Phần 2 Học thuyết kinh tế của Chủ nghĩa Mác – Lênin về phương thức sản xuất tư bản chủ nghĩa - Chương VI Học thuyết kinh tế về chủ nghĩa tư bản độc quyền và chủ nghĩa tư bản độc quyền nhà nước doc

Phần 2
Học thuyết kinh tế của Chủ
nghĩa Mác – Lênin về phương
thức sản xuất tư bản chủ nghĩa
Chương VI
Học thuyết kinh tế về chủ nghĩa
tư bản độc quyền và chủ nghĩa tư
bản độc quyền nhà nước
V.I.Lênin đã trình bày một cách có hệ thống sâu sắc lý luận
về CNTB Độc Quyền và CNTB Độc Quyền nhà nước
3
Tiếp theo giai đoạn cạnh tranh
tự do, chủ nghĩa tư bản phát
triển lên giai đoạn cao hơn là
giai đoạn chủ nghĩa tư bản độc
quyền và sau đó là chủ nghĩa
tư bản độc quyền nhà nước
Thực chất đây là những nấc thang mới trong quá trình phát
triển và điều chỉnh của chủ nghĩa tư bản cả về lực lượng
sản xuất và quan hệ sản xuất để thích ứng với những biến
động mới trong tình hình kinh tế và chính trị thế giới từ cuối
thế kỷ XIX và đầu thế kỷ XX đến nay
CNTB độc quyền và CNTB độc quyền nhà nước
4
I
II
III
Chủ nghĩa Tư bản độc quyền
Chủ nghĩa Tư bản độc quyền Nhà nước
Những nét mới trong sự phát triển của chủ
nghĩa tư bản hiện đại

NỘI DUNG
VI
Vai trò, hạn chế và xu hướng vận động của
chủ nghĩa Tư bản
5
I
Chủ nghĩa Tư bản độc quyền
1. Nguyên nhân chuyển biến từ CNTB tự do cạnh tranh
sang CNTB Độc quyền
C.Mác và Ph.Ăngghen đã dự báo rằng: cạnh tranh tự do sinh
ra tích tụ và tập trung sản xuất, tích tụ và tập trung sản xuất
phát triển đến một mức độ nào đó sẽ dẫn đến độc quyền
Tự do
cạnh tranh
Tích tụ tập
trung sản
xuất
Độc quyền
Vận dụng sáng tạo những nguyên lý của chủ nghĩa Mác vào
điều kiện lịch sử mới của thế giới, V.I. Lênin đã chứng minh
rằng chủ nghĩa tư bản đã bước sang giai đoạn mới là chủ
nghĩa tư bản độc quyền.
6
1. Sự phát triển của LLSX đã hình
thành các xí nghiệp qui mô lớn
1. Nguyên nhân chuyển biến từ CNTB tự do cạnh tranh
sang CNTBĐQ
2. Sự xuất hiện của những thành
tựu KH-KT mới
3. Sự tác động của các quy luật kinh

tế của CNTB
4. Cuộc cạnh tranh khốc liệt giữa
các nhà tư bản
5. Cuộc khủng hoảng kinh tế năm
1873 trong toàn bộ thế giới TBCN
6. Sự phát triển của hệ thống tín
dụng TBCN
7
LLSXPT
Tích tụ và tập
trung sản xuất
Xí nghiệp quy mô lớn
CM KH–KT
Thể kỷ 19
Ngành sản xuất mới
NSLĐ Tăng
Xí nghiệp quy mô lớn
Tích luỹ tư bản
Tác động của
quy luật kinh tế
Biến đổi cơ
cấu kinh tế
Tập trung sản
xuất quy mô
Độc
quyền
Cạnh tranh
Tích luỹ Tích tụ và tập trung TB
Khủng hoảng
kinh tế

Phân hoá
XÝ nghiÖp võa vµ
nhá ph¸ s¶n
XÝ nghiÖp lín cµng
lín h¬n
XN lớn
tồn tại và
phát triển
Tín dụng
phát triển
Tích tụ tập trung tư bản
Tập trung sản xuất
8
Từ những nguyên nhân trên, V.I. Lênin khẳng định:
1. Nguyên nhân chuyển biến từ CNTB tự do cạnh tranh
sang CNTBĐQ
" cạnh tranh tự do đẻ ra tập trung sản xuất và sự tập trung
sản xuất này, khi phát triển tới một mức độ nhất định, lại dẫn
tới độc quyền….”
(V.I.Lênin: Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2005, t.27.tr.402)
V.I. Lênin đã nêu ra năm đặc điểm kinh tế cơ bản của chủ
nghĩa tư bản độc quyền
TK 15
Cuối TK19
CNTB TDCT
CNTB ĐQ
CTTG II
ĐQTN ĐQ NN
9
Có 5 đặc điểm

1. Tập trung sản xuất và các
tổ chức độc quyền
2. Tư bản tài chính và bọn đầu
sỏ tài chính
3. Xuất khẩu tư bản
4. Sự phân chia thế giới về kinh tế
giữa các tổ chức
5. Sự phân chia thế giới về lãnh thổ
giữa các cường quốc đế quốc
2. Những đặc điểm cơ bản của CNTB độc quyền
10
a. Tập trung sản xuất và các tổ chức độc quyền
Tổ chức độc quyền là tổ chức liên minh giữa các nhà tư bản
lớn để tập trung vào trong tay phần lớn việc sản xuất và tiêu
thụ một số loại hàng hoá nào đó nhằm mục đích thu lợi nhuận
độc quyền cao
2. Những đặc điểm cơ bản của CNTB độc quyền
Tích tụ và
tập trung
sản xuất
Cón ít
xí nghiệp
lớn
Cạnh tranh
gắt gao
Thoả hiệp
Tổ chức
Độc quyền
11
Tổ chức

độc quyền
Côngôlơmêrat
Các ten
Xanhdica
Tờ rớt
Côngxoocxiom
Thoả thuận về giá cả,
quy mô, thị trường
Việc lưu thông do một
ban quản trị chung.
Việc sản xuất, tiêu thụ
do ban quản trị chung
Liên kết dọc của các
tổ chức ĐQ.
a. Tập trung sản xuất và các tổ chức độc quyền
12
C«ng
xoocxiom
Tæ chøc
®éc quyÒn
C«ng«l¬merat
C¸cten
Xanhdica
Tê rít
m
13
Các ngân
Hàng nhỏ
Phá sản
trong cạnh

tranh
Sáp nhập
b. Tư bản tài chính và bọn đầu sỏ tài chính
Tổ chức
Độc quyền
Ngân hàng
Tổ chức
Độc quyền
Công nghiệp
Cạnh tranh khốc liệt
Tư bản tài chính
Lênin: “Tư bản tài chính là kết quả của sự hợp nhất giưa TB
ngân hàng của một số ít ngân hàng ĐQ lớn nhất với TB của
liên minh độc quyền các nhà công nghiệp”
(V. I.Lênin: Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2005, t.27.tr.489
14
Vai trò của
ngân hàng
Vai trò cũ
Vai trò mới
b. Tư bản tài chính và bọn đầu sỏ tài chính
Trung gian trong
thanh toán và tín dụng
Sự phát triển của tư bản tài chính dẫn đến một nhóm nhỏ
độc quyền chi phối toàn bộ đời sống kinh tế và chính trị
của toàn xã hội tư bản gọi là bọn đầu sỏ tài chính.
Trực tiếp đầu tư vào CN
Thâm nhập vào các tổ
Chức ĐQCN để giám sát
Đầu sỏ tài chính

Tham dự
Thủ đoạn
Thống trị KT TT chính trị
15
Đầu sỏ
tài chính
Tư bản tài chính
Nền KT
trong nước
Nền KT
Thế giới
Lênin: “TB tài chính là kết quả của sự hợp nhất giữa TB ngân
hàng của một số ít ngân hàng độc quyền lớn nhất, với TB của
những liên minh độc quyền các nhà công nghiệp”
16
CNTB
tự do
Cạnh tranh
Xuất khẩu
Hàng hoá
Xuất khẩu hàng hoá ra
nước ngoài nhằm mục tiêu
Thu về giá trị
c. Xuất khẩu tư bản
CNTB
độc quyền
Xuất khẩu
Tư bản
Xuất khẩu giá trị ra
nước ngoài nhằm chiếm đoạt

GTTD và các nguồn lợi khác

Nguyên nhân:

Hình thức:
Xuất khẩu tư bản là xuất khẩu giá trị ra nước ngoài (đầu tư tư
bản ra nước ngoài) nhằm mục đích chiếm đoạt giá trị thặng dư
và các nguồn lợi nhuận khác ở các nước nhập khẩu tư bản
17
Nguyên nhân – Hình thức
Tích luỹ TB
phát triển
Thừa TB
Tương đối
Các nước
đang phát triển
Thiếu TB
Giá ruộng
đất rẻ
Tiền lương
Thấp
Nguyên liệu
Rẻ
Trực tiếp
Gián tiếp
Tích luỹ
khối lượng TB lớn
Hội nhập kinh tế
Xuất khẩu
TB

Chính trị
Kinh tế
Mục
tiêu
18
Chủ thể xuất khẩu TB
XK
Nhà nước
NK
Tư nhân
Tạo điều
kiện cho
TBTN
Xuất khẩu
TB
Chính trị
Kinh tế
Quân sự
Ảnh hưởng
Chính sách
Hướng vào
Ngành kết cấu
Hạ tầng
Đặt căn cứ
Quân sự
Ngành chu chuyển vốn nhanh
và lợi nhuận độc quyền cao
19
Tích tụ và
Tập trung

Tư bản
Xuất khẩu
Tư bản
Cạnh tranh
Giữa các
TCĐQ
d. Sự phân chia thế giới về KT giữa các tổ chức độc quyền
Tổ chức
Độc quyền
Quốc tế
Sự phát triển
Không đều
Về mặt
Kinh tế
Phát triển
Không đều
Về quân sự
Xung đột
Quân sự
Phân chia
Thuộc địa
e. Sự phân chia lãnh thổ giữa các cường quốc
Chiến tranh
Thế giới
20
a. Mối quan hệ giữa cạnh tranh và độc quyền
C¹nh tranh
tù do
§éc quyÒn
Lưu ý: Độc quyền sinh ra từ cạnh tranh tự do, độc quyền đối

lập với cạnh tranh tự do, nhưng sự xuất hiện của ĐQ không
thủ tiêu được cạnh tranh mà còn làm cho cạnh tranh trở nên
đa dạng và gay gắt hơn
3. Sự hoạt động của quy luật giá trị và giá trị thặng dư
trong giai đoạn CNTB độc quyền
21
Cạnh tranh
trong giai
đoạn CNTB
Độc quyền
Giữa các tổ chức
Độc quyền với
các xí nghiệp
ngoài độc quyền
Nguồn nguyên liệu
Nhân công, phương
tiện ….
Giữa các tổ
Chức Độc quyền
với nhau
Cùng ngành
Khác ngành
Phá sản
Thoả hiệp
Trong nội bộ
tổ chức Độc quyền
Thị phần sản xuất
Tiêu thụ
a. Mối quan hệ giữa cạnh tranh và độc quyền
22

Giai đoạn
Tự do cạnh tranh
Sản xuất HH
giản đơn
b. Biểu hiện hoạt động của QLGT và GTTD trong giai đoạn
CNTB độc quyền
Giai đoạn
Độc quyền
Quy luật giá cả SX
K + p
Quy luật giá trị
W = C +v + m
Quy luật giá cả ĐQ
K + p
Pđq = P + Psn
ĐQ
Quy luật p’ và p’
Quy luật
GTTD
Lợi nhuận
Độc quyền cao
23

II
Chủ nghĩa Tư bản độc quyền Nhà nước
1. Nguyên nhân hình thành và bản chất của CNTB độc
quyền Nhà nước
a. Nguyên nhân hình thành
CNTB Độc quyền CNTB Độc quyền Nhà nước
Tất yếu

LLSX phát triển QHSX không phù hợp Sở hữu nhà nước TS
PCLĐ phát triển Xuất hiện mới N.nghề Hình thành kết nối mới
Mâu thuẫn VS -TS Xoa dịu bằng CSNN
Xu hướng QTH MT giữa các TCĐQ Can thiệp của NN
Chủ nghĩa Tư bản độc quyền nhà nước
24

II
Chủ nghĩa Tư bản độc quyền Nhà nước
1. Nguyên nhân hình thành và bản chất của CNTB độc
quyền Nhà nước
b. Bản chất của CNTB độc quyền nhà nước
Chủ nghĩa Tư bản
độc quyền nhà nước
Sức mạnh
tư nhân
Sức mạnh
TC ĐQ
Quan hệ kinh tế
Chính trị - Xã hội
Là sự kết hợp sức mạnh của các tổ chức ĐQ tư nhân với sức mạnh
của nhà nước TS trở thành một thiết chế và thể chế thống nhất
nhằm phục vụ lợi ích của tổ chức ĐQ và cứu nguy cho CNTB.
CNTB độc quyền nhà nước là 1 quan hệ kinh tế, chính trị, xã hội
25

II
Chủ nghĩa Tư bản độc quyền Nhà nước
2. Những biểu hiện chủ yếu của CNTB độc quyền Nhà nước
a. Sự kết hợp nhân sự giữa tổ chức ĐQ với Nhà nước

Sự kết hợp về nhân sự thực hiện thông qua các đảng phái,
nghiệp đoàn, hội chủ xí nghiệp, hình thức tham dự của các
quan chức chính phủ vào tổ chức độc quyền … Chính các
tổ chức này này đã tạo ra cho tư bản độc quyền một cơ sở xã
hội để thực hiện sự thống trị và trực tiếp xây dựng đội ngũ
quan chức cho bộ máy nhà nước
Nhà nước tư sản
Kết hợp nhân sự
Các Tổ chức
Độc quyền
Tham
dự