Sử dụng một số di tích lịch sử ở hà nội trong dạy học lịch sử việt nam lớp 11 THPT

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI 2
KHOA LỊCH SỬ

======

NGUYỄN VĂN TUẤT

SỬ DỤNG MỘT SỐ DI TÍCH LỊCH SỬ
Ở HÀ NỘI TRONG DẠY HỌC
LỊCH SỬ VIỆT NAM LỚP 11 THPT
KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC
Chuyên ngành: Lí luận và phương pháp dạy học Lịch sử

Người hướng dẫn khoa học
TS. HOÀNG THANH TÚ

HÀ NỘI - 2016


LỜI CẢM ƠN
Để hồn thành được khóa luận này, ngồi sự nỗ lực của bản thân, tôi xin
bày tỏ lời cảm ơn sâu sắc tới cơ – TS Hồng Thanh Tú, người đã trực tiếp
hướng dẫn và giúp đỡ em trong q trình làm và hồn thành khóa luận này.
Tơi cũng xin gửi lời cảm ơn chân thành đến các thầy cô giáo của trường
Đại học Sư phạm Hà Nội 2 nơi đã đào tạo tôi trong suốt 4 năm qua.
Cuối cùng, tôi xin gửi lời cảm ơn đến gia đinh, bạn bè, người thân đã
động viên, giúp đỡ tôi hồn thành khóa luận này.
Hà Nội, 03 ngày 05 tháng năm 2016
Sinh viên
Nguyễn Văn Tuất

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

DHLS

Dạy học lịch sử

DKLSVN

Dạy học lịch sử Việt Nam

GD&ĐT

Giáo dục và đào tạo

GDTXSS

Giáo dục thường xuyên Sóc Sơn

GV

Giáo viên

HS

Học sinh

PPDH

Phương pháp dạy học

PPDHLS

Phương pháp dạy học lịch sử

SGK

Sách giáo khoa

THPT

Trung học phổ thông


MỤC LỤC
MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 1
1. Lý do chọn đề tài ........................................................................................... 1
2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề ............................................................................ 3
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu................................................................. 5
4. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu ................................................................ 5
5. Phương pháp nghiên cứu ............................................................................... 6
6. Đóng góp của đề tài....................................................................................... 6
7. Cấu trúc của đề tài. ........................................................................................ 7
Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC SỬ DỤNG CÁC
DI TÍCH LỊCH SỬ Ở HÀ NỘI TRONG DẠY HỌC ....................................... 8
LỊCH SỬ VIỆT NAM ....................................................................................... 8
1.1. Cơ sở lý luận .............................................................................................. 8
1.1.1. Các khái niệm liên quan .......................................................................... 8
1.1.2. Vai trò và ý nghĩa của việc sử dụng các di tích lịch sử ở Hà Nội trong
dạy học lịch sử Việt Nam lớp 11....................................................................... 9

1.1.3. Những yêu cầu của việc sử dụng các di tích lịch sử ở Hà Nội trong dạy
học lịch sử Việt Nam lớp 11 ........................................................................... 11
1.2. Cơ sở thực tiễn ......................................................................................... 12
1.2.1. Thực trạng của việc dạy học lịch sử ở trường phổ thông ..................... 12
1.2.2. Thực trạng sử dụng các di tích lịch sử trong dạy học nói chung và sử
dụng các di tích ở Hà Nội trong dạy học lịch sử Việt Nam nói riêng. ........... 14
2.1. Nguyên tắc sử dụng các di tích lịch sử ở Hà Nội trong dạy học lịch sử
Việt Nam ......................................................................................................... 20
2.1.1. Đảm bảo tính tư tưởng, tính khoa học .................................................. 20
2.1.2. Đảm bảo phù hợp với mục tiêu nội dung, bài học ................................ 20
2.1.3. Đảm bảo phát huy tính tích cực của học sinh ....................................... 21


2.1.4. Đảm bảo tính cụ thể, truyền cảm .......................................................... 21
2.2. Vị trí, mục tiêu nội dung lịch sử Việt Nam 1858 đến năm 1918 lớp 11
chương trình chuẩn. ......................................................................................... 22
2.2.1. Vị trí phần lịch sử Việt Nam 1858 đến năm 1918 trong chương trình
lịch sử lớp 11 chương trình chuẩn................................................................... 22
2.2.2. Mục tiêu nội dung phần lịch sử Việt Nam 1858 đến năm 1918 trong
chương trình lịch sử lớp 11 chương trình chuẩn. ............................................ 22
2.3. Xác định những di tích ở Hà Nội cần và có thể sử dụng trong dạy học lịch
sử Việt Nam 1858 đến 1918............................................................................ 26
2.4. Biện pháp sử dụng các di tích lịch sử ở Hà Nội trong dạy học lịch sử Việt
Nam 1858 – 1918, nhằm tạo hứng thú cho học sinh. ..................................... 29
2.4.1. Trong bài học nội khóa. ........................................................................ 29
2.4.2. Trong hoạt động ngoại khóa ................................................................. 35
2.5. Thực nghiệm sư phạm .............................................................................. 39
2.5.1. Mục đích của thực nghiệm sư phạm. .................................................... 39
2.5.2. Nội dung thực nghiệm sư phạm ............................................................ 39
2.5.3. Phương pháp tiến hành thực nghiệm sư phạm ...................................... 39

2.5.4. Tiến hành thực nghiệm sư phạm ........................................................... 40
2.5.5. Kết quả thực nghiệm sư phạm .............................................................. 43
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................ 48
PHỤ LỤC ............................................................................................................


MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Đường lối phát triển GD&ĐT của Đảng và Nhà nước ta đã xác định
rõ: “Giáo dục và đào tạo là nhân tố quyết định để phát huy tiềm năng trí tuệ
và năng lực sáng tạo của con người Việt Nam, là động lực quan trọng để đẩy
mạnh sự nghiệp cơng nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, đưa nước ta tiến
nhanh và vững, hội nhập với quốc tế thắng lợi. Sánh vai với các cường quốc
tiên tiến trên thế giới”.[3.tr6]
Tuy nhiên, cho đến nay nền giáo dục và đạo tạo nước ta còn tồn tại
nhiều hạn chế. Cho nên giáo dục cần phải đổi mới và “Đổi mới mang tính
cách mạng”, cần phải đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục và lấy đổi mới
phương pháp dạy và học làm giải pháp then chốt cho mục tiêu giáo dục lấy
người học làm trung tâm, nhằm phát huy khả năng độc lập về suy nghĩ và tính
sáng tạo của học sinh, thực hiện nguyên lý, học đi đôi với hành, giáo dục kết
hợp với lao động sản xuất, lý luận gắn với thực tiễn, giáo dục nhà trường kết
hợp với giáo dục gia đình và xã hội.
Trong hướng dẫn thực hiện kế hoạch THPT năm học 2014 – 2015 của
bộ GD&ĐT có nêu rõ: “Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phương pháp dạy học,
nhằm phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo cho HS. Tăng cường kỹ năng
thực hành, vận dụng kiến thức, kỹ năng vào giải quyết các vấn đề thực tiễn.
Đa dạng hóa các hình thức học tập, chú trọng các hoạt động trải nghiệm
sáng tạo, nghiên cứu khoa học của học sinh. Đẩy mạnh ứng dụng của công
nghệ nthông tin và truyền thông trong dạy học”.
Dạy học Lịch sử không nằm ngoài sự đổi mới của nền giáo dục. Việc

đổi mới phương pháp dạy học đã được Bộ GD&ĐT quan tâm chỉ đạo từ nhiều
năm qua, nhưng để thực hiện điều đó khơng phải là điều dễ dàng. Các nhà

1


nghiên cứu đã khẳng định nội dung môn Lịch sử cần được sinh động và hấp
dẫn hơn.
Thực tế hiện nay cho thấy kiến thức lịch sử của học sinh còn nhiều
yếu kém và nguyên nhân chủ yếu là bởi việc dạy và học còn chưa hấp dẫn,
hoạt động dạy và học lịch sử cịn mang tính chất giáo điều, chủ yếu là thầy
đọc – trò chép, nặng nề về học thuộc kiến thức. Đặc biệt là phần lịch sử Việt
Nam lớp 11, do phần kiến thức lớn, nhiều sự kiện, khiến học sinh khó nhớ và
khơng muốn tìm hiểu, chú ý đến giai đoạn này. Mỗi giai đoạn lịch sử đều có
yêu cầu nhất định đối với giáo dục lịch sử. Nhiệm vụ giáo dục của phần lịch
sử giai đoạn này là giáo dục lịng biết ơn những người có cơng với đất nước,
giáo dục học sinh tình u q hương đất nước với các di tích để lại. Và lên
án phê phán chế độ thực dân – một chế độ độc ác đã hủy hoại nhân dân ta.
Cần phải đổi mới PPDH Lịch sử theo hướng không chỉ phát huy hiệu
quả các PPDH truyền thống, mà cịn tìm kiếm các PPDH mới, phương tiện kỹ
thuật dạy học mới. Dạy học trực quan được coi là nguyên tắc quan trọng trong
nhà trường phổ thơng hiện nay. Vì thế, các bộ môn đều khai thác những đồ
dùng, phương tiện dạy học nhằm hình thành ở học sinh con đường nhận thức
hiệu quả nhất. Trong khi các bộ môn khoa học tự nhiên tìm đến phịng thí
nghiệm làm nơi nghiên cứu thực hành thì bộ mơn lịch sử tìm đến các bảo
tàng, hiện vật, tài liệu trong đó di tích lịch sử chính là nơi học tập hữu ích,
thiết thực cho việc học Lịch sử ở trường phổ thơng.
Di tích lịch sử là nơi lưu giữ và chứng nhân lịch sử của dân tộc các
nước. Từ lâu tham quan di tích được coi là hình thức dạy học quan trọng, nhất
là đối với mơn Lịch sử. Trong chương trình mơn học Lịch sử đều có nội dung

tham quan các bảo tàng, di tích.
Tuy nhiên, trên thực tế, các trường phổ thơng, nhất là các trường ở
vùng xa thủ đơ, học sinh cịn ít được tham gia các hoạt động ở các di tích dù

2


chỉ một lần để phục vụ cho việc dạy và học Lịch sử. Nguyên nhân là do các di
tích ở xa trường học nên việc tổ chức đi lại đến di tích của trường sẽ gặp
nhiều khó khăn. Mặt khác tổ chức các buổi hoạt động ngoại khóa hay đi tham
quan thực tế các di tích thì việc duy trì, bao quát lớp và nhắc nhở HS là điều
không dễ dàng đối với người GV, đòi hỏi GV phải là người có kinh nghiệm,
chủ động và linh hoạt mới làm được điều đó.
Việc đưa các học sinh đến tham quan ở du lịch được thì rất tốt, và việc
học tập rất cao, khơng chỉ nâng cao tính tích cực chủ động trong học tập mà
còn tạo cho các em một khoảng không gian, thời gian thật ý nghĩa và vui tươi
bởi các em được tham gia học tập và tham gia những trò chơi ở đây (vừa học
vừa chơi).
Khác với những hình thức dạy học khác, hình thức dạy học bằng các
di tích lịch sử cịn khá mới mẻ, học tại di tích lịch sử học sinh sẽ được tận mắt
chứng kiến và quan sát những di tích đó như thế nào. Khi đó trong đầu các em
mường tượng ra được năm xưa nơi đây lịch sử nó được diễn ra như thế nào,
từng chi tiết sự kiện dần xuất hiện trong đầu các em, việc học tập trở nên sinh
động hơn. Chính vì vậy, chúng tơi đã quyết định tiến hành thực hiện đề tài:
“Sử dụng một số di tích Lịch sử ở Hà Nội trong dạy học lịch sử Việt Nam lớp
11 THPT” với mong muốn nâng cao tính chủ động của học sinh trong học tập
và tạo cho các em hứng thú hơn khi học bộ môn này.
2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề
Các nhà giáo dục đã sớm biết khai thác và sử dụng di tích vào dạy học
Lịch sử thông qua các nghiên cứu tiêu biểu như sau:

Các cơng trình nghiên cứu như: “ Phương pháp dạy học Lịch sử” do
Phan Ngọc Liên chủ biên (Nhà xuất bản Đại học Sư phạm) cũng đã đề cập
đến các hoạt động ngoại khóa trong dạy học lịch sử, cuốn sách cũng đề cập

3


đến nhiều phương pháp dạy học lịch sử hiệu quả. Song chưa có đề cập đến
việc sử dụng các di tích trong dạy học lịch sử.
Hay như trong cuốn “Phương pháp dạy học môn Lịch sử ở trường
THPT” – các tác giả Vũ Quang Hiển, Hoàng Thanh Tú cũng đã trình bày về
vị trí, ý nghĩa, nội dung và các hình thức hoạt động ngoại khóa nhằm nâng
cao hiệu quả dạy học bộ môn lịch sử. Đây là nguồn tư liệu hết sức quý báu
cho những giáo viên giảng dạy bộ mơn lịch sử, giúp người tiếp cận nó đúc rút
được về mặt lý luận và kinh nghiệm dạy học để tác nghiệp.
Với mong muốn góp phần nhỏ giúp giáo viên lịch sử ở trường phổ
thơng có thể thực hiện tốt cơng việc giảng dạy của mình, Nguyễn Thị Cơi
trong cuốn “Các con đường, biện pháp nâng cao hiệu quả dạy học lịch sử ở
trường phổ thông” đã giới thiệu, phân tích những bài học lịch sử trong thực
tiễn dạy học ở trường phổ thông được đánh giá đạt hiệu quả cao.
Nguyễn Thị Côi với cuốn “Bảo tàng lịch sử, cách mạng trong dạy học
lịch sử ở trường phổ thông” (Nhà xuất bản ĐHQG, 1998) đã giới thiệu về vai
trò, ý nghĩa, vị trí to lớn của bảo tàng cách mạng, lịch sử đối với dạy học Lịch
sử ở trường phổ thơng và khẳng định bảo tàng chính là hình thức mới cho
việc đổi mới phương pháp dạy học lịch sử ở trường phổ thông.
Nguyễn Thị Kim Thành, Trần Thị Vân Anh với cuốn “Bảo tàng, di tích
nơi khơi nguồn cảm hứng dạy và học lịch sử cho học sinh phổ thơng”, trong
cơng trình này, tác giả đã trình bày rất khái quát, dễ hiểu về mối quan hệ bổ
trợ giữa việc truyền thụ kiến thức trong nhà trường với phương pháp tiếp cận
mới trong việc dạy và học lịch sử từ bảo tàng và di tích.

Chu Ngọc Quỳnh với đề tài “Tổ chức hoạt động ngoại khóa lịch sử
tại bảo tàng Dân tộc học Việt Nam cho học sinh lớp 10 THPT” (Khóa luận tốt
nghiệp, Đại học Giáo dục – ĐHQGHN, 2013), nội dung của khóa luận đã đi

4


sâu nghiên cứu, đánh giá thực trạng, vai trò của việc sử dụng bảo tàng trong
dạy học mơn Lịch sử.
Nhìn chung, tất các cơng trình nghiên cứu về sử dụng các di tích lịch sử
trong dạy học thì rất ít, và nếu có cũng chỉ nghiên cứu sâu về việc tổ chức tại
bảo tàng, cịn di tích thì khơng có nhiều. Chính vì thế mà tơi đã quyết định
chọn đề tài “Sử dụng một số di tích ở Hà Nội trong dạy học Lịch sử Việt Nam
lớp 11 trung học phổ thông”.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
- Đối tượng nghiên cứu: sử dụng các di tích lịch sử ở Hà Nội trong dạy
học lịch sử Việt Nam lớp 11 THPT.
- Phạm vi khảo sát, thực nghiệm: Học sinh THPT các trường THPT trên
địa bàn Hà Nội như trường: THPT Xuân Giang, THPT Đa Phúc, trung tâm
GDTX Sóc Sơn (Sóc Sơn – Hà Nội).
4. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
- Mục đích:
+ Trên cơ sở khẳng định vai trị của việc sử dụng di tích lịch sử trong
DHLS nói chung, đề tài nghiên cứu đề xuất các hình thức và biện pháp sử
dụng di tích ở Hà Nội trong dạy học Lịch sử Việt Nam lớp 11 trung học phổ
thơng.
- Để thực hiện mục đích đề ra, đề tài xác định sẽ tiến hành và hoàn thành
các nhiệm vụ sau:
+ Nghiên cứu cơ sở lý luận về sử dụng một số di tích ở Hà Nội trong dạy
học lịch sử Việt Nam lớp 11 THPT.

+ Khảo sát điều tra thực trạng sử dụng di tích lịch sử ở Hà Nội trong dạy
học lịch sử Việt Nam lớp 11 THPT.

5


+ Sưu tầm biên soạn tư liệu về di tích lịch sử ở Hà Nội để áp dụng cho
các bài dạy.
+ Xác định những nguyên tắc, đề xuất các hình thức, biện pháp sử dụng
các di tích lịch sử trong dạy học bài nội khóa và hoạt động ngoại khóa ở
trường THPT.
+ Thực nghiệm sư phạm để khẳng định tính khả thi, hiệu quả của đề tài
nghiên cứu.
5. Phương pháp nghiên cứu
- Phương pháp nghiên cứu lý thuyết: Đọc, tổng hợp, phân tích các tài
liệu về phương pháp dạy học lịch sử về sử dụng di tích lịch sử trong dạy học
lịch sử nói chung, lịch sử Việt Nam lớp 11 nói riêng. Đề tài phân tích ưu điểm
của việc sử dụng các di tích vào việc dạy học lịch sử, từ đó thấy được tính ưu
việt của việc sử dụng này so với các hình thức khác.
- Phướng pháp nghiên cứu thực tiễn: Đề tài tiến hành điều tra tìm hiểu
yêu cầu của học sinh, phỏng vấn và lấy ý kiến của GV và HS trong các trường
trên địa bàn Hà Nội về việc sử dụng “ Các di tích lịch sử ở Hà Nội trong dạy
học lịch sử”; Thực nghiệm sư phạm.
6. Đóng góp của đề tài.
- Khẳng định vị trí, ý nghĩa vai trị quan trọng của di tích lịch sử trong
dạy học lịch sử Việt Nam lớp 11.
- Chứng minh tính cần thiết và tính khả thi của việc sử dụng các di tích
trong dạy học lịch sử ở trường THPT.
- Đề xuất các biện pháp sử dụng một số di tích ở Hà Nội trong dạy học
lịch sử Việt Nam lớp 11 THPT.

6


7. Cấu trúc của đề tài.
Ngoài phần mở đầu, kết luận và kiến nghị, danh mục tài liệu tham
khảo và phụ lục, khóa luận gồm có 2 chương:
Chương 1: Cơ sở lý luận và cơ sở thực tiễn của việc sử dụng các di
tích lịch sử ở Hà Nội trong dạy học Lịch sử lớp 11 THPT.
Chương 2: Một số biện pháp sử dụng các di tích ở Hà Nội trong dạy
học lịch sử Việt Nam lớp 11 THPT. Thực nghiệm sư phạm.

7


Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC SỬ DỤNG
CÁC DI TÍCH LỊCH SỬ Ở HÀ NỘI TRONG DẠY HỌC
LỊCH SỬ VIỆT NAM
1.1. Cơ sở lý luận
1.1.1. Các khái niệm liên quan
Di tích lịch sử là những sản phẩm lao động sáng tạo của con người, sản
phẩm của văn hóa, văn minh trong các thời kì lịch sử. Trong di tích lịch sử có
nhiều loại di tích phản ánh cuộc đấu tranh cách mạng dưới sự lãnh đạo của
Đảng. Di tích bao gồm những hiện vật, vật chất như nhà cửa, thành quách, y
phục, công cụ lao động... Như trong quá trình của lịch sử con người đã sáng
tạo ra những sản phẩm văn hóa đặc trưng cho thời đại mình hoặc người đời
sau tạo dựng nên nhằm tưởng niệm những gì đã qua. Những sản phẩm của
lịch sử đó cịn lưu lại đến nay cũng được coi là di tích lịch sử, mang tính chất
bằng chứng của lịch sử: “Bằng chứng là những dấu vết của dĩ vãng cịn để
lại, nhằm mục đích bảo tồn q khứ hoặc chỉ dẫn cho hậu thế về những việc

xảy ra trong qua khứ”. Bằng chứng của di tích lịch sử có nhiều loại, như lăng
tẩm, tượng đài, đình chùa, bia kí…được xây dựng để kỉ niệm những biến cố,
sự kiện, nhân vật lịch sử.
Là những dấu vết của lịch sử cịn lưu lại đến ngày nay, di tích tích lịch
sử phản ánh những hoạt động, đời sống kinh tế, xã hội, văn hóa của con người
qua các thời đại: “Bất cứ thời đại nào với trình độ phát triển mọi mặt của nó
đều được phản ánh khá rõ trong các di tích lịch sử. Vì vậy, di tích lịch sử là
những tấm gương của lịch sử đương thời”. Tuy nhiên di tích lịch sử có thể do
người đương thời để lại, cũng có thể do người đời sau xây dựng, nhằm tưởng
niệm lưu giữ những sự kiện lịch sử, nhân vật lịch sử.
Tóm lại, di tích lịch sử là những di sản vật chất quý báu mà lịch sử để
lại. Chúng có ý nghĩa nhiều mặt đối với cuộc sống con người: truyền bá kiến

8


thức khoa học, tìm hiểu lịch sử, giáo dục truyền thống, tham quan , du lịch …
Ngày nay đời sống kinh tế, trình độ khoa học kỹ thuật của nhân loại ngày
càng được nâng cao thì con người càng chú ý đến việc giữ gìn, khai thác, sử
dụng các di tích lịch sử.
1.1.2. Vai trị và ý nghĩa của việc sử dụng các di tích lịch sử ở Hà Nội trong
dạy học lịch sử Việt Nam lớp 11
- Vai trò: Sử dụng di tích lịch sử là một hình thức tổ chức dạy học đổi
mới, một hình thức dạy học khơng cịn mới mẻ, nhưng lại ít người quan tâm
và sử dụng. Có nhiều trường cũng đã tổ chức cho HS đi tham quan tại di tích
lịch sử, nhưng đó khơng phải là một giờ học ngoại khóa như tìm hiểu về nhân
vật lịch sử hay tìm hiểu về di tích đó nó có ý nghĩa lịch sử như thế nào. Vì
thế, HS khơng có một kiến thức gì về di tích lịch sử đó. Chính vì vậy, chúng
ta cần phải đổi mới phương pháp dạy học lịch sử, việc sử dụng một số di tích
trong dạy học lịch sử Việt Nam lớp 11 thì đó là mơt việc nên làm. Bởi với

hình thức này, khơng chỉ truyền tải cho HS một khối lượng kiến thức cần
thiết. Mặt khác, nói cũng tạo sự hứng thú cho HS, vì chúng có thể trực tiếp
tham gia vào bài học.
- Ý nghĩa:
+ Về cung cấp kiến thức: với hình thức này, đem lại cho HS một vốn
kiến thức căn bản về các di tích lịch sử. Đồng thời, thấy được vai trị và ý
nghĩa của các di tich đó trong sự nghiệp phát triển của lịch sử nước ta. Các di
tích lịch sử cung cấp tư liệu kiến thức về các thời kì đã qua của lịch sử thơng
qua các hình ảnh, hiện vật, bia tượng và các thước phim tư liệu.
Ví dụ: Với hình ảnh và những thước phim về ga Hà Nội đã cung cấp
cho HS một nguồn tư liệu quý để từ đó HS thấy được sự chuyển biến mạnh
mẽ của nước ta khi Pháp tiến hành cuộc khai thác thuộc địa lần thứ nhất.

9


+ Về phát triển kỹ năng: hình thức dạy học có sử dụng một số di tích
lịch sử ở Hà Nội trong dạy học lịch sử Việt Nam lớp 11 THPT hiệu quả thì
yêu cầu người GV cần sử dụng đa dạng các kỹ năng dạy học để đem lại hiệu
quả cho bài giảng. Vì thế, nó rèn cho HS kỹ năng thuyết trình, thảo luận
nhóm, phân tích, so sánh…
Ví dụ: tại nhà tù Hỏa Lò GV cho HS tham quan di tích trước sau đó
u cầu HS. Hãy nhập vai làm một hướng dẫn viên của nhà tù giới thiệu cho
du khách và bạn bè trong lớp về nhà tù Hỏa Lị thơng qua các nguồn tư liệu
và các hiện vật có cịn được giữ tại đây. Từ đó nó sẽ rèn cho HS rất nhiều kỹ
năng từ thuyết trình cho đến ứng xử, làm việc nhóm, HS tự tin hơn nhiều…
+ Về giáo dục thái độ: Với việc nhận biết được nội dung về các di tích
lịch sử trong dạy học lịch sử. Để từ đó hình thành ở HS lòng yêu quê hương,
đất nước. Tự hào dân tộc, biết ơn các anh hùng đã hi sinh vì đất nước, thái độ
tơn trọng sự thật lịch sử…

Ví dụ: Khi dạy học bài 21“Xã hội Việt Nam trong cuộc khai thác
thuộc địa của thực dân Pháp”, giáo viên sử dụng hai di tích “Cầu Long
Biên” và di tích “Nhà tù Hỏa Lị”, để nói về sự chuyển biến về kinh tế và sự
chuyển biến về xã hội nước ta trong khi Pháp tiến hành cuộc khai thác thuộc
địa. Với di tích “Cầu Long Biên” khi tìm hiểu sâu giúp các em thấy được
phần nào tình hình kinh tế nước ta được thay đổi, đặc biệt về vấn đề giao
thông vận tải được chú trọng đầu tư và phát triển. Cịn đối với di tích “nhà
tù Hỏa Lị” thì thấy được bộ mặt độc ác của thực dân Pháp và hơn thế nữa là
trong giai đoạn đoạn này thì nhà tù nhiều hơn trường học. Từ đó học sinh
hiểu được phần nào về tình hình nước ta trong giai đoạn khi Pháp tiến hành
cuộc khai thác thuộc địa lần thứ nhất. Đồng thời HS hình thành được thái độ
tơn trọng lịch sử, lòng biết ơn các anh hùng đã hi sinh đứng lên đấu tranh
chống Pháp.

10


1.1.3. Những yêu cầu của việc sử dụng các di tích lịch sử ở Hà Nội trong
dạy học lịch sử Việt Nam lớp 11
Sử dụng đúng mục đích và nội dung đối tượng của bài học. Những di
tích sử dụng trong bài học thì cần phải sử dụng đúng mục đích dạy học,
đúng mục đích mà nội dung bài học đó cần đạt tới, tránh lệch lạc sa đà. Đối
tượng phải rõ ràng phải chỉ rõ vấn đề cần nói đến.
Ví dụ: khi dạy về bài 22 “Xã hội Việt Nam trong cuộc khai thác thuộc
địa lần thứ nhất của thực dân Pháp” khi dạy về nội dung GTVT GV cần
nhận định đây là một việc làm đã đem lại sự phát triển của nền kinh tế nước
ta, việc làm này ta khơng nên phủ định. GV nên nói về tính hai mặt của cơng
trình này. Nó ra đời khiến việc đi lại của chúng ta thuận tiện hơn, nhưng mặt
khác nó lại đem lại một thiệt hại lớn cho đất nước ta. Khi đó việc khai thác,
bóc lột của Pháp ngày càng thuận tiện hơn.

Sử dụng có cách chọn lọc những di tích tiêu biểu nổi bật để làm sáng
tỏ nội dung mà bài học yêu cầu. Nội dung nói về di tích thì phải phù hợp với
nội dung bài học yêu cầu.
Sử dụng một cách khoa học tránh việc đi diễn tả, giới thiệu sâu về các
di tích mà làm cho nội dung kiến thức của bài học không được truyền tải hết
cho học sinh, ảnh hưởng đến thời gian của tiết dạy.
Ví dụ: Khi học về nội dung “Phong trào kháng chiến ở Bắc Kì trong
những năm 1873 – 1874”, nằm trong bài 20 “Chiến sự lan rộng ra cả nước.
Cuộc kháng chiến của nhân dân ta từ năm 1973 đến năm 1884. Nhà Nguyễn
đầu hàng”,GV sẽ sử dụng di tích “Ơ Quan Chưởng” để nói về sự đấu tranh
của nhân dân Hà Nội tại đây đấu trả chống Pháp khi Pháp tiến đánh bắc Kì
lần 1. Khi nói thì chúng ta khơng cần phải đi sâu về sự hình thành của “Ơ
Quan Chưởng” qua các giai đoạn lịch sử, mà chúng ta chỉ cần nhấn nhắc
đến những vẫn đề nổi bật và nổi trội mà thôi như: giải thích cho học sinh

11


biết tại sao trước kia của ơ này có tên là “cửa Ơ Thanh Hà”, hay nói đây là
của ơ chính cịn sót lại cho đến ngày nay, tại đây diễn ra chiến đấu của 100
binh sĩ triều đình như thế nào. Nếu học sinh đến được tận nơi thì chúng ta có
thể sử dụng bằng cách là chia học sinh thành các nhóm đống vai là người
hướng dẫn viên du lịch để giới thiệu cho khách du lịch về “Ô Quan
Chưởng”.
1.2. Cơ sở thực tiễn
1.2.1. Thực trạng của việc dạy học lịch sử ở trường phổ thông
Dạy học Lịch sử ở trường phổ thơng là q trình sư phạm phức tạp.
Q trình đó là tổng hợp của nhiều yếu tố tạo thành như mục tiêu, nội dung,
chương trình, SGK, phương tiện dạy học, phương pháp dạy học, hoạt động
của thầy và trị, mơi trường dạy học, kiểm tra đánh giá. Mỗi yếu tố đó có vị

trí, vai trị nhất định đối với quá trình dạy học Lịch sử ở trường phổ thông.
Chất lượng dạy học Lịch sử ở trường phổ thơng chỉ có thể thay đổi căn bản
khi chúng ta thay đổi các yếu tố đó theo hướng tích cực. Một yếu tố nào lạc
hậu sẽ ảnh hưởng tác động ngay đến chất lượng dạy học.Ví dụ, có một bộ
chương trình, SGK chất lượng tốt, có đầy đủ phương tiện dạy học, song mơi
trường học khơng tốt, thì sẽ khơng có chuyến biến lớn trong chất lượng của
của bộ môn. Hay các yếu tố khác, như trong đổi mới phương pháp dạy học,
thầy và trò đều nỗ lực theo hướng phát huy năng lực nhận thức của học sinh,
nâng cao năng lực tự học, song kiểm tra đánh giá mà lạc hậu, vẫn theo quan
niệm chủ quan của người ra đề thì chất lượng dạy học bộ mơn cũng sẽ khơng
chuyển biến mạnh mẽ được.
Trong thực tế có rất nhiều học sinh cho rằng môn Lịch sử là môn phụ
khơng quan trọng như các mơn Tốn, Lý, Hóa, cho nên thường là trong việc
học tập và kết quả là chất lượng học tập của các em ở môn này không cao.
Cũng trong thực trạng hiện nay, bố mẹ thường hướng con em của họ, học

12


những môn khoa học tự nhiên để sau này ra trường dễ xin việc làm, vì vậy
mà mơn Lịch sử khơng được coi trọng. Mơn Lịch sử là mơn có tác dụng rất
lớn trong việc hình thành cho các em lòng yêu nước, tự hào dân tộc, biết
phát huy truyền thống tốt đẹp của cha ơng. Hay nói cách khác, mơn lịch sử
là mơn góp phần rất lớn trong việc hồn thiện nhân cách học sinh. Cộng
thêm vào đó là những giáo viên dạy sử luôn cho học sinh bị động tiếp thu
kiến thức một cách thụ động đọc chép, nếu có giảng dạy thì chỉ giảng qua
loa khơng sâu. Hơn thế nữa còn yêu cầu cao ở học sinh, nghiêm khắc với
học sinh, chính vì vậy mà có tình trạng học sinh vừa “ghét” môn học lại vừa
“ghét” giáo viên dạy ln. Mặc dù giáo viên có sử dụng phương pháp mới,
có phát huy tính tích cực và tư duy của học sinh và đa số học sinh đều tham

gia hoạt động, nhưng bên cạnh đó cũng có một vài học sinh cá biệt không
chú ý đến bài học. Những học sinh này thường tập trung ở những dãy bàn
cuối lớp, trong giờ khơng làm việc riêng thì mất trật tự nói chuyện, nói tự do
trong giờ học. Có khi cịn lợi dụng những lúc thảo luận nhóm để nói chuyện
với bạn bè. Có những học sinh do ham chơi hoặc do bận cơng việc gia đình
khơng chuẩn bị bài trước, cho nên giáo viên đặt câu hỏi hoặc đặt vấn đề nào
đó cho giải quyết thì các em lúng túng, không trả lời được làm ảnh hưởng
đến thời gian tiết học. Hay giáo viên có hỏi tất các nôi dung trong SGK, học
sinh biết nhưng không giờ tay phát biểu. Khi hỏi các em lý do thì bảo chán
không muốn học không muốn giơ tay. Trên đây là thực trạng của việc dạy và
học môn Lịch sử hiện nay.
Hiện nay, việc đổi mới phương pháp dạy học nói chung và dạy học
Lịch sử nói riêng trong trường phổ thơng khơng chỉ là phong trào mà cịn là
một u cầu bắt buộc đối với giáo viên. Nhưng trên thực tế, kết quả khảo sát
và điều tra xã hội học cho thấy tỷ lệ giáo viên thực hiện được các yêu cầu
này chưa nhiều và họ gặp nhiều khó khăn, trong đó khó khăn lớn nhất là do

13


các thói quen đọc chép, thuyết giảng, lệ thuộc sách giáo khoa. Điều này tạo
ra thói quen thụ động của trị. Để chống lại thói quen này, nhiều giáo viên đã
chủ động trong việc tìm tịi những cách thức mới trong truyền đạt kiến thức,
song do nhận thức chưa đầy đủ nên việc đổi mới phương pháp chưa hiệu
quả. Ví dụ: Nhằm mục đích phát huy tính tích cực của học sinh, trong nhiều
tiết học từ đầu tới cuối chỉ thấy giáo viên hỏi, học sinh trả lời, hoặc cả tiết
học, học sinh khơng ghi được gì ngồi các tiêu đề chính. Lại cũng có giáo
viên sử dụng máy tính, máy chiếu đa năng, song lại không chú ý xem có cần
thiết, phù hợp với bài học khơng... và coi đó là đổi mới phương pháp dạy
học.

1.2.2. Thực trạng sử dụng các di tích lịch sử trong dạy học nói chung và sử
dụng các di tích ở Hà Nội trong dạy học lịch sử Việt Nam nói riêng.
Hiện nay, trong dạy học hầu hết các giáo viên đều chú trọng và tìm ra
các phương pháp để đổi mới dạy học. Với rất nhiều phương pháp như: sử
dụng trò chơi trong dạy học, sử dụng văn học trong dạy học Lịch sử…
Nhưng vấn đề sử dụng các di tích trong dạy học thì chưa có, nếu có thì cũng
chỉ nằm trong dạng giới thiệu qua cho học sinh hiểu về di tích đó thơi, cịn
hiểu hết vấn đề thì chưa đạt được, chưa có sự nhấn nhá, hay chốt kiến thức
để cho học sinh hấp thụ kiến thức và hiểu nôi dung mà giáo viên cần đề cập
đến. Hình thức phổ biến của việc sủ dụng di tích lịch sử ở Hà Nội trong dạy
học lịch sử Việt Nam chỉ dùng các tư liệu di tích để minh họa cho bài học
trên lớp đang rất còn nhiều hạn chế, chưa gây hứng thú, chưa lôi cuốn được
học sinh đam mê môn học.
Chính vì lẽ đó, mà Bộ GD&ĐT đã đề ra phương án đổi mới giáo dục,
đổi mới phương pháp dạy học và cả môn lịch sử cũng cần phải đổi mới tồn
diện.
1.2.2.1. Mục đích của điều tra khảo sát

14


Việc điều tra, khảo sát về thực trạng của việc dạy và học Lịch sử có
“sử dụng các di tích lịch sử ở Hà Nội trong dạy học lịch sử Việt Nam lớp 11”
của các trường phổ thông hiện nay nhằm mục đích đem lại sự hứng thú của
mơn học. Với việc sử dụng này sẽ giúp giáo viên nhận biết được tình hình các
trường đã áp dụng phương pháp này như thế nào, và nếu ứng dụng trong bài
học thì có hiệu quả khơng.
Về điều tra khảo sát được tiến hành ở một số trường THPT như :
Trường THPT Xuân Giang, THPT Đa Phúc, Trung tâm GDTXSS..
Về phương pháp tiến hành: điều tra bằng phiếu thăm dò ý kiến của

giáo viên và học sinh tại các trường THPT nói trên.
1.2.1.2. Nội dung điều tra
Nội dung điều tra, khảo sát tập trung ở các vấn đề cơ bản sau:
Đối với GV: Nội dung điều tra tập trung về việc thực trạng, mức độ và
cách thức sử dụng một số di tích ở Hà Nội trong dạy học lịch sử Việt Nam lớp
11. Ưu, nhược điểm của việc sử dụng một số di tích ở Hà Nội trong dạy học
lịch sử Việt Nam. Quan niệm của GV về vấn đề sử dụng một số di tích ở Hà
Nội trong dạy học lịch sử Việt Nam lớp 11. Cuối cùng là, khảo sát vấn đề GV
có cách đánh giá và đề xuất một số biện pháp để sử dụng các di tích trong dạy
học hiệu quả hơn.
Đối với học sinh, nội dung điều tra tập trung ý kiến của học sinh về
việc sử dụng một số di tích lịch sử ở Hà Nội trong dạy học lịch sử Việt Nam
lớp 11. Mặt khác, cũng tập trung vào điều tra mức độ hứng thú của học sinh
khi giáo viên đưa việc sử dụng các di tích ở Hà Nội, vận dụng vào dạy học
Lịch sử. Ý kiến của học sinh khi đươc giáo viên sử dụng các di tích trong q
trình dạy học.
1.2.1.3. Kết quả điều tra

15


Đối với GV: Các thầy cô ở 3 trường trên điều tra về quan niệm của giáo
viên đổi mới phương pháp dạy học và áp dụng những phương pháp mới vào
dạy học lịch sử cho thấy. Đa số các giáo viên cũng đã bước đầu quan tâm và
chú trọng đến bài giảng của mình, bằng việc làm mới bài giảng bằng việc sử
dụng nhiều phương pháp như : sử dụng công nghệ thông tin, sử dụng kiến
thức văn học, tài liệu gốc, sử dụng các đồ dùng trực quan… Tuy nhiên, việc
sử dụng các di tích có thật thì lại chưa hề có, trong tất cả các SGK, sách
chuyên ngành lịch sử… các nhà nghiên cứu có đề cập đến các di tích lịch sử
tại Hà Nội. Nhưng ở trong các trường học thì hầu như các di tích đó nó mới

chỉ được xuất hiện bằng việc giáo viên cho học sinh xem những bức ảnh trong
SGK rồi giáo viên giới thiệu những gì mà mình tìm hiểu sơ qua về các di tích
đó. Dưới sự tìm hiểu thì các giáo viên cung cấp do lý do tâm lý học sinh đã
chú ý đến mơn chính mơn phụ, khối thi đại học của mình. Chính vì vậy, giáo
viên cũng khơng mấy chú ý đến các di tích đó. Có giáo viên cung cấp, đồng
thời cũng do thời gian tiết học có mỗi 45 phút, nên khi mà nói sâu về các di
tích hay đặt câu hỏi nhiều cho học sinh thì vấn đề cháy giáo án là chuyện
đương nhiên mà nội dung chính vẫn chưa truyền tảỉ được. Khảo sát quan
niệm giáo viên về vấn đề sử dụng một số di tích ở Hà Nội trong dạy học lịch
sử Việt Nam lớp 11. Khảo sát về thực trạng, mức độ và cách thức sử dụng
một số di tích ở Hà Nội trong dạy học lịch sử Việt Nam lớp 11. Khảo sát về
cách đánh giá và việc các thầy cô sử dụng một số di tích ở Hà Nội trong dạy
học lịch sử Việt Nam lớp 11. Tìm hiểu những ưu, nhược điểm của việc sử
dụng một số di tích lịch sử ở Hà Nội trong dạy học lịch sử Việt Nam lớp 11.
Ngồi ra khảo sát cịn tập trung tìm hiểu ý kiến giáo viên giáo viên đối với
kiến thức lịch sử Việt Nam lớp 11, từ đó đưa ra các quyết định.
Đối với HS: Khi tìm hiểu về mức độ tham quan các di tích lịch sử thì
các em rất hứng thú. Nhưng khi hỏi về mục đích các em đến để tham quan,

16


giải trí thì chiếm số đơng chiếm đến 89,8%. Điều tra về việc sử dụng một số
di tích trong dạy học lịch sử Việt Nam lớp 11 thì đại đa số học sinh cho rằng
việc sử dụng này rất cần thiết. Còn lại chiếm 10,2% học sinh cho rằng việc
đưa các di tích dạy học lịch sử ở Hà Nội vào trong dạy học có cần thiết khơng
thì các học sinh đó cho rằng khơng cần thiết và có cũng được khơng có cũng
được. Khi hỏi lý do thì các em cho biết, do môn này các em cảm thấy nhàn
chán từ cấp 2 rồi, lên đến cấp 3 lại được học cơ giáo chỉ đọc cho HS chép bài
chính vì thế mà các em coi việc sử dụng này là không cần thiết. Mức độ các

em học sinh được đi tham quan theo hình thức một buổi ngoại khóa thì lại
chưa bao giờ có. Bởi hiện nay, các di tích đã dần bị lãng quên bởi những
trung tâm thương mại với nhiều trị chơi giải trí, chính vì lẽ đó mà các khu di
tích chủ yếu cho những người trung niên, và một vài bạn thanh thiếu niên đam
mê, u thích lịch sử. Cịn đại đa số là vắng bóng học sinh ở các khu di tích.
Khi lấy ý kiến của các em học sinh về việc sử dụng một số di tích lịch sử
trong dạy học đem lại hiệu quả hơn, thì có em Nguyễn Đức Trung, học sinh
lớp 11E, trường THPT Xuân Giang, “Em rất đồng tình với việc đưa các di
tích lịch sử trong dạy học và em cũng hi vọng vấn đề nghiên cứu của đề tài
nhanh chóng được thực hiện để cho em và các bạn học sinh lớp 11 sẽ được
học môn Lịch sử vui hơn, thú vị và hấp dẫn hơn”. Điều đó cho thấy, khơng
phải tất cả HS đều quay lưng với môn lịch sử của chúng ta, mà HS đang quay
lưng với chính phương pháp dạy học lịch sử của chúng ta. Khảo sát về việc sử
dụng một số di tích ở Hà Nội trong dạy học lịch sử có cần thiết khơng, thì đa
số học sinh cho là việc sử dụng này là rất cần thiết và cần thiết, chiếm 90,5%,
còn lại rơi vào những học sinh các biệt khơng quan trọng tất cả các mơn. Vì
vậy có 9,5% HS cho là có cũng được, khơng cũng được. Khảo sát về hình
thức dạy học ngoại khóa có sử dụng các di tích lịch sử ở Hà Nội thì đa số

17


chiếm đến 100% HS cho là việc sử dụng như vậy sẽ rất hấp dẫn đối với bài
học lịch sử.

18


TIỂU KẾT CHƯƠNG 1
Việc giáo viên thay đổi hình thức học tập cho học sinh trong giờ dạy

học lịch sử là điều một giáo viên cần thiết phải làm nhằm nâng cao chất lượng
môn lịch sử. Việc sử dụng một số di tích ở Hà Nội trong dạy học lịch sử Việt
Nam lớp 11 là một điều vô cùng quan trọng và cần thiết. Trong đó thành cơng
hay khơng phụ thuộc vào rất nhiều yếu tố, đòi hỏi cả thầy và trị phải đầu tư
thời gian, cơng sức vào sản phẩm.
Qua nghiên cứu lý luận và thực tiễn cho thấy, việc sử dụng một số di
tích ở Hà Nội vào dạy học lịch sử Việt Nam lớp 11 trung học phổ thơng là
điều mới mẻ, có ý nghĩa và thuận tiện cho người dạy và người học trong giờ
học lịch sử. Cung cấp kiến thức, tổng hợp phát triển các kỹ năng và giáo dục
thái độ cho học sinh. Dạy học bằng việc đưa một số di tích lịch sử vào bài
dạy, nó khơng chỉ làm đổi mới phương pháp dạy học, mà nó cịn làm cho giờ
học lịch sử sôi nổi và sinh động, tạo hứng thú học tập cho học sinh hơn.
Chính vì vậy HS trở nên u thích mơn Lịch sử hơn.
Tuy nhiên, việc sử dụng một số di tích ở Hà Nội trong dạy học lịch sử
Việt Nam lớp 11 trung học phổ thông mới bước đầu được đề cập đến, cho nên
hiệu quả vẫn chưa thể đạt được như mong muốn và còn gặp nhiều khó khăn
nhất định. Khó khăn trong việc xây dựng, tìm kiếm tài liệu, hiện vật phù hợp
với nội dung bài học.
Thực trạng của việc dạy và học Lịch sử, cũng như yêu cầu của nền
giáo dục ngày nay là cơ sở để chúng tôi đề ra biện pháp sử dụng một số di
tích ở Hà Nội trong dạy học Lịch sử Việt Nam lớp 11 trung học phổ thông.

19


Chương 2: MỘT SỐ BIỆN PHÁP SỬ DỤNG CÁC DI TÍCH Ở HÀ NỘI
TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ VIỆT NAM LỚP 11 THPT
2.1. Nguyên tắc sử dụng các di tích lịch sử ở Hà Nội trong dạy học lịch sử
Việt Nam
2.1.1. Đảm bảo tính tư tưởng, tính khoa học

Lịch sử là bản thân cuộc sống mà loài người phải trải qua. Hiện thực LS là
khách quan, chỉ có một nhưng nhận thức LS lại có nhiều, tùy theo trình độ, tính
u cầu, quyền lợi, con người tìm hiểu LS. Trong những nhận thức khác nhau về
LS chỉ có một nhận thức đúng, đó là nhận thức phản ánh LS khách quan đúng như
nó nội tại trên cơ sở Chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm
đường lối của Đảng cộng sản.
Sử dụng các di tích lịch sử vào bài học nó cần phải đảm bảo đúng nội
dung trong SGK, sử dụng phải đảm bảo đủ thời gian hợp lý cho bài dạy. Tất cả
những nội dung GV cung cấp cho học sinh về di tích đó cần phải xác thực tránh
lệch lạc, xuyên tạc lịch sử hay bịa lịch sử. Nội dung nói về các di tích cần bố trí
khoa học, quan trọng thì nói tranh trường hợp nói miên man học sinh khơng hiểu
bài. Ln ln đổi mói hình thức dạy để cho bài học phong phú hơn.
2.1.2. Đảm bảo phù hợp với mục tiêu nội dung, bài học
Đây là một nguyên tắc hàng đầu và không thể thiếu khi sử dụng kiến
thức văn học. Mỗi chương, bài đều có những nhiệm vụ nhận thức nhất định,
đều phải đạt được yêu cầu cụ thể về giáo dục, giáo dưỡng và phát triển. Do
đó, mỗi nội dung nói về di tích đó cần phải cung cấp đầy đủ kiến thức mà
người GV cần truyền đạt cho HS. Tuy nhiên, có khơng ít di tích đã đi vào q
khứ rất ít người biết đến. Vì vậy, cần đòi hỏi giáo viên phải nghiên cứu kỹ,
đọc nhiều tài liệu có liên quan để đảm bảo tài liệu đó phù hợp với mục, bài cụ
thể.

20