Luận văn tư tưởng cải cách của fukuzawa yukichi (1835 1901) và giá trị của nó

VI N H N L M
KHOA H C XÃ H I VI T NAM
HỌC VI N KHOA HỌC XÃ H I

NGUY N MINH NGUYÊN

T T

NG C I CÁCH C A

FUKUZAWA YUKICHI (1835-1901) VÀ
GIÁ TRỊ C A NÓ

C

nn n :

T

:6

U N N TI N S TRI T HỌC

N

n

n

o

: PGS TS Ho n T
PGS TS P

HÀ N I – 2016

T

mH n T á


I CA

T i xin

m o n

yl

trong lu n n l trung th
lu n n h

t ng

OAN

ng tr nh nghi n
ngu n g

ng

tr n

tk

u

r r ng

ri ng t i
k t lu n kho h

ng tr nh n o kh

T C GI

N

i

s li u

n

U N N

n N

ên

M CL C
I CA
C

OAN ................................................................................................. i
C ............................................................................................................ii

U ............................................................................................................... 1
N I DUNG ........................................................................................................... 9
CH NG 1: T NG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN C U ...................... 9
1.1. Những v n đề đã đ ợc nghiên c u .........................................................9
1.2. Những v n đề đã đ ợc kế thừa và cần tiếp t c gi i quyết ..................25
Tiểu kết ch ng 1 ..................................................................................... 26
CH NG 2: B I C NH RA Đ I T T NG C I CÁCH C A
FUKUZAWA YUKICHI ................................................. 28
2.1. B i c nh hình thành t t ng c i cách c a Fukuzawa Yukichi .........28
2.2. Con ng i và sự nghiệp c a Fukuzawa Yukichi .................................42
Tiểu kết ch ng 2 ..................................................................................... 47
CH NG 3: T T NG C I CÁCH C A FUKUZAWA YUKICHI . 49
3.1. T t ng c i cách về giáo d c ..............................................................50
3.2. T t ng c i cách về nhà n c .............................................................68
3.3. T t ng c i cách về ngo i giao ...........................................................78
Tiểu kết ch ng 3 ..................................................................................... 93
CH NG 4: M T S GIÁ TR C A T T NG C I CÁCH
FUKUZAWA YUKICHI ................................................. 95
4.1. Giá tr c a t t ng c i cách Fukuzawa Yukichi đ i v i chính sách
c i cách c a chính quyền Minh Tr ..............................................................95
4.2. Giá tr c a t t ng c i cách Fukuzawa Yukichi đ i v i phong trào
Canh tân Việt Nam đầu thế kỷ XX ........................................................... 119
4.3. Giá tr gợi m c a t t ng c i cách Fukuzawa Yukichi đ i v i Việt

Nam hiện nay ............................................................................................. 140
Tiểu kết ch ng 4 ................................................................................... 147
K T U N.......................................................................................................149
...................................................................................................152
DANH
PH

C TÀI I U THA

KH O ......................................................153

C..........................................................................................................167

ii


M
1. Tính c p thi t c

U

đ tài

Cu c c i cách Minh Tr bắt đầu từ cu i thế kỷ XIX (1868) đánh m t d u
m c quan tr ng đ a Nhật B n từ m t qu c gia thu c châu Á l c hậu, b ph
Tây d n ép từng b

c, nhanh chóng phát triển thành m t c

ng

ng qu c khu vực

và thế gi i ch trong vòng ch a đầy m t nửa thế kỷ.
Những thành qu c a th i kỳ Minh Tr đã t o nên nền t ng vững chắc cho
Nhật B n trong những b

cđ

ng phát triển v ợt bậc về sau. Kể từ kết thúc

chiến tranh Thế gi i th II, Nhật B n từ m t n

c b i trận, b tàn phá hoang tàn

nh ng vẫn l i nhanh chóng đ ng dậy tr thành m t m t c

ng qu c hàng đầu

thế gi i về kinh tế ch sau vài thập niên. Không ít ý kiến cho rằng những thành
qu mà n

c Nhật hiện đ i đang có đ ợc đã bắt ngu n từ các t t

ng c i cách

th i Minh Tr .
Lý gi i sự “thần kỳ” c a Nhật B n th i Minh Tr , từ góc đ l ch sử t
t

ng, có lẽ bên c nh sự sáng su t, quyết đoán c a tầng l p quan liêu v i tầm

nhìn đầy thao l ợc còn có vai trò không thể b qua c a tầng l p trí th c u tú những ng

i có t t

ng c i cách v ợt th i đ i mà Fukuzawa Yukichi là m t

nhân vật điển hình không thể b qua. Cũng vì vậy việc nghiên c u, lí gi i, làm
rõ những t t

ng c i cách c a ông là m t trong những cách tiếp cận có thể

giúp hiểu sâu sắc h n những nguyên nhân căn b n t o nên thành công c a công
cu c Duy tân Minh Tr , nh t là vai trò c a các nhà t t

ng đ i v i những

chuyển biến có tính chiến l ợc c a xã h i Nhật B n th i đó.
Không những thế t t

ng c i cách c a Fukuzawa Yukichi còn có nh

h

ng qu c tế lúc đ

t

ng c a ông đến tầng l p sĩ phu yêu n

nghiên c u t t

ng th i khá r ng rãi, chẳng h n những nh h

ng t

c Việt Nam đầu thế kỷ XX. Do vậy,

ng c i cách c a Fukuzawa Yukichi sẽ góp phần th y rõ h n

1


tác đ ng c a nó đến Việt Nam đầu thế kỷ XX, sự ra đ i c a phong trào Canh
tân

Việt Nam và m i liên hệ t t

ng giữa hai dân t c Việt Nam – Nhật B n

giai đo n đầu thế kỷ XX đầy sôi đ ng. Thậm chí, trong công cu c đ i m i
c a Việt Nam hôm nay vẫn có thể tiếp t c khai thác nhiều giá tr qua những
bài h c về t t
Hiện nay

ng c i cách c a Fukuzawa Yukichi.
Việt Nam, tr

c những biến đ i không ngừng c a đ i s ng

xã h i, đặc biệt là v n đề giáo d c - đào t o, v n đề tham ô tham nhũng, những
v n đề ngo i giao trong b i c nh xung đ t qu c tế ngày càng ph c t p,... cho
th y tính c p thiết ph i xây dựng hệ th ng lý thuyết đúng đắn về giáo d c, xây
dựng Nhà n

c pháp quyền, xây dựng chiến l ợc ngo i giao mềm dẻo, linh

ho t để có đ ợc m t Việt Nam “dân giàu, n

c m nh, dân ch , công bằng,

văn minh”. Trên c s kế thừa những tinh hoa t t

ng c a nhân lo i, phù hợp

v i điều kiện thực tiễn c a Việt Nam, những nghiên c u t t
Fukuzawa Yukichi về giáo d c, Nhà n

ng c i cách c a

c, ngo i giao sẽ góp phần b sung

những bài h c kinh nghiệm trong việc xây dựng c s lý luận cho việc xây
dựng, phát triển Việt Nam trên nhiều ph

ng diện quan tr ng trong b i c nh

hiện nay.
H n thế nữa, việc nghiên c u nhà t t

ng Fukuzawa Yukichi sẽ là

ngu n t liệu cho các đề tài nghiên c u khác có liên quan đến Nhật B n th i
kỳ Minh Tr nói riêng và Nhật B n nói chung - m t đ i tác chiến l ợc hiện
nay c a Việt Nam.
Vì những lý do trên, tôi đã ch n v n đề T t
Yukichi (1835-1901) v gi trị
2. M

đí

ng ải

h

Fukuz w

n làm đề tài luận án tiến sĩ c a mình.

và nhi m v nghiên c u

2.1. Mục đích nghiên cứu
Làm rõ những t t

ng c i cách c a Fukazawa Yukichi. Từ đó, đánh giá

giá tr c a nó đ i v i công cu c Duy tân Minh Tr
2

Nhật B n và v i phong trào


Canh tân

Việt Nam đầu thế kỷ XX, đ a ra m t s gợi ý đ i v i Việt Nam

trong công cu c đ i m i đ t n

c hiện nay.

2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
Để thực hiện đ ợc m c đích nêu trên, đề tài này có m t s nhiệm v :
- Nghiên c u cu c đ i, sự nghiệp, tác phẩm tiểu biểu c a Fukuzawa
Yukichi trong b i c nh l ch sử, kinh tế xã h i th i kỳ Duy tân Minh Tr .
- Phân tích các t t
ph

ng c i cách c a Fukuzawa Yukichi, tập trung vào ba

ng diện ch yếu là: giáo d c, Nhà n
- Phân tích nh h

ng c a t t

c và ngo i giao.

ng c i cách c a Fukuzawa Yukichi t i

thành công c a công cu c c i cách Minh Tr .

- Làm rõ những nh h
Canh tân

ng c a t t

ng Fukuzawa đ i v i phong trào

Việt Nam đầu thế kỷ XX, từ đó rút ra m t s gợi m cho công cu c

Đ i m i và h i nhập Việt Nam ngày nay.
3.

ng và ph m vi nghiên c u c a luận án

3.1. Đối tượng
Đ i t ợng nghiên c u c a luận án là t t

ng c i cách c a Fukuzawa

Yukichi và tác đ ng c a nó đ i v i Nhật B n cũng nh

nh h

ng đến Việt

Nam trong giai đo n cận đ i.
3.2. Phạm vi nghiên cứu
- Nghiên c u các t t
Nhà n

ng c i cách c a Fukuzawa Yukichi về giáo d c,

c, ngo i giao và những nh h

ng c a nó

Nhật B n trong th i kỳ

Minh Tr từ 1868 - 1912.
- Nghiên c u tác đ ng c a t t

ng c i cách Fukuzawa Yukichi đến

phong trào Canh tân Việt Nam đầu thế kỷ XX.

3


4. C

lý luận v p

n p áp n

n

u

4.1. Cơ sở lý luận
Luận án đ ợc thực hiện trên c s vận d ng ph

ng pháp luận duy vật

biện ch ng và duy vật l ch sử c a ch nghĩa Mác – Lênin để nghiên c u và
đánh giá t t

ng c i cách c a Fukuzawa Yukichi, m t đ i diện t t

ng th i

cận đ i, qua các tác phẩm c a ông và trong b i c nh l ch sử c thể c a Nhật
B n th i kỳ Minh Tr .
4.2. Phương pháp nghiên cứu
Để đ t đ ợc hiệu qu cao trong nghiên c u, luận án sử d ng các ph
pháp nghiên c u l ch sử Triết h c kết hợp v i m t s ph

ng

ng pháp nghiên c u

khác nh phân tích t ng hợp, diễn d ch, quy n p, so sánh, đ i chiếu, lôgíc - l ch
sử để nghiên c u t t
ph

ng c i cách c a Fukuzawa Yukichi. C thể m t s

ng pháp đ ợc áp d ng trong luận án nh sau:
- Phương pháp nghiên cứu lịch sử Triết học
Ph

ng pháp nghiên c u l ch sử Triết h c đ ợc coi là ph

ng pháp

quan tr ng để thực hiện đề tài luận án.
Luận án vận d ng ph
c ut t

ng pháp nghiên c u l ch sử triết h c để nghiên

ng c i cách c a Fukuzawa Yukichi th i kỳ Minh Tr Duy tân

B n từ góc đ triết h c. Từ đó so sánh v i t t
đo n l ch sử tr

ng triết h c chính tr

Nhật
giai

c đó để làm rõ ông đã tiếp thu hay phê phán những gì? Tiếp

đó, làm rõ nh h

ng c a những giá tr c a t t

ng đó đến con đ

ng phát

triển c a Nhật B n th i kỳ Minh Tr cũng nh tr thành m t s giá tr gợi m
đ i v i Việt Nam th i đó và tr về liên hệ v i t t

ng đ i m i đ t n

cc a

Việt Nam hiện nay.
-Phương pháp phân tích, tổng hợp
Phân tích và t ng hợp là hai ph

ng pháp gắn bó chặt chẽ, qui đ nh và

b sung cho nhau trong nghiên c u đề tài luận án. Từ việc phân tích nhận th c
4


c i cách đến các ho t đ ng c i cách c a Fukuzawa Yukichi có thể rút ra đ ợc
n i dung c i cách c b n c a Fukuzawa Yukichi về lĩnh vực giáo d c và Nhà
n

c Nhật B n th i kỳ Minh Tr . Từ việc phân tích những ho t đ ng c i cách

thực tế c a Fukuzawa Yukichi th y đ ợc giá tr t t
c i cách giáo d c và c i cách Nhà n
t

ng c i cách đó đ i v i

c th i kỳ Minh Tr . Từ việc phân tích sự

ng đ ng, khác biệt trong b i c nh l ch sử th i kỳ cận đ i Nhật B n và Việt

Nam cũng nh sự hình thành và chuyển biến t t
n

ng c a nhà trí th c yêu

c Nhật B n – Fukuzawa Yukichi v i các nhà trí th c yêu n

c Việt Nam

trong nhận th c và ng xử v i thực tiễn l ch sử, có thể rút ra m t s gợi m về
v n đề c i cách giáo d c và hoàn thiện h n nữa về Nhà n
nghiệm về ngo i giao

Việt Nam hiện nay. Ph

c cũng nh kinh

ng pháp phân tích, t ng hợp

đ ợc đ ợc sử d ng khá ph biến trong luận án, nhằm đ t đ ợc hiệu qu cao, có
s c thuyết ph c trong nghiên c u v n đề.
- Phương pháp so sánh
Việc sử d ng ph

ng pháp này giúp cho luận án có thể tiến hành đ i

chiếu, so sánh b i c nh l ch sử th i cận đ i

nh h

ng t t

m t s nhà t t

Nhật B n và Việt Nam, so sánh

ng c i cách giáo d c, Nhà n
ng c i cách Nhật B n đ

c c a Fukuzawa Yukichi v i

ng th i; đ ng th i liên hệ so sánh

v i phong trào Canh tân Việt Nam đầu thế kỷ XX.
-Phương pháp lôgíc - lịch sử
Sử d ng ph

ng pháp lôgíc - l ch sử giúp luận án tìm hiểu quy luật vận

đ ng và t t yếu chuyển biến t t

ng c i cách c a Fukuzawa Yukichi, đặt

trong quá trình c i cách c a Nhật B n trên các lĩnh vực khác nhau, mà tr ng
tâm là lĩnh vực giáo d c, lĩnh vực Nhà n

c v i m i liên hệ tác đ ng qua l i

giữa chúng cũng nh kết qu t t yếu c a chúng.

5


Ngoài ra, tác gi còn kết hợp các ph
Triết h c v i Đông ph

ng pháp nghiên c u liên ngành

ng h c, Sử h c, Văn hóa h c, Chính tr h c, Giáo d c

h c,... để thực hiện luận án m t cách sâu sắc và toàn diện h n.
5. Ngu n tài li u g c s d ng trong luận án
Fukuzawa Yukichi đã để l i cho nhân lo i m t kho tri th c kh ng l về
t t

ng g m h n 100 tác phẩm do ông viết g m nhiều thể lo i khác nhau.

G mt t
h

ng về l ch sử, đ a lý, quân sự, kinh tế, văn minh, giáo d c,... nh

ng sâu sắc đến xã h i Nhật B n th i Minh Tr và đến tận bây gi . Các tr

c

tác c a ông đều đ ợc xu t b n nhiều lần nh ng l n nh t là b Toàn tập g m 21
tập do tr

ng Đ i h c Keio Gijuku (do ông sáng lập) biên tập, xu t b n từ năm

1958-1964.
Trong điều kiện h n hẹp t liệu về ông t i Việt Nam, tác gi luận án c
gắng tiếp cận t t

ng c i cách c a ông trên c s nghiên c u những tác phẩm

tiêu biểu nh t, trong đó g m các tác phẩm bằng tiếng Nhật, tiếng Anh và m t
s tác phẩm đ ợc d ch sang tiếng Việt.
Tác phẩm T y d ơng s t nh g m hai cu n đ ợc Fukuzawa Yukichi viết
năm 1866 và 1867. Cu n đầu tiên g m: phần th nh t ghi chép gi i thiệu
chung về phong t c tập quán và chế đ xã h i c a ph
thiệu về các n

ng Tây, phần hai gi i

c, n i dung gi i thiệu đ ợc ông ch n l c từ những v n đề tr ng

điểm là 4 b n lĩnh vực: l ch sử, chính tr , h i quân, tài chính công. Cu n th hai
n i dung hầu hết d ch tóm l ợc “kinh tế h c” c a các n phẩm giáo d c n

c

Anh, ngoài ra b sung n i dung cu n đầu còn thiếu là nguyên lý căn b n c a
việc hình thành nền văn minh và các v n đề c b n nh quyền con ng

i, hệ

th ng thuế,...
Tác phẩm Khuy n h

đ ợc viết từ năm 1872 đến 1876 g m 17 ch

N i dung phê phán l i h c tập không thực d ng “h h c”, ch tr
thực nghiệp và ph

ng.

ng h c h c

ng pháp đ c lập suy nghĩ “thực h c”. Cách viết dễ hiểu,
6


gần gũi v i n i dung phong phú khiến cho tác phẩm cu n hút đ c gi . Ng

i

đ c th y l i khuyên, l i phân tích r t hữu ích, thiết thực cho cu c s ng, cho
t
gi

ng lai Nhật B n. Chính vì lẽ đó, tác phẩm đã tr thành cu n sách g i đầu
ng c a nhiều thế hệ ng
Tác phẩm Kh i l

i Nhật B n.
về văn minh viết năm 1875. Đây là tác phẩm đ ợc

đánh giá là quan tr ng nh t c a Fukuzawa Yukichi và c a Nhật B n th i kỳ
cận đ i. Qua các chuyến đi n

c ngoài và các tác phẩm n i tiếng c a ph

ng

Tây, t t

ng về văn minh c a ông đã thể hiện qua cu n sách này. Ông cho

rằng ph

ng Tây đã đ t đ ợc văn minh còn Nhật B n đang trong giai đo n bán

văn minh. Vậy, mu n tiến lên đài văn minh thì không có cách nào khác Nhật
B n ph i b o vệ đ c lập dân t c và tiếp thu nền văn minh tiên tiến ph

ng Tây.

Tác phẩm Tho t Á lu n thực ch t là m t bài báo dài 2000 chữ đ ợc
đăng trên t Th i s t n

o năm 1885. Tuy là bài báo ngắn g n nh ng thực sự

chiếm v trí quan tr ng trong các t t

ng c a ông. N i dung bài báo, tập trung

phân tích rõ hiện tr ng c a Nhật B n lúc b y gi v i hai kh năng có thể là
b

c vào con đ

ng văn minh hóa hoặc có thể b ngo i xâm và không thoát

kh i l c hậu vì tàn d c a chế đ phong kiến vẫn còn nên nguy c h i ph c c a
nó vẫn l n. Từ đó, ông đã m nh d n đ a ra ý kiến c a mình về t t yếu Nhật
B n ph i bằng m i giá thoát kh i vòng kiềm t a c a “Á luận”, c thể là “Hán
h c” trên n
các n

c Nhật, từ đó m i có thể b

c lên đài văn minh sánh ngang cùng

c tiên tiến.
Tác phẩm Phú

ng t truy n đ ợc Fukuzawa Yukichi viết năm 1899,

vào lúc cu i đ i. Đây là tập tự truyện viết về cu c đ i ông từ th a thiếu th i,
miêu t cu c s ng c a ông cũng nh xã h i Nhật B n th i kỳ Phong kiến và nó
tr thành cu n t liệu quí báu cho việc nghiên c u về cu c đ i và sự chuyển
biến t t

ng c i cách c a ông.

7

6. ón

óp m i c a luận án

Luận án có m t s đóng góp m i nh sau:
- Phân tích và hệ th ng hoá t t

ng c i cách c a Fukuzawa Yukichi

trên m t s lĩnh vực n i bật từ góc đ Triết h c nh giáo d c, Nhà n

c và

ngo i giao.
- Đánh giá các giá tr t t

ng c i cách Fukuzawa Yukichi đ i v i c i

cách Nhật B n th i kỳ Minh Tr , v i phong trào Canh tân Việt Nam đầu thế kỷ
XX; từ đó rút ra ra m t s ý nghĩa đ i v i Việt Nam hôm nay trên lĩnh vực giáo
d c, thể chế Nhà n
7 Ýn

c và ngo i giao.

ĩ lý l ận và thực ti n c a luận án

Luận án góp phần b sung cho c s lý luận chung về c i cách xã h i,

làm rõ giá tr c a t t

ng c i cách c a Fukuzawa Yukichi th i Minh Tr và

đ i v i phong trào Canh tân đầu thế kỷ XX t i Việt Nam, rút ra những gợi m
đ i v i Việt Nam hiện nay trên các lĩnh vực giáo d c, thể chế Nhà n

c và

ngo i giao. Luận án có thể dùng làm tài liệu tham kh o cho việc nghiên c u,
gi ng d y và h c tập những v n đề liên quan đến đ t n
B n và t t

c con ng

i Nhật

ng c i cách Nhật B n th i kỳ Minh Tr .

8. K t c u c a luận án
Ngoài phần M đầu, Kết luận, Tài liệu tham kh o và Ph l c, n i dung
chính c a luận án bao g m 4 ch

ng, 10 tiết.

h ơng 1: T ng quan tình hình nghiên c u
h ơng 2: B i c nh ra đ i t t
h ơng 3: T t

ng c i cách c a Fukuzawa Yukichi

ng c i cách c a Fukuzawa Yukichi

h ơng 4: M t s giá tr c a t t

ng c i cách Fukuzawa Yukichi

8


N I DUNG
NG : T NG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN C U

CH

V i t cách là m t trong những đ i biểu t t

ng có vai trò quan tr ng

trong quá trình c i cách th i Minh Tr c a Nhật B n, Fukuzawa Yukichi tr
thành ch đề c a r t nhiều công trình nghiên c u c a các h c gi trong và
ngoài Nhật B n cũng nh

Việt Nam. Do vậy, ch

n i dung: 1.1. Những v n ề ã
k th

v

nghi n

ng này t m chia thành hai

u; và 1.2. Những v n ề ã

n ti p tụ giải quy t Trong phần 1.1 tập trung t ng quan,

phân tích và xử lý tài liệu và các kết qu nghiên c u đi tr

c theo m ng v n đề

chính: 1.1.1. Các công trình đề cập đến vai trò c a Fukuzawa Yukichi từ góc
đ l ch sử t t

ng Nhật B n; 1.1.2. Các công trình đề cập đến t t

ng c i

cách giáo d c c a Fukuazawa Yukichi; 1.1.3. Các công trình đề cập đến t
t

ng c i cách ngo i giao và c i cách Nhà n

c c a Fukuzawa Yukichi; và

1.1.4. Các công trình đề cập đến Fukuzawa Yukichi từ các ph

ng diện khác.

Phần 1.2 sẽ làm rõ sự tiếp thu, vận d ng và triển khai m i c a luận án này.
1.1.Nh ng v n đ đ đ

c nghiên c u

1.1.1.Về các công trình đề cập đến vai trò của Fukuzawa Yukichi từ
phương diện lịch sử tư tưởng Nhật Bản
Nhiều công trình tiêu biểu nh : Nh t Bản t t

ng sử (1973) c a Ishida

KazuYoshi, Châm Vũ, Nguyễn Văn Tần d ch, T sách Kim Văn; Japansese
thought in the Tokugawa period 1600-1868 Methods and Metaphors (1978) c a
Tetsuo Majita và Irwin Scheiner, Nxb The University of Chicago Press; L
sử văn h
Văn h

sử Nh t Bản (1990) George Sansom, Nxb Khoa h c xã h i, Hà N i;
sử Nh t Bản (2003) Ienaga Saburou, Lê Ng c Th o d ch, Nxb Mũi Cà

Mau; Nh t Bản

n ại (1990), Vĩnh Sính, Nxb Văn hóa tùng th ;... Các công

9


trình ch yếu nghiên c u quá trình phát triển Nhật B n về xã h i, chính tr , kinh
tế, văn h c,... và luận gi i các trào l u t t
nghi n

*

Nh t Bản t t

u

h

ng qua các th i kỳ l ch sử.

giả Nh t Bản

ng sử (1973) c a Ishida Kazuyoshi (石 一良, 1913-

2006) (tập 2) đã nêu m t cách có hệ th ng l ch sử hình thành và phát triển t
t

ng Nhật B n

Trong đó,

các ph

phần ch

trình bày về t t

ng diện khác nhau nh kinh tế, chính tr , tôn giáo,...

ng b n “T t

ng th i cận đ i” (1870-1925) có phần

ng c a Phúc Tr ch D Cát (Fukuzawa Yukichi) và Gia Đẳng

Hoằng Chi (Kato Hiroyuki, 加藤弘行) (tr.166-175). Tác gi đã tóm l ợc thân
thế, sự nghiệp c a Fukuzawa Yukichi, đặc biệt có nhắc đến ch tr

ng thực h c,

thực hành và thúc đẩy văn minh hóa đ t n

c bằng Hiến

pháp. Tác gi đ a ra ý kiến về t t

c, xây dựng nhà n

ng c a Fukuzawa Yukichi:

Về qu n ni m xã hội ng h tr ơng một xã hội m no

ng ều

lị h sử ng qu n ni m một xã hội ã kh i h

nền hính trị

l phải

Với

qu ng minh x y d ng ằng Hi n ph p ể ph n ịnh r th trị v th
loạn h p Hi n y l trị m phản Hi n y l loạn [22, tr.170].
uộ

h mạng Minh Trị: s th y ổi ơ

u những tổn th t v v i trò

h nghĩ d n tộ (1996) c a Mitani Hiroshi, t p chí nghiên c u Nhật B n,
s 2, tr.32-36 cho th y đây là th i kỳ diễn ra cu c duy tân làm thay đ i toàn b
diện m o c a đ t n

c Nhật B n từ đ i s ng xã h i đến hệ t t

ng, m t th i

kỳ chuyển đ i ngo n m c đ t nhiều thành tựu to l n, làm tiền đề cho sự phát
triển m nh mẽ c a Nhật B n từ đó đến ngày nay. Tác gi đánh giá vai trò t
t

ng giáo d c c a Fukuzawa Yukichi, cho rằng ông đã làm thay đ i nền giáo

d c Nhật B n bằng các tri th c ph
Nh t Bản t t

ng Tây.

ng sử - Handbook (日

ク) (2008)

思想

c a Karube Tadashi và Kataoka Ryu đề cập các tr

ng phái t t

ng Nhật

B n từ kh i ngu n bằng các câu chuyện thần tho i đến th i kỳ c đ i, trung
10


đ i và cận đ i. Trong đó, phần chuyển biến c a thế kỷ XIX gi i thiệu các nhà
t t

ng th i kỳ cận đ i, đã gi i thiệu tóm tắt về t t

Yukichi: nhà t t
n

ng c a Fukuzawa

ng c a đ c lập, điều kiện để Nhật B n hình thành nhà

c qu c dân và “văn minh”, Fukuzawa nhà khoa h c xã h i [115, tr.118-

tr.121]. Thực ch t tác gi đi vào phân tích t t
Kh i l

ng c a ông trong tác phẩm

về văn minh. Tác gi đã đ a ra nhận xét:
Qu n iểm văn minh ph ơng T y
t

i nh n h khắ

i với h nh vi

dòng tộ ” m

ng ã

t do gi u

m

h

ã
h

h nh th nh
i d ới “ h

t kh t v ng i

ng ã nh n th y nghe th y

Guizot... m Fukuz w

t

những on ng

sinh r trong

ng qu n iểm h u Á
u

Fukuz w th

Âu Mỹ v

h nghĩ t do ph ơng T y

ộ

n xã hội
ằng ảnh
J S Mill

[115, tr.119].

*

nghi n

giả n ớ ngo i

T t

ng Nh t Bản th i k Tokug w 1600-1868 Ph ơng ph p v

n

dụ (1978) (Japansese thought in the Tokugawa period 1600-1868 Methods and
Metaphors) c a Tetsuo Najita và Irwin Scheiner đã luận gi i sự phát triển t
t

ng Nhật B n và nh h

ng c a những t t

ng đó đến đ i s ng xã h i Nhật

B n th i kỳ Tokugawa. Fukuzawa Yukichi đ ợc tác gi gi i thiệu về t t
h c tập ph
*

ng

ng Tây và sự thúc đẩy c i cách c a ông cu i th i kỳ Tokugawa.
nghi n

Nh t Bản

u

h

giả Vi t N m

n ại (1990) c a Vĩnh Sính đã đề cập đến những nét đặc

tr ng văn hóa c a Nhật B n. Những di s n văn hóa, chính tr , kinh tế, văn hóa
c a Nhật B n tr
đ an

c th i kỳ Minh Tr và những c i cách nào đã t o nền móng

c Nhật tiến lên c

ng qu c trong kho ng 50 năm sau đó. Xã h i Nhật

B n đã thay đ i nh thế nào trong h n 100 năm qua? Nguyên nhân nào đ a
Nhật B n đến cu c chiến tranh đ i Đông Á và đi đến th t b i hoàn toàn năm
1945? Gi i thích sự ph c h i và phát triển kinh tế c a Nhật b n sau thế chiến
11


th hai. Trong đó, tác gi nhận xét về Fukuzawa Yukichi là “Ng
h

ng l n nh t trong việc truyền bá t t

ng Tây - ph

ng

i có nh

Nhật trong th i

Minh Tr là Fukuzawa Yukichi” [65, tr.125].
Nh t Bản Duy T n 30 năm (2015) c a Đào Trinh Nh t, Nxb Thế gi i.
Cu n sách gi i thiệu quá trình c i cách trong 30 năm c a Nhật B n, những
thành công c a công cu c c i cách. Tác gi Trinh Nh t khâm ph c sự b t phá
ngo n m c c a Nhật B n, ông viết:
T triều

nh mạ ph qu n lại ho

thảy ều tỉnh gi
D n tộ

ã

th

u d

sẵn

ng t m nh t

t

n sĩ phu h o ki t nh n d n h t

lòng t t n
hl

l

i n y hăm h nh nh u

ng r i lại

vu qu n sĩ th

th nh r ng y n y h l n ng y m i l m liền

uộ duy t n phăng phăng i tới nh s ng tr n gi thổi: on
minh Âu Mỹ i h m dãi trên

th kỷ ng

i Nh t rút lại

ng

ng văn
hụ

năm! [57, tr.24].

Trong ch

ng V: Công phu giáo hóa, tác gi đã có m t phần trình bày

tóm tắt thân thế sự nghiệp c a Fukuzawa Yukichi nhà c i cách chính tr xã h i,
nhà giáo d c tiên phong, nhà t t
giá “không ph i là ng

i

ng tiêu biểu c a Nhật, Fukuzawa đ ợc đánh

ngôi cao, nắm quyền l n, nh ng vậy mà d y h c,

làm sách, viết báo, là ba c quan tr ng yếu trong xã h i, ông đều nắm đ trong
tay, cho nên có thế lực đ i v i triều đình và qu c dân, có oai v ng h n là nhà
chính tr nhiều”[57, tr.198]. Tác gi luận án đ ng ý v i nhận xét c a tác gi
Trinh Nh t.
1.1.2. Về các công trình đề cập đến tư tưởng cải cách giáo dục của
Fukuzawa Yukichi
*

nghi n

u

h

giả Nh t Bản

Fukuzawa Yukichi và Nh t Bản c n ại (近 日 と福沢
Komuro Masaki (小

紀), Nxb Đ i h c Khánh
12

) (2013),

ng Nghĩa Th c (慶應義塾


大学出 会). Cu n sách Komuro Masaki ch biên có nhiều bài viết c a nhiều
tác gi , trong đó t t

ng giáo d c c a Fukuzawa đ ợc tác gi Yoneyama

Mitsunori (米山光則) trình bày
Ch

ch

ng 4 (tr.69-84) và ch

ng 5 (tr.85-99).

ng 4 tác gi bàn về giáo d c c a Fukuzawa v i việc hình thành nền giáo

d c cận đ i. Ch

ng 5 tác gi so sánh sự t

ng đ ng và d biệt giữa Khuy n

h c và Sắc l nh giáo dục, xem xét thái đ c a Fukuzawa đ i v i sự thay đ i
chính sách giáo d c c a chính ph Minh Tr . Tác gi đã khẳng đ nh:
Với mụ

í h l phú qu

ho n n

ng inh nu i d ỡng nhân tài vì mụ

h suy nghĩ gi o dục là ph ơng ti n c a phú qu

inh ã huyển bi n th nh t t

ng “ ộc l p

í h
ng

nh n” v o những năm

u th i k Minh Trị. K t quả c a s chuyển bi n n y ã

c k th a

trong “Khuy n h ” [121, tr.83].
Qu n iểm giáo dụ v t t

ng th c h c c a Fukuzawa Yukichi (福沢

実学思想と教育観) (1970) c a tác gi Kawahara Miyako (河原美耶
子 ) đăng trên t p chí Nghiên c u Giáo d c (Journal of educational
reasearch), s 3 & 4, tr.35 - 47. Trong bài viết này tác gi trình bày t t

ng

giáo d c thực h c và nguyên lý c a văn minh cận đ i cũng nh trình bày góc
nhìn giáo d c cận đ i c a Fukuzawa Yukichi. Tác gi cho rằng tự ch , đ c
lập là n i dung căn b n c a t t

ng giáo d c c a Fukzuawa và cá nhân đ c

lập là đ n v c b n c a m t qu c gia đ c lập, dựa vào đ n v c b n đó ông
đ a ra c c u c a thể chế nhà n
duy c a ng
T t

c m i. Và nh vậy, ông đã làm thay đ i t

i Nhật B n [116, tr. 38].
ng giáo d c c a Fukuzawa Yukichi (2002) (福沢

想) c a tác gi Fujita Tomoji (藤

教育思

治) đăng trên t p chí Kinh tế Đ i h c

Osaka (大阪経大論集 第 53 巻第 2

), tr.419 - 437. Trong bài viết tác gi

trình bày b n phần: giáo d c thực h c c a Fukuzawa Yukichi, Fukuzawa
13


Yukichi nhà giáo d c, t t

ng giáo d c c a Fukuzawa Yukichi, Fukuzawa

qua con mắt c a Maruyama Masao (丸山真男). Cũng gi ng tác gi Kawahara
Miyako (河原美耶子), tác gi Fujita Tomoji (藤

治) tìm th y quan điểm

giáo d c c a Fukuzawa là truyền đ t tinh thần đ c lập tự tôn “T t
d c c a Fukuzawa là h

ng giáo

ng t i đ c lập tự tôn, không hành xử bằng quyền bá

ch là dùng s c m nh c bắp, sự trừng ph t về thể xác để c
nhân” [109, tr.427] và truyền đ t t t

p đi tự do c a cá

ng “tôn tr ng tự do, ngôn luận”.

Ngoài ra, còn có nhiều công trình khác nghiên c u về t t
Thuy t h c v n c a Fukuzawa Yukichi (福沢

ng này nh

学問論) (1990) tác gi

KozumiTakashi (小泉仰), T p chí Triết h c s 91 (哲学弟 91 集), Nxb Đ i
h c Khánh

ng Nghĩa Th c (慶應義塾大学), tr.163 - 180; Thuy t Thiên

Hoàng và Thuy t giáo dục c a Fukuzawa Yukichi (福沢

教育論と 皇

論) (1971) c a tác gi Usui Mineo (碓 岑 ), T p chí Khoa h c xã h i và
Nhân văn, giáo d c, s 7, tr.117-144 (The journal of social sciences and
humanities, education 7, tr.117-144),...
* Các nghiên c u c a h c giả n ớc ngoài
H c thu t Trung Hoa
chuyển ổi c

tr

th i k Minh Trị Nh t Bản - S suy giảm và

ng t thục h c Hán h c (2003) (Private Academies of

Chinese learning in Meiji Japan - The decline and Tranformation of the
Kangaku Juku), tác gi Margaret Hehl, Nxb Nias Press. Trong cu n sách này
tác gi trình bày sự chuyển đ i giáo d c từ th i kỳ Tokugawa sang th i kỳ
Minh Tr . Trong đó, tác gi có trình bày về tr
Fukuzawa, là tr
ph

ng t th c t t nh t và có ph

ng pháp h c tiên tiến và sách c a ph
T n tr

ng Khánh

ng pháp h c thực tế, áp d ng

ng Tây:

ng Nghĩ thục (gijuku) với ý nghĩ

thành l p cho l i ích chung và phải

14

ng Nghĩa Th c c a

c một tr

ng h c

ng g p h c phí. Nó không phải


l tr

ng có mô hình giáo vi n l m trung t m nh tr

th ng Juku nh ng sử dụng nhiều giáo viên và h
Tr

ng Keio gijuku lớn hơn so với h u h t

tiêu chu n t ơng

ơng với

thành hình mẫu ho
tr

ng dạy trong

tr
tr

tr

tr

ng truyền

c trả l ơng;
ng t thục Juku và

ng công l p t t nh t; n

ã tr

ng khác và sinh viên t t nghi p c a

ng nh n ớ

ũng nh

tr

ng t thục

khác [95, tr.22].
Xã hội và giáo dục

Nh t Bản (1982) (Society and Education in Japan)

tác gi Herbert Passin, Nxb Kodansha International, đã nghiên c u và rút ra vai
trò quan tr ng c a giáo d c. Giáo d c đã đ a Nhật B n từ m t n
triển thành m t c

ng qu c. Trên c s so sánh giai đo n tr

c kém phát

c và sau c i cách

Minh Tr tác gi làm rõ vai trò hết s c quan tr ng c a giáo d c, coi giáo d c là
chìa khóa thành công c a Nhật B n. T t

ng giáo d c c a Fukuzawa Yukichi

cũng đ ợc tác gi đề cập đến và cho rằng nó có vai trò to l n trong c i cách
giáo d c th i Minh Tr . Ngoài ra, cu n sách này còn trích dẫn tóm l ợc ngu n
t liệu quí giá về các tác phẩm n i tiếng c a các h c gi từ th i Tokugawa đến
th i hiện đ i.
S phát triển c a giáo dụ
Tokug w v

ại h

t thục c a Nh t Bản: Cu i th i k

u th i k Minh Trị (2013) (The Development of Japanese

Private Higher Education: The Late Tokugawa and the Early Meiji Period), tác
gi Mengchen Zhang đã xem xét quá trình phát triển giáo d c đ i h c và vai trò
c a nó

Nhật B n cu i th i kỳ Tokugawa đến đầu th i kỳ Minh Tr . Giáo d c

th i kỳ phong kiến và những t t

ng ph

sự chuyển đ i và phát triển giáo d c

ng Tây hiện đ i đã đ nh h

ng cho

Nhật B n trong th i kỳ này. Các nhà c i

cách giáo d c đã đóng vai trò quan tr ng vào sự chuyển đ i, điển hình là
Fukuzawa Yukichi, ông đã thừa kế các di s n c a thế hệ tr
những t t

c và vận d ng

ng giáo d c hiện đ i. Có thể nói Fukuzawa Yukichi là nhà giáo
15


d c tiên phong và tr

ng đ i h c Khánh

ng Nghĩa Th c c a ông là sự bùng

n về giáo d c, từ khi thành lập đến nay vẫn là c s đào t o hàng đầu
B n. Fukuzawa và các nhà trí th c đ

Nhật

ng th i đã thừa nhận cần thiết ph i có

thay đ i mô hình chiến l ợc giáo d c. Tóm l i, các nhà c i cách giáo d c đã
thúc đẩy, h trợ Nhật B n duy trì nền đ c lập qu c gia.
* Các nghiên c u c a h c giả Vi t Nam
So s nh t t
Bản) v Nguyễn Tr

ng

n ại h

gi o dụ

Fukuz w Yuki hi (Nh t

ng Tộ (Vi t N m) (2010) c a Nguyễn Tiến Lực, tham

luận H i th o khoa h c qu c tế “Qu tr nh hi n ại h
tiếp nhận h c v n ph
điểm t

ng Tây c a Fukuzawa Yukichi và Nguyễn Tr

ng đ ng c a 2 nhà t t

thực h c, ch tr

văn h ” đã so sánh sự

ng h c tập Ph

ng là phê phán h h c, ch tr

ng T ,

ng giáo d c

ng Tây, cận đ i hóa giáo d c. Tác gi đã

nhận đ nh:
Mặ d u kh ng phải l nh lãnh ạo trong hính quyền Meiji nh ng
Fukuz w
h

v i trò to lớn trong vi

tn ớ

ặ

v i trò nh l

hi

i tl

n ại h

vạ h r ph ơng

h

gi o dụ

Ông

tn ớ

n ại
ng

u n i giữ văn minh ph ơng T y v Nh t Bản

g p ph n v o s nghi p văn minh kh i ho

Nh t Bản nử s u th

kỷ XIX [141].
T t

ng gi o dụ kh i s ng

Fukuz w Yuki hi trong t

ph m

“Khuy n h ” (2011) Tham luận t i H i th o khoa h c qu c tế "So sánh phong
trào “văn minh hóa”

Việt Nam và Nhật B n cu i thế kỷ XIX - đầu thế kỷ

XX" do B môn Nhật B n h c, tr

ng Đ i h c Khoa h c xã h i và nhân văn

Thành ph H Chí Minh t ch c, Thành ph H Chí Minh, c a Nguyễn Việt
Ph
tr

ng. Tác gi nêu khái quát 3 v n đề: phê phán l i giáo d c Hán h c, ch
ng xây dựng nền "thực h c" trên nền t ng khoa h c hiện đ i ph

ng Tây

nhằm nhanh chóng "khai hóa văn minh", đ m b o nền đ c lập dân t c c a Nhật
16


B n, giáo d c tinh thần khoa h c ph

ng Tây để kh i dậy tính cách đ c lập;

sáng t o c a qu c dân Nhật nói chung, c a m i con ng

i Nhật nói riêng; m c

đích c a giáo d c là nhằm nuôi d ỡng "năng lực lựa ch n" trong quá trình giao
l u v i ph

ng Tây. Tác gi khẳng đ nh:

Bằng những hoạt ộng lý lu n v th

tiễn tí h

ph n kh ng nhỏ trong vi

i Nh t Bản nh t l th h trẻ

giúp ng

“tho t khỏi trạng th i vị th nh ni n”(t dùng
s ng Đ

Fukuz w
nh tri t h

Imm nuel K nt) khẳng ịnh tinh th n ộ l p

kh ng l thuộ ng

i kh

Kh i

m nh h

ả trong suy nghĩ v trong h nh ộng Đ

ũng hính l ph ơng h m
ảm sử dụng trí tu

ãg p

Kh i S ng: "Hãy d m i t! Hãy

n

hính m nh! [148].

Fukuz w Yuki hi v Nguyễn Tr

ng Tộ - T t

ng ải

(2013) c a Nguyễn Tiến Lực là công trình m i nh t về t t

h gi o dụ

ng giáo d c có

liên quan đến Fukuzawa Yukichi t i Việt Nam. Công trình khá dày dặn đề cập
đến 2 nhà t t
ph

ng ch tr

ng m cửa, c i cách, h c tập chính nền văn minh

ng Tây để tiến k p các n

c ph

ng Tây, b o vệ đ c lập cho đ t n

Fukuzawa Yukichi đ phá m nh mẽ l i h h c, ch tr
c vũ việc h c tập văn minh ph

c.

ng giáo d c thực h c,

ng Tây, xây dựng nền giáo d c cận đ i, tiên

tiến c a Nhật B n. Chính ph Minh Tr , đặc biệt là B Giáo d c đã tiếp nhận
và thực thi những t t

ng giáo d c c a ông, đem t i những thành tựu vô cùng

to l n trong sự nghiệp cận đ i hóa đ t n
Nguyễn Tr

c. T t

ng c a giáo d c c a

ng T mang tính tiên phong, có n i dung phong phú, sâu sắc.

Ngay từ đầu thế kỷ XX, những đề ngh c i cách c a Nguyễn Tr

ng T đã

đ ợc nhìn nhận và đánh giá cao. Ngoài những phần trên, tác gi còn bàn về
tính thực tiễn trong t t
Phong tr o ải
XX (2007) do Vũ D

ng c i cách giáo d c c a hai nhà t t
h

ng.

một s n ớ Đ ng Á giữ th kỷ XIX –

u th kỷ

ng Ninh ch biên, tập trung xem xét v n đề từ b i c nh
17


chung c a thế gi i và trong khu vực, xu thế phát triển và vận đ ng, cách ng
xử c a chính quyền các qu c gia ph
gi i đáp trong con đ

ng Đông và hệ qu c a nó. Từ đó tìm l i

ng đi khác nhau và kết qu thành b i c a những phong

trào c i cách đã từng diễn ra

Đông Á nh Nhật B n, Thái Lan, Trung Hoa và

Việt Nam. Về Nhật B n tác gi đề cập đến 2 n i dung: C i cách Minh tr 18681912 và c i cách giáo d c
m t s tác đ ng, nh h

th i kỳ đó. N i dung c a c i cách giáo d c, ch ra

ng c a nó đến xã h i Nhật B n.

1.1.3. Về các công trình đề cập đến tư tưởng cải cách ngoại giao và cải
cách Nhà nước của Fukuzawa Yukichi
ng tr nh nghi n

*

u

h

giả Nh t Bản

Nh t Bản c n ại và Fukuzawa Yukichi - T tranh lu n c a ch nghĩ
khai sáng Châu Âu (福沢

と日 近

-

啓蒙主義 コ

) (2003) c a Watanabe Naoki (渡邉直樹), T p chí nghiên c u khoa
Qu c tế h c, Đ i h c Utsunomiya, S 16, tr 125-137 (第 16

,

都宮大学国

際学部研究論集). Tác gi phân tích xung đ t giữa ch nghĩa Nho giáo
Á v i ch nghĩa văn minh ph
thay đ i c c u t t

châu

ng Tây đ ợc Fukuzawa Yukichi thừa nhận để

ng c a Nhật B n cận đ i và khẳng đ nh giá tr mà

Fukuzawa Yukichi đ i diện cho các nhà khai sáng Nhật B n đã đ m đ

ng

thực tiễn đó th i kỳ cận đ i c a Nhật B n. Tác gi đã viết:
Th

tiễn

h nghĩ kh i s ng Fukuz w gi ng với

h nh th nh xã hội thị d n
h ơ
h

n ại

u tinh th n ã tạo r n v

ộ th n ph n sĩ n ng

h tr ơng t d n
ơ

h u Âu ã
nh ẳng

ải

u xã hội ã h nh th nh n n

ng th ơng [127, tr.126].

Và tác gi cũng đ a ra quan niệm bình đẳng c a Fukuzawa: “ông thảo
lu n song song hai v n ề “ on ng
nh ẳng

c giải thích là s

i bình ẳng” v “qu

gi

nh ẳng”

nh ẳng quyền l i kh ng li n qu n

th c t mạnh y u hay hoàn cảnh c a th c t ” [127, tr.133].
18

n


T t

ng chính trị c a Fukuzawa Yukichi (福沢

政治思想)

(2012), Ogawara Masamichi (小川原 道), Nxb Đ i h c Khánh
Th c ( 慶 應 義 塾 大 学 出

会 ). Trong cu n sách này tác gi Ogawara

Masamichi không những chú tr ng đến t t
t

ng Nghĩa

ng c a Fukuzawa về l ch sử t

ng, l ch sử chính tr Nhật B n th i kỳ cận đ i mà còn phân tích t t

ng

ngh viện, Hiến pháp, Thiên Hoàng, ngo i giao, tôn giáo c a Fukuzawa
Yukichi còn thiếu đến nay. Tác gi bàn về c u trúc và quá trình hình thành t
t

ng chính tr c a Fukuzawa biểu hiện trong các lĩnh vực trên, đ ng th i dựa

vào nhiều t liệu m i đã làm rõ sự t

ng khắc c a Fukuzawa v i chính ph

Minh Tr , ph n ng từ th i kỳ đó đến các th i kỳ sau. Tác gi cũng đ a ra quan
điểm c a Fukuzawa về Hiến pháp:
Đ i với Fukuzawa Yukichi Hi n pháp bản ch t là ràng buộ lãnh ạo và
nh n d n ảm bảo t do c a nhân dân, th a nh n quyền l i và nghĩ vụ,
ặc bi t là quyền tham gia l p pháp
ng n s h qui ịnh c u trúc quản lý c

nghị vi n hay quyền thảo lu n
nh n ớc [151, tr.46].

Về ngo i giao tác gi Ogawara Masamichi cũng đ a ra quan niệm c a
Fukuzawa:
lãnh ịa trong

Ngoại giao qu c t là cái gi ng với m i quan h giữ
Nh t Bản v ng

i dân có m i quan h qua lại với nhau, cùng nhau trao

ổi, giao dịch buôn bán, hay hôn nhân. Nh ng h

ộ

n ớc khác

nh u n n ể làm sâu sắc m i th n t nh ngăn ng a chi n tr nh
ràng buộc nhau bằng iều ớc, phái cử bộ tr
ti t g nh v

iều n y Điều n y Fukuz w

n ớc

ng hay lãnh s làm s
ã l n

u ti n

v o

trong tác ph m c a mình và giải thích ngoại giao bằng ngoại giao qu c
t [151, tr.93].

19

Fukuzawa Yukichi và Nh t Bản c n ại (近 日 と福沢
tác gi Komuro Masaki (小

紀), Nxb Đ i h c Khánh

) (2013),

ng Nghĩa Th c (慶

應義塾大学出 会). Cu n sách Komuro Masaki ch biên có nhiều bài viết
c a các tác gi khác nhau. Trong đó đáng chú ý ch
ch
t

ng 8 (tr.149 - 173) và

ng 9 (tr.175 - 202) c a tác gi Tokura Keyuki (都倉武之) trình bày về t
ng chính tr và t t

tr ng t t

ng ngo i giao c a Fukuzawa. Tác gi đ a ra 3 đặc

ng chính tr c a Fukuzawa là thúc đẩy việc tranh luận trao đ i ý

kiến, sự hòa hợp giữa dân và chính quyền, sự t
相

) (tr.155). Về t t

ng đ i hóa c a chính tr (政治

ng chính tr tác gi ch yếu đề cập đến t t

ng

này trong tác phẩm Thoát Á lu n c a Fukuzawa, tác gi cho rằng Fukuzawa có
hai góc nhìn dài h n và ngắn h n. Góc nhìn dài h n là mu n h

ng Nhật B n

đến thế gi i văn minh, góc nhìn ngắn h n n y sinh trên thực tế ngo i giao trong
b i c nh qu c tế ph c t p lúc đó [121, tr.192 – tr.193].
Nh t Bản là s một, Ch nghĩ qu c t và Lịch sử ngoại giao c a Nh t
Bản, 1853-2006 (2012) (Japan be number one, Internationalism and History
of Japan Diplomacy, 1853-2006) c a tác gi Noriyuki Ishii, chuyên ngành
L ch sử Đ i h c Sydney. Tác gi gi i thiệu về ch nghĩa qu c tế Nhật B n,
kh i đầu c a ch nghĩa qu c tế Nhật B n từ năm 1853 - 1919,.... Trong đó,
tác gi đã dành m t phần trong ch

ng 2 để viết về Fukuzawa Yukichi và

Nh t Bản m cửa (Fukuzawa Yukichi and Japan upon opening). Trong đó đề
cập đến bài báo Thoát Á luận c a ông đăng trên t p chí Jiji Shimpo, cho rằng
ông đề cập đến hai v n đề là: nhận th c c a Fukuzawa về Nhật B n trên thế
gi i và gợi ý c a ông cho chính quyền Minh Tr là Nhật B n ph i thông qua
con đ

ng h c tập văn minh, khoa h c kỹ thuật ph

Tác gi đã nhận đ nh rằng:

20

ng Tây để phát triển.


Fukuz w Fukuz w

r qu n iểm chính ph Minh Trị phải làm

cho Nh t Bản " uổi kịp ph ơng T y" Th ng qu

ng tin rằng Nh t

Bản có thể bảo v ch quyền c a mình và th m chí tr thành một trong
những "

ng qu c” [101, tr.27].
ng tr nh nghi n

*

u

h

giả n ớ ngo i

Lân Thảo (Kato Hiroyuki) và T y d ơng s tình (Fukuzawa Yukichi) Từ góc đ d ng th c t t

ng ( 隣丱 と 西洋 情 -西洋理解 思考

) (1989), c a tác gi ng

様式 角度

i Trung Qu c - Khu Kiến Anh (区

建英), T p chí Luật Đ i h c Hokkaido s 41 ( 法 41,
đã so sánh hai nhà t t

海道大学). Tác gi

ng cận đ i Nhật B n qua hai tác phẩm tiêu biểu Lân

Thảo c a Kato Hiroyuki và T y d ơng s tình c a Fukuzawa Yukichi. Tác gi
cho rằng c hai nhà t t

ng đều đóng góp cho Minh Tr , Fukuzawa nhận th c

hiện t i gi ng Kato, nh ng ông duy trì xuyên su t từ đầu đến cu i quan niệm
“cá nhân đ c lập, qu c gia đ c lập” [122, tr.135].
Fukuz w Yuki hi: T v sĩ

n nh t

ản (2005) (Fukuzawa Yukichi:

from Samurai to Capitalist), tác gi Helen M.Hopper, Đ i h c Pittsburgh. Helen

Hopper thể hiện cái nhìn sâu sắc về Fukuzawa Yukichi, m t cá nhân thực sự có
nh h

ng đến th i kỳ Minh Tr Duy tân. Fukuzawa hiện thân c a tinh thần ng

h văn hóa ph

ng Tây, sử d ng kiến th c phong phú để giúp hiện đ i hóa Nhật

B n. Th i kỳ này, không riêng Fukuzawa Yukichi có nh h

ng sâu sắc t i Nhật

B n, nh ng ông có quan điểm rõ ràng về c i cách Nhật B n trong th i gian đó.
Thông qua việc sử d ng các tri th c ph

ng Tây cùng v i các giá tr truyền

th ng c a Nhật B n, ông đã góp phần đ a Nhật B n vào khung c nh qu c tế
hiện đ i trong khi vẫn giữ đ ợc b n sắc dân t c. Các tri th c Fukuzawa Yukichi
h c tập ph
sáng c a ph

ng Tây mà Helen Hopper đề cập đến là t t
ng Tây, các quyền c b n c a con ng

21

i,...

ng văn minh và khai


Fukuz w Yuki hi v

ng uộ x y d ng Nh t Bản hi n ại (2002)

(Fukuzawa Yukichi and the making of the modern world), tác gi Macfarlane,
Nxb New York Palgrave. Trong cu n sách này tác gi đã viết về Fukuzawa
Yukichi, ông ch u nh h

ng từ ph

cá nhân, tự do,... những t t
tiếp thu các ph
ng

ng Tây về t t

ng bình đẳng, ch nghĩa

ng nền t ng cho sự th nh v ợng. Ngoài ra, ông

ng pháp diễn thuyết, th o luận, hay các quyền c b n c a con

i nh : quyền bình đẳng nam nữ, quyền cá nhân,... Tiếp thu và ph biến tri

th c m i
đến cho ng

Nhật B n, thực ch t ông gửi thông điệp “phú qu c, c
i dân Nhật B n. Ông cho rằng đ t n

ng binh”

c giàu m nh t o ra sự bình

đẳng, tự do và tôn tr ng cá nhân. Và ông khẳng đ nh tiếp thu khoa h c kỹ thuật
là điều quan tr ng cho những c i cách Nhật B n th i kỳ Minh Tr .
ng tr nh nghi n

*
Về t t

u

h

ng c i cách Nhà n

giả Vi t N m

c c a Fukuzawa Yukichi ch a có công

trình chuyên kh o cũng nh các bài t p chí chuyên ngành nào t i Việt Nam tập
trung nghiên c u. Các công trình có nhắc đến t t
nh : Nh t Bản - Những

ih

ng này c a ông r t s l ợc

t lị h sử, Nguyễn Tiến Lực, Nxb Thông tin và

Truyền Thông đã giành 3 trang (tr.211 - 213) trình bày t t
Fukuzawa. Ông đã tóm tắt t t
c

ng Nhà N

cc a

ng này c a Fukuzawa Yukichi là mu n tăng

ng quyền lực c a nhân dân, qu c gia đ ợc hình thành trên ý nguyện c a

nhân dân, c vũ cho việc t ch c qu c h i, tiến hành t ng tuyển cử để ch n
ngh viên. Và tác gi cũng nhận đ nh rằng “quan điểm về chính tr c a ông
(Fukuzawa) là xây dựng m t nền chính tr dân quyền” [46, tr.211]. Tác gi luận
án r t tán thành nhận đ nh này c a Nguyễn Tiến Lực.
1.1.4. Về những công trình nghiên cứu đề cập đến Fukuzawa Yukichi từ
các phương diện khác
Fukuz w Yuki hi v t t

ng kh i s ng

ng (1995) c a Nguyễn

Tiến Lực trên T p chí Triết h c, s 2. Trong bài viết này tác gi đã dựa vào các
22