Khang sinh cô loan đại học y hà nội

15/09/2016

KHÁNG SINH
Bộ môn Dược lý
Đại học Y Hà Nội

1

Mục tiêu học tập
1. Trình bày được phân loại, tác dụng, áp dụng lâm sàng của nhóm
penicilin
2. Trình bày được phân loại, tác dụng, áp dụng lâm sàng của nhóm
cephalosporin
3. Nêu áp dụng điều trị và độc tính của nhóm aminoglycosid
4. Trình bày độc tính và áp dụng điều trị của kháng sinh nhóm
cloramphenicol, tetracyclin, quinolon, 5-nitro-imidazol, co-trimoxazol,
macrolid và lincosamid
5. Trình bày được nguyên tắc sử dụng kháng sinh an toàn và hợp lý

2

1


15/09/2016

Nội dung


Đại cương



Các nhóm kháng sinh



Nguyên tắc sử dụng kháng sinh
3

1. Đại cương
ANTIBIOTIC

1.1. Định nghĩa


Chất do vi sinh vật tiết ra hoặc chất hóa học bán tổng hợp,
tổng hợp



Tác dụng ở nồng độ rất thấp



Đặc hiệu kìm hãm sự phát triển hoặc diệt được vi khuẩn

Phổ kháng khuẩn
4

2

15/09/2016

1.2. Phân loại kháng sinh
1.2.1. Kháng sinh diệt khuẩn và kháng sinh kìm khuẩn


Kháng sinh kìm khuẩn: Ức chế sự phát triển của vi khuẩn



Kháng sinh diệt khuẩn: Hủy hoại vĩnh viễn được vi khuẩn

5

Phân loại kháng sinh
1.2.2. Theo dược lực học - dược động học


Kháng sinh diệt khuẩn phụ thuộc nồng độ




Aminoglycosid

Kháng sinh diệt khuẩn phụ thuộc thời gian


β-lactam

6

3


15/09/2016

Phân loại kháng sinh
1.2.3. Phân loại kháng sinh theo nhóm
β-lactam

Aminoglycosid
Phenicol
Cyclin
Macrolid và lincosamid
Quinolon
5-nitro-imidazol
Sulfamid và co-trimoxazol

7

1.3. Cơ chế tác dụng của kháng sinh
ƯCTH vách tế bào

ƯCTH acid nucleic

Tổn thương
màng

ƯCTH
acid folic

ƯCTH protein
ƯCTH: Ức chế tổng hợp

8

4


15/09/2016

Nội dung


Đại cương



Các nhóm kháng sinh



Nguyên tắc sử dụng kháng sinh
9

2. Các nhóm kháng sinh
2.1. Ức chế sự tổng hợp vách tế bào

2.1.1. β-lactam
2.1.2. Peptid
2.1.3. Fosfomycin
2.1.4. Cycloserin

10

5


15/09/2016

β-lactam
 Cơ chế tác dụng
 Gắn với transpeptidase
 Ức chế tạo vách vi khuẩn => Kháng sinh diệt khuẩn


Phổ tác dụng
 Chủ yếu trên vi khuẩn Gram (+)

11

B

β-lactam




Penam


Penicilin



Chất ức chế β-lactamase

Cephem


Cephalosporin



Penem



Monobactam

A

Penam

B

A

Cephem

B A

Penem

B

Monobactam

12

6


15/09/2016

Penicilin


Penicilin G



Penicilin V



Penicilin M



Penicilin A



Penicillin kháng trực khuẩn mủ xanh
13

Penicilin G
Phổ tác dụng

Penicilin G (benzyl penicilin)

Cầu khuẩn Gram (+) Liên cầu, phế cầu và tụ cầu
Cầu khuẩn Gram (-)
Trực khuẩn Gram (+)
Xoắn khuẩn

Lậu cầu, não mô cầu
Hiếu khí: Than, subtilis, bạch hầu
Yếm khí: Clostridium hoại thư sinh hơi
Xoắn khuẩn giang mai
14

7


15/09/2016

Penicilin G
Chỉ định


Giang mai



Thấp khớp, thấp tim do liên cầu



Viêm màng não mủ



Phòng: thấp khớp cấp tái diễn, viêm màng trong tim do
vi khuẩn, nhiễm khuẩn trong phẫu thuật van tim

15

Penicilin
Thuốc
Penicilin G
Benzathin penicilin
Procain penicilin
Penicilin V

Đường dùng
Tiêm bắp, tiêm tĩnh mạch

Hỗn dịch
=> Tiêm bắp
=> Tác dụng kéo dài
Uống

16

8


15/09/2016

Penicilin


Penicilin G



Penicilin V



Penicilin M



Penicilin A



Penicillin kháng trực khuẩn mủ xanh
17

TTDKMM

 Viêm thận kẽ
 Ức chế tủy xương ở liều cao

Penicilin

Penicilin G
Phổ tác dụng

Penicilin M
Giống penicilin G
Không

Bị penicilinase phá hủy

Có

Chỉ định: Nhiễm tụ cầu vàng
sản xuất penicilinase

Penicilin M
• Methicilin: Tiêm
• Oxacilin / cloxacilin / dicloxacillin / nafcilin

18

9


15/09/2016

Penicilin
Penicilin G

Penicilin A
Gram (+): giống penicilin G

Phổ tác dụng

Gram (-)
Bị penicilinase phá hủy

Có

Có

 Ampicilin, amoxicilin
 Chỉ định
 Nhiễm khuẩn đường hô hấp
 Viêm màng não mủ
 Nhiễm khuẩn đường mật
 Nhiễm khuẩn tiết niệu
 Phối hợp trong điều trị nhiễm Helicobacter pylori: Amoxicilin
19

Penicilin
Penicillin kháng trực khuẩn mủ xanh


Chỉ định
Điều trị nhiễm khuẩn nặng do vi khuẩn Gram (-) như trực khuẩn
mủ xanh, Enterobacter, Proteus

Carboxypenicilin

Ureidopenicilin

Carbenicilin

Mezlocilin

Ticarcilin

Piperacilin

Azlocilin
20

10


15/09/2016

Chất ức chế β-lactamase
Chất ức chế β-lactamase

Acid clavulanic
Sulbactam
Tazobactam

Kháng sinh phối hợp
Amoxicilin
Ticarcilin
Ampicilin
Cefoperazon
Piperacilin
21

β-lactam




Penam


Penicilin



Chất ức chế β-lactamase

Cephem


Cephalosporin



Penem



Monobactam
22

11


15/09/2016

Cephalosporin
5 thế hệ
Phân loại thế hệ 1 - 3 dựa vào:


Phổ tác dụng



Bền vững với enzym β-lactamase



Khả năng qua hàng rào máu não

23

Cephalosporin
Thế hệ

Chỉ định
 Nhiễm khuẩn huyết do tụ cầu

1

 Sốc nhiễm khuẩn
 Nhiễm khuẩn kháng penicilin

2

 Nhiễm khuẩn đường ruột đã kháng thuốc khác
 Nhiễm khuẩn bệnh viện

3

Nhiễm khuẩn nặng đã kháng với hai thế hệ trước

4

Nhiễm trực khuẩn Gram (-) hiếu khí đã kháng với thế hệ 3

5

Nhiễm khuẩn da và mô mềm có biến chứng
24

12


15/09/2016

Cephalosporin
Thế hệ

Thuốc

1

Cephalexin

Cefadroxil

Cefazolin

Cephradin

2

Cefuroxim

Cefaclor

Cefotetan

Cefoxitin

Cefixim

Cefdinir

Ceftazidim

Cefotaxim

Cefpodoxim

Ceftriaxon

Cefoperazon

4

Cefpirom

Cefepim

5

Ceftobiprol

3

25

β-lactam





Penam


Penicilin



Chất ức chế β-lactamase

Cephem


Cephalosporin



Penem



Monobactam
26

13

15/09/2016

β-lactam
Penem
Imipenem, ertapenem, meropenem, doripenem


Phổ kháng khuẩn rất rộng



Không hấp thu qua đường uống



Imipenem + cilastatin (chất ức chế dihydropeptidase)

27

β-lactam
Monobactam
Aztreonam


Chỉ định: Nhiễm khuẩn Gram (-) đa kháng thuốc



Có thể dùng cho bệnh nhân dị ứng với penicilin

hoặc cephalosporin

28

14


15/09/2016

β-lactam

Vòng β-lactam

TDKMM


Dị ứng


Mề đay, ban đỏ, mẩn ngứa, phù Quincke



Sốc phản vệ

Dị ứng chéo

=> Thử test nội bì trước khi tiêm lần đầu



Bệnh não cấp:


Rối loạn tâm thần, nói sảng, co giật, hôn mê

29

2. Các nhóm kháng sinh
2.1. Ức chế sự tổng hợp vách tế bào
2.1.1. β-lactam
2.1.2. Peptid: glycopeptid / polypeptid / lipopeptid
2.1.3. Fosfomycin
2.1.4. Cycloserin

30

15


15/09/2016

Peptid


Glycopeptid: Vancomycin / Teicoplanin
Lipopeptid: Daptomycin





Không hấp thu đường tiêu hóa



Tiêm: Điều trị tụ cầu kháng methicilin



Uống: Điều trị viêm ruột kết giả mạc do Clostridium difficile

Polypeptid: Bacitracin


Độc tính trên thận => Dùng tại chỗ
31

Fosfomycin


Điều trị nhiễm khuẩn đường tiết niệu không biến chứng

Cycloserin


Độc tính trên thần kinh



Điều trị lao tái phát kháng thuốc
32

16


15/09/2016

2.2. Polymycin
Polymycin B và polymycin E (colistin)
 TDKMM: Viêm thận và hoại tử ống thận
 Chỉ định
 Nhiễm khuẩn đa kháng thuốc do Pseudomonas và
Acinetobacter
 Dạng dùng

 Tiêm tĩnh mạch
 Khí dung
 Điều trị tại chỗ dưới dạng kem bôi, thuốc đặt
33

2.3. Ức chế tổng hợp acid nucleic


Quinolon



5-nitro-imidazol



Nitrofuran



Rifampicin

34

17


15/09/2016

Quinolon
Kháng sinh tổng hợp

Cơ chế

Acid nalidixic

Fluoroquinolon

(thế hệ 1)

(thế hệ 2, 3)

Ức chế ADN gyrase Ức chế ADN gyrase
Ức chế topoisomerase IV

Phổ tác Gram (-) đường tiết Hoạt tính kháng khuẩn cũng mạnh hơn
dụng

niệu và đường tiêu Phổ tác dụng mở rộng hơn

hóa

 Thế hê 2: Chủ yếu trên Gram (-)
 Thế hệ 3: Gram (-) và Gram (+)
=> Quinolon hô hấp
35

Quinolon
Chỉ định
Acid nalidixic

Fluoroquinolon

 Nhiễm khuẩn đường tiết

 Nhiễm khuẩn đường tiết niệu

niệu dưới chưa biến

 Bệnh lây qua đường tình dục

chứng

 Nhiễm khuẩn đường tiêu hóa

 Viêm đường hô hấp
 Nhiễm khuẩn xương-khớp và
mô mềm
36

18


15/09/2016

Quinolon
Độc tính


Rối loạn tiêu hóa



Viêm gân, đứt gân Achille



Đau khớp, đau cơ



TDKMM trên thần kinh ngoại biên



Tăng áp lực nội sọ
37

Quinolon
Không lái xe vận hành máy móc,
làm việc trên cao
trong thời gian dùng thuốc


Tăng áp lực nội sọ

Chóng mặt, nhức đầu, lú lẫn, co giật, ảo giác



Biến dạng sụn tiếp hợp
CCĐ: Trẻ em dưới 18 tuổi, phụ nữ có thai và cho con bú

38

19


15/09/2016

Quinolon
Thế hệ 1


Acid nalidixic

Thế hệ 2


Pefloxacin, norfloxacin, ofloxacin, ciprofloxacin

Thế hệ 3


Levofloxacin, gemifloxacin, moxifloxacin
39

2.3. Ức chế tổng hợp acid nucleic


Quinolon



5-nitro-imidazol



Nitrofuran



Rifampicin

40

20


15/09/2016

5-nitro-imidazol
Cơ chế tác dụng


Nhóm nitro bị khử => tạo ra các sản phẩm độc

=> thay đổi cấu trúc của AND => Diệt khuẩn

Phổ tác dụng


Diệt vi khuẩn kỵ khí



Helicobacter pylori



Đơn bào: Entamoeba histolytica, Trichomonas vaginalis, Giardia
lamblia
41

5-nitro-imidazol

Chỉ định


Nhiễm khuẩn nặng do vi khuẩn kỵ khí nhạy cảm



Nhiễm khuẩn răng, miệng: Metronidazol + spiramycin



Phối hợp điều trị nhiễm Helicobacter pylori: Metronidazol



Viêm ruột kết giả mạc do Clostridium difficile



Nhiễm Entamoeba histolytica, Trichomonas vaginalis,
Giardia lamblia



Dự phòng nhiễm khuẩn sau phẫu thuật vùng bụng - hố chậu
42

21

15/09/2016

5-nitro-imidazol


TDKMM


Rối loạn thần kinh



Rối loạn tiêu hóa



Vị kim loại => Thời điểm uống thuốc???

 Không uống rượu bia trong thời gian dùng thuốc

Hội chứng cai
43

5-nitro-imidazol


Metronidazol



Tinidazol



Secnidazol



Ornidazol



Nimodazol
44

22


15/09/2016

2.3. Ức chế tổng hợp acid nucleic


Quinolon



5-nitro-imidazol



Nitrofuran



Rifampicin

45



Nitrofuran (nitrofurantoin)
Hoạt tính tăng lên khi pH nước tiểu ≤ 5,5
=> Nhiễm khuẩn đường tiết niệu



Rifampicin
Điều trị lao
46

23


15/09/2016

2.4. Ức chế tổng hợp protein




Tác dụng trên tiểu phần 30S


Aminoglycosid



Cyclin

Tác dụng trên tiểu phần 50S


Macrolid và lincosamid



Phenicol



Linezolid; Streptogramin
47

Aminoglycosid
Cơ chế tác dụng


Vận chuyển qua màng tế bào chất nhờ:
Năng lượng từ hệ thống vận chuyển electron của quá trình

phụ thuộc O2 => tác dụng trên vi khuẩn hiếu khí


Gắn vào tiểu phần 30S của ribosom => gián đoạn tổng hợp
protein

48

24


15/09/2016

Aminoglycosid
Phổ tác dụng


Kháng sinh diệt khuẩn: Gram (-) hiếu khí



Kết hợp với β-lactam: một số Gram (+)



Streptomycin: Trực khuẩn lao

Chế độ đa liều

Chế độ đơn liều

49

Aminoglycosid
Thuốc

Chỉ định

Streptomycin

Lao mới, giai đoạn tấn công

Kanamycin

Lao kháng thuốc

Gentamicin

Nhiễm khuẩn bệnh viện do Enterococcus và

Tobramycin

Pseudomonas aeruginosa

Amikacin

Nhiễm khuẩn bệnh viện Gram (-) đã kháng với

Netilmicin

gentamycin và tobramycin

Neomycin

Nhiễm khuẩn tại chỗ

Spectinomycin

Điều trị lậu
50

25