: Phổ UV-Vis hợp chất 6 .........................................................................PL-16
Phụ lục 6b: Phổ IR hợp chất 6 .................................................................................PL-17
Phụ lục 6c: Phổ HR-ESI-MS hợp chất 6 .................................................................PL-17
Phụ lục 6d: Phổ 1H-NMR hợp chất 6 ......................................................................PL-17
Phụ lục 6e: Phổ 13C-NMR hợp chất 6 .....................................................................PL-18
Phụ lục 6f: Phổ DEPT hợp chất 6 ............................................................................PL-18
Phụ lục 6g: Phổ HSQC hợp chất 6 ..........................................................................PL-19
Phụ lục 6h: Phổ HMBC hợp chất 6 .........................................................................PL-19
Phụ lục 6i: Phổ COSY hợp chất 6 ...........................................................................PL-20


viii

Phụ lục 7a: Phổ HR-ESI-MS hợp chất 7 .................................................................PL-20
Phụ lục 7b: Phổ 1H-NMR hợp chất 7 ......................................................................PL-21
Phụ lục 7c: Phổ 13C-NMR hợp chất 7 .....................................................................PL-21
Phụ lục 7d: Phổ DEPT hợp chất 7 ...........................................................................PL-22
Phụ lục 7e: Phổ HSQC hợp chất 7 ..........................................................................PL-22
Phụ lục 7f: Phổ HMBC hợp chất 7 ..........................................................................PL-23
Phụ lục 7g: Phổ COSY hợp chất 7 ..........................................................................PL-23
Phụ lục 8a: Phổ UV-Vis hợp chất 8 .........................................................................PL-24
Phụ lục 8b: Phổ IR hợp chất 8 .................................................................................PL-24
Phụ lục 8c: Phổ HR-ESI-MS hợp chất 8 .................................................................PL-24
Phụ lục 8d: Phổ 1H-NMR hợp chất 8 ......................................................................PL-25
Phụ lục 8e: Phổ 13C-NMR hợp chất 8 .....................................................................PL-25
Phụ lục 8f: Phổ DEPT hợp chất 8 ............................................................................PL-26
Phụ lục 8g: Phổ HSQC hợp chất 8 ..........................................................................PL-26
Phụ lục 8h: Phổ HMBC hợp chất 8 .........................................................................PL-27
Phụ lục 8i: Phổ COSY hợp chất 8 ...........................................................................PL-27
Phụ lục 9a: Phổ UV-Vis hợp chất 9 .........................................................................PL-28
Phụ lục 9b: Phổ IR hợp chất 9 .................................................................................PL-28
Phụ lục 9c: Phổ HR-ESI-MS hợp chất 9 .................................................................PL-28
Phụ lục 9d: Phổ 1H-NMR hợp chất 9 ......................................................................PL-29
Phụ lục 9e: Phổ 13C-NMR hợp chất 9 .....................................................................PL-29
Phụ lục 9f: Phổ DEPT hợp chất 9 ............................................................................PL-30
Phụ lục 9g: Phổ HSQC hợp chất 9 ..........................................................................PL-30
Phụ lục 9h: Phổ HMBC hợp chất 9 .........................................................................PL-31
Phụ lục 9i: Phổ COSY hợp chất 9 ...........................................................................PL-31
Phụ lục 10a: Phổ UV-Vis hợp chất 10 .....................................................................PL-32
Phụ lục 10b: Phổ IR hợp chất 10 .............................................................................PL-32
Phụ lục 10c: Phổ HR-ESI-MS hợp chất 10 .............................................................PL-32
Phụ lục 10d: Phổ 1H-NMR hợp chất 10 ..................................................................PL-33
Phụ lục 10e: Phổ 13C-NMR hợp chất 10 .................................................................PL-33

Phụ lục 10f: Phổ DEPT hợp chất 10 ........................................................................PL-34
Phụ lục 10g: Phổ HSQC hợp chất 10 ......................................................................PL-34
Phụ lục 10h: Phổ HMBC hợp chất 10 .....................................................................PL-35
Phụ lục 10i: Phổ COSY hợp chất 10 .......................................................................PL-35
Phụ lục 11a: Phổ HR-ESI-MS hợp chất 11 .............................................................PL-36
Phụ lục 11b: Phổ 1H-NMR hợp chất 11...................................................................PL-36
Phụ lục 11c: Phổ 13C-NMR hợp chất 11 ..................................................................PL-37
Phụ lục 11d: Phổ DEPT hợp chất 11 .......................................................................PL-37
Phụ lục 11e: Phổ HSQC hợp chất 11 .......................................................................PL-38
Phụ lục 11f: Phổ HMBC hợp chất 11 ......................................................................PL-38
Phụ lục 12a: Phổ HR-ESI-MS hợp chất 12 .............................................................PL-39


ix
Phụ lục 12b: Phổ 1H-NMR hợp chất 12 ..................................................................PL-39
Phụ lục 12c: Phổ 13C-NMR hợp chất 12 .................................................................PL-40
Phụ lục 12d: Phổ DEPT hợp chất 12 .......................................................................PL-40
Phụ lục 12e: Phổ HSQC hợp chất 12 ......................................................................PL-41
Phụ lục 12f: Phổ HMBC hợp chất 12 ......................................................................PL-41
Phụ lục 13a: Phổ 1H-NMR hợp chất 13 ..................................................................PL-42
Phụ lục 13b: Phổ 13C-NMR hợp chất 13 .................................................................PL-42
Phụ lục 13c: Phổ DEPT hợp chất 13 .......................................................................PL-43
Phụ lục 13d: Phổ HSQC hợp chất 13 ......................................................................PL-43
Phụ lục 13e: Phổ HMBC hợp chất 13 .....................................................................PL-44
Phụ lục 14a: Phổ HR-ESI-MS hợp chất 14 .............................................................PL-44
Phụ lục 14b: Phổ 1H-NMR hợp chất 14 ..................................................................PL-45
Phụ lục 14c: Phổ 13C-NMR hợp chất 14 .................................................................PL-45
Phụ lục 14d: Phổ DEPT hợp chất 14 .......................................................................PL-46
Phụ lục 14e: Phổ HSQC hợp chất 14 ......................................................................PL-46
Phụ lục 14f: Phổ HMBC hợp chất 14 ......................................................................PL-47

Phụ lục 14g: Phổ COSY hợp chất 14 ......................................................................PL-47
Phụ lục 15a: Phổ HR-ESI-MS hợp chất 15 .............................................................PL-48
Phụ lục 15b: Phổ 1H-NMR hợp chất 15 ..................................................................PL-48
Phụ lục 15c: Phổ 13C-NMR hợp chất 15 .................................................................PL-49
Phụ lục 15d: Phổ DEPT hợp chất 15 .......................................................................PL-49
Phụ lục 15e: Phổ HSQC hợp chất 15 ......................................................................PL-50
Phụ lục 15f: Phổ HMBC hợp chất 15 ......................................................................PL-50
Phụ lục 16a: Phổ HR-ESI-MS hợp chất 16 .............................................................PL-51
Phụ lục 16b: Phổ 1H-NMR hợp chất 16 ..................................................................PL-51
Phụ lục 16c: Phổ 13C-NMR hợp chất 16 .................................................................PL-52
Phụ lục 16d: Phổ DEPT hợp chất 16 .......................................................................PL-52
Phụ lục 16e: Phổ HSQC hợp chất 16 ......................................................................PL-53
Phụ lục 16f: Phổ HMBC hợp chất 16 ......................................................................PL-53
Phụ lục 16g: Phổ COSY hợp chất 16 ......................................................................PL-54
Phụ lục 17a: Phổ HR-ESI-MS hợp chất 17 .............................................................PL-54
Phụ lục 17b: Phổ 1H-NMR hợp chất 17 ..................................................................PL-55
Phụ lục 17c: Phổ 13C-NMR hợp chất 17 .................................................................PL-55
Phụ lục 17d: Phổ DEPT hợp chất 17 .......................................................................PL-56
Phụ lục 17e: Phổ HSQC hợp chất 17 ......................................................................PL-56
Phụ lục 17f: Phổ HMBC hợp chất 17 ......................................................................PL-57
Phụ lục 17g: Phổ COSY hợp chất 17 ......................................................................PL-57
Phụ lục 18a: Phổ HR-ESI-MS hợp chất 18 .............................................................PL-58
Phụ lục 18b: Phổ 1H-NMR hợp chất 18 ..................................................................PL-58
Phụ lục 18c: Phổ 13C-NMR hợp chất 18 .................................................................PL-59
Phụ lục 18d: Phổ DEPT hợp chất 18 .......................................................................PL-59


x
Phụ lục 18e: Phổ HSQC hợp chất 18 ......................................................................PL-60
Phụ lục 18f: Phổ HMBC hợp chất 18 ......................................................................PL-60

Phụ lục 18g: Phổ COSY hợp chất 18 ......................................................................PL-61
Phụ lục 19a: Phổ HR-ESI-MS hợp chất 19 .............................................................PL-61
Phụ lục 19b: Phổ 1H-NMR hợp chất 19 ..................................................................PL-62
Phụ lục 19c: Phổ 13C-NMR hợp chất 19 .................................................................PL-62
Phụ lục 19d: Phổ DEPT hợp chất 19 .......................................................................PL-63
Phụ lục 19e: Phổ HSQC hợp chất 19 ......................................................................PL-63
Phụ lục 19f: Phổ HMBC hợp chất 19 ......................................................................PL-64
Phụ lục 19g: Phổ COSY hợp chất 19 ......................................................................PL-64
Phụ lục 20a: Phổ UV-Vis hợp chất 20 .....................................................................PL-65
Phụ lục 20b: Phổ IR hợp chất 20 .............................................................................PL-65
Phụ lục 20c: Phổ HR-ESI-MS hợp chất 20 .............................................................PL-65
Phụ lục 20d: Phổ 1H-NMR hợp chất 20 ..................................................................PL-66
Phụ lục 20e: Phổ 13C-NMR hợp chất 20 .................................................................PL-66
Phụ lục 20f: Phổ DEPT hợp chất 20 ........................................................................PL-67
Phụ lục 20g: Phổ HSQC hợp chất 20 ......................................................................PL-67
Phụ lục 20h: Phổ HMBC hợp chất 20 .....................................................................PL-68
Phụ lục 20i: Phổ COSY hợp chất 20 .......................................................................PL-68
Phụ lục 21a: Phổ HR-ESI-MS hợp chất 21 .............................................................PL-69
Phụ lục 21b: Phổ 1H-NMR hợp chất 21 ..................................................................PL-69
Phụ lục 21c: Phổ 13C-NMR hợp chất 21 .................................................................PL-70
Phụ lục 21d: Phổ DEPT hợp chất 21 .......................................................................PL-70
Phụ lục 21e: Phổ HSQC hợp chất 21 ......................................................................PL-71
Phụ lục 21f: Phổ HMBC hợp chất 21 ......................................................................PL-71
Phụ lục 22a: Phổ 1H-NMR hợp chất 22 ..................................................................PL-72
Phụ lục 22b: Phổ 13C-NMR hợp chất 22 .................................................................PL-72
Phụ lục 22c: Phổ DEPT hợp chất 22 .......................................................................PL-73
Phụ lục 22d: Phổ HSQC hợp chất 22 ......................................................................PL-73
Phụ lục 22e: Phổ HMBC hợp chất 22 .....................................................................PL-74
Phụ lục 23a: Phổ HR-ESI-MS hợp chất 23 .............................................................PL-74
Phụ lục 23b: Phổ 1H-NMR hợp chất 23 ..................................................................PL-75

Phụ lục 23c: Phổ 13C-NMR hợp chất 23 .................................................................PL-75
Phụ lục 23d: Phổ HSQC hợp chất 23 ......................................................................PL-76
Phụ lục 23e: Phổ HMBC hợp chất 23 .....................................................................PL-76
Phụ lục 24a: Phổ 1H-NMR hợp chất 24 ..................................................................PL-77
Phụ lục 24b: Phổ 13C-NMR hợp chất 24 .................................................................PL-77
Phụ lục 24c: Phổ DEPT hợp chất 24 .......................................................................PL-78
Phụ lục 24d: Phổ HSQC hợp chất 24 ......................................................................PL-78
Phụ lục 24e: Phổ HMBC hợp chất 24 .....................................................................PL-79
Phụ lục 25a: Phổ HR-ESI-MS hợp chất 25 .............................................................PL-79


xi
Phụ lục 25b: Phổ 1H-NMR hợp chất 25 ..................................................................PL-80
Phụ lục 25c: Phổ 13C-NMR hợp chất 25 .................................................................PL-80
Phụ lục 25d: Phổ DEPT hợp chất 25 .......................................................................PL-81
Phụ lục 25e: Phổ HSQC hợp chất 25 ......................................................................PL-81
Phụ lục 25f: Phổ HMBC hợp chất 25 ......................................................................PL-82
Phụ lục 25g: Phổ COSY hợp chất 25 ......................................................................PL-82
Phụ lục 26a: Khả năng gây độc tế bào của các cao chiết lá Màn màn hoa tím trên tế
bào HepG2 sau 24 giờ .....................................................................................PL-83
Phụ lục 26b: Khả năng gây độc tế bào của các cao chiết lá Màn màn hoa tím trên tế
bào HepG2 sau 48 giờ .....................................................................................PL-83
Phụ lục 26c: Khả năng gây độc tế bào của các cao chiết lá Màn màn hoa tím trên tế
bào HepG2 sau 72 giờ .....................................................................................PL-84
Phụ lục 27a: Khả năng gây độc tế bào của các cao chiết thân Màn màn hoa tím trên tế
bào HepG2 sau 24 giờ .....................................................................................PL-84
Phụ lục 27b: Khả năng gây độc tế bào của các cao chiết thân Màn màn hoa tím trên tế
bào HepG2 sau 48 giờ .....................................................................................PL-85
Phụ lục 27c: Khả năng gây độc tế bào của các cao chiết thân Màn màn hoa tím trên tế
bào HepG2 sau 72 giờ .....................................................................................PL-85

Phụ lục 28a: Khả năng gây độc tế bào của các cao chiết lá Màn màn hoa vàng trên tế
bào HepG2 sau 24 giờ .....................................................................................PL-86
Phụ lục 28b: Khả năng gây độc tế bào của các cao chiết lá Màn màn hoa vàng trên tế
bào HepG2 sau 48 giờ .....................................................................................PL-86
Phụ lục 28c: Khả năng gây độc tế bào của các cao chiết lá Màn màn hoa vàng trên tế
bào HepG2 sau 72 giờ .....................................................................................PL-87
Phụ lục 29a: Khả năng gây độc tế bào của các cao chiết thân Màn màn hoa vàng trên
tế bào HepG2 sau 24 giờ .................................................................................PL-87
Phụ lục 29b: Khả năng gây độc tế bào của các cao chiết thân Màn màn hoa vàng trên
tế bào HepG2 sau 48 giờ .................................................................................PL-88
Phụ lục 29c: Khả năng gây độc tế bào của các cao chiết thân Màn màn hoa vàng trên
tế bào HepG2 sau 72 giờ .................................................................................PL-88
Phụ lục 30a: Khả năng gây độc tế bào của các hợp chất trên dòng tế bào HepG2 .PL-89
Phụ lục 30b: Tác dụng phòng ngừa sự ức chế tăng trưởng tế bào gan HepG2 do CCl4 2
mM gây ra sau 24 giờ của các chất phân lập từ cao MeOH lá/thân màn màn hoa
tím và màn màn hoa vàng ................................................................................PL-89
Phụ lục 31a: Định danh tên khoa học cây Màn màn hoa tím ..................................PL-90
Phụ lục 31b: Định danh tên khoa học cây Màn màn hoa vàng ...............................PL-90
Phụ lục 32a: Kết quả tra Scifinder ngày 26/7/2013 hợp chất cleomeside A ...........PL-91
Phụ lục 32b: Kết quả tra Scifinder ngày 26/12/2013 hợp chất cleomeside B .........PL-91
Phụ lục 32c: Kết quả tra Scifinder ngày 6/12/2014 hợp chất cleomeside C ...........PL-91
Phụ lục 32d: Kết quả tra Scifinder ngày 7/4/2015 hợp chất visconoside A ............PL-92
Phụ lục 32e: Kết quả tra Scifinder ngày 28/5/2015 hợp chất visconoside B ..........PL-92


1

MỞ ĐẦU
Việt Nam có nguồn tài nguyên thực vật vô cùng phong phú và đa dạng. Theo Phạm
Hoàng Hộ, thực vật Việt Nam khoảng 12.000 loài cây có mạch, không kể rong, rêu và

nấm[6]. Số loài cây thuốc đã thống kê được ở Việt Nam là 3948 loài thuộc 307 họ thực
vật và nấm, chiếm 37,6 % số loài trong tự nhiên.
Thông qua việc khảo sát các đặc điểm hóa thực vật, dược tính… của cây thuốc,
chúng ta có thể từng bước lý giải thích việc trị bệnh của thảo dược, đồng thời tiêu
chuẩn hoá các bài thuốc cổ truyền nhằm sử dụng một cách hợp lý, có hiệu quả đồng
thời góp phần bảo tồn cây thuốc dân tộc. Chính vì vậy, việc nghiên cứu hóa học các
hợp chất thiên nhiên định hướng vào hoạt tính sinh học ngày càng được chú trọng.
Màn màn hoa tím (Cleome chelidonii L.f.) và Màn màn hoa vàng (Cleome viscosa
L.) mọc hoang khắp Việt Nam. Trong dân gian, Màn màn hoa tím được dùng chữa các
chứng cảm cúm nóng lạnh, nhức đầu, ho hen, và chữa cả rắn cắn, lá dùng chữa viêm
đau thận. Toàn cây Màn màn hoa vàng nấu nước xông chữa nhức đầu. Rễ có tính kích
thích và chống bệnh hoại huyết, bệnh chảy máu chân răng. Quả non ăn kích thích tiêu
hoá. Hạt làm thuốc xoa bóp chữa tê thấp và cũng dùng trị giun.
Trên thế giới cũng như ở Việt Nam, đã có một số công trình nghiên cứu phục vụ y
học nhưng đa số chỉ dừng lại ở mức độ khảo sát hoạt tính sinh học của các dịch chiết,
và rất ít công trình nghiên cứu chi tiết về thành phần hóa học của các hợp chất có trong
hai loài này.
Trên cơ sở đó, chúng tôi tiến hành khảo sát thành phần hóa học hai loài Màn màn
hoa tím (Cleome chelidonii L.f.) và Màn màn hoa vàng (Cleome viscosa L.), xác định
hoạt tính sinh học hoạt chất phân lập cũng như cao chiết làm cơ sở khoa học cho việc
sử dụng dược liệu hoặc phát hiện ra những hoạt tính mới, góp phần nâng cao giá trị
loại dược liệu này tại Việt Nam. Luận án giới thiệu kết quả nghiên cứu về thành phần
hóa học và hoạt tính sinh học của hai loài Màn màn hoa tím (Cleome chelidonii L.f.)
và Màn màn hoa vàng (Cleome vicosa L.).
Nội dung chính của luận án bao gồm:
1. Phân lập các hợp chất tinh khiết từ hai loài Màn màn hoa tím và Màn màn hoa vàng.
2. Xác định cấu trúc hóa học của các hợp chất phân lập được.
3. Thử nghiệm hoạt tính bảo vệ gan của cao chiết và các hợp chất phân lập được.

2

CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN
1.1. Tổng quan chi Màn màn
Họ Màn màn (Cleomaceae) phân bố khắp các vùng nhiệt đới và các vùng có khí hậu
nóng ấm trên thế giới. Tại Việt Nam có khoảng 55 loài và thứ, có ý nghĩa kinh tế về
nhiều mặt như: Phần lớn các loài trong họ được sử dụng làm thuốc, làm thức ăn (rau
ăn, lấy quả) cho người và động vật, lấy gỗ, làm cảnh vì có hoa đẹp... Bên cạnh đó, họ
Màn màn còn có giá trị khoa học như được sử dụng nhiều trong nghiên cứu di truyền
học, tế bào học…[7]
Bảng 1.1: Danh mục các loài có giá trị trong họ Màn màn ở Việt Nam
STT

Tên khoa học

Tên Việt Nam

LT TP LG LC CDK

1

Capparis flavicans Kurz

Cáp vàng

X

2

Capparis grandis L.

Cáp to

X

3

Capparis khuamak Gagnep.

Bạch hoa

4

Capparis micracantha DC.

Cáp gai nhỏ

X

X

5

Capparis pyrifolia Lamk.

Cáp lá xá lị

X

X

6

Capparis sepiaria L.

Cáp hàng rào

X

7

Capparis siamensis Kurz

Cáp xiêm

X

8

Capparis sikkimensis Kurz

Bạch hoa

X

X

X
X

X

X

X

Capparis thorelii var. pranensis
9

Gagnep.

Dây độc mộc ô

X

10

Capparis tonkinensis Gagnep.

Cáp bắc bộ

X

11

Capparis versicolor Griff.

Hồng trâu

X

12

Capparis zeylanica L.

Cáp gai đen

X

13

Cleome chelidonii L.f.

Màn màn hoa tím

X

14

Cleome gynandra L.

Màn màn trắng

X

15

Cleome speciosa Raf.

Màn màn đẹp

X

16

Cleome spinosa Jacq.

Màn màn gai

X

17

Cleome viscosa L.

Màn màn vàng

X

X

18

Crateva magna (Lour.) DC.

Bún to

X

X

X

19

Crateva religiosa Forst. f.

Bún nước

X

X

X

X

X

X

X

X

X


3
20

Crateva roxburghii R. Br.

21

Crateva unilocularis Buch-Ham. Bún một buồng

X

22

Niebuhria siamensis Kurz

Chan chan

X

23

Stixis fasciculata Gagnep.

Dây tấm cám

X

24

Stixis scandens Lour.

Trứng cuốc

X

25

Mấm núi

X

X

X
X

X

Stixis suaveolens Pierre
Tôn nấm
X X
X
Ghi chú: LT: làm thuốc; TP: thực phẩm (làm rau ăn, lấy quả); LG: lấy gỗ; LC: làm

cảnh; CDK: công dụng khác
1.2. Mô tả thực vật
Đối tượng nghiên cứu của đề tài là hai loài thuộc họ Màn màn: Màn màn hoa tím
(Cleome chelidonii L.f.) và Màn màn hoa vàng (Cleome viscosa L.).
1.2.1. Màn màn hoa tím [6]
Tên Việt Nam: Màn màn tím, màn ri tím, màn ri tía.
Tên khoa học: Cleome chelidonii L.f.
Tên đồng danh: Cleome rutidosperma DC., Polanisia chelidonii (L.f.) DC.

Họ: Cleomaceae, Chi: Cleome
Cây thân thảo cao 20 - 40 cm. Thân có 5 cạnh, ít lông, màu xanh nhạt hay đỏ. Lá
kép ba lá chét, lá giữa lớn hơn, cuống lá dài bằng phiến hay gấp rưỡi phiến lá.
Hoa đơn độc tại nách lá, có cuống dài, lá đài 4, cánh hoa 4, nhị 6, bầu có lông, vòi
nhuỵ ngắn, quả dạng quả cải dài.
1.2.2. Màn màn hoa vàng [1,6]
Tên Việt Nam: Màn màn vàng, sơn tiên.
Tên khoa học: Cleome viscosa L.
Tên đồng danh: Polanisia viscosa (L.) DC., Cleome isocandra L.
Họ: Cleomaceae, Chi: Cleome
Cây thảo sống hằng năm cao đến 80 cm, rễ khỏe, vặn vẹo. Thân và cành hơi khía
rãnh, phủ lông mềm và dính. Lá mọc so le, kép chân vịt gồm 3 - 5 lá chét dài 3 - 4 cm,
rộng 1 - 1,5 cm, hai mặt có lông nhất là ở mặt bên, mép có lông nhỏ dạng mi. Cụm hoa
mọc thành chùm dài ở ngọn, hoa có 4 lá đài màu lục, 4 cánh màu vàng dài 7 - 12 mm,
đài có 4 phiến có lông ở mặt ngoài, tràng có 4 cánh hình trái xoan, 7 - 30 nhị với bao
phấn xanh, chỉ nhị mảnh đính ở dưới bầu, bầu hẹp và thuôn dài. Quả loại quả cải dài
5 - 9 cm, hạt 1,5 mm.


4
1.3. Vùng phân bố [8]
1.3.1. Màn màn hoa tím
Loài của vùng Ấn Độ - Malaysia, mọc khắp nơi ở nước ta. Mọc hoang tại chỗ đất
thấp, nơi ẩm ướt, bãi trống, dọc đường đi. Ra hoa quanh năm.
Màn màn hoa tím phát triển nhiều ở các tỉnh khu vực Tây Nguyên và các tỉnh thuộc
Nam Bộ, thời gian thu hái cây quanh năm. Tại Đồng Nai và các khu vực lân cận, cây
mọc rất nhiều với trữ lượng lớn. Cây sinh trưởng nhanh, ra hoa quả nhiều.
1.3.2. Màn màn hoa vàng
Màn màn hoa vàng là loại cây nhiệt đới, phân bố chủ yếu ở khu vực Nam và Đông
Nam Á bao gồm Ấn Độ, Thái Lan, Malaysia, Philippin, Campuchia, Lào, Việt Nam và

một số nơi ở phía nam Trung Quốc. Tại Việt Nam, cây phân bố rải rác ở khắp các tỉnh
trung du, đồng bằng và vùng núi thấp. Cây ưa sáng và ẩm, mọc thành đám trên các bãi
đất hoang, dọc đường đi, nương rẫy và các bãi sông. Cây con mọc từ hạt vào cuối mùa
xuân hay đầu mùa hè, sinh trưởng nhanh, ra hoa quả nhiều. Khi chín, quả tự nở và phát
tán hạt ra xung quanh.
1.4. Thành phần hóa học
1.4.1. Màn màn hoa tím
Nguyễn Tuấn Quang và cs (2011) công bố kết quả nghiên cứu sơ bộ thành phần hóa

học của cây này. Kết quả cho thấy: Trong thân, lá cây có chứa các nhóm hợp chất
antraquinon, flavonoid, chất béo, sterol, saponin, đường khử và protid. Đồng thời, hàm
lượng flavonoid toàn phần là 1,07 ± 0,02% tính theo dược liệu khô. [5]
Rahman và cs (2008) phân lập được 2 hợp chất từ cao n-hexane: Acid 2-ethylcyclohex-2-ene-6-hydroxy-methylene-1-carboxylic và acid bentunic.[84]
Mondal và cs (2010) phân lập được β-sitosterol, lupeol và acid bentunic trong cao
CHCl3 của rễ.[70]

Acid bentunic

β-Sitosterol

Lupeol


5

Acid 2-ethyl-cyclohex-2-ene-6-hydroxy-methylene-1-carboxylic
1.4.2. Màn màn hoa vàng
Srivastava và cs (1979) đã phân lập naringenin 4'-(xylosyl-β-(1→4)-glucoside.[98]
Chauhan và cs (1979) phân lập kaempferol-3-glucuronide-4'-methylether từ rễ.[24]
Srivastava và cs (1980) phân lập stigmasta-5,24(28)-diene-3β-O-α-L-rhamnoside.[97]

Từ hạt, Ray và cs (1985)[86] phân lập cleomiscosin A-C và Kumar và cs (1988)[54] phân
lập được cleomiscosin D.
Jente và cs (1990) phân lập được clemeolide và acid cleomaldeic.[48]
Đỗ Huy Bích và cs (2003) và Mali (2010) đã tổng hợp các tài liệu về thành phần hóa
học của cây này như sau:[1, 59] Hạt có 18 % dầu béo gồm hỗn hợp 5 loại acid béo như
acid linoleic, acid palmitic, acid stearic và acid oleic. Trong hạt chứa acid viscosic,
cleosandrin, cleomiscosin A-D. Toàn cây có β-amyrin; 3',4'-dihydroxy-5-methoxy
flavanone-7-O-α-L-rhamnoside, cleomeolide, cleosandrin, acid cleomaldeic; 5,4'-di-Omethyleriodictyol-7-O-β-D-glucoside, eriodictyol-5-rhamnoside, egost-5-en-3-O-α-Lrhamnoside,

stigmasta-5,24(28)-diene-3β-O-α-L-rhamnoside,

naringenin-4'-

galactoside; 3',4',5'-trihydroxyflavanone-7-O-α-L-rhamnoside, dihydrokaempferol-4'xyloside,

naringenin-4-(xylosyl-β-(1,4)-glucoside), kaempferol-3-glucuronide-4'-

methylether và lupeol.
Biwas và cs (2010) phân lập acid 2-amino-9-(4-oxoazetidin-2-yl) nonanoic từ rễ.[15]
Jana và cs (2011) đã phân lập trong rễ được acid lactam nonanic.[46]
Senthamilselvi và cs (2012) phân lập được quercetin-3-O-(2''-acetyl)-glucoside từ
phân đoạn EtOAc của hoa.[90]
Chatterjee và cs (2013) phân lập được nevirapine.[22]
Kapoor và cs (2013) công bố hàm lượng flavonoid (chủ yếu là quercetin và
kaempferol) trong lá là 0,71 mg/gdw.[49]
Bainiwal và cs (2013) cho biết, trong rễ, thân và lá có sự hiện diện của protein, steroid,
flavonoid, terpenoid, carbohydrate và tannin. Trong đó, hàm lượng flavonoid có trong


6

rễ, thân, lá lần lượt là 0,012; 0,013 và 0,019% và hàm lượng phenolic lần lượt là
0,007; 0,024 và 0,057%.[11]
Priyanka và cs (2014) đã phân tích bằng HPLC cho thấy có sự hiện diện của myricetin,
kaempferol-7-O-rutinoside, galacatechin, acid protocatechuic, acid gallic, và acid βresorcylic trong thân.[83]
Thành phần hóa học của Màn màn hoa vàng được phân loại theo các nhóm sau:
● Acid béo: Acid linoleic, acid oleic, acid palmitic và acid stearic.
● Flavonoid

3',4',5'-Trihydroxyflavanone-7-O-αL-rhamnoside

3',4'-Dihydroxy-5-methoxyflavanone-7-O-α-Lrhamnoside

5,4'-Di-O-methyleriodictyol-7-O-βD-glucoside

Kaempferol-3-glucuronide-4'-methylether

Dihydrokaempferol-4'-xyloside

Myricetin

Naringenin-4'-galactoside

Naringenin 4'-(xylosyl-β-(1→4)-glucoside


7

OH
HO
O

HO
HO

O

O

O
H 3C
HO

OH

O
OH

O

HO
OH

Quercetin 3-O-(2''-acetyl)-glucoside

Galacatechin
● Terpen

Kaempferol-7-O-rutinoside

Eriodictyol-5-rhamnoside

HO

O
O

Clemeolide
● Triterpenoid

Stigmasta-5,24(28)-diene-3β-O-α-L-rhamnoside

β-Amyrin

Acid cleomaldeic

Egost-5-en-3-O-α-L-rhamnoside

Lupeol


8
● Alkaloid

Nevirapine
● Coumarinolignoid

Cleomiscosin A

Cleomiscosin B

Cleomiscosin C

Cleomiscosin D

● Các hợp chất khác

Acid gallic

Acid viscosic

Acid protocatechuic

Acid β-resorcylic


9

Acid lactam nonanic
1.5. Những nghiên cứu về dược tính

Cleosandrin

1.5.1. Màn màn hoa tím
Bose và cs (2007) công bố cao ethanol và cao phân đoạn diethyl ether có tác dụng
kháng khuẩn và kháng nấm trên Aspergillus niger, Bacillus polymexia, Bacillus
subtilis, Candida albicans, Pseudomonas aerugenosa, Penicillum notatum, Salmonella
typhi, Shigella flexiniry, Staphylococcus aureus, Streptococcus faecalis và Vibrio
cholerae.[18]
Theo Bose và cs (2007), cao chiết nước có tác dụng lợi tiểu phụ thuộc liều dùng và
có tác dụng kháng vi khuẩn Gram dương và Gram âm phụ thuộc nồng độ.[16]

Mondal và cs (2009) cũng báo cáo về khả năng giảm đau, kháng viêm và hạ sốt của
cao rễ màn màn hoa tím.[71]
Dey và cs (2009) báo cáo cao methanol thể hiện khả năng ức chế khối u trên mô
hình thực nghiệm gây ung thư da và ung thư dạ dày.[28]
Chakraborty và cs (2010) báo cáo cao ethanol và cao nước thể hiện hoạt tính ức chế
gốc tự do in vitro qua các phương pháp thử DPPH, nitric oxid và gốc hydroxyl.[21]
Nguyễn Tuấn Quang và cs (2011) công bố về tác dụng kháng khuẩn của cao chiết
của thân lá trên 5 chủng vi khuẩn gồm Proteus mirabilis, S. typhi, P. aeruginosa, S.
aureus, Bacillus cereus, tác dụng kháng viêm cấp trên mô hình gây phù bàn chân
chuột cống bằng carragenin và tác dụng chống oxy hoá thông qua cơ chế làm giảm
lượng MDA và tăng lượng GSH trong gan chuột nhắt trắng.[4]
Nghiên cứu của Bose và cs (2012) cho thấy cao ethanol có hoạt tính kháng sốt rét
có in vitro với giá trị IC50 là 34,4 µg/mL.[19]
Trong nghiên cứu của Battu và cs (2012), dịch chiết của rễ màn màn hoa tím có
hoạt tính kháng oxy hóa và bảo vệ gan in vitro.[13]
Theo Patil và cs (2012), cao EtOAc có tác dụng kháng khuẩn mạnh, ức chế sự tăng
trưởng của nhiều vi khuẩn kháng thuốc.[82]
Mondal và cs (2012) cũng báo cáo về khả năng làm lành vết thương của cao MeOH
và cao nước nhanh hơn so với cao khác với cùng điều kiện nghiên cứu.[72]


10
Theo Bose và cs (2013) cao EtOH và các cao phân đoạn có tác dụng giảm đau
chống co giật nhờ tác dụng trên hệ thần kinh trung ương.[17]
Ethadi và cs (2013) báo cáo các cao chiết của rễ màn màn hoa tím có tác dụng
kháng viêm và bảo vệ gan.[31]
Sridhar và cs (2014) báo cáo dịch chiết MeOH có tác động kháng nấm C. albicans
mạnh với giá trị MIC là 0,039 mg/mL.[96]
Theo Okoro và cs (2015), cao MeOH uống liều 1.095 mg/kg tác dụng giảm lượng
glucose trong máu trên mô hình chuột bị đái tháo đường do streptozotocin gây ra.[77]

1.5.2. Màn màn hoa vàng
● Tác động kháng khuẩn, kháng nấm
Williams và cs (2003) báo cáo cao chiết n-hexane từ lá và thân có hoạt tính kháng
khuẩn và kháng nấm.[104]
Sudhakar và cs (2006) chứng minh cao EtOH từ lá và hoa có tác dụng kháng khuẩn
trên E. coli, Proteus vulgaris và P. aeruginosa.[99]
Theo Bawankule và cs (2008), uống coumarinolignoid thể hiện tác dụng ức chế chất
hóa học trung gian (chất tiền viêm) và tăng sản xuất chất trung gian kháng viêm.[14]
Trong nghiên cứu của Biswas và cs (2010), hợp chất acid 2-amino-9-(4-oxoazetidin
-2-yl) nonanoic phân lập từ rễ có hoạt tính kháng khuẩn trên P. aeruginosa và S.
aureus ở nồng độ 500 ppm.[15]
Theo nghiên cứu của Saradha và cs (2011), cao MeOH và cao nước có hoạt tính
kháng khuẩn in vitro trên 7 chủng vi khuẩn gồm B. subtilis, E. coli, Klebsiella
pneumoniae, P. vulgaris, P. aeruginosa, S. aureus và Streptococcus pneumoniae,
trong khi cao nước có tác dụng trên K. pneumoniae, P. vulgaris và P. aeruginosa.[89]
Ahmed và cs (2011) cùng Bose và cs (2011) cho biết cây có hoạt tính kháng viêm,
kháng khuẩn, hạ sốt, tiêu chảy, điều hòa miễn dịch, gây tê cục bộ, trị bệnh sốt rét và trị
giun sán.[9, 20]
Nghiên cứu của Dhanalakshmi và cs (2011) cho thấy cao MeOH có tác dụng ức chế
vi khuẩn B. subtilis, S. aureus, E. coli và P. aeruginosa.[29]
Nghiên cứu của Koppula và cs (2011) đánh giá hoạt tính kháng khuẩn của cao
MeOH với 4 chủng vi khuẩn (E. carotova, P. marginalis, P. syringe và X. campestris)
và 10 loài nấm (A. alternate, A. flavus, A. niger, A. strictum, B. bicolor, F. oxysporium,
P. expansum, R. solani, T. phaseolina và U. maydis) cho kết quả hoạt tính mạnh nhất


11
đối với E. carotova, T. phaseolina và A. alternate.[52]
Merekar và cs (2011) cho biết cao MeOH kết hợp cao cây thủy xương bồ có hoạt
tính diệt giun mạnh.[65]

Wake và cs (2011) báo cáo hoạt tính kháng vi sinh vật in vitro của cao chiết từ hạt
với S. aureus, B. subtillis, E. coli, A. niger, S. cerviceae, A. flavous và C. albicans.[101]
Gopal và cs (2012) cho thấy cao MeOH thể hiện hoạt tính kháng u đáng kể trên
chuột được cấy tế bào ung thư Ehrlich Ascites Carcinoma.[33]
Jane và cs (2012) nghiên cứu cho thấy cây Màn màn hoa vàng có khả năng kiểm
soát tác nhân gây bệnh viêm tai giữa, dịch chiết aceton có tác dụng ức chế mạnh với
S. pneumoniae và E. coli, tiếp theo là S. aureus, K. pneumoniae và P. aeruginosa.[47]
Islam và cs (2014) nghiên cứu về cao chiết n-hexane, CHCl3 và MeOH của rễ, thân
và hạt trên Tribolium castaneum, Artemia salina và ấu trùng muỗi, kết quả cho thấy
cao chiết CHCl3 và MeOH của thân màn màn hoa vàng kháng T. castaneum cao nhất
với IC50 0,170 bằng 0,248 ppm. Các cao chiết n-hexane và CHCl3 có hoạt tính gây độc
tế bào cao với A. salina (IC50 21,905 và 26,675 ppm sau 30 giờ). Cao chiết CHCl3 từ
hạt và rễ kháng ấu trùng muỗi Culex sp. (IC50 185,39 và 272,91 ppm sau 30 giờ).[42]
Sakthivadivel và cs (2014) công bố về phân đoạn n-hexane có tác dụng kháng ấu
trùng muỗi Culex quinquefasciatus với giá trị IC50 là 52,62 và 43,16 mg/L sau 24 giờ
và 48 giờ, kế tiếp là các cao chiết aceton, nước và CHCl3 với giá trị IC50 tương ứng
328,64 và 280,58; 493,44 và 298,76; 509,27 và 434,40 mg/L.[88]
Tomar và cs (2015) nghiên cứu về cao chiết MeOH và aceton từ hạt cho thấy có tác
dụng đối với các chủng vi khuẩn như B. cereus, K. pneumonia, P. vulgaris và
P. aeruginosa. Cao chiết MeOH có hoạt tính kháng khuẩn, kháng nấm hơn các cao
chiết khác.[100]
● Tác động an thần, hạ sốt
Devi và cs (2003) đánh giá khả năng hạ sốt của cao MeOH do nấm men gây sốt ở
chuột bạch, có hiệu quả trong 5 giờ so với paracetamol.[26]
Parimaladevi và cs (2003) công bố với liều 200 mg/kg cao MeOH có tác dụng giảm
đau trên chuột phù hợp với tác dụng dân gian làm thuốc giảm đau.[81]
Theo Devi và cs (2004), liều 200 - 400 mg/kg của cao MeOH có tác dụng an thần
mạnh trên chuột.[27]

12
Theo nghiên cứu của Mishra và cs (2010), cao EtOH và cao nước từ hạt có tác động
chống co giật bằng phương pháp sốc điện và pentylenetetrazole trên mô hình chuột
nhắt.[66]
● Tác động hạ lipid máu
Jain và cs (2006) nghiên cứu cho thấy cao MeOH của hạt có tác dụng hạ lipid trong
máu và gan trên chuột.[44]
Faheemuddin và cs (2013) công bố với liều 250 và 500 mg/kg của cao MeOH giúp
cải thiện đáng kể sự cân bằng glucose và chất béo trên chuột bị đái tháo đường gây ra
bởi streptozotocin trong 5 ngày liên tiếp.[32]
Theo nghiên cứu của Rao và cs (2014), cao chiết EtOH có tác dụng bảo vệ thần
kinh trên chuột bị đái tháo đường gây bởi streptozotocin (STZ), lảm tăng hoạt tính các
enzym kháng oxy hóa (superoxide dismutase (SOD), glutathione (GSH), catalase và
giảm lượng malondialdehyde (MDA) đồng thời giảm qúa trình peroxyd lipid và stress
oxy hóa.[85]
Nhóm nghiên cứu của Devi và cs (2015) báo cáo cao chiết MeOH với liều
120 mg/kg làm giảm chỉ số glucose, AST, ALT, ALP, ure, acid uric, creatinin và lipid
ở chuột đái tháo đường do alloxan gây ra so với nhóm đối chứng và tương tự thuốc
metformin.[25]
● Hoạt tính bảo vệ gan
Chattopadhyay và cs (2008) báo cáo hai hợp chất coumarinolignoid là cleomiscosin
A và B trong hạt có tác dụng giảm tổn thương gan.[23]
Theo nghiên cứu của Kumar và cs (2009), cao MeOH thể hiện hoạt tính chống xơ
hóa gan trên mô hình chuột bị gây xơ gan bằng CCl4.[55]
Gupta và cs (2009) công bố tác dụng bảo vệ gan của cao chiết EtOH tương tự với
silymarin.[34, 35]
Mobiya và cs (2010) báo cáo về hiệu quả hoạt tính bảo vệ gan của hạt trên chuột bị
gây độc gan bằng paracetamol: Cao EtOH có tác dụng bảo vệ, phòng ngừa tổn thương
tế bào gan do paracetamol. Kết quả nghiên cứu mô bệnh học ở gan chuột cho thấy sự
tái sinh của tế bào gan sau khi điều trị với cao EtOH.[68]

Yadav và cs (2010) nghiên cứu hoạt tính bảo vệ gan và đánh giá mức độ an toàn
coumarinnolignoid (cleomiscosin A-C) được phân lập từ hạt. Kết quả cho thấy các
coumarinolignoid có hiệu quả bảo vệ gan, chống nhiễm độc gan do CCl4 gây ra.[105]


13
1.6. Bệnh gan và thuốc bảo vệ gan
Gan là một cơ quan quan trọng của con người, do đó bệnh gan là một trong những
nguyên nhân chính gây tử vong trên thế giới. Có rất nhiều nguyên nhân gây ra bệnh
gan khác nhau như ô nhiễm môi trường, lạm dụng thuốc, điều kiện vệ sinh kém và
điều trị bằng thuốc đặc trị. Một số bệnh gan thường gặp là viêm gan siêu vi, bệnh gan
do rượu, bệnh gan nhiễm mỡ không cồn, bệnh gan tự miễn, bệnh gan chuyển hóa,
thuốc gây tổn thương gan và sỏi mật. Trong đó, nguyên nhân của bệnh gan cấp tính là
sử dụng lâu dài các loại thuốc như paracetamol, zidovudin, lamivudin, CCl4,
thioacetamid. Hầu hết các thuốc gây tổn thương tế bào gan chủ yếu qua cơ chế peroxid
hóa lipid và stress oxy hóa.
Thuốc điều trị bệnh gan bao gồm thuốc tổng hợp và sản phẩm tự nhiên có tác dụng
bảo vệ gan khỏi bị hư hại. Các loại thảo mộc là nguồn quan trọng của thuốc bảo vệ
gan. Hoạt tính sinh học trong các loại thảo mộc như chất chống oxy hóa, loại bỏ gốc tự
do, chống viêm, kháng virus cũng kích thích tái tạo gan có thể là tác nhân như bảo vệ
gan. Tuy nhiên, hầu hết loại thảo mộc có tính bảo vệ gan chủ yếu là do chống oxy hóa
và loại bỏ gốc tự do.
Các hợp chất từ thực vật được xem như là tác nhân bảo vệ gan bao gồm các hợp
chất phenolic (flavanolignan, lignan, phenolic, flavanoid) và terpernoid (lactone
diterpenic, glycosid triterpenic, glycosid irridoid, triterpen). Flavonoid là một trong
những nhóm lớn nhất của các chất chuyển hóa thứ cấp. Các loại thảo mộc có chứa
flavonoid được biết như là một tác nhân bảo vệ gan chính. Flavonoid đã được chứng
minh là chất chống oxy hóa, kháng virus, kháng viêm. Flavonoid có khả năng ổn định
màng tế bào, do đó thể loại bỏ superoxide, các gốc hydroxyl ức chế lipid và peroxid
hóa lipid. Do đó, flavonoid thường được dùng trong các bệnh về gan và có thể bảo vệ

tế bào gan.[67]
1.7. Dòng tế bào HepG2
Mô hình in vitro thực hiện trên gan hoặc tế bào gan từ cơ thể và nuôi dưỡng trong
điều kiện dinh dưỡng, nhiệt độ giống môi trường cơ thể động vật hoặc người.
Các tế bào phân lập trong huyền dịch hoặc nuôi cấy sơ cấp thường tăng trưởng
chậm, số lượng tế bào thu được ít, kiểu hình không ổn định, khó nuôi cấy do thu hỗn
tạp nhiều tế bào, đời sống ngắn. Do đó, không thể lặp lại thí nghiệm nhiều lần dẫn đến
hạn chế trong nghiên cứu tác dụng hay độc tính của thuốc. Vì vậy, hiện nay các mô


14
hình in vitro thường dùng các dòng tế bào có nguồn gốc từ khối ung thư gan người với
đặc điểm phát triển nhanh, tăng sinh không giới hạn, thực hiện thí nghiệm nhiều lần
với độ lặp lại và độ chính xác cao. Trên thế giới, các dòng tế bào gan người được dùng
rộng rãi làm mô hình in vitro trong nghiên cứu sàng lọc các chất có khả năng phòng và
điều trị gan gồm WIF-B9, HepG2, HepRG, Hep3B, Huh7… Trong đó, HepG2 được
sử dụng phổ biến do đặc điểm, tính chất, quy trình nuôi cấy đã được biết rõ.[87]
HepG2 là dòng tế bào ung thư biểu mô gan người được phân lập từ khối ung thư
gan của bệnh nhân nam người Mỹ da trắng 15 tuổi. Tế bào HepG2 có hình thái và
chức năng giống với tế bào gan người biệt hóa, thể hiện qua khả năng sản xuất các
protein huyết tương (albumin, transferrin, fibrinogen, α2-macroglobulin, α1-antitrypsin,
plasminogen…), có các biểu hiện về insulin, transferrin, yếu tố tăng trưởng biểu bì,
quá trình chuyển hóa, điều hòa chu kỳ tế bào, sao chép, vận chuyển, chuyển đổi tín
hiệu và đáp ứng tốt với sự kích thích của hormon tăng trưởng của người.
Trên thế giới đã nuôi cấy thành công dòng tế bào HepG2 ở các quy mô khác nhau
với điều kiện nuôi cấy thích hợp thu được các tế bào biểu mô phân cực có hình dạng
và chức năng giống như tế bào gan trưởng thành biệt hóa. Nhiều công trình nghiên cứu
về sự giống và khác nhau trong biểu hiện của bộ gen tế bào HepG2 so với tế bào gan
người tươi cho thấy bộ gen của HepG2 tương đồng rất cao so với tế bào gan người
bình thường[37, 38, 106]. Với phương pháp microarray phân tích biểu hiện của gần 31.000

gen trong tế bào HepG2 so với tế bào gan người tươi mới phân lập và tế bào gan người
nuôi cấy sơ cấp, nhóm nghiên cứu của Hart cho thấy tỷ lệ tương đồng về biểu hiện bộ
gen giữa HepG2 so với tế bào gan người khoảng 80%. Dưới tác động của các chất
ngoại sinh, HepG2 có đặc tính tương tự như tế bào gan người nuôi cấy sơ cấp trong
biểu hiện các gen mã hóa protein tham gia quá trình vận chuyển, đáp ứng với kích
thích từ môi trường bên ngoài, các quá trình chuyển hóa acid amin, carbohydrat, lipid,
steroid, chu kỳ tế bào, quá trình tăng trưởng, phát triển, biệt hóa của tế bào, truyền
thông tin trong tế bào, bài tiết các chất…[40]
Hiện nay, HepG2 được sử dụng làm mô hình nghiên cứu quá trình chuyển hóa ở
gan, tác dụng bảo vệ tế bào gan, chống oxy hóa… của hợp chất/dược liệu[41, 43, 45, 93, 95].
Nhiều công trình đã sử dụng dòng HepG2 để khảo sát về tác hại của các gốc tự do và
tác dụng chống oxy hóa, bảo vệ tế bào gan khi tiếp xúc với các chất độc gan như rượu,
chất béo, CCl4 và glucose (bệnh đái tháo đường týp II).[ 60, 62, 63, 64, 73, 74, 75]


15

CHƯƠNG 2: THỰC NGHIỆM
2.1. Mẫu thực vật
Mẫu thực vật gồm lá và thân cây Màn màn hoa tím (Cleome chelidonii L.f.) và Màn
màn hoa vàng (Cleome viscosa L.) được thu hái tại huyện Bến Cát, tỉnh Bình Dương
vào tháng 10 năm 2012.
Mẫu tươi được rửa sạch, phơi khô nơi thoáng mát. Các bộ phận lá và thân được lấy
riêng biệt. Mẫu khô được xay nhỏ thành bột, là nguyên liệu dùng trong nghiên cứu.
Mẫu thực vật được TS. Võ Văn Chi giám định tên khoa học. (Phụ lục 31a, 31b)

Hình 2.1: Màn màn hoa tím

Hình 2.2: Màn màn hoa vàng

2.2. Hóa chất và thiết bị
2.2.1. Hóa chất
- Ethanol 96%, Việt Nam

- Chloroform, Xilong, Trung Quốc

- n-Hexane, Xilong, Trung Quốc

- Ethyl acetate, Xilong, Trung Quốc

- Methanol, Xilong, Trung Quốc

- H2SO4, Guanghua, Trung Quốc

2.2.2. Thiết bị
a. Sắc ký lớp mỏng
Sắc ký lớp mỏng được thực hiện trên bản mỏng tráng sẵn DC-Alufolien 60 F254
(Merck 1,05715), RP18 F254s (Merck). Phát hiện chất bằng đèn tử ngoại tại hai bước
sóng 254 nm và 365 nm hoặc dùng thuốc thử là dung dịch H2SO4 10% trong EtOH
được phun đều lên bản mỏng, sấy khô rồi hơ nóng trên bếp điện đến khi hiện màu.
b. Sắc ký cột
Sắc ký cột được tiến hành với chất hấp phụ là silica gel pha thường và pha đảo.