Giáo trình quản trị chiến lược hoàn chỉnh
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (1.61 MB, 152 trang )
MỤC LỤC
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
Trường Đại học Kinh tế Tài chính TP.HCM (UEF)
QUẢN TRỊ CHIẾN LƯỢC
TS. Trương Quang Dũng
Tài Liệu Lưu Hành Tại UEF
www.uef.edu.vn
I
II
MỤC LỤC
MỤC LỤC
MỤC LỤC ................................................................................................................... 2
HƯỚNG DẪN .............................................................................................................. 7
BÀI 1: NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VỀ QUẢN TRỊ CHIẾN LƯỢC .......................................... 1
1.1 MỘT SỐ KHÁI NIỆM................................................................................................ 1
1.1.1 Khái niệm chiến lược ....................................................................................... 1
1.1.2 Chiến lược dự định và chiến lược thực hiện ......................................................... 2
1.1.3 Quá trình phát triển của chiến lược .........................Error! Bookmark not defined.
1.1.4 Khái niệm quản trị chiến lược............................................................................ 4
1.2 VAI TRÒ CỦA QUẢN TRỊ CHIẾN LƯỢC ....................................................................... 5
1.3 CÁC CHIẾN LƯỢC CẤP DOANH NGHIỆP ..................................................................... 8
1.3.1 Chiến lược cấp doanh nghiệp ............................................................................ 8
1.3.2 Chiến lược cấp kinh doanh ................................................................................ 8
1.3.3 Chiến lược cấp chức năng ................................................................................. 8
1.4 MÔ HÌNH QUẢN TRỊ CHIẾN LƯỢC ............................................................................. 9
1.4.1 Sứ mạng và mục tiêu....................................................................................... 9
1.4.2 Phân tích môi trường ......................................................................................10
1.4.3 Hình thành và lựa chọn chiến lược ....................................................................10
1.4.4 Thực hiện chiến lược .......................................................................................11
1.4.5 Kiểm soát chiến lược......................................................................................11
TÓM TẮT ...................................................................................................................12
CÂU HỎI ÔN TẬP ........................................................................................................13
BÀI 2: PHÂN TÍCH MÔI TRƯỜNG BÊN NGOÀI ............................................................ 14
2.1 KHÁI QUÁT ..........................................................................................................14
2.2 MÔI TRƯỜNG VĨ MÔ ..............................................................................................15
2.2.1 Môi trường kinh tế ..........................................................................................15
2.2.2 Môi trường chính trị và pháp luật ......................................................................16
2.2.3 Môi trường văn hóa - xã hội.............................................................................17
2.2.4 Môi trường dân số ..........................................................................................17
2.2.5 Môi trường tự nhiên ........................................................................................18
2.2.6 Môi trường công nghệ .....................................................................................18
2.3 MÔI TRƯỜNG VI MÔ ..............................................................................................19
2.3.1 Nguy cơ xâm nhập của các nhà cạnh tranh tiềm năng .........................................20
2.3.2 Các đối thủ cạnh tranh hiện tại trong ngành ......................................................22
MỤC LỤC
III
2.3.3 Áp lực từ các sản phẩm thay thế ..................................................................... 24
2.3.4 Áp lực về phía khách hàng .............................................................................. 24
2.3.5 Áp lực của nhà cung ứng ................................................................................ 25
2.4 MÔI TRƯỜNG KINH DOANH QUỐC TẾ ..................................................................... 26
2.4.1 Đối với các doanh nghiệp chỉ hoạt động ở thị trường trong nước .......................... 27
2.4.2 Đối với các doanh nghiệp hoạt động trên thương trường quốc tế ......................... 27
2.5 MA TRẬN CÁC YẾU TỐ BÊN NGOÀI .......................................................................... 28
TÓM TẮT .................................................................................................................. 30
CÂU HỎI ÔN TẬP ....................................................................................................... 31
BÀI 3: PHÂN TÍCH MÔI TRƯỜNG BÊN TRONG ............................................................ 32
3.1 PHÂN TÍCH MÔI TRƯỜNG BÊN TRONG DỰA VÀO DÂY CHUYỀN GIÁ TRỊ ........................ 32
3.1.1 Các hoạt động chính ...................................................................................... 33
3.1.2 Các hoạt động hỗ trợ ..................................................................................... 35
3.2 MA TRẬN ĐÁNH GIÁ CÁC YẾU TỐ BÊN TRONG (IFE) .................................................. 38
3.3 MA TRẬN HÌNH ẢNH CẠNH TRANH .......................................................................... 39
3.4 LIÊN KẾT GIỮA MÔI TRƯỜNG BÊN TRONG VÀ BÊN NGOÀI . ERROR! BOOKMARK NOT DEFINED.
TÓM TẮT .................................................................................................................. 41
CÂU HỎI ÔN TẬP ....................................................................................................... 42
BÀI 4: XÁC ĐỊNH SỨ MẠNG VÀ MỤC TIÊU.................................................................. 43
4.1 SỨ MẠNG (MISSION) ........................................................................................... 43
4.1.1 Khái niệm và vai trò của sứ mạng ................................................................... 43
4.1.2 Nội dung của bản tuyên bố về sứ mạng ........................................................... 44
4.1.3 Quá trình xác lập bản tuyên bố về sứ mạng ...................................................... 46
4.1.4 Các yếu tố ảnh hưởng đến sứ mạng của doanh nghiệp ....................................... 47
4.1.5 Một số yêu cầu đối với bản tuyên bố sứ mạng ................................................... 49
4.2 MỤC TIÊU ........................................................................................................... 52
4.2.1 Khái niệm và vai trò của mục tiêu ................................................................... 52
4.2.2 Phân loại mục tiêu ......................................................................................... 52
4.2.3 Yêu cầu của mục tiêu ..................................................................................... 55
4.2.4 Những yếu tố ảnh hưởng đến mục tiêu............................................................. 56
TÓM TẮT .................................................................................................................. 58
CÂU HỎI ÔN TẬP ....................................................................................................... 59
BÀI 5: CHIẾN LƯỢC CÔNG TY .................................................................................... 60
5.1 QUY TRÌNH XÂY DỰNG CHIẾN LƯỢC TỔNG QUÁT ...................................................... 60
5.1.1 Giai đoạn nhập vào........................................................................................ 60
IV
MỤC LỤC
5.1.2 Giai đoạn kết hợp ...........................................................................................60
5.1.3 Giai đoạn quyết định.......................................................................................61
5.2 HÌNH THÀNH CHIẾN LƯỢC CẤP CÔNG TY..................................................................61
5.2.1 Các phương án chiến lược cấp công ty ..............................................................61
5.2.2 Các công cụ hình thành chiến lược cấp công ty ..................................................66
5.3 LỰA CHỌN CHIẾN LƯỢC CẤP CÔNG TY .....................................................................74
5.3.1 Lựa chọn chiến lược cấp công ty .......................................................................74
5.3.2 Công cụ lựa chọn chiến lược ............................................................................75
TÓM TẮT ...................................................................................................................78
CÂU HỎI ÔN TẬP ........................................................................................................79
BÀI 6: CHIẾN LƯỢC CẤP KINH DOANH ...................................................................... 80
6.1 NỀN TẢNG CƠ BẢN VÀ PHẠM VI CỦA CHIẾN LƯỢC CẤP KINH DOANH ............................80
6.1.1 Nhu cầu khách hàng và sự khác biệt hoá sản phẩm ............................................80
6.1.2 Nhóm khách hàng và sự phân khúc thị trường ...................................................81
6.1.3 Khu vực địa lý ................................................................................................82
6.1.4 Năng lực phân biệt .........................................................................................82
6.2 CÁC CHIẾN LƯỢC CẠNH TRANH TỔNG QUÁT .............................................................83
6.2.1 Chiến lược chi phí thấp....................................................................................84
6.2.2 Chiến lược khác biệt hóa sản phẩm ..................................................................86
6.2.3 Chiến lược tập trung .......................................................................................88
6.3 LỰA CHỌN CHIẾN LƯỢC ĐẦU TƯ Ở CẤP KINH DOANH .................................................91
6.3.1 Vị thế cạnh tranh ...........................................................................................92
6.3.2 Giai đoạn phát triển của ngành ........................................................................92
6.3.3 Chọn lựa chiến lược đầu tư ..............................................................................93
6.4 CHIẾN LƯỢC CẠNH TRANH VÀ CẤU TRÚC NGÀNH ......................................................95
6.4.1 Chiến lược cạnh tranh trong những ngành có nhiều doanh nghiệp nhỏ và vừa ........96
6.4.2 Chiến lược cạnh tranh trong những ngành chỉ có một vài doanh nghiệp lớn ...........97
TÓM TẮT ...................................................................................................................99
CÂU HỎI ÔN TẬP ...................................................................................................... 100
BÀI 7: CHIẾN LƯỢC CẤP CHỨC NĂNG ...................................................................... 101
7.1 BẢN CHẤT VÀ CÁC MU ̣C TIÊU CHIẾN LƯỢC CẤP CHỨC NĂNG ..................................... 101
7.2 CHIẾN LƯỢC MARKETING .................................................................................... 102
7.2.1 Vai trò và nội dung của chiến lược marketing ................................................... 102
7.2.2 Chiến lược marketing với chiến lược kinh doanh ............................................... 103
7.3 CHIẾN LƯỢC NGHIÊN CỨU VÀ PHÁT TRIỂN ............................................................. 104
7.3.1 Vai trò và nội dung của chiến lược nghiên cứu và phát triển ............................... 104
MỤC LỤC
V
7.3.2 Chiến lược nghiên cứu và phát triển với chiến lược cạnh tranh ........................... 105
7.4 CHIẾN LƯỢC VẬN HÀNH ...................................................................................... 105
7.4.1 Vai trò và nội dung của chiến lược vận hành .................................................... 105
7.4.2 Chiến lược vận hành với chiến lược cạnh tranh ................................................. 110
7.5 CHIẾN LƯỢC NGUỒN NHÂN LỰC ........................................................................... 111
7.5.1 Vai trò và nội dung của chiến lược nguồn nhân lực ........................................... 111
7.5.2 Chiến lược nguồn nhân lực với chiến lược cạnh tranh ........................................ 111
7.6 CHIẾN LƯỢC TÀI CHÍNH ...................................................................................... 112
7.6.1 Vai trò và nội dung của chiến lược tài chính ..................................................... 112
7.6.2 Chiến lược tài chính với chiến lược cạnh tranh .................................................. 113
TÓM TẮT ................................................................................................................. 114
CÂU HỎI ÔN TẬP ...................................................................................................... 115
BÀI 8: THỰC HIỆN CHIẾN LƯỢC .............................................................................. 116
8.1 VAI TRÒ CỦA THỰC HIỆN CHIẾN LƯỢC................................................................... 116
8.2 RÀ SOÁT MỤC TIÊU, CHIẾN LƯỢC VÀ THIẾT LẬP CÁC MỤC TIÊU NGẮN HẠN ................. 117
8.3 XÂY DỰNG CÁC CHƯƠNG TRÌNH, KẾ HOẠCH VÀ CHÍNH SÁCH ................................... 119
8.4 HOẠCH ĐỊNH VÀ PHÂN BỔ NGUỒN LỰC.................................................................. 119
8.5 ĐIỀU CHỈNH CƠ CẤU TỔ CHỨC ............................................................................. 120
8.6 THỰC HIỆN NHỮNG THAY ĐỔI .............................................................................. 121
8.6.1 Dự báo phản đối có thể xảy ra ....................................................................... 122
8.6.2 Làm giảm bớt sự phản đối tiềm ẩn ................................................................. 123
8.6.3 Giảm bớt sự phản đối thực tế ......................................................................... 124
8.6.4 Thiết lập nguyên trạng .................................................................................. 126
TÓM TẮT ................................................................................................................. 128
CÂU HỎI ÔN TẬP ...................................................................................................... 129
BÀI 9: KIỂM TRA VÀ ĐÁNH GIÁ CHIẾN LƯỢC .......................................................... 130
9.1 VAI TRÒ VÀ SỰ CẦN THIẾT CỦA CỦA KIỂM TRA, ĐÁNH GIÁ CHIẾN LƯỢC ..................... 130
9.2 QUY TRÌNH KIỂM TRA, ĐÁNH GIÁ CHIẾN LƯỢC ....................................................... 131
9.2.1 Xác định nội dung kiểm tra ............................................................................ 131
9.2.2 Đề ra tiêu chuẩn kiểm tra .............................................................................. 132
9.2.3 Đo lường kết quả thực hiện............................................................................ 134
9.2.4 So sánh kết quả đạt được với tiêu chuẩn đề ra ................................................. 138
9.2.5 Xác định nguyên nhân sai lệch ....................................................................... 138
9.2.6 Thông qua biện pháp chấn chỉnh .................................................................... 139
TÓM TẮT ................................................................................................................. 142
CÂU HỎI ÔN TẬP ...................................................................................................... 143
VI
MỤC LỤC
TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................................... 144
HƯỚNG DẪN
VII
HƯỚNG DẪN
MÔ TẢ MÔN HỌC
Quản trị chiến lược là học phần thuộc kiến thức ngành Quản trị kinh doanh. Học
phần này cung cấp những kiến thức căn bản về những nguyên lý quản trị chiến lược
và sự vận dụng những nguyên lý này vào thực tiễn như: Những khái niệm cơ bản về
chiến lược và quản trị chiến lược; mô hình quản trị chiến lược; hoạch định chiến lược
cấp công ty, cấp kinh doanh cấp chức năng; doanh nghiệp thực hiện chhiến lược;
đánh giá, kiểm soát và điều chỉnh, thay đổi chiến lược của doanh nghiệp dưới những
điều kiện môi trường, thị trường và nguồn nhân lực xác định của doanh nghiệp.
NỘI DUNG MÔN HỌC
Bài 1. Những vấn đề chung về quản trị chiến lược: Trình bày tổng quan các vấn đề
của Quản trị chiến lược
Bài 2. Phân tích môi trường bên ngoài: Trình bày hiện các yếu tố thuộc môi trường
vĩ mô, môi trường ngành tác động đến kết quả hoạt động của doanh nghiệp.
Bài 3. Phân tích môi trường bên trong: Trình bày các yếu tố thuộc môi trường nội
bộ tác động đến kết quả hoạt động của doanh nghiệp.
Bài 4. Sứ mạng và mục tiêu: Trình bày khái niệm, vai trò của sứ mạng và mục tiêu
trong việc xây dựng chiến lược cho doanh nghiệp. Đồng thời chỉ ra cách thức thiết lập
mục tiêu, sứ mạng phù hợp với điều kiện kinh doanh của doanh nghiệp.
Bài 5. Chiến lược công ty: Trình bày phương pháp và công cụ giúp hình thành các
chiến lược công ty.
Bài 6. Chiến lược cấp kinh doanh: Giới thiệu các chiến lược cấp kinh doanh và
phương pháp hình thành các chiến lược đó.
Bài 7. Chiến lược cấp chức năng: Giới thiệu các chiến lược cấp chức năng và mối
quan hệ giữa các chiến lược này với chiến lược cấp kinh doanh.
Bài 8. Thực hiện chiến lược: Trình bày các công việc hay nhiệm vụ cần tiến hành
để biến chiến lược từ ý tưởng dự định thành chiến lược thực hiện.
VI
II
HƯỚNG DẪN
Bài 9. Kiểm tra và đánh giá chiến lược: Trình bày vai trò và quy trình của việc
kiểm tra, đánh giá chiến lược.
KIẾN THỨC TIỀN ĐỀ
Kinh tế vi mô, Kinh tế vĩ mô, Quản trị học
YÊU CẦU MÔN HỌC
Người học phải dự học đầy đủ các buổi lên lớp, đọc bài trước ở nhà và tìm đọc các tài
liệu tham khảo về quản trị chiến lược.
CÁCH TIẾP NHẬN NỘI DUNG MÔN HỌC
Để học tốt môn học này, người học cần ôn tập các bài đã học, trả lời các câu hỏi
đầy đủ; đọc trước bài mới và tìm thêm các thông tin liên quan đến bài học.
Đối với mỗi bài học, người học đọc trước mục tiêu và tóm tắt bài học, sau đó đọc
nội dung bài học. Kết thúc mỗi ý của bài học, người đọc trả lời câu hỏi ôn tập và kết
thúc toàn bộ bài học.
BÀI 1: NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG
VỀ QUẢN TRỊ CHIẾN LƯỢC
1
BÀI 1: NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG
VỀ QUẢN TRỊ CHIẾN
LƯỢC
Sau khi học xong bài này, học viên có thể:
Định nghĩa “Chiến lược”;” Quản trị chiến lược”
Phân biệt chiến lược được thực hiện và chiến lược dự định
Phân loại chiến lược theo cấp điều hành
Nhận biết mô hình quản trị chiến lược
1.1 MỘT SỐ KHÁI NIỆM
1.1.1 Khái niệm chiến lược
Theo quan điểm truyền thống, chiến lược là việc xác định những mục tiêu cơ
bản, dài hạn của một doanh nghiệp để từ đó đưa ra các chương trình hành động cụ
thể cùng với việc sử dụng các nguồn lực một cách hợp lý để đạt được các mục tiêu
đã đề ra.
Theo Fred David: “Chiến lược là những phương tiện đạt đến những mục tiêu
dài hạn”.
Theo Alfred Chandler (1962): “Chiến lược bao gồm những mục tiêu cơ bản, dài
hạn của một doanh nghiệp, đồng thời lựa chọn cách thức hoặc tiến trình hành động,
phân bổ nguồn lực thiết yếu để thực hiện các mục tiêu đó”.
Theo William J. Glueck: “Chiến lược là một kế hoạch mang tính thống nhất,
tính toàn diện và tính phối hợp, được thiết kế đảm bảo rằng các mục tiêu cơ bản của
doanh nghiệp sẽ được thực hiện”.
2
BÀI 1: NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG
VỀ QUẢN TRỊ CHIẾN LƯỢC
Theo Michael E. Porter (1996): “Chiến lược là nghệ thuật xây dựng các lợi thế
cạnh tranh vững chắc để phòng thủ”. Theo cách tiếp cận này, chiến lược là tạo ra sự
khác biệt trong cạnh tranh, tìm và thực hiện cái chưa được làm (what not to do).
Bản chất của chiến lược là xây dựng được lợi thế cạnh tranh (competitive
advantages).
Như vậy có thể khái quát lại, chiến lược là những định hướng một cách bài bản
cho doanh nghiệp từ hiện tại hướng tới tương lai, ở đó doanh nghiệp phải giành được
lợi thế cạnh tranh thông qua việc kết hợp các nguồn lực trong một môi trường nhiều
thử thách, nhằm thỏa mãn tốt nhất nhu cầu của thị trường và đáp ứng mong muốn
của các tác nhân có liên quan đến doanh nghiệp. Các định hướng này giúp công ty
định hình được con đường đi của mình, từng bước tích lũy các nguồn lực và sử dụng
một cách tập trung các nguồn lực đó một cách tối ưu.
1.1.2 Chiến lược dự định và chiến lược thực hiện
Do thuật ngữ chiến lược thường được dùng cho cả các dự định chiến lược và các
chiến lược được triển khai thực tế, cho nên chúng ta cần phân biệt giữa chiến lược dự
định và chiến lược thực hiện.
Chiến lược dự định là bộ tài liệu chứa đựng các thông tin về những điều mà
doanh nghiệp muốn thực hiện để đạt được các mục tiêu đã đề ra. Những thông tin
này cũng đưa ra những chỉ dẫn cho những phương tiện và công cụ mà doanh nghiệp
sẽ sử dụng. Thông thường, các chiến lược dự định bao gồm các kế hoạch và các chính
sách. Các kế hoạch liên quan tới những hành động sẽ được thực hiện như tốc độ tăng
trưởng, mở rộng thị phần, tăng sức cạnh tranh hoặc phát triển công nghệ và nguồn
nhân lực.… Các kế hoạch luôn liên quan đến những công việc sẽ làm, bộ phận hay cá
nhân nào chịu trách nhiệm, giới hạn về thời gian cho các hoạt động: khi nào bắt đầu
và khi nào kết thúc. Các chính sách liên quan tới những chỉ dẫn thể hiện những
khuýên khích, những giới hạn hoặc những ràng buộc của những hoạt động trong
doanh nghiệp.
Như vậy, chiến lược dự định của một doanh nghiệp bao gồm những hoạt động
mà doanh nghiệp dự định theo đuổi, thực hiện và những chính sách thể hiện những
quy định, những chỉ dẫn cho việc thực hiện những công việc mà kế hoạch đề ra.
BÀI 1: NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG
VỀ QUẢN TRỊ CHIẾN LƯỢC
3
Trong thực tế, một số chiến lược dự định không được thực hiện vì một số lý do.
Trước hết, các chiến lược dù được đề ra trên cơ sở tính toán và cân nhắc kỹ thì vẫn
rất khó để dự báo chính xác hết các nhân tố ảnh hưởng tới sự phát triển của doanh
nghiệp. Thứ hai, một số doanh nghiệp quan tâm tới hoạch định chiến lược, nhưng chỉ
đề ra để chứng tỏ rằng họ có quan tâm đến chiến lược chứ không quan tâm tới việc
doanh nghiệp thực hiện nó. Thứ ba, do chưa thực hiện một cách có hiệu quả nên
nhiều chiến lược dự định gặp thất bại trong quá trình thực hiện. Cuối cùng, một số
chiến lược được hoạch định kém nên không thể thực hiện được trong thực tế.
Các chiến lược dự định được xây dựng một cách kỹ lưỡng, có cơ sở vững chắc
và được doanh nghiệp thực hiện tốt sẽ trở thành các chiến lược được thực hiện. Tuy
nhiên, ngay cả trong trường hợp này cũng đòi hỏi phải có những điều chỉnh một cách
linh hoạt các chiến lược dự định trong quá trình thực hiện. Khó mà có được những
chiến lược được thực hiện giống như chiến lược dự định trong điều kiện một môi
trường có những biến động nhất định. Vì vậy, trong thực tế, rất hiếm các chiến lược
dự định được triển khai một cách hoàn toàn như lúc đầu, mà thường bị thay đổi ít
nhiều so với dự định.
Hình 1.1. Chiến lược dự định và chiến lược thực hiện
4
BÀI 1: NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG
VỀ QUẢN TRỊ CHIẾN LƯỢC
1.1.3 Khái niệm quản trị chiến lược
Quản trị chiến lược là quá trình nghiên cứu các môi trường, hoạch định các mục
tiêu của doanh nghiệp; đề ra, thực hiện và kiểm tra các quyết định để đạt được mục
tiêu nhằm tăng lợi thế cho doanh nghiệp. Quản trị chiến lược là một quá trình bao
gồm 3 nhiệm vụ: hoạch định chiến lược, thực hiện chiến lược và kiểm soát chiến lược.
Ba nhiệm vụ này có thể được hiểu là ba giai đoạn của một quá trình duy nhất.
Giai đoạn thứ nhất, hoạch định chiến lược, là một quá trình có hệ thống nhằm
xác định các mục tiêu dài hạn cùng các định hướng giải pháp và các nguồn lực cần
thiết đảm bảo hoàn thành các mục tiêu chủ yếu của doanh nghiệp.
Giai đoạn thứ hai, thực hiện chiến lược, chủ yếu liên quan đến việc doanh
nghiệp thực hiện các chiến lược trong thực tế. Giai đoạn này tập trung vào việc sử
dụng các nguồn lực của doanh nghiệp để thực hiện chiến lược.
Giai đoạn thứ ba, kiểm soát chiến lược, có chức năng kép. Thứ nhất, nó cho biết
những thông tin phản hồi về việc chiến lược được thực hiện như thế nào. Thứ hai, nó
kiểm tra những giả thiết hoặc tiền đề quan trọng trong các dự định chiến lược xem có
phù hợp với thực tế hay không. Nếu có sự khác biệt quá lớn giữa dự định chiến lược
và việc thực hiện, hoặc nếu những tiền đề trong các chiến lược không đúng với thực
tế thì phải xem xét lại quá trình hoạch định.
Mặc dù ba giai đoạn của quản trị chiến lược hình thành nên một quá trình duy
nhất, nhưng chúng không diễn ra tuần tự mà có sự trùng lắp đáng kể về mặt thời
gian. Ví dụ, các giai đoạn hai và ba là triển khai và kiểm soát chiến lược hiển nhiên sẽ
xảy ra đồng thời. Sự trùng lắp về thời gian đồng nghĩa với việc có ảnh hưởng lẫn nhau
giữa ba nhiệm vụ riêng biệt, tức là một nhiệm vụ sẽ ảnh hưởng đến hai nhiệm vụ kia.
Trong ba giai đoạn của quản trị chiến lược, hoạch định chiến lược đóng vai trò chủ
đạo. Hoạch định chiến lược là một quá trình hoạt động độc lập với các hoạt động kinh
doanh hàng ngày, nhưng lại xác định các hoạt động kinh doanh này. Trong khi hai
nhiệm vụ kia, triển khai và kiểm soát chiến lược là một phần của quá trình quản lý
công việc hàng ngày.
BÀI 1: NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG
VỀ QUẢN TRỊ CHIẾN LƯỢC
5
1.2 VAI TRÒ CỦA QUẢN TRỊ CHIẾN LƯỢC
Trong những năm gần đây, lý luận và thực tiễn quản trị có những sự thay đổi
lớn. Trong sự thay đổi đó, quản trị chiến lược đã và đang nhận được một sự chú ý đặc
biệt của tất cả các nhà lý luận và các nhà quản trị trong thực tiễn. Để thấy được tầm
quan trọng của quản trị chiến lược, trước hết cần hiểu những đặc điểm chính của môi
trường kinh doanh hiện đại. Những đặc điểm này chi phối và quyết định sự tồn tại và
phát triển của tất cả các doanh nghiệp hiện nay, nó vừa tạo ra những cơ hội, vừa tạo
ra những thách thức cho sự phát triển.
Thứ nhất, quá trình quốc tế hoá diễn ra mạnh mẽ trên toàn thế giới. Quá trình
này với hai xu thế đang đồng thời xảy ra: toàn cầu hoá và khu vực hoá. Toàn cầu hoá
tức là sự phân công lao động diễn ra trên toàn thế giới. Sự phân công lao động quốc
tế này làm nền kinh tế thế giới trở nên thống nhất, phụ thuộc lẫn nhau. Hơn nữa, việc
hình thành các khu mậu dịch tự do (Liên minh Châu Âu - EU, khu mậu dịch tự do Bắc
Mỹ - NAFTA, khu mậu dịch tự do Đông Nam Á - AFTA) đã thúc đẩy tăng cường hợp
tác khu vực và làm cho quá trình quốc tế hoá diễn ra nhanh và mạnh mẽ. Quá trình
quốc tế hoá gắn liền với việc giảm và gỡ bỏ các rào cản thương mại tạo ra những thị
trường rộng lớn, những cơ hội cho sự phát triển to lớn và dễ dàng hơn. Song, quốc tế
hoá cũng làm cho cạnh tranh trở nên toàn cầu, gay gắt. Tận dụng những cơ hội cuả
quá trình quốc tế hoá và đương đầu với cạnh tranh toàn cầu trở thành thách thức lớn
nhất cho sự tồn tại và phát triển của các doanh nghiệp.
Thứ hai, cuộc cách mạng khoa học - công nghệ diễn ra với tốc độ nhanh. Với sự
phát triển rất nhanh của cách mạng khoa học - công nghệ, một khối lượng khổng lồ
các kiến thức và công nghệ được tạo ra. Những lợi ích to lớn của cuộc cách mạng
khoa học - công nghệ đã được biết đến nhiều, song nó cũng tạo ra những thách thức
to lớn cho sự phát triển của các doanh nghiệp. Tốc độ phát triển sản phẩm mới diễn
ra rất nhanh và tạo ra các sản phẩm mới hiệu quả hơn, làm các sản phẩm hiện hữu
trở nên bị lạc hậu và chu kỳ đời sống sản phẩm bị lỗi thời mà công nghệ cũng ở trong
tình trạng tương tự. Sự lạc hậu của công nghệ và sản phẩm đòi hỏi các doanh nghiệp
phải ứng dụng nhanh nhất các thành tựu mới nhất vào sản xuất - kinh doanh. Một
trong những đặc điểm đặc biệt của cuộc cách mạng khoa học - công nghệ là sự kết
hợp giữa công nghệ máy tính với công nghệ viễn thông. Sự kết hợp này tạo ra kỷ
6
BÀI 1: NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG
VỀ QUẢN TRỊ CHIẾN LƯỢC
nguyên thông tin. Sự bùng nổ thông tin làm cho khối lượng thông tin phải xử lý nhiều
hơn, phức tạp hơn, và đặc biệt làm thay đổi cách thức làm việc. Nhiều công việc mới
được tạo ra, cách thức doanh nghiệp quản lý và giải quyết công việc cũng thay đổi
nhanh chóng. Việc phát triển mạng internet cho phép tất cả mọi người có thể liên lạc
với nhau một cách nhanh chóng ở tất cả mọi nơi trên toàn thế giới. Tốc độ và sự sáng
tạo trở thành những yếu tố quan trọng của sự tồn tại và phát triển.
Thứ ba, sự thay đổi nhanh chóng của môi trường kinh doanh. Quá trình toàn
cầu hoá và sự phát triển của cuộc cách mạng khoa học - công nghệ đã dẫn tới sự
thay đổi rất nhanh chóng của môi trường kinh doanh. Để tồn tại và phát triển, các
doanh nghiệp luôn phải thích ứng với sự thay đổi của môi trường. Khi môi trường thay
đổi nhanh, khó dự đoán hơn thì việc phân tích, kiểm soát sự thay đổi của môi trường
trở nên rất quan trọng. Phát triển một doanh nghiệp năng động, đủ sức thích ứng và
phản ứng nhanh chóng với sự thay đổi nhanh của môi trường là một trong những yếu
tố quyết định sự tồn tại và phát triển của các doanh nghiệp kinh doanh hiện đại. Quản
trị sự thay đổi với tư duy chiến lược nhạy bén có một ý nghĩa quan trọng cho sự tồn
tại và phát triển của các doanh nghiệp hiện đại.
Với cơ sở lý luận về quản trị chiến lược và trước những đặc điểm lớn vừa là cơ
hội vừa là thách thức cho sự tồn tại phát triển của các doanh nghiệp được trình bày ở
phần trên, quản trị chiến lược có các vai trò sau.
Trước hết, quản trị chiến lược nhằm đạt tới những mục tiêu và tầm nhìn của
doanh nghiệp. Mục tiêu vừa là những kết quả cụ thể mà doanh nghiệp cần đạt được
vừa là phương tiện giúp doanh nghiệp tiến tới hoàn thành sứ mạng và đạt tới tầm
nhìn của doanh nghiệp. Trong điều kiện chuyên môn hoá, các nhà quản trị và người
lao động ở từng bộ phận trong doanh nghiệp có xu hướng thực hiện các mục tiêu của
bộ phận mình mà không chú trọng vào mục tiêu của toàn bộ doanh nghiệp, và vì vậy,
có thể làm cản trở hay ảnh hưởng đến việc đạt tới các mục tiêu chung. Sự phát huy
sức mạnh của các bộ phận và cá nhân trong doanh nghiệp chỉ có thể đạt được khi tất
cả phải là một hệ thống thống nhất. Quản trị chiến lược giúp thấy rõ các mục tiêu của
doanh nghiệp, tạo ra sự cộng hưởng của toàn bộ doanh nghiệp nhằm đạt tới các mục
tiêu chung của toàn bộ doanh nghiệp hơn là các mục tiêu riêng lẻ của từng cá nhân,
bộ phận.
BÀI 1: NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG
VỀ QUẢN TRỊ CHIẾN LƯỢC
7
Thứ hai, quản trị chiến lược quan tâm đến các nhân vật liên quan. Sự tồn tại và
phát triển của một doanh nghiệp đòi hỏi nó phải đáp ứng được yêu cầu của các doanh
nghiệp và cá nhân có liên quan như các khách hàng, các nhà cung ứng, những người
lao động, những người chủ sở hữu.... Trong thực tế, lợi ích của các nhân vật liên quan
lại khác nhau, thậm chí mâu thuẫn nhau. Các nhà quản trị và những người lao động
của các bộ phận trong doanh nghiệp có xu hướng chỉ thoả mãn những nhu cầu của
những nhân vật liên quan có ảnh hưởng trực tiếp tới mình hơn là quan tâm tới giải
quyết hài hoà nhu cầu và lợi ích của tất cả các bên. Chính vì thế, quản trị chiến lược
sẽ giúp cho các bộ phận, cá nhân trong tố chức giải quyết hài hòa hơn lợi ích của các
nhân vật liên quan.
Thứ ba, quản trị chiến lược gắn sự phát triển ngắn hạn trong bối cảnh dài hạn.
Nghĩa vụ của các nhà quản trị là phải bảo đảm sự phát triển bền vững doanh nghiệp
của họ. Muốn vậy, các nhà quản trị cần có quan điểm dài hạn, có tầm nhìn chiến lược
cho sự phát triển doanh nghiệp của họ. Những mục tiêu chiến lược dài hạn là cơ sở
quan trọng cho các kế hoạch và mục tiêu ngắn hạn. Thông qua các mục tiêu và kế
hoạch ngắn hạn để đạt tới các mục tiêu chiến lược dài hạn. Trong điều kiện của môi
trường kinh doanh thay đổi nhanh thì năng lực thích ứng của doanh nghiệp đóng một
vai trò rất quan trọng cho sự tồn tại và phát triển của nó. Việc xử lý các vấn đề bức
bách hiện tại chỉ có hiệu quả khi nó dựa trên một định hướng dài hạn. Hơn nữa, các
nhà quản trị và người lao động của các bộ phận trong doanh nghiệp thường chỉ nhìn
thấy các mục tiêu ngắn hạn của bộ phận của họ, do đó có thể có những hoạt động bất
lợi cho các mục tiêu chiến lược dài hạn. Vì vậy, làm cho mọi người trong doanh nghiệp
hiểu được các mục tiêu chiến lược dài hạn, qua đó hướng những nỗ lực của họ vào
việc đạt tới các mục tiêu này có một ý nghĩa to lớn khi họ xử lý những công việc trước
mắt hàng ngày của họ.
Thứ tư, quản trị chiến lược quan tâm cả tới hiệu suất (efficiency) và hiệu quả
(effectiveness). Hai khái niệm căn bản rất quan trọng của quản trị là hiệu suất và
hiệu quả. Peter Drucker định nghĩa “Effectiveness is doing the right thing and
efficiency is doing the thing right”, có nghĩa là “hiệu quả là việc giải quyết đúng công
việc và hiệu suất là giải quyết công việc đúng cách". Quản trị phải nhằm đưa doanh
nghiệp đạt tới các mục tiêu của nó với hiệu suất cao nhất. Tuy nhiên, trong hoạt động
thường ngày, các nhà quản trị thường có xu hướng nâng cao hiệu suất hoạt động của
8
BÀI 1: NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG
VỀ QUẢN TRỊ CHIẾN LƯỢC
bộ phận mình. Việc nâng cao hiệu suất hoạt động của các bộ phận của doanh nghiệp
không phải lúc nào cũng dẫn đến việc đạt tới các mục tiêu của doanh nghiệp. Khi điều
này xảy ra thì đó là một sự lãng phí rất lớn. Vì vậy, xác định đúng đắn các mục tiêu
chiến lược dài hạn, làm cho mọi người hiểu rõ các mục tiêu đó; qua đó hướng các
nguồn lực và hoạt động của doanh nghiệp vào việc đạt tới các mục tiêu với hiệu suất
cao nhất là điều quan trọng trong việc quản trị một doanh nghiệp. Quản trị chiến lược
giúp thực hiện điều này.
1.3 CÁC CẤP CHIẾN LƯỢC TRONG DOANH
NGHIỆP
Trong một doanh nghiệp, quản trị chiến lược có thể tiến hành ở ba cấp cơ bản:
cấp doanh nghiệp, cấp đơn vị kinh doanh và cấp bộ phận chức năng.
1.3.1 Chiến lược cấp doanh nghiệp
Chiến lược cấp doanh nghiệp xác định những định hướng của doanh nghiệp
trong dài hạn. Nó được xây dựng nhằm trả lời câu hỏi doanh nghiệp sẽ hoạt động
trong những lĩnh vực kinh doanh nào, đồng thời phân bổ nguồn lực cho các lĩnh vực
kinh doanh và đơn vị kinh doanh như thế nào. Nói cách khác là ưu tiên nguồn lực cho
những lĩnh vực kinh doanh và đơn vị kinh doanh của danh nghiệp như thế nào.
1.3.2 Chiến lược cấp kinh doanh
Một doanh nghiệp có thể hoạt động trong một hoặc số số ngành kinh doanh.
Trong mỗi lĩnh vực kinh doanh đó có thể có một hoặc một số đơn vị kinh doanh hay
sản phẩm, dịch vụ... Đây là những đơn vị kinh doanh chiến lược (SBU: Strategic
Business Unit). Chiến lược cấp kinh doanh thường đề cập đến cách thức họ phát triển,
cạnh tranh trong từng lĩnh vực hoặc đơn vị kinh doanh cụ thể nhằm góp phần hoàn
thành chiến lược cấp doanh nghiệp. Trong cấp chiến lược này, doanh nghiệp phải xác
định rõ lợi thế của từng ngành, từng đơn vị so với đối thủ cạnh tranh để đưa ra chiến
lược phù hợp với chiến lược cấp doanh nghiệp.
1.3.3 Chiến lược cấp chức năng
Các doanh nghiệp đều có các bộ phận chức năng như: marketing, nhân sự, tài
chính, sản xuất, nghiên cứu và phát triển... Các bộ phận này cần có chiến lược để hỗ
trợ thực hiện chiến lược cấp đơn vị kinh doanh và cấp doanh nghiệp. Ví dụ: bộ phận
BÀI 1: NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG
VỀ QUẢN TRỊ CHIẾN LƯỢC
9
marketing có chiến lược sản phẩm, bộ phận nhân sự có chiến lược thu hút người tài
giỏi về doanh nghiệp, bộ phận tài chính có chiến lược giảm thiểu chi phí, chiến lược
đầu tư cho sản phẩm mới v.v… Chiến lược cấp chức năng cũng có thể được coi là các
giải pháp về các chức năng để thực hiện chiến lược cấp kinh doanh và chiến lược cấp
doanh nghiệp.
Như vậy các chiến lược của ba cấp không độc lập mà có mối quan hệ chặt chẽ
với nhau, chiến lược cấp trên là tiền đề cho chiến lược cấp dưới, đồng thời chiến lược
cấp dưới phải phù hợp với chiến lược cấp trên thì tiến trình thực hiện chiến lược mới
có khả năng thành công.
1.4 MÔ HÌNH QUẢN TRỊ CHIẾN LƯỢC
Quản trị chiến lược của doanh nghiệp được thực hiện theo một quá trình. Quá
trình này có thể khái quát thành 5 bước (xem Hình 1.2).
Sứ mạng
Phân tích môi
trường bên
ngoài
Xác định mục tiêu
Hình thành và lựa chọn
chiến lược
Phân tích môi
trường bên
trong
(Cấp công ty, cấp kinh doanh
và cấp chức năng)
Thực hiện chiến lược
Đánh giá chiến lược
Hình 1.2. Mô hình quản trị chiến lược
1.4.1 Sứ mạng và mục tiêu
Xác định sứ mạng và mục tiêu là nội dung đầu tiên hết sức quan trọng trong
quản trị chiến lược, nó tạo cơ sở khoa học cho quá trình phân tích và lựa chọn chiến
lược doanh nghiệp. Việc xác định bản tuyên bố về sứ mạng cho doanh nghiệp được
10
BÀI 1: NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG
VỀ QUẢN TRỊ CHIẾN LƯỢC
đặt ra không chỉ đối với các doanh nghiệp mới khởi đầu thành lập mà còn đặt ra đối
với các doanh nghiệp đã có quá trình phát triển lâu dài trong ngành kinh doanh.
1.4.2 Phân tích môi trường
Phân tích môi trường không chỉ là nhiệm vụ trong xây dựng chiến lược mà còn
là trong tất cả các giai đoạn của quản trị chiến lược. Phân tích môi trường không chỉ
giúp nhà quản trị nhận dạng được các yếu tố bên trong, bên ngoài có ảnh hưởng đến
quản trị chiến lược mà còn nhận dạng các cơ hội và nguy cơ từ môi trường bên ngoài
đem lại, cũng như những điểm mạnh, điểm yếu của môi trường bên trong.
Các yếu tố môi trường bên ngoài chính là các yếu tố khách quan ảnh hưởng
đến hoạt động của doanh nghiệp. Có thể nói, phân tích các yếu tố môi trường bên
ngoài chính là phân tích cơ hội và nguy cơ của doanh nghiệp. Môi trường các yếu tố
bên ngoài có thể phân ra thành hai loại là môi trường vĩ mô và môi trường vi mô.
Các yếu tố môi trường bên trong chính là các yếu tố chủ quan ảnh hưởng đến
hoạt động của doanh nghiệp. Có thể nói, phân tích các yếu tố môi trường bên trong
chính là phân tích điểm mạnh và điểm yếu của doanh nghiệp. Đây là những yếu tố
mà doanh nghiệp có thể kiểm soát, điều chỉnh được.
1.4.3 Hình thành và lựa chọn chiến lược
Để hình thành một chiến lược người ta phải kết hợp các yếu tố từ kết quả
phân tích môi trường. Vì vậy cần phải thu thập các thông tin cần thiết và kết hợp
chúng. Việc thu thập các thông tin cần thiết có thể được tóm tắt và định lượng thành
ma trận các yếu tố bên ngoài (EFE) và ma trận các yếu tố bên trong (IFE). Khi hình
thành các phương án chiến lược, có thể sử dụng các ma trận như SWOT, BCG, IE,
SPACE... tùy theo thông tin được thu thập. Các chiến lược được hình thành có thể là
chiến lược cấp công ty, cấp kinh doanh và cấp chức năng.
Sau khi hình thành các phương án chiến lược, cần phái đánh giá mức độ hấp
dẫn của chúng để sắp xếp thứ tự ưu tiên thực hiện nếu nguồn lực bị hạn chế. Thông
thường chỉ một nhóm chiến lược hấp dẫn nhất được lựa chọn phát triển. Để thực hiện
công việc này người ta có thể sử dụng ma trận hoạch định chiến lược có khả năng
định lượng (QSPM). Ma trận này sử dụng thông tin để đánh giá khách quan các chiến
lược đã được hình thành để chọn ra những chiến lược phù hợp nhất.
BÀI 1: NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG
VỀ QUẢN TRỊ CHIẾN LƯỢC
11
1.4.4 Thực hiện chiến lược
Sau khi đã chọn được những chiến lược phù hợp nhất, cần doanh nghiệp thực
hiện chiến lược thông qua các kế hoạch, chương trình, cụ thể như: Thiết lập các mục
tiêu ngắn hạn, xây dựng chính sách, hoạch định và phân bổ nguồn lực, xây dựng cơ
cấu doanh nghiệp phù hợp với chiến lược…
1.4.5 Kiểm soát chiến lược
Kiểm soát chiến lược là quá trình xem xét, đo lường, đánh giá hình thành và thực
hiện chiến lược so với những tiêu chuẩn nhằm phát hiện những sai lệch và nguyên
nhân sai lệch, từ đó đưa ra những biện pháp điều chỉnh. Nó bao gồm quá trình thiết
lập các hệ thống kiểm tra phù hợp ở cấp công ty, cấp kinh doanh và cấp các bộ phận
chức năng cho phép những nhà quản lý chiến lược đánh giá xem doanh nghiệp có đạt
được các mục tiêu chiến lược đặt ra ở các cấp hay không. Các hệ thống kiểm soát
chiến lược giúp những nhà quản lý theo dõi giám sát và đánh giá được thành tích của
các bộ phận và cá nhân trong doanh nghiệp nhằm kịp thời có những hành động chấn
chỉnh để cải thiện thành tích của các bộ phận và nhân viên.
12
BÀI 1: NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG
VỀ QUẢN TRỊ CHIẾN LƯỢC
TÓM TẮT
Hiện nay đang tồn tại khá nhiều định nghĩa về chiến lược, nhưng tựu trung lại
thì chiến lược là những định hướng một cách bài bản cho doanh nghiệp từ hiện tại
hướng tới tương lai, ở đó doanh nghiệp phải giành được lợi thế cạnh tranh thông qua
việc kết hợp các nguồn lực trong một môi trường nhiều thử thách, nhằm thỏa mãn tốt
nhất nhu cầu của thị trường và đáp ứng mong muốn của các tác nhân có liên quan
đến doanh nghiệp. Các định hướng này giúp công ty định hình được con đường đi của
mình, từng bước tích lũy các nguồn lực và sử dụng một cách tập trung các nguồn lực
đó một cách tối ưu.
Chiến lược dự định là bộ tài liệu chứa đựng các thông tin về những điều mà
doanh nghiệp muốn thực hiện để đạt tới các mục tiêu đã đề ra. Trong thực tế, một số
chiến lược dự định có thể không được thực hiện vì một số lý do khác nhau. Tuy nhiên,
những chiến lược dự định được xây dựng một cách kỹ lưỡng, có cơ sở vững chắc và
được doanh nghiệp thực hiện tốt sẽ trở thành các chiến lược được thực hiện.
Quản trị chiến lược giúp tổ chức đạt tới những mục tiêu và tầm nhìn của doanh
nghiệp, gắn sự phát triển ngắn hạn trong bối cảnh dài hạn, quan tâm cả tới hiệu suất
(efficiency) và hiệu quả (effectiveness) hướng các nguồn lực và hoạt động của doanh
nghiệp vào việc đạt tới các mục tiêu với hiệu suất cao nhất.
Trong một doanh nghiệp, quản trị chiến lược có thể tiến hành ở ba cấp cơ bản:
cấp doanh nghiệp, cấp đơn vị kinh doanh và cấp bộ phận chức năng.
Các công việc hoạch định chiến lược cho doanh nghiệp được thực hiện theo một
quá trình. Bắt đầu từ việc xác định sứ mạng và mục tiêu đến việc phân tích môi
trường, hình thành chiến lược, thực hiện chiến lược và kiểm tra, đánh giá chúng.
BÀI 1: NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG
VỀ QUẢN TRỊ CHIẾN LƯỢC
13
CÂU HỎI ÔN TẬP
Câu 1: Chiến lược là gì? Hãy phân biệt giữa chiến lược dự định và chiến lược thực
hiện?
Câu 2: Nêu khái niệm về quản trị chiến lược và các giai đoạn của quản trị chiến
lược.
Câu 3: Tại sao các doanh nghiệp phải quản trị chiến lược? Có ý kiến cho rằng công
tác quản trị chiến lược trong doanh nghiệp Việt Nam hiện nay chưa thực sự được
chú trọng. Anh chị cho ý kiến về vấn đề này?
Câu 4: Phân biệt giữa 3 cấp chiến lược trong những doanh nghiệp lớn, hoạt động
trong nhiều lĩnh vực kinh doanh.
Câu 5: Trình bày các bước trong quá trình quản trị chiến lược.
14
BÀI 2: PHÂN TÍCH MÔI TRƯỜNG
BÊN NGOÀI
BÀI 2: PHÂN TÍCH MÔI
TRƯỜNG BÊN NGOÀI
Sau khi học xong bài này, học viên có thể:
Nắm bắt được khái niệm, vai trò của môi trường bên ngoài đối với hoạt động
của doanh nghiệp.
Biết cách phân tích các yếu tố của môi trường bên ngoài ảnh hưởng đến hoạt
động của doanh nghiệp.
Có kỹ năng lập ma trận đánh giá các yếu tố bên ngoài (EFE).
2.1 KHÁI QUÁT
Môi trường bên ngoài là tất cả các yếu tố, những lực lượng, những thể chế…
nằm ngoài ngoài doanh nghiệp mà nhà quản trị không kiểm soát được nhưng chúng
lại có ảnh hưởng đến kết quả hoạt động của doanh nghiệp.
Mục tiêu của phân tích môi trường bên ngoài của doanh nghiệp nhằm xác định
các xu hướng tích cực (cơ hội) hay tiêu cực (nguy cơ hay mối đe dọa) có thể tác động
đến kết quả của doanh nghiệp. Nó được thông qua 4 mức độ rà soát, theo dõi, dự báo
và đánh giá môi trường.
- Rà soát môi trường: Nhận dạng sớm những tín hiệu của những thay đổi của
môi trường và những xu thế của nó
- Theo dõi: Khám phá những ý nghĩa thông qua những quan sát thường xuyên
liên tục về những thay đổi của môi trường và những xu thế của nó
- Dự báo: Phát triển những dự báo về những kết cục có thể tiên liệu dựa trên
những thay đổi và những xu hướng được theo dõi, giám sát
BÀI 2: PHÂN TÍCH MÔI TRƯỜNG
BÊN NGOÀI
15
- Đánh giá: Xác định thời điểm và tầm quan trọng của những thay đổi và
những xu hướng của môi trường cho việc quản trị
Thông thường, môi trường bên ngoài được chia thành môi trường vĩ mô (môi
trường quốc gia) và môi trường vi mô (môi trường cạnh tranh hay môi trường ngành)
2.2 MÔI TRƯỜNG VĨ MÔ
Môi trường vĩ mô là môi trường bao trùm lên hoạt động của tất cả các doanh
nghiệp, có ảnh hưởng trực tiếp hoặc gián tiếp đến hoạt động của tất cả các doanh
nghiệp. Khi nghiên cứu môi trường vĩ mô các nhà quản trị cần chú ý rằng rất khó để
tạo ảnh hưởng hoặc kiểm soát được các yếu tố thuộc môi trường vĩ mô, trái lại còn
phụ thuộc vào nó. Mức độ tác động và tính chất tác động của loại môi trường này
khác nhau theo từng ngành, từng doanh nghiệp, thậm chí khác nhau trong từng hoạt
động của mỗi doanh nghiệp. Bên cạnh đó, sự thay đổi của môi trường vĩ mô có tác
động làm thay đổi cục diện của môi trường cạnh tranh và môi trường nội bộ.
Các thành phần chủ yếu của môi trường vĩ mô gồm: môi trường kinh tế, chính trị,
xã hội, văn hoá, tự nhiên, dân số và kỹ thuật công nghệ.
2.2.1 Môi trường kinh tế
Đây là một yếu tố rất quan trọng thu hút sự quan tâm của tất cả các nhà quản
trị. Sự tác động của các yếu tố môi trường này có tính chất trực tiếp và năng động
hơn so với một yếu tố khác của môi trường vĩ mô. Những diễn biến của môi trường
kinh tế vĩ mô bao giờ cũng chứa đựng những cơ hội và đe doạ khác nhau đối với từng
doanh nghiệp trong các ngành khác nhau, và có ảnh hưởng tiềm tàng đến các chiến
lược của doanh nghiệp. Tuy nhiên nếu nói một cách khái quá thì môi trường kinh tế
tác động đến doanh nghiệp ở hai khía cạnh chính là cầu thị trường và chi phí đầu vào
của doanh nghiệp. Dưới đây là những yếu tố cơ bản của môi trường kinh tế.
Xu hướng của tổng sản phẩm quốc nội và tổng sản phẩm quốc dân cho biết tốc
độ tăng trưởng của nền kinh tế và tốc độ tăng của thu nhập tính bình quân đầu người.
Từ đó cho phép dự đoán dung lượng thị trường của từng ngành và thị phần của doanh
nghiệp.
Lãi suất và xu hướng của lãi suất trong nền kinh tế có ảnh hưởng tới xu thế của
tiết kiệm, tiêu dùng và đầu tư, và do vậy ảnh hưởng tới hoạt động của các doanh
16
BÀI 2: PHÂN TÍCH MÔI TRƯỜNG
BÊN NGOÀI
nghiệp. Thường lãi suất tăng sẽ hạn chế nhu cầu vay vốn để đầu tư mở rộng hoạt
động sản xuất kinh doanh, ảnh hưởng đến lợi nhuận của các doanh nghiệp. Lãi suất
tăng cũng sẽ khuyến khích người dân gửi tiền vào ngân hàng nhiều hơn làm cho nhu
cầu tiêu dùng giảm xuống.
Cán cân thanh toán quốc tế do quan hệ xuất nhập khẩu quyết định. Thặng dư
hay thâm hụt trong cán cân thanh toán quốc tế có thể làm thay đổi môi trường kinh
tế nói chung.
Biến động của tỷ giá hối đoái tạo ra những cơ hội và đe doạ khác nhau đối với
các doanh nghiệp, đặc biệt nó có tác động điều chỉnh quan hệ xuất nhập khẩu. Thông
thường, chính phủ sử dụng công cụ này để điều chỉnh quan hệ xuất nhập khẩu theo
hướng có lợi cho nền kinh tế.
Mức độ lạm phát cao hay thấp có ảnh hưởng đến tốc độ đầu tư vào nền kinh tế.
Khi lạm phát quá cao sẽ không khuyến khích tiết kiệm và tạo ra những rủi ro lớn cho
sự đầu tư của các doanh nghiệp, sức mua của xã hội cũng bị giảm sút và làm cho nền
kinh tế bị đình trệ. Trái lại, thiểu phát cũng làm cho nền kinh tế bị trì trệ. Việc duy trì
một tỷ lệ lạm phát vừa phải có tác dụng khuyến khích đầu tư vào nền kinh tế, kích
thích thị trường tăng trưởng.
Thay đổi hệ thống thuế và mức thuế có thể tạo ra những cơ hội hoặc những
nguy cơ đối với các doanh nghiệp vì nó làm cho mức chi phí hoặc thu nhập của doanh
nghiệp thay đổi.
Các biến động trên thị trường chứng khoán có thể tác động, làm thay đổi giá trị
của các cổ phiếu. Qua đó làm ảnh hưởng chung đến nền kinh tế cũng như tạo ra
những cơ hội hoặc rủi ro đối với các hoạt động tài chính của doanh nghiệp.
2.2.2 Môi trường chính trị và pháp luật
Môi trường chính trị và pháp luật bao gồm hệ thống các quan điểm, đường lối
chính sách, hệ thống pháp luật hiện hành, các xu hướng chính trị, ngoại giao của Nhà
nước và những diễn biến chính trị trong nước. Có thể tóm tắt sự tác động của môi
trường chính trị và pháp luật đối với các doanh nghiệp như sau:
Luật pháp: Sự hoàn thiện của luật, việc thực thi pháp luật có nghiêm túc hay
không đều có ảnh hưởng đến hoạt động của doanh nghiệp. Vấn đề đặt ra đối với các
BÀI 2: PHÂN TÍCH MÔI TRƯỜNG
BÊN NGOÀI
17
doanh nghiệp là phải hiểu rõ tinh thần của pháp luật và chấp hành tốt những quy
định của pháp luật.
Chính phủ: Chính phủ có một vai trò to lớn trong điều tiết vĩ mô nền kinh tế
thông qua các chính sách kinh tế, tài chính, tiền tệ. Trong mối quan hệ với các doanh
nghiệp, chính phủ vừa đóng vai trò là người kiểm soát, khuyến khích, tài trợ, ngăn
cấm, hạn chế, vừa đóng vai trò là khách hàng của các doanh nghiệp. Sau cùng, chính
phủ cũng đóng vai trò là một nhà cung cấp các dịch vụ công cho các doanh nghiệp.
Các xu hướng chính trị và đối ngoại: chứa đựng những tín hiệu và mầm mống
cho sự thay đổi của môi trường kinh doanh. Những biến động phức tạp trong môi
trường chính trị và pháp luật sẽ tạo ra những cơ hội và rủi ro đối với các doanh
nghiệp. Ví dụ một quốc gia thường xuyên có xung đột, đường lối chính sách không
nhất quán sẽ là một trở ngại lớn đối với các doanh nghiệp.
2.2.3 Môi trường văn hóa - xã hội
Môi trường văn hoá - xã hội bao gồm những chuẩn mực và giá trị được chấp
nhận và tôn trọng trong một xã hội cụ thể. Các yếu tố hình thành môi trường văn hoá
- xã hội có ảnh hưởng tương đối rõ đến các hoạt động của doanh nghiệp bao gồm:
Những quan niệm về đạo đức, thẩm mỹ, lối sống, nghề nghiệp; Những phong tục tập
quán, truyền thống; Những quan tâm và ưu tiên của xã hội; Trình độ nhận thức, học
vấn chung của xã hội...
Phạm vi tác động của các yếu tố văn hoá - xã hội thường rất rộng. Nó xác định
cách thức con người sống, làm việc và hành vi tiêu thụ các sản phẩm và dịch vụ. Như
vậy những hiểu biết về mặt văn hoá - xã hội sẽ là những cơ sở rất quan trọng cho các
nhà quản trị trong quá trình quản trị chiến lược ở các doanh nghiệp. Các doanh
nghiệp hoạt động trên nhiều quốc gia khác nhau có thể bị tác động ảnh hưởng rõ rệt
của yếu tố văn hoá - xã hội và buộc phải thực hiện những chiến lược thích ứng với
từng quốc gia.
2.2.4 Môi trường dân số
Môi trường dân số vừa tác động đến cầu, vừa tác động vào nguồn nhân lực của
doanh nghiệp. Những yếu tố cần quan tâm của môi trường dân số bao gồm: Tổng số
dân, tỷ lệ tăng dân số; Kết cấu và xu hướng thay đổi của dân số về tuổi tác, giới tính,
