Phân cấp quản lý nhà nước về giáo dục và đào tạo

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
KHOA LUẬT

PHAN HỒNG DƢƠNG

PHÂN CẤP QUẢN LÝ NHÀ NƢỚC
VỀ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC

HÀ NỘI – NĂM 2005


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
KHOA LUẬT

PHAN HỒNG DƢƠNG
PHÂN CẤP QUẢN LÝ NHÀ NƢỚC
VỀ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
CHUYÊN NGÀNH: LÝ LUẬN VÀ LỊCH SỬ NHÀ NƢỚC VÀ PHÁP
LUẬT
MÃ SỐ: 60101

LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS. NGUYỄN ĐĂNG DUNG

HÀ NỘI - NĂM 2005


MỤC LỤC

Mở đầu
1. Lý do chọn đề tài

Trang
1

1.1. Cơ sở lý luận

1

1.2. Cơ sở thực tế

2

2. Mục đích nghiên cứu

3

3. Khách thể nghiên cứu

3

4. Nhiệm vụ nghiên cứu

4

5. Phương pháp nghiên cứu

4

6. Giới hạn và phạm vi nghiên cứu

4

Chƣơng 1.

5

Cơ sở lý luận của phân cấp quản lý nhà nƣớc về giáo dục và đào tạo
1.1. Quản lý nhà nước về giáo dục và đào tạo

5

1.1.1. Khái niệm quản lý nhà nước

5

1.1.2. Khái niệm quản lý nhà nước về giáo dục và đào tạo

8

1.1.3. Nội dung cơ bản của quản lý nhà nước về giáo dục và đào tạo

10

1.2. Phân cấp quản lý nhà nước và phân cấp quản lý nhà nước về giáo

14

dục và đào tạo

1.2.1. Khái niệm phân cấp quản lý nhà nước

14

1.2.2. Khái niệm phân cấp quản lý nhà nước về giáo dục và đào tạo

31

1.2.3. Nội dung phân cấp quản lý nhà nước về giáo dục và đào

43

tạo
1.3. Vị trí, chức năng, thẩm quyền của Bộ Giáo dục và Đào tạo

45

1.4. Vị trí, chức năng, thẩm quyền của UBND cấp tỉnh, thành phố trực

52


thuộc trung ương
1.5. Vị trí, chức năng thẩm quyền của Sở Giáo dục và Đào tạo

54

Chƣơng 2.
Thực trạng phân cấp quản lý nhà nƣớc về giáo dục và đào tạo
2.1. Khái quát thực trạng phân cấp quản lý hành chính nhà nước

62

2.2. Khái quát thực trạng phân cấp quản lý nhà nước về giáo dục và đào

64

tạo
2.3. Phân cấp quản lý nhà nước về chuyên môn, nghiệp vụ

66

2.4. Phân cấp quản lý nhà nước về tổ chức và nhân sự

70

2.5. Phân cấp quản lý nhà nước về tài chính và ngân sách

77

Chƣơng 3.

82

Các giải pháp nhằm đổi mới, tăng cƣờng phân cấp
quản lý nhà nƣớc về giáo dục và đào tạo
3.1. Những định hướng cơ bản về phân cấp quản lý nhà nước

82

3.2. Những định hướng phân cấp quản lý nhà nước về giáo dục và đào tạo

84

3.3. Các giải pháp nhằm đổi mới, tăng cường phân cấp quản lý nhà

87

nước về giáo dục và đào tạo
3.3.1. Đối với Bộ Giáo dục và Đào tạo

87

3.3.2. Đối với UBND tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương

89

Kết luận và khuyến nghị

92

1. Kết luận

92

2. Khuyến nghị

93
Tài liệu tham khảo

94


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các số liệu
nêu trong luận văn là trung thực và chưa được công bố trong bất cứ công trình
nào.

Hà Nội, tháng 9/2005
Ngƣời cam đoan

Phan Hồng Dƣơng


LỜI CẢM ƠN
Với tình cảm chân thành tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới:
- Ban Chủ nhiệm Khoa Luật - Đại học Quốc gia Hà Nội, các Thầy, Cô
giáo đã giảng dạy, quan tâm và giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập.
- Phó Giáo sư, Tiến sỹ Nguyễn Đăng Dung – người Thầy đã trực tiếp
giảng dạy và hướng dẫn, giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập và làm luận
văn tốt nghiệp.
- Lãnh đạo Trường Cán bộ quản lý Giáo dục và Đào tạo, cùng các đồng
nghiệp ở Trường và các Sở Giáo dục và Đào tạo đã góp ý, tạo điều kiện cho
tôi trong suốt quá trình học tập và làm luận văn tốt nghiệp.
Mặc dù đã rất cố gắng song luận văn vẫn không tránh khỏi thiếu sót.
Kính mong được sự góp ý của các Thầy, Cô giáo, các bạn đồng nghiệp để kết
quả nghiên cứu được hoàn hảo hơn./.

Hà Nội, tháng 9/2005
TÁC GIẢ

Phan Hồng Dƣơng


MỞ ĐẦU
1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI
1.1. Cơ sở lý luận
Những năm 90 thế kỷ XX đã chứng kiến nhiều thay đổi trong đời sống
chính trị, kinh tế, xã hội của Việt Nam. Nhờ những đường lối và chính sách
đúng đắn, nền kinh tế đã thoát dần từ tình trạng trì trệ, sang ổn định từng bước
và phát triển, cơ cấu nền kinh tế đang có sự chuyển dịch, tỷ trọng các ngành
công nghiệp và dịch vụ đang tăng dần. Về xã hội cũng có nhiều biến chuyển,
tỷ lệ đói nghèo về cơ bản đã giảm, chất lượng cuộc sống được cải thiện, đời
sống xã hội dần được thể chế hoá, đi vào ổn định nhằm tăng cường sự quản lý
dân chủ và chặt chẽ các hoạt động phát triển kinh tế – xã hội. Bối cảnh phát
triển kinh tế – xã hội kể trên có ảnh hưởng mạnh mẽ, đặt ra nhiều thách thức,
đòi hỏi giáo dục phải đáp ứng: nâng cao dân trí, góp phần xoá đói giảm
nghèo, đào tạo nhân lực phục vụ chuyển dịch cơ cấu kinh tế và công cuộc
công nghiệp hoá, hiện đại hoá. Ngành giáo dục đã thực hiện nhiều chương
trình lớn như xoá mù chữ; phổ cập giáo dục tiểu học, tiến tới phổ cập trung
học cơ sở, chuẩn hoá trường lớp, đội ngũ giáo viên, đổi mới chương trình,
sách giáo khoa…
Dưới tác động của bối cảnh trên, vai trò của Nhà nước nói chung và chính
quyền địa phương các cấp trong quản lý, điều hành kinh tế – xã hội cần phải
được thay đổi cho phù hợp với điều kiện mới, Chính phủ Trung ương cần tập
trung vào việc thực hiện nhiệm vụ quản lý vĩ mô, tăng cường phân cấp nhiều
hơn, rõ hơn cho chính quyền địa phương các cấp nhằm phát huy tính năng
động, sáng tạo, đảm bảo quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm của các cấp chính
quyền địa phương trong việc giải quyết các nhiệm vụ kinh tế – xã hội, phù hợp

với yêu cầu phát triển nền kinh tế nhiều thành phần và đa dạng hoá các quan hệ
xã hội với đặc điểm tính chất của mỗi địa phương, mỗi vùng lãnh thổ.
Cùng với sự chuyển đổi từ cơ chế quản lý hành chính tập trung bao cấp
sang cơ chế thị trường có định hướng XHCN thì tất yếu cơ chế quản lý nhà
nước về giáo dục và đào tạo cũng phải thay đổi theo. Bên cạnh đó sự phát
triển của nền kinh tế thị trường nhiều thành phần đã tạo được nhiều nguồn lực
mới cho sự phát triển và cũng đã đặt ra những nhu cầu đa dạng đối với giáo
dục và đào tạo. Sự phát triển khoa học công nghệ, đặc biệt là công nghệ thông
tin, sự toàn cầu hoá về kinh tế và những biến động phức tạp của tình hình
quốc tế đòi hỏi người lao động cần có tư duy mới, phẩm chất mới, kỹ năng
mới, thói quen mới… Sự đòi hỏi phong phú đa chiều tất yếu sẽ dẫn đến xu
hướng xã hội hoá giáo dục và đào tạo. Sự phát triển đa dạng sẽ nẩy sinh
những mối liên hệ mới, liên hệ dọc sẽ giảm đi, liên hệ ngang sẽ tăng thêm, cơ
chế chỉ huy quá tập trung và chính sách bao cấp sẽ không còn thích hợp.
Trước những đòi hỏi mới rất đa dạng của đời sống kinh tế xã hội, công tác
quản lý xã hội nói chung và quản lý nhà nước về giáo dục đào tạo nói riêng
cần được phân cấp.
1.2. Cơ sở thực tế
Ở Việt Nam, vấn đề phân cấp không phải là vấn đề mới về lý luận cũng
như về thực tiễn. Về mặt thực tiễn, từ khi thành lập nhà nước mới, để tổ chức
quản lý đất nước, xã hội, tuỳ tình hình từng thời kỳ, chúng ta đã có sự kết hợp
giữa quản lý tập trung với phân cấp. Tuy nhiên do đặc thù của quản lý đất
nước thời chiến, sau đó là thời kỳ quản lý kế hoạch hoá tập trung bao cấp nên
phương thức quản lý, điều hành nhà nước ta mang đậm tính tập trung cao độ.
Bước ngoặt “Đổi mới”, chuyển sang quản lý đất nước trong điều kiện hoà
bình; dân trí, dân chủ phát triển; mở cửa hội nhập trên nền tảng phát triển nền
kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa, thì vấn đề phân cấp lại


trở thành một vấn đề mới, nổi cộm, bức xúc cần phải được nghiên cứu một

cách cơ bản để phục vụ hoạch định chính sách, tăng cường năng lực, hiệu lực,
hiệu quả quản lý kinh tế – xã hội và cung cấp dịch vụ của bộ máy nhà nước,
của nền hành chính trong thời kỳ mới.
Hội nghị BCH Trung ương 8 (Khoá VII) đã chỉ rõ “Chính phủ và cơ
quan hành chính các cấp cần tập trung chủ yếu vào quản lý vĩ mô…”; “Xác
định rõ thẩm quyền, trách nhiệm của các cấp hành chính…”; “Xác định rành
mạch cụ thể trách nhiệm và thẩm quyền quản lý của Bộ và của chính quyền
địa phương phù hợp với tính chất, đặc điểm của từng ngành, từng lĩnh
vực…”[8, tr12] Hội nghị BCH Trung ương 3 (Khoá VIII) tiếp tục khẳng định
“Chính phủ và bộ máy hành chính nhà nước thống nhất quản lý việc thực hiện
các nhiệm vụ chính trị, kinh tế, văn hoá xã hội, quốc phòng an ninh và đối
ngoại đúng chức năng phù hợp với cơ chế mới”; “ phân định trách nhiệm
thẩm quyền giữa các cấp chính quyền theo hướng phân cấp rõ hơn cho địa
phương, kết hợp chặt chẽ quản lý ngành và quản lý lãnh thổ…” [7,tr 9]
Hiện nay, các địa phương đã và đang thực hiện sự phân cấp quản lý nhà
nước về giáo dục và đào tạo, nhưng công tác quản lý giáo dục và đào tạo ở các
địa phương khác nhau, rất khác nhau và còn nhiều bất cập. Phân cấp quản lý
giáo dục giữa Trung ương và địa phương đã bộc lộ những điểm hạn chế.
Xuất phát từ cơ sở lý luận và thực tiễn nêu trên, tác giả lựa chọn nghiên
cứu đề tài: “Phân cấp quản lý nhà nƣớc về giáo dục và đào tạo”.
2. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU
Trên cơ sở hệ thống hoá những vấn đề lý luận có liên quan và thực tiễn
của vấn đề nghiên cứu, nghiên cứu đề xuất một số giải pháp nhằm phân định
rõ ràng, cụ thể nhiệm vụ, thẩm quyền, trách nhiệm của mỗi cấp trong hệ thống
quản lý nhà nước về giáo dục và đào tạo, phát huy tính năng động, sáng tạo,


quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm của chính quyền địa phương trên cơ sở đảm
bảo sự quản lý thống nhất của Bộ Giáo dục và Đào tạo để nâng cao hiệu lực,
hiệu quả quản lý nhà nước về giáo dục và đào tạo .

3. KHÁCH THỂ NGHIÊN CỨU.
Phân cấp quản lý nhà nước về giáo dục và đào tạo giữa trung ương và địa phương.
4. NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU.
- Hệ thống hoá cơ sở lý luận của vấn đề nghiên cứu.
- Khảo sát, phân tích, đánh giá về thực trạng phân cấp quản lý nhà nước
về giáo dục và đào tạo
- Đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà
nước về giáo dục và đào tạo
5. PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU.
Đề tài sử dụng 3 nhóm phương pháp nghiên cứu chủ yếu sau:
- Nhóm phương pháp nghiên cứu lý luận: Nghiên cứu các đường lối,
chính sách của Đảng, Pháp luật của Nhà nước, các luận thuyết khoa học có
liên quan đến phân cấp quản lý nhà nước giáo dục và đào tạo.
- Nhóm các phương pháp nghiên cứu thực tiễn: Khảo sát, điều tra, thu
thập các dữ liệu thực tiễn liên quan đến đề tài để từ đó phân tích, tổng hợp
đánh giá thực trạng vấn đề nghiên cứu.
- Nhóm các phương pháp nghiên cứu bổ trợ khác: Phương pháp toán
thống kê; Phương pháp dự báo; Phương pháp so sánh ... để phân tích và tổng
hợp các kết quả nghiên cứu.
6. GIỚI HẠN VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU.

- Nội dung của phân cấp quản lý nhà nước về giáo dục và đào tạo rất
rộng và phức tạp, trong khuôn khổ của luận văn này tác giả chỉ tập trung


TÀI LIỆU THAM KHẢO
Tiếng Việt:
1. Bộ Nội vụ Ban Chủ nhiệm CT 121 Báo cáo thực hiện đề ấn phân cấp
quản lý nhà nước trung ương, địa phương, Hà Nội 2005.
2. Chiến lược phát triển giáo dục 2001 –2010. NXB Giáo dục, Hà Nội –2002.

3. Chiến lược phát triển giáo dục trong thế kỷ XXI kinh nghiệm của các
quốc gia, NXB Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 2002.
4. Chương trình tổng thể cải cách hành chính nhà nước giai đoạn 2001 –
2010, NXB Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 2002.
5. Dự án hỗ trợ Bộ Giáo dục và Đào tạo Báo cáo hiện trạng và khuyến
nghị về phân cấp quản lý giáo dục, Bộ Giáo dục và Đào tạo, Hà Nội 07/2003.
6. Dự án hỗ trợ Bộ Giáo dục và Đào tạo Báo cáo Hiện trạng và khuyến
nghị về tổ chức bộ máy quản lý giáo dục địa phương, Bộ Giáo dục và Đào
tạo, Hà Nội 12/2003.
7. Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Hội nghị Ban chấp hành Trung
ương lần thứ ba (khoá VIII) - NXB Chính trị Quốc gia Hà Nội, 1997.
8. Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Hội nghị Ban chấp hành Trung
ương lần thứ tám (khoá VII)- NXB Chính trị Quốc gia Hà Nội, 1998.
9. Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Hội nghị Ban chấp hành Trung
ương lần thứ hai (khoá VIII) - NXB Chính trị Quốc gia Hà Nội, 1999.
10. Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện đại hội đại biểu toàn quốc lần
thứ VI, VII,VIII, IX – NXB Chính trị Quốc gia Hà Nội, 2001.
11. Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Hội nghị Ban chấp hành Trung
ương lần thứ năm (khoá IX) - NXB Chính trị Quốc gia Hà Nội, 2002.


12. Giáo dục và Đào tạo trong thời kỳ đổi mới. Chủ trương, thực hiện,
đánh giá. NXB Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 2002.
13. Hiến pháp 1992- NXB Chính trị Quốc gia Hà Nội, 2002.
14. Luật Tổ chức Chính phủ ngày 25 tháng 12 năm 2001.
15. Luật Giáo dục - NXB Chính trị Quốc gia Hà Nội, 1998.
16. Luật Giáo dục - NXB Chính trị Quốc gia Hà Nội, 2005
17. Ngành giáo dục - đào tạo thực hiện Nghị quyết Trung ương 2( khoá
VIII) và Nghị quyết Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ IX. NXB Giáo dục,2002.
18. Nghị quyết của Quốc hội số 51/2001/QH 10 ngày 25/12/2001 về việc

sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa
Việt Nam năm 1992.
19. Nghị định số 86/2002/NĐ-CP của Chính phủ ngày 05/11/2002 quy
định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của Bộ, cơ quan
ngang Bộ.
20. Nghị định số 85/2003/NĐ- CP của Chính phủ ngày 18/7/2003 quy
định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của Bộ Giáo dục và
Đào tạo.
21. Nghị quyết số 90/CP ngày 21/8/1997 của Chính phủ về phương
hướng và chủ trương xã hội hoá các hoạt động giáo dục, y tế, văn hoá
22. Nghị quyết của Chính phủ số 08/2004/NQ- CP ngày 30/6/2004 về
tiếp tục đẩy mạnh phân cấp quản lý nhà nước giữa Chính phủ và chính quyền
tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương.
23. Nguyễn Hải Hà, “Về vấn đề phân cấp quản lý hành chính”, Tạp chí
Nhà nước và Pháp luật số 1/2001.


24. Nguyễn Khánh, Đổi mới, hoàn thiện tổ chức bộ máy, phương thức
hoạt động của cơ quan hành chính nhà nước các cấp, Tạp chí Cộng sản số 35,
tháng 12/2002.
25. Pháp lệnh cán bộ, công chức năm 1998; 2003.
26. Phân cấp quản lý hành chính chiến lược cho các nước đang phát
triển. NXB Chính trị Quốc gia, Hà Nội,2002.
27. PGS. TS Đặng Bá Lãm: Quản lý nhà nước về giáo dục lý luận và
thực tiễn. NXB Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 2005.
28. PGS. TS Võ Kim Sơn: Phân cấp quản lý nhà nước lý luận và thực
tiễn. NXB Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 2004.
29. GS. Đoàn Trọng Truyến: Nhà nước và tổ chức hành pháp của các
nước tư bản. NXB Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 1993.
30. Văn phòng Chính phủ: Cơ sở khoa học của việc tăng cường phân cấp

quản lý kinh tế trong quá trình cải cách hành chính ở Việt Nam. Đề tài Khoa
học 6/2001.
Tiếng Anh:
31.

Administrative

Reform

toward

Promoting

Productivity

in

Bureaucratic Performance. EROPA 1992.
32. Business process reengineering (Hammer and Champy,1993)
33. Decentralization and Empowerment Gaudioso C. Sosmena, JR.
Manila, Philippines 1991.
34. Decentralization Briefing Notes. Edited by Jennie Litvack and
Jessica Seddon,1998.
35. Decentralization: Sampling of Definition. UNDP, 10 -1999


36. International Review of Administrative Science, 47 (2) Rondinelli, et
al (1981).
37. New Public Managerment doctrines of the organization for
Economic

Cooperation

and

Development

(

OECD)

coutries

(Hood,1995,1996, Kickert et al 1997).
38. Reinventing government (Osborne and Gaebler,1993)
39. UNDP, Decentralized Governance Programme: Strengthening
Capacity for People – Centered Development, Management Development and
Governance Division, Bureau for Development Policy, September 1997.
40. UNDP, Decentralized Governance Monograph; A Global Sampling
of Experiences, Management Development and Governance Division, Bureau
for Policy Development, April 1998.