CHƯƠNG VI HỌC THUYẾT VỀ CHỦ NGHĨA TƯ BẢN ĐỘC QUYỀN VÀ CHỦ NGHĨA TƯ BẢN ĐỘC QUYỀN NHÀ NƯỚC

CHƯƠNG VI
HỌC THUYẾT VỀCHỦNGHĨA
TƯBẢN ĐỘC QUYỀN
VÀCHỦNGHĨA TƯBẢN
ĐỘC QUYỀN NHÀNƯỚC


A. Mc tiờu
1. Nguyên nhân hình thành và bản
chất của chủ nghĩa t bản độc quyền
2.Các đặc điểm kinh tế cơ bản của
chủ nghĩa t bản độc quyền
3.Nguyên nhân ra đời và những hình
thức chủ yếu của chủ nghĩa t bản độc
quyền nhà nớc


4. Nh÷ng biÓu hiÖn míi cña chñ nghÜa t
b¶n ngµy nay.
5. Nh÷ng thµnh tùu, h¹n chÕ vµ xu h
íng vËn ®éng cña chñ nghÜa t b¶n ngµy
nay.


B. Nội dung:
I. Chủ nghĩa t bản độc quyền
1. Nhng nguyờn nhõn chuyển biến ca
CNTB từ tự do cạnh tranh thnh
CNTB độc quyền
C.Mác và Ph.Ăngghen đã dự báo
rằng: cạnh tranh tự do sinh ra tích tụ

và tập trung sản xuất, tích tụ và tập
trung sản xuất phát triển đến một
mức độ nào đó sẽ dẫn đến độc quyền


Tù do
c¹nh
tranh

TÝch tô
tËp
trung
s¶n
xuÊt

§éc quyÒn


Vận dụng sáng tạo
những nguyên lý của
chủ nghĩa Mác vào điều
kiện lịch sử mới của thế
giới, V.I. Lênin đã
chứng minh rằng chủ
nghĩa t bản đã bớc
sang giai đoạn mới là
chủ nghĩa t bản độc
quyền.

* Nguyªn nh©n chñ yÕu ra ®êi
Chñ nghÜa t b¶n ®éc quyÒn
(6 nguyên nhân)


1-LLSX

Tích tụ và tập
trung sản xuất

2-KH - KT
cuối TK 19
3-Tác động
của quy luật
kinh tế
4-Cạnh
tranh

5-Khủng
hoảng
kinh tế
6-Tín dụng
phát triển

Xí nghiệp
quy mô lớn
Xí nghiệp
quy mô lớn

Ngành sản

xuất mới
NSLĐ

Tích luỹ TB

Biến đổi cơ
cấu kinh tế

Tích tụ tập trung t
bản

Tích luỹ

Phân
hoá

Tập trung sản
xuất quy mô

Xí nghiệp vừa và
nhỏ phá sản
Xí nghiệp lớn càng
lớn hơn

Tích tụ tập
trung t bản

XN lớn
tồn tại và
phát triển

Tập trung sản xuất

Độc
quyền


* Kh¸i qu¸t nguyªn nh©n h×nh thµnh CNTB§Q
LLSX

TÝn dông
ph¸t triÓn
§éc
QuyÒn

KH- KT
cuèi TK 19

T¸c ®éng cña
quy luËt kinh
tÕ

Khñng ho¶ng
kinh tÕ
C¹nh tranh


-Từ những nguyên nhân trên, V.I. Lênin
khẳng định:
"... cạnh tranh tự do đẻ ra tập trung sản

xuất và sự tập trung sản xuất này, khi
phát triển tới một mức độ nhất định,
lại dẫn tới độc quyền

V.I. Lênin đã nêu ra năm đặc điểm
kinh tế cơ bản của chủ nghĩa t bản
độc quyền


2. Những đặc điểm kt cơ bản của CNTB độc quyền
a - Tập trung sản xuất và các tổ chức độc quyền

Tích tụ,
tập trung
sản xuất

Ht s ít xí
nghiệp lớn
Cạnh tranh
gay gắt

Thoả hiệp,
thoả thuận

Tổ
chức
độc
quyền

Tổ chức độc quyền là tổ chức liên minh giữa các nhà t bản lớn

để tập trung vào trong tay phần lớn việc sản xuất và tiêu thụ một
số loại hàng hoá nào đó nhằm mục đích thu lợi nhuận độc quyền
cao


Côngôlơmêrat
Côngxoocxiom
Tổ chức
độc quyền

Tờ rớt
Xanhdica
Các ten

Liên kết dọc của các
tổ chức ĐQ.
Việc sản xuất, tiêu thụ
do ban quản trị chung
Việc lu thông do một
ban quản trị chung.
Thoả thuận về giá cả,
quy mô, thị trờng


m

C«ng«l¬merat
C«ng
xoocxiom
Tê rít

Xanhdica
C¸cten

Tæ chøc
®éc
quyÒn


b - T bản tài chính và bọn đầu sỏ tài chính

Phá
sản
Ngân
hàng nhỏ

Sát
nhập

Tổ chức
độc
quyền
ngân
hàng

Tổ
chức
độc
quyền
công

nghiệp

T bản tài chính
Cạnh tranh khốc liệt
Lê nin: T bản tài chính là kết quả của sự hợp nhất gia TB
ngân hàng của một số ít ngân hàng ĐQ lớn nhất với TB
của liên minh độc quyền các nhà công nghiệp
(V. I.Lênin: Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2005, t.27.tr.489)


Vai trò
cũ
Vai trò của
ngân hàng

Vai trò
mới

Trung gian trong việc
thanh toán tín dụng
Thâm nhập vào tổ chức
độc quyền công nghiệp
để giám sát
Trực tiếp đầu t vào công
nghiệp

* Sự phát triển của t bản tài chính dẫn đến một nhóm nhỏ độc
quyền chi phối toàn bộ đời sống kinh tế và chính trị của toàn xã
hội t bản gọi là bọn đầu sỏ tài chính
Đầu sỏ tài

chính

Chế độ tham
dự

Thủ đoạn

Thống
trị
kinh tế

Thống trị
chính trị


C - Xuất khẩu t bản
CNTB tự do
cạnh tranh

CNTB Độc
quyền

Xuất khẩu
hàng hoá

Xuất khẩu
T bản

Xuất khẩu hàng
hoá ra nớc ngoài

nhằm mục đích
thực hiện giá trị

Là xuất khẩu giá
trị ra nớc ngoài
nhằm mục đích
chiếm đoạt m và
các nguồn lợi
khác của nớc
nhập khẩu t bản


Nguyên nhân
Tích luỹ TB
phát triển

Tích luỹ khối l
ợng TB lớn

T bản thừa t
ơng đối

trực tiếp
Xuất khẩu
t bản

Các nớc nhỏ

Giá
ruộng

đất
thấp

Tiền l
ơng
thấp

Hình thức

Hội nhập kinh
tế

Thiếu t bản

Nguyên
liệu rẻ

Trực tiếp
(FDI)

Xuất khẩu t
bản

Kinh tế
Mục tiêu

Gián tiếp
(ODA)

Chính trị

gian tiếp


Chủ thể:
Kinh tế

Xuất khẩu
t bản Nhà
nớc

Xuất
khẩu t
bản
Xuất khẩu
t bản t
nhân

Hớng vào
các
ngành
thuộc kết
cấu hạ
tầng

Chính trị

Thực hiện
chủ nghĩa
thực dan

mới

Quân sự

Đặt căn cứ
quân sự trên
lãnh thổ

Ngành chu chuyển vốn
nhanh và lợi nhuận độc
quyền cao

Tạo
điều
kiện
cho t
bản t
nhân


d - Sự phân chia thế giới v KT giữa các tổ chức độc quyền
Tích tụ và
tập trung
t bản

xuất khẩu t
bản

Cạnh tranh
giữa các tổ

chức độc
quyền

Tổ chức
độc
quyền
quốc tế

- Sự phân chia thế giới về lãnh thổ giữa các cờng quốc
Sự phát
triển
không
đều về
kinh tế

Phát triển
không đều về
chính trị quân
sự

Xung đột
về quân sự
để phân
chia lãnh
thổ

Chiến
tranh
thế
giới

3. Sự hoạt động của quy luật giá trị và quy
lut giá trị thặng d trong giai đoạn CNTB
độc quyền
a - Quan hệ giữa c quyn và cạnh tranh
Cạnh tranh
tự do

Độc quyền

Lu ý: Độc quyền sinh ra từ cạnh tranh tự do, độc
quyền đối lập với cạnh tranh tự do, nhng sự xuất hiện
của ĐQ không thủ tiêu đợc cạnh tranh mà còn làm
cho cạnh tranh trở nên đa dạng và gay gắt hơn


Cạnh
tranh
trong
giai
đoạn
CNTB
đc
quyn

Giữa các tổ chức
độc quyền với xí
nghiệp ngoài độc
quyền

Giữa các
tổ chức
độc
quyền
với nhau

Nội bộ tổ
chức độc
quyền

Nguồn nguyên
liệu, nhân công,
phơng tiện ...

Cùng
ngành
Khác
ngành

Thị phần sản
xuất, tiêu thụ

Một bên
phá sản
Hai bên
thoả hiệp


b, Biểu hiện hoạt động của quy luật giá trị và quy lu t giá trị
thặng d trong giai đoạn CNTB độc quyền

Giai đoạn
độc quyền

Giai đoạn
tự do cạnh
tranh

Sản xuất
hàng hoá tự
do giản đơn

Quy luật giá cả
độc quyền

Quy luật
giá cả sản
xuất
(K+p)

Quy luật
giátrị
(W=c+v+m)

Quy luật lợi
nhuận độc
quyền cao

Quy luật
p 'và p
Quy luật

giá trị
thặng d


LĐ không công
của CN trong
XN không độc
quyền

LĐ không
công của CN
trong XN độc
quyền

Lợi
nhuận
độc
quyền
cao

Một phần
GTTD của
nhà t bản
vừa và nhỏ

LĐ không
công ở các n
ớc thuộc địa
và phụ thuộc

II. Chñ nghÜa t b¶n ®éc quyÒn Nhµ níc
1. Nguyªn nh©n h×nh thµnh và bản
chất cña CNTB ®éc quyÒn Nhµ níc


a. Nguyên nhân hinh thnh của CNTB độc quyền Nhà nớc
CNTB độc
quyền

Tất yếu

1-LLSX phát
triển

QHSX TBCN

2-PCLĐ phát
triển

Ngành nghề
mới ra đời

3-Mâu thuẫn
g/c TS và VS

Xoa dịu
bằng CSNN

4-Xu hớng

quốc tế hoá

>< Giữa các
lien minh
Q QT

phù hợp

CNTBĐQ
Nhà nớc

S hu Nhà n
ớc t sản
Hình thành
cơ cấu kết
nối

Nhà nớc
can thiệp

CNTB
Độc
quyền
nhà n
ớc