LUẬN văn tốt NGHIỆP VAI TRÒ của đội NGŨ TRÍ THỨC TRONG KHỐI LIÊN MINH GIAI cấp CÔNG NHÂN, GIAI cấp CÔNG NHÂN, đội NGŨ TRÍ THỨC ở hà nội HIỆN NAY

2
BẢNG CHỮ VIẾT TẮT
CHỮ VIẾT ĐẦY ĐỦ

CHỮ VIẾT TẮT

Chính trị quốc gia

CTQG

Chủ nghĩa tư bản

CNTB

Chủ nghĩa xã hội

CNXH

Hà Nội

H

Nhà xuất bản

Nxb

Xã hội chủ nghĩa

XHCN

MỤC LỤC
Tran
g
MỞ ĐẦU
Chương 1

3
MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ
VAI TRÒ CỦA TRÍ THỨC TRONG KHỐI LIÊN
MINH GIAI CẤP CÔNG NHÂN - GIAI CẤP
NÔNG DÂN - ĐỘI NGŨ TRÍ THỨC Ở HÀ NỘI
HIỆN NAY

7

1.1. Định nghĩa trí thức và vai trò của trí thức trong khối liên
minh giai cấp công nhân - giai cấp nông dân - đội ngũ
trí thức ở Hà Nội hiện nay

7

1.2. Thực trạng vai trò của đội ngũ trí thức trong khối liên
minh giai cấp công nhân - giai cấp nông dân - đội ngũ
trí thức ở Hà Nội thời gian qua

23

Chương 2 YÊU CẦU VÀ MỘT SỐ GIẢI PHÁP CƠ BẢN
PHÁT HUY VAI TRÒ CỦA TRÍ THỨC TRONG
KHỐI LIÊN MINH GIAI CẤP CÔNG NHÂN GIAI CẤP NÔNG DÂN - ĐỘI NGŨ TRÍ THỨC Ở

HÀ NỘI HIỆN NAY
2.1.

38

Yêu cầu cơ bản trong phát huy vai trò của trí thức trong
khối liên minh giai cấp công nhân - giai cấp nông dân đội ngũ trí thức ở Hà Nội hiện nay

2.2.

39

Một số giải pháp cơ bản nhằm phát huy vai trò của trí
thức trong khối liên minh giai cấp công nhân - giai cấp
nông dân - đội ngũ trí thức ở Hà Nội hiện nay

43

KẾT LUẬN

69

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

71

PHỤ LỤC

74

3

MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ XI của Đảng ta đã xác định chiến
lược phát triển kinh tế - xã hội đất nước giai đoạn 2011 - 2020, trong đó mục
tiêu tổng quát là: “Phấn đấu đến năm 2020 nước ta cơ bản trở thành nước
công nghiệp theo hướng hiện đại; chính trị - xã hội ổn định, dân chủ, kỷ
cương, đồng thuận; đời sống vật chất và tinh thần của nhân dân được nâng lên
rõ rệt; độc lập, chủ quyền, thống nhất và toàn vẹn lãnh thổ được giữ vững; vị
thế của Việt Nam trên trường quốc tế tiếp tục được nâng lên; tạo tiền đề vững
chắc để phát triển cao hơn trong các giai đoạn sau”[8, tr.91]. Để thực hiện
được mục tiêu đó, nước ta nhất định phải đẩy mạnh và thực hiện thành công
sự nghiệp công nghiệp hoá - hiện đại hoá đất nước. Đây là bước đi tất yếu
trong quá trình xây dựng đất nước theo con đường CNXH. Trong bối cảnh thế
giới nhiều biến động, cuộc cách mạng khoa học - công nghệ đạt được nhiều
thành tựu to lớn, sự nghiệp đẩy mạnh công nghiệp hóa - hiện đại hóa của
nước ta vừa đứng trước những thời cơ, thuận lợi lớn, vừa phải đối mặt với
nhiều nguy cơ, thử thách. Để vượt qua thử thách, nắm bắt được thời cơ đưa
nước ta nhanh chóng trở thành nước công nghiệp theo hướng hiện đại như
mục tiêu đã xác định, chúng ta phải phát huy được sức mạnh tổng lực của
khối đại đoàn kết toàn dân tộc, trong đó nòng cốt là khối liên minh giai cấp
công nhân - giai cấp nông dân - đội ngũ trí thức dưới sự lãnh đạo của Đảng.
Trong tình hình hiện nay, để bắt kịp với sự phát triển của khu vực và thế giới,
đất nước ta phải nhanh chóng có bước đi đột phá vào khoa học và công nghệ,
vì vậy cần phải đặc biệt chú trọng phát huy tiềm năng trí tuệ, sức sáng tạo của
toàn dân, đi đầu là đội ngũ trí thức.
Hà Nội là trung tâm chính trị - kinh tế - văn hóa - khoa học của cả nước,
nơi tập trung đông đảo đội ngũ trí thức. Sự phát triển của thủ đô Hà Nội

không những có ý nghĩa đối với chính Hà Nội mà còn có giá trị như một tấm
gương để cả nước noi theo. Những năm vừa qua, đội ngũ trí thức ở Hà Nội đã


4
có đóng góp to lớn vào sự phát triển của thủ đô. Càng tiến sâu vào công
nghiệp hóa - hiện đại hóa, vai trò của đội ngũ trí thức nói chung, trí thức Hà
Nội nói riêng càng trở nên đặc biệt quan trọng. Cùng với giai cấp công nhân,
giai cấp nông dân và các tầng lớp lao động khác, đội ngũ trí thức đang thắt
chặt khối đại đoàn kết toàn dân tộc để đưa Hà Nội và cả nước đi lên.
Trong suốt quá trình cách mạng, đội ngũ trí thức của Hà Nội đã có nhiều
đóng góp to lớn vào xây dựng khối liên minh giai cấp công nhân - giai cấp
nông dân - đội ngũ trí thức và vào sự phát triển của Hà Nội nói chung. Tuy
nhiên, những đóng góp đó vẫn chưa tương xứng với tiềm năng, khả năng của
trí thức và với đòi hỏi phát triển của thủ đô. Bản thân trí thức những năm vừa
qua tuy đã có sự phát triển mạnh mẽ song vẫn còn tồn tại nhiều hạn chế, bất
cập cả về số lượng, chất lượng và cơ cấu. Sự phát triển của đội ngũ trí thức và
vai trò của đội ngũ trí thức Hà Nội đang đặt ra yêu cầu bức thiết phải có nhìn
nhận đầy đủ, đúng đắn và đề ra được những giải pháp hữu hiệu nhằm khắc
phục hạn chế, phát huy tối đa tiềm năng của đội ngũ này.
Từ những đòi hỏi bức thiết trên, tôi lựa chọn vấn đề: “Vai trò của trí
thức trong khối liên minh giai cấp công nhân - giai cấp nông dân - đội
ngũ trí thức ở Hà Nội hiện nay” làm luận văn tốt nghiệp của mình.
2. Tình hình nghiên cứu có liên quan đến đề tài
Cùng với sự tăng lên không ngừng của vai trò tri thức, trí tuệ đối với sự
phát triển kinh tế - văn hóa - xã hội, đội ngũ trí thức và vai trò của đội ngũ trí
thức nói chung đã được rất nhiều các nhà khoa học, các nhà hoạch định chính
sách quan tâm nghiên cứu. Những năm vừa qua, số lượng các công trình khoa
học, bài báo, hội thảo, tham luận… về vai trò của đội ngũ trí thức ngày càng
đa dạng, phong phú. Trong số các công trình nghiên cứu về lĩnh vực này,

đáng chú ý có các công trình sau:
“Trí thức Việt Nam, thực tiễn và triển vọng, GS. Phạm Tất Dong chủ
biên. H.CTQG.X 1995.
“Trí thức Việt Nam trong sự nghiệp đổi mới xây dựng đất nước”. Đỗ


5
Mười. H.CTQG. X1995.
“Trí thức trong công cuộc đổi mới đất nước”. PTS Nguyễn Quốc Bảo và
Đoàn Thị Lịch, H.Lao Động, X.1998.
“Một số vấn đề về trí thức Việt Nam”. PTS Nguyễn Thanh Tuấn.
H.CTQG; 1998.
“Một số nét về thực trạng đội ngũ trí thức trẻ Việt Nam qua một số khảo
sát”. Đề tài cấp viện, Viện Xã hội Khoa học. TS Ngô Minh Phương chủ
nhiệm đề tài. H. Viện Xã hội Khoa học; 2000.
“Quan hệ lợi ích kinh tế giữa công nhân, nông dân và trí thức ở Việt
Nam hiện nay”. Đặng Quang Định. H.CTQG, 2010.
Ngoài ra, còn rất nhiều các công trình khác có liên quan.
Các công trình khoa học trên đã có những nghiên cứu rất sâu sắc về đội
ngũ trí thức trên các góc độ như quan niệm trí thức, đặc điểm, vai trò của đội
ngũ trí thức, trí thức trẻ, trí thức trong từng lĩnh vực, phương hướng, biện
pháp xây dựng đội ngũ trí thức… Kết quả nghiên cứu của các công trình khoa
học đó là cơ sở quan trọng để tôi tiếp tục kế thừa trong luận văn của mình.
Song vấn đề “Vai trò của trí thức trong khối liên minh giai cấp công nhân giai cấp nông dân - đội ngũ trí thức ở Hà Nội hiện nay” mà luận văn của tôi
nghiên cứu chưa có công trình nào trực tiếp đề cập đến, vì vậy luận văn của
tôi là một công trình hoàn toàn độc lập, không sao chép từ bất cứ một công
trình nào.
3. Mục đích, nhiệm vụ của luận văn
- Mục đích của luận văn: Luận giải một số vấn đề lý luận và thực tiễn
về vai trò của trí thức trong khối liên minh giai cấp công nhân - giai cấp nông

dân - đội ngũ trí thức ở Hà Nội hiện nay, trên cơ sở đó xác định yêu cầu và đề
ra một số giải pháp cơ bản nhằm phát huy hơn nữa vai trò của trí thức trong
khối liên minh giai cấp ở Hà Nội hiện nay.
- Nhiệm vụ của luận văn:
+ Làm rõ quan niệm về trí thức, đặc điểm trí thức ở Hà Nội hiện nay
+ Phân tích vai trò của trí thức trong khối liên minh giai cấp công nhân –


6
giai cấp nông dân - đội ngũ trí thức.
+ Đánh giá thực trạng vai trò của trí thức trong khối liên minh giai cấp
công nhân - giai cấp nông dân - đội ngũ trí thức ở Hà Nội thời gian qua.
+ Xác định yêu cầu và đề xuất một số giải pháp cơ bản nhằm phát huy vai
trò của trí thức trong khối liên minh giai cấp công nhân - giai cấp nông dân - đội
ngũ trí thức ở Hà Nội hiện nay.
4. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu của luận văn
- Đối tượng nghiên cứu: Vai trò của trí thức trong khối liên minh giai
cấp công nhân - giai cấp nông dân - đội ngũ trí thức ở Hà Nội hiện nay.
- Phạm vi nghiên cứu: Đội ngũ trí thức ở Hà Nội.
Thời gian khảo sát: từ năm 2000 đến nay.
5. Cơ sở lý luận, cơ sở thực tiễn và phương pháp nghiên cứu của luận văn
- Cơ sở lý luận: Luận văn được nghiên cứu trên cơ sở lý luận chủ nghĩa
Mác - Lênin; tư tưởng Hồ Chí Minh, đường lối quan điểm của Đảng ta về liên
minh giai cấp, về trí thức và vai trò của đội ngũ trí thức.
- Cơ sở thực tiễn: Thực trạng vai trò của trí thức trong khối liên minh
giai cấp công nhân - giai cấp nông dân - đội ngũ trí thức ở Hà Nội thời gian
qua thông qua các báo cáo tổng kết và điều tra khảo sát của tác giả.
- Phương pháp nghiên cứu: Luận văn sử dụng phương pháp luận của
chủ nghĩa Mác - Lênin là chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật
lịch sử, đồng thời sử dụng kết hợp các phương pháp khác như lôgic - lịch sử,

phân tích, tổng hợp, so sánh, điều tra xã hội học… để giải quyết vấn đề đặt ra.
6. Ý nghĩa của luận văn
Luận văn được nghiên cứu thành công sẽ góp phần làm rõ và tạo ra sự
nhìn nhận, đánh giá đúng đắn về vai trò của trí thức trong khối liên minh giai
cấp công nhân - giai cấp nông dân - đội ngũ trí thức ở Hà Nội hiện nay theo
quan điểm của Đảng, khắc phục những nhận thức và đánh giá lệch lạc của một
số cá nhân, đơn vị hiện nay.
7. Kết cấu của luận văn
Luận văn gồm: Phần mở đầu; 2 chương (4 tiết); Danh mục tài liệu tham


7
khảo và phụ lục.
Chương 1
MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ VAI TRÒ CỦA
TRÍ THỨC TRONG KHỐI LIÊN MINH GIAI CẤP CÔNG NHÂN GIAI CẤP NÔNG DÂN - ĐỘI NGŨ TRÍ THỨC Ở HÀ NỘI HIỆN NAY
1.1. Định nghĩa trí thức và vai trò của trí thức trong khối liên minh
giai cấp công nhân - giai cấp nông dân - đội ngũ trí thức ở Hà Nội hiện
nay
1.1.1. Định nghĩa trí thức
Hiện nay, trong các công trình khoa học khác nhau đang có rất nhiều cách
định nghĩa khác nhau về trí thức. Trong các công trình khoa học đó, trí thức chủ
yếu được tiếp cận nghiên cứu dưới góc độ triết học hoặc xã hội học, với những
mục đích nghiên cứu không giống nhau nên đã cho ra đời nhiều định nghĩa về trí
thức. Các định nghĩa đó vừa có những điểm tương đồng, vừa có những điểm
khác biệt nhất định. Sự tương đồng và khác biệt đó đã bổ sung cho nhau để hình
thành nên một hệ thống tương đối hoàn chỉnh những dấu hiệu nhận biết người trí
thức cũng như để phân biệt trí thức với các đối tượng xã hội khác. Trong các
định nghĩa về trí thức, đáng chú ý có các công trình như:
Đại từ điển bách khoa Xô Viết cho rằng: “Trí thức là tầng lớp xã hội của

những người làm nghề nghiệp là làm lao động trí óc, chủ yếu là lao động
phức tạp, sáng tạo, phát triển và phổ biến và văn hóa”.
Từ điển tiếng Nga (11/1991) định nghĩa: “Trí thức đó là những người có
học vấn và có kiến thức chuyên môn trong lĩnh vực khoa học, kĩ thuật văn hóa
và đang làm nghề lao động trí óc”.
Tiếp cận nghiên cứu trí thức theo góc độ nghề nghiệp, tác giả Crane
Brinton cho rằng: “Trí thức - đó là những người mà nghề nghiệp chính là viết
văn, giảng huấn, truyền đạo, xuất hiện trên sân khấu hay là nghề văn
chương”. Còn Raymond Aron thì chia trí thức ra thành 4 loại: thư lại, văn
nhân, nghệ sỹ và chuyên gia.
Trên cơ sở những định nghĩa đã có về trí thức, đồng thời tiếp cận trí thức
như một lực lượng quan trọng trong xã hội cần phát huy trong sự nghiệp công


8
nghiệp hoá - hiện đại hoá đất nước, hội nghị Ban Chấp hành Trung ương lần
thứ 7 khoá X khái quát: “Trí thức là những người lao động trí óc, có trình độ
học vấn cao về lĩnh vực chuyên môn nhất định, có năng lực tư duy độc lập,
sáng tạo, truyền bá và làm giàu tri thức, tạo ra những sản phẩm tinh thần và
vật chất có giá trị đối với xã hội”.
Bên cạnh các công trình trên còn có rất nhiều cách định nghĩa về trí thức
trong các công trình khoa học khác có liên quan. Từ những cách định nghĩa
này, ta có thể khái quát những dấu hiệu đặc trưng cơ bản về trí thức như sau:
Thứ nhất, trí thức là những người lao động trí óc phức tạp. Đây là dấu hiệu
đặc trưng đầu tiên và cơ bản nhất để nhận biết trí thức. V. I. Lênin cho rằng, trí
thức “bao hàm không những chỉ các nhà trước tác mà thôi, mà còn bao hàm tất
cả mọi người có học thức, các đại biểu của những người lao động tự do nói
chung, các đại biểu của lao động trí óc, khác với những đại diện cho lao động
chân tay” [21, tr.372]. Về dấu hiệu này, cần phải chú ý những điểm sau:
Trước hết, không phải chỉ có lao động của người trí thức mới cần đến trí

óc. Hầu hết các hoạt động của con người, nhất là các hoạt động trong lao
động đều cần phải có sự tham gia của trí óc. Hơn nữa, trong thời đại ngày
nay, giá trị của sản phẩm lao động ngày càng phụ thuộc vào hàm lượng chất
xám kết tinh trong sản phẩm thì lao động của con người càng cần thiết phải có
sự tham gia với tỷ lệ cao của trí óc.
Mặt khác, không phải tất cả những người lao động trí óc đều được coi là
trí thức. Chỉ có những người lao động trí óc phức tạp và gắn liền với sản xuất
tinh thần thì mới có thể coi là trí thức. Người trí thức là những người sử dụng
trí óc như một công cụ lao động chủ yếu, tư duy vận động nhiều, hàm lượng
chất xám cao để sáng tạo. Thiếu phẩm chất sáng tạo không thể coi là người trí
thức. Sản phẩm lao động của người trí thức cũng là sản phẩm đặc biệt, đó là
những tri thức khoa học, những phát minh, sáng chế. Giá trị của các sản phẩm
này cũng không phải dễ nhìn thấy ngay mà nó cần phải có thời gian để bộc lộ.
C. Mác đã từng nói: “Sản phẩm của lao động trí óc, tức là khoa học, bao giờ
cũng bị đánh giá thấp hơn giá trị của nó nhiều, bởi vì thời gian lao động cần


9
thiết để tái sản xuất ra nó không thể nào so sánh với thời gian lao động cần
thiết để sản xuất ra nó lúc ban đầu” [32, tr.499]. Như vậy, “lao động trí óc
phức tạp” của trí thức là một loại hình lao động đặc thù, khác với “sự tham
gia của trí óc” trong các loại hình lao động khác.
Hai là, trí thức là những người có trình độ học vấn cao hơn mặt bằng dân
trí. Đây là một dấu hiệu quan trọng để nhận biết trí thức. Để có thể tham gia lao
động trí óc phức tạp, tư duy theo chiều sâu, có khả năng sáng tạo thì trí thức nhất
thiết phải có trình độ cao. Tuy nhiên, mức độ cao về trình độ học vấn của người
trí thức không phải là cố định mà nó có sự thay đổi linh hoạt theo thời gian,
không gian. Về thời gian, ở mỗi giai đoạn lịch sử khác nhau thì mặt bằng dân trí
khác nhau, vì vậy tiêu chí về “trình độ cao” của người trí thức cũng khác nhau.
Về không gian, do có sự chênh lệch về mặt bằng dân trí giữa các vùng nên tiêu

trí về trình độ cao của các vùng cũng không giống nhau.
Ở nước ta hiện nay, người được coi là trí thức tối thiểu phải có trình độ từ
cao đẳng, đại học trở lên. Đó là tiêu chí chung, song ở những vùng khó khăn,
vùng sâu, vùng xa, đồng bào dân tộc thiểu số thì tiêu chí đó thường là thấp hơn.
Ở những vùng đó, nhiều người mới chỉ có trình độ trung cấp, sơ cấp nhưng họ
vẫn là những người có trình độ học vấn cao nhất của địa phương, có nhiều đóng
góp cho sự phát triển văn hoá xã hội của địa phương thì họ có thể được coi như
những trí thức của vùng đó, địa phương đó, hoặc ít nhất chính sách với trí thức
cũng phải bao hàm những đối tượng này.
Trình độ của con người có thể được hình thành bằng nhiều con đường khác nhau.
Đó có thể là do đào tạo qua trường lớp một cách chính quy, có hệ thống, hoặc cũng có
thể do tự học, tự tu dưỡng mà thành. Vì vậy, không chỉ có những người đã được học qua
trường cao đẳng hay đại học mới có thể coi là trí thức. Những người tự học mà có trình
độ tương đương hoặc thậm chí là cao hơn cũng thuộc vào đối tượng này.
Ba là, trí thức là những người có đạo đức cao đẹp, có trách nhiệm công
dân tốt. Tiêu chí về trình độ kiến thức cao chỉ là tiêu chí “cần” của một người
trí thức. Để thực sự được coi là một trí thức thì họ phải là những người có đạo
đức, có trách nhiệm công dân, đó là yếu tố “đủ”. Người có trình độ cao phải


10
đồng thời là người mẫu mực về đạo đức, có ý thức đóng góp trí tuệ và công sức
cho sự phát triển của đất nước, của xã hội. Sự đóng góp của họ phải mang lại
những giá trị cụ thể, được xã hội thừa nhận, tôn vinh và noi theo. Đối với một
trí thức thực thụ, được đem trí tuệ của mình đóng góp cho đất nước, cho xã hội
là một nhu cầu tự thân, một đòi hỏi tinh thần bức thiết. Như vậy, không phải
tất cả những người lao động trí óc, không phải là tất cả những người có trình độ
học vấn cao đều là trí thức.
Bốn là, trí thức có thành phần xuất thân đa dạng. Trí thức không bao giờ
là một giai cấp, vì họ không đại diện cho một phương thức sản xuất nhất định.

Trí thức “không hợp thành một giai cấp độc lập về kinh tế" [22. Tr.247], họ
chỉ là một tầng lớp trong xã hội. Trí thức có thể xuất thân từ nhiều giai cấp
khác nhau. Lập trường của họ phụ thuộc vào lập trường của giai cấp thống trị
xã hội. V. I. Lênin khẳng định: “Thành phần của giới trí thức cũng lộ ra rõ rệt
như thành phần của cái xã hội sản xuất ra những giá trị vật chất” [18, tr.377].
Người cũng từng nói: “Nếu không nhập cục với một giai cấp thì giới trí thức
chỉ là một con số không” [17, tr.552].
Năm là, trí thức là những người có đặc trưng tâm lý, lối sống riêng. Do
đặc thù lao động sáng tạo, độc lập nên trí thức thường là những người rất có
lòng tự trọng, tính tự tôn. Họ nhạy cảm với xã hội nhưng cũng dễ dị ứng với
xã hội. Đối với người trí thức, nhu cầu tinh thần cao nhất của họ là được tôn
trọng, được tạo môi trường dân chủ rộng rãi để làm việc, nghiên cứu, trao đổi
và sáng tạo. Trong một chế độ xã hội nhất định, giai cấp thống trị muốn tập
hợp và sử dụng đội ngũ này thì việc đầu tiên và quan trọng nhất là làm cho trí
thức đồng thuận với lập trường, quan điểm của mình.
Bên cạnh những đặc trưng cơ bản về người trí thức nêu trên, còn có
những đặc trưng khác như đặc trưng về tính cá nhân trong lao động của người
trí thức, thời gian và không gian lao động thường mở…
Qua những khái quát trên, có thể thấy việc xác định “thế nào là trí thức”
cũng như “ai là trí thức” trong xã hội tuy đã được nhiều nhà nghiên cứu đề
cập song vẫn là những vấn đề chưa hoàn toàn thống nhất và sáng tỏ, cần phải


11
được tiếp tục nghiên cứu. Việc xác định chính xác những vấn đề này sẽ là cơ
sở để Đảng ta đề ra được những chính sách đúng đắn và hợp lý nhằm xây
dựng và phát huy cao nhất tiềm năng của đội ngũ này.
Trên cơ sở phân tích về những đặc trưng cơ bản của trí thức, ta có thể
khái quát: “Trí thức là những người lao động trí óc phức tạp, có trình độ học
vấn cao so với mặt bằng chung của xã hội về một hoặc nhiều lĩnh vực chuyên

môn, có năng lực tư duy độc lập và sâu sắc, có đạo đức và trách nhiệm công
dân cao, sáng tạo, truyền bá và làm giàu tri thức, tạo ra những sản phẩm tinh
thần và vật chất có giá trị đối với toàn xã hội”.
1.1.2. Đặc điểm của đội ngũ trí thức Hà Nội và những biểu hiện về
vai trò của trí thức đối với khối liên minh giai cấp công nhân - giai cấp
nông dân - đội ngũ trí thức ở Hà Nội hiện nay
1.1.2.1. Một số nét tổng quan về Hà Nội và đặc điểm của đội ngũ trí thức
Hà Nội hiện nay
Thủ đô Hà Nội là trung tâm chính trị - kinh tế - văn hoá - khoa học của
cả nước ta. Hiện nay, Hà Nội có diện tích khoảng 3.349,2 km 2, bằng 15,9%
diện tích đồng bằng sông Hồng và khoảng 1% diện tích tự nhiên cả nước. Dân
số Hà Nội năm 2009 là 6.472.200 người, trong đó dân cư sống ở thành thị là
2.739.800 người, ở nông thôn là 3.732.400 người. Do nằm ở vị trí trung tâm
của đồng bằng sông Hồng nên Hà Nội có điều kiện tự nhiên thuận lợi cho
phát triển kinh tế, văn hoá, xã hội. Với vai trò là thủ đô, Hà Nội là trung tâm
chính trị lớn nhất của cả nước, nơi tập trung các cơ quan đầu não của Đảng và
Nhà nước ta. Hà Nội cũng là trung tâm kinh tế lớn nhất khu vực phía Bắc và
lớn thứ hai của cả nước sau thành phố Hồ Chí Minh. Hà Nội còn là trung tâm
văn hoá lớn của cả nước ta. Trải qua hơn một ngàn năm tuổi, thủ đô đã đã tạo
dựng được một truyền thống văn hiến lâu đời và đặc sắc. Đồng thời, Hà Nội
còn là trung tâm giao thoa văn hoá của cả nước và quốc tế. Với những đặc
điểm thuận lợi đó, từ trong lịch sử cho đến ngày nay, thủ đô Hà Nội luôn luôn
là trung tâm hội tụ các nhân sĩ, trí thức, nhân tài của đất nước.
Những điều kiện kinh tế, chính trị, văn hoá, xã hội của Hà Nội là các


12
nhân tố có tác động không nhỏ đến những đặc điểm của đội ngũ trí thức thủ
đô. Trí thức Hà Nội vừa có những đặc điểm chung của trí thức cả nước, vừa
mang những nét đặc trưng riêng có, khác biệt. Nghiên cứu đặc điểm của đội

ngũ trí thức Hà Nội cả trong lịch sử và hiện tại là một vấn đề có ý nghĩa lớn
về khoa học, và nhất thiết cần phải có một sự khảo cứu công phu. Trong
khuôn khổ của luận văn, tác giả chỉ xin khái quát những đặc điểm cơ bản nhất
của đội ngũ trí thức Hà Nội hiện nay có chi phối đến vai trò của trí thức trong
khối liên minh công - nông - trí như sau:
Về số lượng: Do tính đa dạng và chưa thống nhất trong cách tiếp cận và
định nghĩa về trí thức như đã phân tích trên đây nên không thể xác định chính
xác số lượng trí thức của Hà Nội theo đúng những tiêu chuẩn của trí thức, chỉ
có thể xác định một cách tương đối thông qua các số liệu về người có trình độ
học vấn cao ở Hà Nội hiện nay. Tuy nhiên, có thể khẳng định rằng, Hà Nội là
cái nôi đào tạo trí thức cho đất nước, đồng thời là nơi có số lượng trí thức
đông đảo nhất của cả nước ta. Trên địa bàn Hà Nội hiện nay có 77 trường cao
đẳng, đại học của quốc gia và của địa phương Hà Nội. Chỉ tính riêng trong
năm 2008, tổng số sinh viên trong các trường cao đẳng, đại học của Hà Nội là
643.500 sinh viên, bằng 37,5 % số sinh viên của cả nước, trong đó của địa
phương là 3.850 sinh viên.
Mặt khác, với vai trò là thủ đô, nơi tập trung các cơ quan lãnh đạo,
quản lý, các cơ sở giáo dục, cơ sở kinh tế của cả đất nước nên Hà Nội còn là
nơi trí thức khắp các địa phương trong cả nước hội tụ về. Số lượng những trí
thức này rất đông đảo. Họ tuy không phải là công dân của Hà Nội nhưng khi
làm việc trên địa bàn Hà Nội, lực lượng này cũng góp phần không nhỏ vào
việc xây dựng, củng cố khối liên minh giai cấp công nhân - giai cấp nông dân
- đội ngũ trí thức của thủ đô.
Về cơ cấu: Xét theo cơ cấu ngành nghề, trí thức Hà Nội tham gia hoạt
động trong tất cả các ngành nghề, lĩnh vực khác nhau. Không có lĩnh vực nào
là không có sự tham gia của trí thức. Hiện nay, có thể kể đến những lĩnh vực
ngành nghề cơ bản mà trí thức tham gia như: Trí thức trong các cơ quan lãnh


13

đạo, quản lý của Đảng, Nhà nước; trí thức chuyên làm công tác nghiên cứu
(bao gồm cả trí thức nghiên cứu trong lĩnh vực khoa học tự nhiên và khoa học
xã hội; trí thức nghiên cứu cơ bản và trí thức nghiên cứu ứng dụng); trí thức
trong các ngành sản xuất như công nghiệp, nông nghiệp, dịch vụ; trí thức làm
công tác chăm sóc sức khoẻ nhân dân; trí thức làm công tác giáo dục; trí thức
là văn nghệ sỹ; trí thức trong các lực lượng vũ trang…Sự đa dạng trong các
ngành nghề, lĩnh vực hoạt động của trí thức cũng phản ánh được vai trò của
trí thức đối với đời sống kinh tế - xã hội của thủ đô nói chung, với khối liên
minh giai cấp công - nông - trí ở thủ đô nói riêng.
Xét về cơ cấu lãnh thổ: đội ngũ trí thức phân bố không đồng đều trên
các vũng lãnh thổ của thủ đô. Trí thức tập trung với số lượng lớn, mật độ cao
chủ yếu ở các khu vực trung tâm lớn như nội thành Hà Nội, thị xã Sơn Tây và
một số huyện lân cận các khu vực này. Ở các huyện ngoại thành xa các trung
tâm trên thì số lượng trí thức ít hơn. Những khu vực miền núi như huyện Ba
Vì, huyện Sóc Sơn; các xã Tiến Trung, Yên Bình, Yên trung của huyện Thạch
Thất; Phú Mãn, Đông Xuân của huyện Quốc Oai... có tỷ lệ trí thức thấp nhất
so với mặt bằng chung của cả Hà Nội. Trong những năm tới, cùng với các
chính sách ưu tiên phát triển kinh tế - xã hội cho các vùng ngoại thành, vùng
núi của thành phố Hà Nội, chắc chắn số lượng trí thức ở các khu vực này sẽ
tăng lên, mức độ chênh lệch về số lượng trí thức giữa các khu vực trên địa
bàn Hà Nội sẽ giảm đi.
Về chất lượng: Đội ngũ trí thức của Hà Nội có chất lượng cao cả về
trình độ học vấn và chất lượng chính trị. Về trình độ học vấn, do mặt bằng
dân trí của Hà Nội cao hơn so với mặt bằng chung của cả nước, đồng thời xét
trong mối tương quan với những yêu cầu phát triển của thủ đô thì tiêu chí về
trình độ tối thiểu để có thể coi là một trí thức ở Hà Nội phải là người đã tốt
nghiệp đại học trở lên. Hà Nội cũng có số lượng tiến sỹ, phó giáo sư, giáo sư
cao vượt trội so với các địa phương khác trong cả nước. Hiện nay, Hà Nội có
hơn 2 ngàn giáo sư, phó giáo sư, tiến sỹ. Nhiều chuyên gia đầu ngành, có uy
tín trong cả nước trên các lĩnh vực cũng tập trung ở Hà Nội.

14
Đội ngũ trí thức của thủ đô Hà Nội về cơ bản đều là những người có ý
thức giác ngộ chính trị cao, có trách nhiệm công dân tốt. Do những đặc trưng
lịch sử trong quá trình hình thành, trí thức nước ta nói chung, trí thức Hà Nội
nói riêng đều sớm gắn bó với cách mạng, sớm đồng thuận quan điểm với giai
cấp công nhân. Trong kháng chiến, trí thức Hà Nội có nhiều đóng góp quan
trọng vào cuộc đấu tranh bảo vệ thủ đô nói riêng, bảo vệ đất nước nói chung.
Ngày nay, đội ngũ trí thức của thủ đô càng có nhiều điều kiện thuận lợi để
được giáo dục giác ngộ chính trị tốt. Phần lớn trí thức Hà Nội được giáo dục
một cách bài bản những quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ
Chí Minh, đường lối quan điểm của Đảng ta, lịch sử truyền thống vẻ vang của
dân tộc, họ đều tin tưởng vào sự lãnh đạo của Đảng, tin tưởng vào chế độ
XHCN mà chúng ta đang xây dựng. Trí thức đã có rất nhiều đóng góp to lớn
vào công cuộc công nghiệp hoá - hiện đại hoá thủ đô, xây dựng Hà Nội ngày
càng văn minh, giàu đẹp.
Những đặc điểm cơ bản trên đây là những nhân tố chi phối không nhỏ
đến việc trí thức thể hiện vai trò của mình trong khối liên minh giai cấp công
nhân - giai cấp nông dân - đội ngũ trí thức ở Hà Nội hiện nay.
1.1.2.2. Những biểu hiện về vai trò của trí thức trong khối liên minh
giai cấp công nhân - giai cấp nông dân - đội ngũ trí thức ở Hà Nội hiện nay
Một là, đội ngũ trí thức Hà Nội là một thành phần quan trọng trong khối
liên minh giai cấp công nhân - giai cấp nông dân - đội ngũ trí thức, nền tảng
của khối đại đoàn kết toàn dân tộc ở thủ đô Hà Nội hiện nay.
Chủ nghĩa Mác - Lênin đã chỉ rõ, liên minh giữa giai cấp công nhân với
các giai cấp, tầng lớp lao động khác là một vấn đề có tính quy luật trong cách
mạng XHCN. Chỉ khi nào giai cấp công nhân thực hiện được sự liên minh
thành công với các giai tầng trung gian, trong đó quan trọng nhất là giai cấp
nông dân và đội ngũ trí thức thì giai cấp công nhân mới có thể thực hiện thắng

lợi sứ mệnh lịch sử của mình. V. I. Lênin đã từng nói: “Không có sự đồng
tình và ủng hộ của đại đa số nhân dân lao động… đối với giai cấp vô sản thì
cách mạng vô sản không thể thực hiện được” [24, tr.251]. Trong đó, đội ngũ


15
trí thức giữ vai trò rất quan trọng. C. Mác khẳng định: “Sự nghiệp giải phóng
giai cấp công nhân cần phải có những bác sỹ, kỹ sư, nhà hóa học, nông học và
các chuyên gia khác” [31, tr.613]. Liên minh giai cấp là nguyên tắc xuyên
suốt trong quá trình giai cấp công nhân thực hiện sứ mệnh lịch sử của mình,
bao gồm cả giai đoạn đấu tranh giành chính quyền và giai đoạn xây dựng xã
hội XHCN và CSCN.
Ở thủ đô Hà Nội hiện nay, giai cấp công nhân và nhân dân lao động là
những người làm chủ đất nước, làm chủ xã hội, đang thực hiện sự nghiệp
công nghiệp hóa - hiện đại hóa thủ đô và đất nước, xây dựng đất nước phát
triển theo con đường CNXH. Đây tiếp tục là cuộc đấu tranh không kém phần
khó khăn, gian khổ, trong đó giai cấp công nhân là lực lượng giữ vai trò nòng
cốt. Sự nghiệp công nghiệp hóa - hiện đại hóa, hội nhập kinh tế quốc tế, xây
dựng CNXH của thủ đô nói riêng và đất nước nói chung chỉ có thể thành công
khi giai cấp công nhân thông qua chính Đảng của mình là Đảng cộng sản xây
dựng được khối đại đoàn kết toàn dân, nòng cốt là khối liên minh giai cấp
công nhân - giai cấp nông dân - đội ngũ trí thức vững mạnh. Trong đó, đội
ngũ trí thức của Hà Nội không những là một tầng lớp xã hội đông đảo mà còn
là lực lượng có tiềm năng trí tuệ to lớn. Trí thức là lực lượng chủ đạo sáng tạo
và truyền bá tri thức của xã hội. Vì vậy, sự tham gia của đội ngũ trí thức thủ
đô vào khối liên minh công - nông - trí sẽ giúp cho khối liên minh nói riêng,
khối đại đoàn kết toàn dân ở thủ đô Hà Nội nói chung tăng cường được sức
mạnh lực lượng và sức mạnh trí tuệ của mình. Với đặc thù của một nước nông
nghiệp lạc hậu tiến thẳng lên CNXH không trải qua giai đoạn phát triển
TBCN, nếu chúng ta không có bước đi đột phá vào khoa học công nghệ thì

không thể xây dựng thành công CNXH. Không có sự tham gia của đội ngũ trí
thức thì khối liên minh giai cấp của thủ đô Hà Nội sẽ thiếu đi một nguồn sức
mạnh to lớn, sự nghiệp công nghiệp hóa - hiện đại hóa, xây dựng CNXH của
thủ đô sẽ rất khó để có thể đi đến thành công. V. I. Lênin đã khẳng định:
“Không có sự chỉ đạo của các chuyên gia am hiểu các lĩnh vực khoa học, kỹ
thuật và có kinh nghiệm thì không thể nào chuyển lên CNXH được, vì CNXH


16
đòi hỏi một bước tiến có ý thức và có tính chất quần chúng để đi tới một năng
suất lao động cao hơn năng suất lao động của CNTB dựa trên cơ sở những kết
quả mà CNTB đã đạt được” [23, tr.217].
Hai là, đội ngũ trí thức Hà Nội có vai trò quan trọng việc củng cố nền
tảng tư tưởng chính trị của Đảng, nghiên cứu phát triển lý luận về liên minh
giai cấp, đấu tranh tư tưởng lý luận bảo vệ khối liên minh giai cấp công nhân
- giai cấp nông dân - đội ngũ trí thức ở Hà Nội hiện nay
Cũng như tất cả những học thuyết khác, lý luận Mác - Lênin có gốc rễ từ
những quan hệ kinh tế hiện tại và phong trào đấu tranh của giai cấp công
nhân. Song hệ thống lý luận đó không phải trực tiếp ra đời từ sự sáng tạo của
quần chúng, bởi phong trào đấu tranh tự phát của giai cấp công nhân chỉ dẫn
đến chủ nghĩa công đoàn, lấy đấu tranh kinh tế là hình thức đấu tranh duy
nhất. Chính V. I. Lênin cũng từng nói, chủ nghĩa duy vật biện chứng “do
những người có học thức trong các giai cấp hữu sản, những trí thức xây dựng
nên”, và nó “là một yếu tố từ ngoài đưa vào cuộc đấu tranh giai cấp của giai
cấp vô sản, chứ không phải là một cái gì xuất hiện một cách tự phát… từ cuộc
đấu tranh đó” [20, tr.38 - 49]. Muốn xây dựng được học thuyết lý luận sắc bén
và vượt thời đại thì nhất thiết phải có một sự am hiểu sâu sắc và khoa học
những vấn đề thực tiễn, có khả năng nắm bắt những quy luật khách quan và
khái quát nó thành những nguyên lý, quy luật, phạm trù. Chủ nghĩa Mác Lênin – vũ khí lý luận của giai cấp công nhân đã được xây dựng nên bởi
những trí thức thực thụ mang bản chất giai cấp công nhân thực thụ. Không có

năng lực tư duy của những trí thức thì không thể xây dựng nên được hệ thống
lý luận đó. Việc tiếp tục nghiên cứu, phát triển học thuyết Mác - Lênin cho
phù hợp với sự vận động của lịch sử cũng là công việc của những trí thức
mang bản chất giai cấp công nhân.
Ở thủ đô Hà Nội hiện nay, đội ngũ trí thức là lực lượng nòng cốt trong
việc nghiên cứu, phát triển lý luận chủ nghĩa Mác - Lênin nói chung, lý luận
về liên minh giai cấp nói riêng. Với năng lực nghiên cứu của mình, đội ngũ trí
thức, nhất là trí thức khoa học xã hội - nhân văn, trí thức lý luận góp phần đặc


17
biệt quan trọng trong việc luận giải những nguyên lý lý luận của chủ nghĩa
Mác - Lênin và vận dụng vào hoàn cảnh cụ thể của nước ta, tạo cơ sở để Đảng
ta đề ra được đường lối, chính sách đúng đắn. Đối với lý luận về liên minh
giai cấp, trí thức Hà Nội góp phần to lớn vào việc luận giải bản chất, chức
năng, nội dung, đặc trưng của liên minh giai cấp công nhân - giai cấp nông
dân - đội ngũ trí thức và đề ra những biện pháp xây dựng khối liên minh này
vững mạnh. Đó là những căn cứ khoa học quan trọng để nước ta nói chung,
thủ đô Hà Nội nói riêng xây dựng nên khối liên minh vững chắc trong thời
gian qua.
Khối liên minh giai cấp công nhân - giai cấp nông dân - đội ngũ trí thức
là động lực cơ bản của cách mạng XHCN, vì vậy nó cũng là một trong những
trọng tâm chống phá của các thế lực thù địch. Kẻ thù luôn tìm mọi cách xuyên
tạc bản chất, vai trò, tính thống nhất lợi ích giữa các giai tầng trong khối liên
minh, hòng phá vỡ liên minh này, ngăn cản giai cấp công nhân thực hiện sứ
mệnh lịch sử của mình. Đấu tranh tư tưởng lý luận để bảo vệ chủ nghĩa Mác Lênin nói chung, khối liên minh công - nông - trí nói riêng là nhiệm vụ
thường xuyên của giai cấp công nhân và nhân dân lao động. C. Mác đã chỉ ra
rằng: “Vũ khí của sự phê phán cố nhiên không thể thay thế được sự phê phán
của vũ khí, lực lượng vật chất chỉ có thể đánh đổ bằng lực lượng vật chất”, song
“lý luận cũng sẽ trở thành lực lượng vật chất, một khi chúng xâm nhập vào quần

chúng” [28, tr.580]. Muốn đấu tranh tư tưởng lý luận một cách sắc bén và hiệu
quả thì nhất thiết phải có một trình độ lý luận cao của những trí thức. “Người
trí thức đấu tranh tuyệt nhiên không phải bằng cách dùng thực lực theo lối này
hay lối khác mà là cách dùng lý lẽ. Vũ khí của họ, chính là sự hiểu biết của cá
nhân họ. Họ chỉ nhờ vào những phẩm chất cá nhân của họ nên mới có thể
đóng được vai trò nào đấy” [21, tr.45]. Ở thủ đô Hà Nội hiện nay, đội ngũ trí
thức là lực lượng nòng cốt đấu trong đấu tranh bảo vệ lý luận về liên minh
giai cấp công nhân - giai cấp nông dân - đội ngũ trí thức. Đứng vững trên lập
trường giai cấp công nhân, trí thức thủ đô đã đập tan những luận điệu xuyên
tạc, phá hoại của kẻ thù về liên minh giai cấp, bảo vệ sự vững mạnh, thống


18
nhất của khối liên minh này ở thủ đô, tạo điều kiện ổn định để thủ đô Hà Nội
phát triển.
Ba là, đội ngũ trí thức Hà Nội góp phần quan trọng vào xây dựng giai
cấp công nhân phát triển cả về số lượng và chất lượng, thúc đẩy quá trình trí
thức hóa công nhân, tạo điều kiện thuận lợi để Hà Nội thực hiện công nghiệp
hóa - hiện đại hóa, hội nhập kinh tế quốc tế
Cùng với sự phát triển của công nghiệp và nhất là quá trình hiện đại hóa
ngày càng cao của công cụ sản xuất, giai cấp công nhân cần phải không
ngừng được nâng cao năng lực trình độ, khả năng sáng tạo của mình. Trí thức
hóa công nhân là quá trình tất yếu trên con đường đi lên CNXH. Thực hiện
được điều này trước hết phụ thuộc vào chính bản thân giai cấp công nhân,
song mặt khác cũng phụ thuộc rất nhiều vào các yếu tố tác động, sự giúp sức
của các giai tầng xã hội khác. Trong đó, đội ngũ trí thức giữ một vai trò rất
quan trọng.
Vai trò của trí thức trong việc phát triển giai cấp công nhân về số lượng
và chất lượng, đặc biệt là về chất lượng được thể hiện trên hai phương diện cơ
bản: Một là, trí thức thực hiện quá trình giáo dục - đào tạo, giúp giai cấp công

nhân nâng cao trình độ; Hai là, trí thức nghiên cứu ra những phát minh khoa
học - công nghệ ứng dụng vào sản xuất công nghiệp, giúp giai cấp công nhân
nâng cao năng suất lao động, cải thiện đời sống và thúc đẩy công nhân không
ngừng tự nâng cao trình độ của mình. Cả hai phương diện này đều được trí
thức Hà Nội thể hiện khá đậm nét, khẳng định vai trò đặc biệt quan trọng của
trí thức trong việc phát triển giai cấp công nhân ở thủ đô.
Thông qua giáo dục - đào tạo, đội ngũ trí thức của thủ đô Hà Nội là lực
lượng nòng cốt giúp giai cấp công nhân nâng cao trình độ kiến thức văn hóa,
giác ngộ lý luận chủ nghĩa Mác - Lênin, hiểu biết khoa học kỹ thuật và trình
độ tay nghề. Đó là những yếu tố quan trọng nhất giúp giai cấp công nhân
không ngừng nâng cao chất lượng của mình. Mặt khác, trí thức Hà Nội là lực
lượng chủ đạo trong việc nghiên cứu ra các phát minh khoa học - công nghệ
để ứng dụng vào sản xuất công nghiệp, thông qua đó thúc đẩy giai cấp công


19
nhân của thủ đô không ngừng nâng cao trình độ của mình để theo kịp được
với sự phát triển theo hướng ngày càng hiện đại của công cụ sản xuất do ứng
dụng các phát minh đó. C. Mác đã cho rằng toàn bộ quá trình sản xuất “biểu
hiện ra không phải như là một quá trình phụ thuộc vào tài nghệ trực tiếp của
người công nhân mà với tư cách là sự ứng dụng khoa học trong lĩnh vực công
nghệ” [34, tr.358]. Mặc dù, thực tiễn lao động sản xuất của chính người công
nhân là cơ sở hiện thực để cho ra đời những phát minh khoa học - công nghệ,
song bản thân người công nhân thì không thể thực hiện được quá trình sáng
tạo đó. Về cơ bản, hoạt động sản xuất của công nhân là hoạt động ứng dụng,
sự sáng tạo của họ cũng là nhằm để nâng cao hiệu quả ứng dụng. Lực lượng
chủ yếu sáng tạo ra những phát minh khoa học - công nghệ chính là trí thức.
C. Mác khẳng định: “Thiên nhiên không tạo ra máy móc,… tất cả những cái
đó đều là những cơ quan của bộ óc con người, do bàn tay con người sáng tạo
ra, đều là sức mạnh đã vật hóa tri thức” [34, tr.272 – 273]. Sự phát triển của

công nghiệp phụ thuộc rất lớn vào những phát minh của đội ngũ trí thức. Và
theo đó, giai cấp công nhân cũng không ngừng lớn mạnh. Sản xuất công
nghiệp càng phát triển thì sự gắn bó giữa giai cấp công nhân và đội ngũ trí
thức càng tăng lên, vì việc ứng dụng khoa học kỹ thuật vào sản xuất càng trở
nên trực tiếp. “Theo đà phát triển của đại công nghiệp, việc tạo ra của cải thực
sự trở nên ít phụ thuộc vào thời gian lao động và số lượng lao động đã chi
phí… mà đúng ra chúng phụ thuộc vào trình độ chung của khoa học và tiến
bộ kỹ thuật, hay là phụ thuộc vào việc ứng dụng khoa học ấy vào sản xuất”
[34, tr.368 - 369].
Như vậy, có thể khẳng định rằng, đội ngũ trí thức của Hà Nội giữ một
phần quyết định trong việc phát triển giai cấp công nhân của thủ đô về mọi
mặt, đặc biệt là về chất lượng. Bằng những hoạt động của mình, đội ngũ trí
thức góp phần đắc lực vào quá trình trí thức hóa công nhân, tạo điều kiện
thuận lợi để thủ đô thực hiện quá trình công nghiệp hóa - hiện đại hóa, hội
nhập kinh tế quốc tế của mình.
Bốn là, đội ngũ trí thức Hà Nội giữ vai trò quan trọng trong việc phát


20
triển nông nghiệp - nông dân - nông thôn, xây dựng nông thôn mới, giúp giai
cấp nông dân ở thủ đô phát triển toàn diện về mọi mặt
Nông dân là một trong những lực lượng cơ bản của cách mạng, một
thành phần quan trọng của xã hội. Nhưng nông dân luôn là giai cấp chịu ảnh
hưởng nặng nề nhất những tàn dư của xã hội cũ, của phương thức sản xuất cũ.
Muốn cho nông dân phát huy được vai trò của mình trong cách mạng XHCN
thì cần phải thực hiện quá trình cải tạo tư tưởng, nâng cao trình độ, phát triển
sản xuất, giúp nông dân thoát khỏi những ảnh hưởng tàn dư xã hội cũ và hoà
nhập vào phương thức sản xuất tiến bộ mới. Đây là một nhiệm vụ rất quan
trọng. Muốn thực hiện được nhiệm vụ này thì trước hết cần phải phát huy vai
trò lãnh đạo của Đảng, quản lý của Nhà nước, sự nỗ lực của bản thân giai cấp

nông dân và sự giúp sức của các giai tầng xã hội khác. Trong đó, vai trò của trí
thức là rất quan trọng.
Ở thủ đô Hà Nội hiện nay, việc nâng cao trình độ mọi mặt cho giai cấp
công nhân phải thực hiện đồng bộ với quá trình phát triển nông nghiệp - nông
dân - nông thôn, xây dựng nông thôn mới. Các quá trình này đều cần phải có sự
tham gia của trí thức thủ đô. Vai trò của trí thức trong phát triển giai cấp nông
dân của thủ đô Hà Nội hiện nay được biểu hiện đa dạng trên nhiều mặt, trong
đó tiêu biểu nhất là hai phương diện cơ bản: Một là, trí thức thông qua giáo dục
- đào tạo giúp giai cấp nông dân nâng cao trình độ kiến thức văn hóa, trình độ
giác ngộ chính trị, cải tạo tư tưởng, đổi mới tư duy; Hai là, trí thức giúp nông
dân ứng dụng những tiến bộ khoa học - thuật vào sản xuất nông nghiệp, giúp
nông dân nâng cao năng suất lao động, cải thiện đời sống của mình.
Nhiệm vụ quan trọng nhất trong phát triển giai cấp nông dân là giúp nông
dân nâng cao trình độ mọi mặt, xóa bỏ những tàn dư tư tưởng cổ hủ, lỗi thời,
từng bước hòa nhập vào nền văn hóa mới, phương thức sản xuất mới XHCN.
Đây là nhiệm vụ tất yếu trên con đường xây dựng CNXH. V. I. Lênin chỉ ra
rằng: “Nếu không có cả một cuộc cách mạng văn hoá thì không thể nào thực
hiện được việc hợp tác hoá hoàn toàn ấy” [27, tr.429]. Những năm vừa qua, trí
thức Hà Nội đã đóng vai trò nòng cốt trong thực hiện nhiệm vụ này. Thông qua


21
giáo dục - đào tạo, đội ngũ trí thức Hà Nội đã giúp giai cấp nông dân ở thủ đô
nâng cao trình độ mọi mặt. Sự chênh lệch, khác biệt về trình độ giữa nông dân
với các giai tầng xã hội khác ngày càng được thu hẹp. Cùng với quá trình đó,
trí thức đã góp phần to lớn vào việc giúp nông dân ở thủ đô xây dựng nông
thôn mới, trong đó những yếu tố của nền văn hóa mới, lối sống mới XHCN
ngày càng chiếm vai trò chủ đạo.
Đội ngũ trí thức Hà Nội còn là lực lượng cơ bản trong việc giúp giai cấp
nông dân ứng dụng những tiến bộ khoa học kỹ thuật vào sản xuất nông nghiệp,

nâng cao năng suất lao động, cải thiện đời sống và giúp thay đổi tư duy cho
giai cấp nông dân. Không có đội ngũ trí thức thì không thể thực hiện được điều
này. Về vai trò của việc ứng dụng khoa học kỹ thuật vào sản xuất, V. I. Lênin
đã từng nói: “Những phát minh trong nông học và những cải tiến kỹ thuật đều
biến ruộng đất cằn cỗi thành ruộng đất phì nhiêu” [19, tr.127]. Mỗi khâu, mỗi
bước của quá trình sản xuất nông nghiệp đều cần và có thể đưa những phát
minh của trí thức vào ứng dụng. C. Mác từng khẳng định: Tiến bộ khoa học kỹ
thuật phải được áp dụng vào nông nghiệp ở các khâu như “cải tạo chất đất, phá
những rào dậu không cần thiết, chống úng, bón phân, dùng những công cụ tốt
hơn và áp dụng chế độ luân canh có hệ thống” [29, tr.345]. Giai cấp nông dân
của Hà Nội trong những năm vừa qua đã có sự phát triển toàn diện về mọi
mặt, diện mạo của nông thôn Hà Nội cũng đã không ngừng được đổi mới.
Những thay đổi tích cực đó phụ thuộc một phần quan trọng vào đóng góp của
trí thức thủ đô.
Năm là, đội ngũ trí thức của Hà Nội giữ vai trò chủ đạo trong việc phát
triển giáo dục - đào tạo, khoa học công nghệ, bồi dưỡng nguồn nhân lực chất
lượng cao cho sự nghiệp công nghiệp hóa - hiện đại hóa thủ đô và đất nước
hiện nay
Sự vững mạnh của khối liên minh giai cấp công nhân - giai cấp nông dân đội ngũ trí thức ở thủ đô Hà Nội hiện nay phụ thuộc vào rất nhiều nhân tố cả
chủ quan và khách quan. Trong các nhân tố tác động đó thì trình độ dân trí,
trình độ phát triển kinh tế, khoa học kỹ thuật của thủ đô đóng vai trò rất quan


22
trọng. Bởi lẽ, trên nền tảng dân trí cao, giai cấp công nhân, giai cấp nông dân
và đội ngũ trí thức mới có điều kiện thuận lợi để nâng cao trình độ mọi mặt.
Điều này trước hết giúp cho bản thân mỗi giai cấp, tầng lớp nâng cao được sức
mạnh của mình, đồng thời còn nâng cao sức mạnh của khối liên minh. Mặt
khác, trình độ của mỗi giai cấp, tầng lớp được nâng lên sẽ là cơ sở để lý luận
chủ nghĩa Mác - Lênin được giác ngộ ngày càng sâu sắc, nhận thức về vai trò,

tính tất yếu của liên minh giai cấp sẽ càng được nâng cao, qua đó khối liên
minh càng thêm vững mạnh về chính trị, tư tưởng. Sự nghiệp công nghiệp hóa
- hiện đại hóa của thủ đô được thực hiện thắng lợi cũng tạo cơ sở để giai cấp
công nhân, giai cấp nông dân và đội ngũ trí thức có điều kiện nhận thấy rõ vai
trò của việc liên minh gia cấp, khẳng định chắc chắn về tính thống nhất lợi ích
của các giai tầng trong liên minh, từ đó thắt chặt đoàn kết, tăng cường thống
nhất, giúp liên minh giai cấp không ngừng lớn mạnh. Phát triển giáo dục - đào
tạo, khoa học công nghệ, bồi dưỡng nhân lực, thực hiện công nghiệp hóa - hiện
đại hóa thủ đô vừa là những nhân tố tác động đến mỗi giai cấp, tầng lớp nói
riêng, đến khối liên minh nói chung, lại vừa được tạo nên bởi chính các giai
cấp, tầng lớp đó. Mỗi giai cấp trong khối liên minh đều có vai trò nhất định,
trong đó vai trò của đội ngũ trí thức là rất quan trọng.
Đối với nhiệm vụ phát triển giáo dục - đào tạo, khoa học công nghệ, đội
ngũ trí thức thủ đô là lực lượng cơ bản nhất. Trong mọi xã hội, mọi thời đại, trí
thức luôn là lực lượng chủ đạo trong sáng tạo và truyền bá tri thức. Không có
vai trò của trí thức thì không thể nâng cao được trình độ dân trí, càng không thể
phát triển khoa học và công nghệ. Còn với sự nghiệp công nghiệp hóa - hiện
đại hóa của thủ đô, đội ngũ trí thức cũng đóng góp một phần to lớn, bởi những
phát minh, sáng tạo khoa học công nghệ của đội ngũ trí thức chính là đòn bẩy,
là điều kiện để công nghiệp hóa - hiện đại hóa thành công. Cùng với giai cấp
công nhân và giai cấp nông dân, đội ngũ trí thức là một trong những động lực
cơ bản nhất, quyết định nhất đến thành công của sự nghiệp công nghiệp hóa hiện đại hóa, hội nhập quốc tế của thủ đô Hà Nội hiện nay.
Như vậy, có thể khẳng định rằng, trí thức Hà Nội có vai trò rất quan


23
trọng trong khối liên minh giai cấp công nhân - giai cấp nông dân - đội ngũ trí
thức ở thủ đô hiện nay. Trên cả lĩnh vực lý luận và thực tiễn, trí thức đều có
những đóng góp không thể thiếu trong việc xây dựng khối liên minh vững
mạnh. Trên đây chỉ là những biểu hiện cơ bản nhất về vai trò của trí thức trong

khối liên minh công - nông - trí ở Hà Nội hiện nay. Xét trên từng lĩnh vực, từng
ngành nghề hoạt động của trí thức như trí thức làm công tác nghiên cứu khoa
học (bao gồm khoa học tự nhiên và khoa học xã hội); trí thức trực tiếp làm việc
trong các hình thức sản xuất; trí thức làm lãnh đạo, quản lý; trí thức văn nghệ
sĩ; trí thức trong lực lượng vũ trang… thì trong mỗi ngành nghề đó, đội ngũ trí
thức đều có những đóng góp cụ thể trực tiếp hoặc gián tiếp vào việc xây dựng,
củng cố khối liên minh. Xã hội càng phát triển, trình độ sản xuất của con người
càng lên cao thì vai trò của trí thức đối với xã hội nói chung, với khối liên minh
giai cấp nói riêng càng được biểu hiện rõ nét. Liên minh công - nông - trí của
thủ đô Hà Nội có vững mạnh được hay không phụ thuộc một phần rất quan
trọng vào việc phát huy vai trò của đội ngũ trí thức. Sự vững mạnh của khối
liên minh công - nông - trí là nền tảng quan trọng nhất để thủ đô Hà Nội thực
hiện thắng lợi sự nghiệp công nghiệp hóa – hiện đại hóa, xây dựng và bảo vệ
vững chắc tổ quốc Việt Nam XHCN, đúng như V. I. Lênin đã khẳng định:
“Trước sự liên minh của các đại biểu khoa học, giai cấp vô sản và giới kỹ
thuật, không một thế lực đen tối nào đứng vững được” [25, tr.218].
1.2. Thực trạng vai trò của trí thức trong khối liên minh giai cấp
công nhân - giai cấp nông dân - đội ngũ trí thức ở Hà Nội thời gian qua
1.2.1. Ưu điểm và nguyên nhân
1.2.1.1. Ưu điểm
Trong thời gian vừa qua, đội ngũ trí thức của Hà Nội đã có nhiều đóng
góp quan trọng vào việc xây dựng, củng cố khối liên minh giai cấp công nhân
- giai cấp nông dân - đội ngũ trí thức Hà Nội vững mạnh, tạo nên cơ sở chính
trị quan trọng để Hà Nội đạt được những thành tựu trong phát triển kinh tế văn hoá - xã hội. Vai trò đó của trí thức được thể hiện trên một số nội dung cơ
bản như sau:


24
Một là, đội ngũ trí thức của Hà Nội đã góp phần quan trọng vào việc
nghiên cứu, bổ sung phát triển lý luận chủ nghĩa Mác - Lênin về liên minh

giai cấp, tạo cơ sở để thực hiện xây dựng khối liên minh giai cấp công nhân giai cấp nông dân - đội ngũ trí thức ở thủ đô Hà Nội nói riêng, cả nước nói
chung. Với vị thế là thủ đô - trung tâm chính trị của đất nước, Hà Nội là nơi
tập trung nhiều cơ sở nghiên cứu lý luận chính trị cao cấp của cả nước ta, tiêu
biểu như Học viện chính trị - hành chính quốc gia Hồ Chí Minh, Học viện
chính trị - hành chính khu vực I, Học viện chính trị - Bộ quốc phòng... Trong
đó hội tụ nhiều chuyên gia nghiên cứu lý luận đầu ngành. Họ là lực lượng rất
quan trọng trong việc nghiên cứu, bổ sung phát triển lý luận chủ nghĩa Mác Lênin và vận dụng vào hoàn cảnh cụ thể của nước ta. Trong đó, không thể
thiếu việc nghiên cứu lý luận về liên minh giai cấp. Thông qua hàng trăm sách
báo được xuất bản, các công trình khoa học đã công bố, các hội thảo, trao đổi
khoa học… đội ngũ trí thức của Hà Nội đã góp phần làm sáng tỏ nhiều vấn đề
lý luận về liên minh giai cấp như bản chất, chức năng, vai trò, đặc điểm;
những biểu hiện thống nhất và cả những biểu hiện mâu thuẫn nhất định về lợi
ích giữa giai cấp công nhân với giai cấp nông dân và đội ngũ trí thức; những
vấn đề mới đặt ra đối với việc xây dựng khối liên minh giai cấp trong thời kỳ
quá độ đi lên CNXH của nước ta hiện nay…Chính những kết quả nghiên cứu
đó là cơ sở quan trọng để Đảng và Nhà nước ta nói chung, Đảng bộ và chính
quyền thành phố Hà Nội nói riêng đề ra được những chính sách phù hợp
nhằm xây dựng được sự đoàn kết thống nhất giữa các giai cấp, tầng lớp trong
khối liên minh. Không có những đóng góp đó của trí thức thì không thể có
được cơ sở lý luận để Đảng đề ra được các nghị quyết, những quyết định đúng
đắn, kịp thời nhằm xây dựng khối liên minh giai cấp ở thủ đô Hà Nội vững
mạnh được như thời gian qua.
Hai là, đội ngũ trí thức Hà nội đã tham gia tích cực và có hiệu quả vào
cuộc đấu tranh tư tưởng lý luận chống các luận điệu xuyên tạc về liên minh
giai cấp, bảo vệ khối liên minh công nhân - nông dân - trí thức ở thủ đô vững
mạnh. Đây là đóng góp rất quan trọng của đội ngũ trí thức Hà Nội trong thời


25
gian qua. Trước những thành tưu to lớn mà thủ đô và đất nước đã đạt được

trong quá trình đổi mới, công nghiệp hóa - hiện đại hóa, các thế lực thù địch
càng thêm tức tối, chúng dùng mọi thủ đoạn để chống phá nước ta. Một trong
những vấn đề trọng tâm mà chúng tập trung chống phá chính là khối liên minh
công - nông - trí, động lực cơ bản cho mọi thành công của thủ đô và đất nước.
Kẻ thù đã không ngừng xuyên tạc về tính tất yếu của việc xây dựng khối liên
minh, về vai trò lãnh đạo của giai cấp công nhân, xúi giục trí thức đòi quyền lãnh
đạo, đòi thành lập Đảng riêng... Nhận diện rõ ràng âm mưu của kẻ thù, đứng
vững trên lập trường giai cấp công nhân, đội ngũ trí thức của Hà Nội tham gia
đấu tranh tích cực và có hiệu quả trên mặt trận tư tưởng lý luận. Bằng những cơ
sở lý luận vững chắc, đội ngũ trí thức Hà Nội đã khẳng định tính tất yếu của việc
xây dựng khối liên minh giai cấp, chỉ ra sự thống nhất căn bản về mặt lợi ích
giữa các giai cấp, tầng lớp trong khối liên minh, đồng thời trí thức cũng đã khẳng
định tính tất yếu giai cấp công nhân nắm quyền lãnh đạo khối liên minh nói
riêng, lãnh đạo đất nước nói chung. Bản thân đội ngũ trí thức cũng đã chỉ ra một
cách hết sức rõ ràng với những cơ sở lý luận và thực tiễn chắc chắn về việc trí
thức không thể nắm quyền lãnh đạo mà chỉ có thể là lực lượng giữ vai trò quan
trọng không thể thiếu trong khối liên minh giai cấp và trong cách mạng XHCN.
Nhiều diễn đàn, trao đổi, hội thảo, nhiều công trình khoa học của đội ngũ trí thức
thủ đô đã được thực hiện nhằm khẳng định những vấn đề lý luận này, thông qua
đó đập tan những luận điệu xuyên tạc của kẻ thù, bảo vệ sự vững chắc của khối
liên minh công - nông - trí của thủ đô hiện nay. Sự đấu tranh có hiệu quả về mặt
lý luận, tư tưởng đó của trí thức Hà Nội còn góp phần ngăn chặn những ảnh
hưởng của tư tưởng phản động, những luận điệu xuyên tạc của kẻ thù vào trong
quần chúng nhân dân, đảm bảo sự thống nhất nhận thức và tư tưởng của toàn
Đảng, toàn dân trong xây dựng khối liên minh công - nông - trí vững mạnh, xây
dựng thủ đô và đất nước theo con đường XHCN dưới ánh sáng của chủ nghĩa
Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh.
Ba là, trí thức góp phần quan trọng giúp giai cấp công nhân ở Hà Nội
không ngừng lớn mạnh. Trên mỗi ngành nghề, lĩnh vực khác nhau mà trí thức