SKKN sử dụng sách giáo khoa kết hợp với át lát trong dạy học và ôn tập địa lý 12

MỤC LỤC
Nội dung

STT

Trang

1

I. Đặt vấn đề

2

2

II. Giải quyết vấn đề

3

3

1. Cơ sở lí luận

3

4

2. Thực trạng của vấn đề

4

5

3. Các biện pháp để giải quyết vấn đề

4

6

3.1. Quy trình chung kết hợp sử dụng sách giáo khoa với Atlát Địa

4

lí Việt Nam

7

3.2. Ph ơng pháp sử dụng t ng trang bản đ chủ đề của Atlat Địa lí

5

Việt Nam kết hợp với SG

8

3.3. Ph ơng pháp sử dụng nhiều trang bản đ Atlat Địa lí Việt Nam

7

kết hợp với sách giáo khoa

9

4. Hiệu quả của S

N

10

III. ết luận

9

11

Tài liệu tham khảo

11

8

1


I/ Đặt vấn đề:
Hiện nay chúng ta đang tiến hành đổi mới giáo dục phổ thông và một trong
những nội dung trọng tâm của quá trình đổi giáo dục phổ thông đổi mới đó là đổi
mới ph ơng pháp giảng dạy và giáo dục học sinh. Ph ơng pháp giáo dục phổ thông
phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của học sinh; phù hợp với
đặc tr ng môn học, đặc điểm, đối t ợng học sinh, điều kiện của t ng lớp học; b i
d ỡng cho học sinh ph ơng pháp tự học, khả năng hợp tác; rèn luyện kỹ năng vận

dụng kiến thức vào thực tiễn; tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú và
trách nhiệm học tập cho học sinh.
Trong dạy học nói chung và dạy học bộ môn Địa lý ở tr ờng phổ thông nói
riêng thì việc sử dụng và khai thác kênh hình trong quá trình dạy học là một việc
làm không thể thiếu trong việc đổi mới ph ơng pháp giảng dạy hiện nay. Đặc biệt
đối với bộ môn Địa lý việc sử dụng bản đ , sử dụng Atlat trong dạy học là một việc
hết sức quan trọng. Bởi vì Atlat là ngu n kiến thức địa lí khổng l cho chúng ta
khai thác để giảng dạy, học tập trong điều kiện thời l ợng dạy học cho môn Địa lý
có hạn và nền kinh tế xã hội thế giới phát triển theo xu h ớng toàn cầu hoá và
mạnh nh vũ bão nh hiện nay. Rèn luyện kỹ năng sử dụng Atlat giúp cho học sinh
lĩnh hội đ ợc kiến thức địa lý một cách nhẹ nhàng, nhanh chóng và ghi nhớ kiến
thức lâu bền và trau d i cho các em ph ơng pháp học tập nghiên cứu môn địa lý.
Rèn luyện kỹ năng bản đ , biểu đ thông qua At lat còn là ph ơng tiện đặc biệt
quan trọng để phát triển t duy nói chung và t duy địa lý nói riêng.
Atlat Địa lí Việt Nam là tài liệu học tập không thể thiếu đối với học sinh lớp
12. Atlat là công cụ để giáo viên tổ chức hoạt động nhận thức của học sinh một
cách tích cực, chủ động; là ngu n tri thức cần thiết đối với học sinh trong học tập
trên lớp cũng nh ở nhà. Trong kì thi tốt nghiệp THPT và thi HSG nói chung, Atlat
Địa lí là tài liệu đ ợc sử dụng trong làm bài thi.
Đối với sở GD&ĐT Lào Cai nói chung và Tr ờng THPT số 1 Văn Bàn nói
riêng, việc lựa chọn môn thi để thi tốt nghiệp THPT nh trong đổi mới của kì thi tốt
2


nghiệp năm nay chắc chắn sẽ nhiều thi sinh lựa chọn môn Địa lý để thi. Vì vậy việc
sử dụng sách giáo khoa kết hợp với Atlat Địa lí Việt Nam trong quá trình dạy học
và ôn thi tốt nghiệp giúp cho HS nắm đ ợc kiến thức Địa lí 12 vững chắc và cụ thể,
tránh đ ợc ghi nhớ một cách máy móc, nâng cao hiệu quả học tập và kết quả trong
các kì thi môn Địa lí 12 đặc biệt là kì thi tốt nghiệp THPT. Xuất phát t những lí do
trên, tôi chọn đề tài: “Sử dụng Sách giáo khoa kết hợp với Át lát trong dạy học

và ôn tập địa lý 12”.
II. Giải quyết vấn đề:
1. Cơ sở lí luận:
Atlát địa lý là một dạng bản đ giáo khoa, là một tập hợp có hệ thống các
bản đ địa lý đ ợc sắp xếp một cách khoa học, phục vụ cho mục đích dạy học.
Atlat địa lí là một tài liệu học tập hữu ích không chỉ đối với học sinh mà còn
cả với giáo viên. Nội dung của Atlat Địa lí đ ợc thành lập dựa trên ch ơng trình
Địa lí ở tr ờng phổ thông nhằm phục vụ các đối t ợng học sinh t lớp 8 đến lớp
12. Các bản đ trong bản Atlat Địa lí tỉ lệ chung cho các trang bản đ chính là
1:6.000.000, tỉ lệ 1:9.000.000 dùng trong các bản đ ngành và tỉ lệ 1:18.000.000
cho các bản đ phụ, tỉ lệ 1:3.000.000 đối với bản đ các miền tự nhiên đây là các
trang bản đ rất thuận lợi cho việc khai thác sử dụng trong giảng dạy và học tập địa
lý.
ĩ năng khai thác bản đ nói chung và Atlat Địa lí nói riêng là kĩ năng cơ
bản của môn Địa lí. Nếu không nắm vững kĩ năng này thì khó có thể hiểu và giải
thích đ ợc các sự vật, hiện t ợng địa lí, đ ng thời cũng rất khó tự mình tìm tòi các
kiến thức địa lí khác. Do vậy,việc rèn luyện kĩ năng làm việc với bản đ nói chung
là không thể thiếu khi học môn Địa lí.
Sách giáo khoa là một tập hợp hệ thống kiến thức đ ợc viết bằng lời một
cách lô gic và khoa học. Trong sách giáo khoa các kiến thức đ ợc lần l ợt trình bày
theo thứ tự t tự nhiên đến dân c và kinh tế xã hội, tuy nhiên nội dung trình bày

3


khá dài nên việc tiếp thu kiến thức đối với học sinh đặc biệt là học sinh l ời học,
nhận thức yếu hay học sinh chỉ yêu thích môn tự nhiên là một khó khăn.
2. Thực trạng của vấn đề:
Trong quá trình giảng dạy tôi nhận thấy khả năng sử dụng Atlát của các
em còn yếu do thời l ợng dành cho bộ môn còn ít. Học sinh ch a biết khai thác các

thông tin t các bản đ , l ợc đ , biểu đ trong Atlát vào các bài học để phát hiện
kiến thức cũng nh củng cố kiến thức. Vì vậy kết quả học tập ch a cao, trong quá
trình học việc sử dụng Atlát của các em còn lúng túng, các em ch a có hứng thú
nhiều với môn học, điểm số trong các bài kiểm tra nhất là những bài cần sử dụng
Atlát còn thấp.
Việc kết hợp kênh chữ trong sách giáo khoa kết hợp với kênh hình trong
Atlat còn hạn chế, các em ch a biết tận dụng triệt để kênh hình trong At lat để giảm
bớt việc nhớ máy móc trong sách giáo khoa trong khi đó kiến thức trong sách giáo
khoa đ ợc bố trí sắp xếp t ơng đ ơng với kênh hình trong At lat.
* Nguyên nhân:
Theo quan niệm của xã hội, của phụ huynh, của học sinh và một số bộ môn
khác thì đây là môn học phụ. Cho nên có sự thiên lệch trong nhận thức về tầm quan
trọng của môn học, không khuyến khích học sinh học tập tốt môn địa lý.
Thực tế của môn địa lý ch a đáp ứng nhu cầu về việc lựa chọn ngành nghề
trong t ơng lai hoặc lựa chọn đ ợc rất ít ngành nghề.
Môn địa lý là môn học khó (v a có kiến thức tự nhiên v a có kiến thức xã
hội ), khô khan, ít thực dụng.
Ch ơng trình nặng, mang tính hàn lâm, thiếu thực tiễn và thời l ợng dạy học
cho bộ môn còn ít.
Một số giáo viên ch a chú trọng đến việc dạy cho học sinh kỹ năng sử dụng
Atlat Địa lý trong học tập.
3. Các biện pháp để tiến hành giải quyết vấn đề:
3.1. Quy trình chung kết hợp sử dụng sách giáo khoa với Atlát Địa lí Việt Nam:
4


- B ớc 1: Lập đề c ơng kiến thức cần khai thác. Cách làm:
Quan sát trang Atlat Địa lí: Xác định trang này đ ợc sử dụng để dạy những
bài nào Địa lí 12 Bài nào là chủ yếu nhất
Làm việc với SG

Địa lí 12 (với bài cụ thể đ ợc sử dụng nhiều trong trang

Atlat đã nói ở trên): Xác định những kiến thức đ ợc thể hiện trên trang bản đ của
Atlat Địa lí.
Sắp xếp, hình thành một đề c ơng ngắn gọn, lô gic, hợp lí, thuận tiện cho
việc tìm kiến thức trên Atlat.
- B ớc 2: Nhớ thuộc đề c ơng, sử dụng trong đọc trang bản đ đã nói ở trên của
Atlat Địa lí Việt Nam. Cách làm:
Sử dụng các kĩ thuật làm việc với kí hiệu, màu sắc, tỉ lệ, lát cắt, biểu đ ...,
chọn lọc kiến thức theo đề c ơng đã có.
Chú ý vị trí các đối t ợng địa lí, đặc điểm của đối t ợng địa lí, các mối liên
hệ t ơng hỗ, nhân quả, các quy luật địa lí.
- B ớc 3: Trình bày thành bài làm ( t ơng tự nh một bản báo cáo).
3. . h

ng pháp sử dụng t ng trang

n

ch

c a Atlat Địa lí Việt Nam kết

hợp với SGK:
Để đọc các trang bản đ chủ đề của Atlat Địa lí Việt Nam, cần dựa vào SG
Địa lí 12 để lập đề c ơng nội dung cần khai thác trên trang bản đ Atlat. Trên cơ sở
đề c ơng đó, tìm t Atlat các nội dung cụ thể cần thiết.
Dựa vào Chu n kiến thức và kĩ năng và SG

Địa lí 12, kết hợp với trang

bản đ Atlat t ơng ứng, lập dàn bài kiến thức cần khai thác đối với mỗi trang bản
đ .
Các câu hỏi cụ thể:
Câu 1: Dựa vào Atlat Địa lí Việt Nam và kiến thức ã học, hãy trình ày những
ặc iểm chính c a ịa hình vùng núi Tây Bắc. Những ặc iểm ó nh h ởng ến
sự phân hóa khí hậu vùng này nh thế nào ?
H ớng dẫn trả lời:
5


- Đặc điểm chính của địa hình vùng núi Tây Bắc: Sử dụng trang hình thể hoặc
trang ịa lý mi n tự nhiên ể tr lời:
Địa hình cao nhất n ớc ta.
H ớng tây bắc - đông nam.
Địa hình g m 3 dải. hai phía đông, tây là các dãy núi cao và trung bình, ở
giữa thấp hơn bao g m các dãy núi, các cao nguyên
- Ảnh h ởng của địa hình vùng núi Tây Bắc đến sự phân hóa khí hậu - Sử dụng
kiến thức ã học ể tr lời:
Làm cho khí hậu phân hóa theo độ cao.
Làm cho khí hậu phân hóa theo h ớng địa hình.
Câu 2: Dựa vào At lat và kiến thức ã học hãy nêu những chuyển iến v c cấu
lao ộng trong các ngành kinh tế quốc dân ở n ớc ta hiện nay. Các ph

ng h ớng

gi i quyết việc làm.
H ớng dẫn trả lời:
- Những chuyển biến về cơ cấu lao động trong các ngành kinh tế quốc dân ở n ớc

ta hiện nay - Sử dụng iểu

mi n trong atlat trang 15

+ Lao động trong ngành nông, lâm, ng nghiệp chiếm tỷ trọng cao nhất (
d/c)
+ Xu h ớng: giảm tỷ trọng lao động nông, lâm, ng nghiệp (còn 57,3% 2005); tăng tỷ trọng lao động công nghiệp, xây dựng (lên 18,2%) và tỷ trọng dịch
vụ cũng tăng nh ng còn chậm (24,5%).
- Các ph ơng h ớng giải quyết việc làm nhằm sử dụng hợp lý lao động ở n ớc taSử dụng kiến thức ã học trong sách giáo khoa
Phân bố lại dân c và ngu n lao động.
Thực hiện tốt chính sách dân số, sức khỏe sinh sản.
Đa dạng hóa các hoạt động sản xuất, chú ý đến hoạt động các ngành dịch vụ.
Tăng c ờng hợp tác liên kết để thu hút vốn đầu t n ớc ngoài, mở rộng sản
xuất hàng xuất kh u.
6


Đa dạng hóa các loại hình đào tạo.
Đ y mạnh xuất kh u lao động.
3.3. h

ng pháp sử dụng nhi u trang

n

Atlat Địa lí Việt Nam kết hợp với

sách giáo khoa:
Trong nội dung sách giáo khoa Địa lí, có những vấn đề đòi hỏi phải giải
quyết bằng nhiều trang bản đ khác nhau của Atlat Địa lí. Ví dụ:

hi giải thích về

sự phát triển cây lúa, cần sử dụng các kiến thức về tự nhiên Việt Nam, đòi hỏi phải
sử dụng các trang bản đ nh địa hình, đất đai, khí hậu; khi phân tích về điều kiện
phát triển công nghiệp của Trung du và miền núi Bắc Bộ phải sử dụng nhiều trang
bản đ

khác nhau: khoáng sản, địa hình, sông ngòi, dân c

và dân tộc...

Ph ơng pháp đ ợc thực hiện là ch ng xếp bản đ trên cơ sở dàn ý về nội dung cần
tìm hiểu. Cách làm dàn bài bám sát theo dàn ý của t ng trang bản đ nh trên,
nh ng phải sử dụng nhiều trang khác nhau.
Các câu hỏi cụ thể:
Câu 1: Dựa vào Atlat Địa lý Việt Nam và kiến thức ã học, hãy trình ày các i u
kiện thuận lợi nh h ởng ến s n xuất cây công nghiệp và sự phân ố một số cây
công nghiệp lâu năm ch yếu c a n ớc ta.
H ớng dẫn trả lời
a. Đi u kiện thuận lợi s n xuất cây công nghiệp:
- Đất: có nhiều loại đất thích hợp nhiều loại cây công nghiệp (feralit, phù sa cổ) Sử dụng trang ất ai ể tr lời.
- hí hậu nhiệt đới m gió mùa, có sự phân hoá - Sử dụng trang khí hậu
- Ngu n lao động d i dào- Sử dụng trang dân c
- Mạng l ới cơ sở chế biến- Sử dụng trang kinh tế
. Sự phân ố các cây công nghiệp ch yếu: Sử dụng trang nông nghiệp riêng
- Cà phê: tập trung nhiều ở Tây Nguyên, Đông Nam Bộ, Bắc trung Bộ
- Cao su: Đông Nam Bộ, Tây Nguyên, Bắc Trung Bộ
- H tiêu: Tây Nguyên, Đông Nam Bộ, Bắc Trung Bộ
7

Câu 2: Dựa vào Atlat Địa lí Việt Nam và kiến thức ã học, chứng minh dân số
n ớc ta ông, có nhi u thành phần dân tộc. Đặc iểm trên có thuận lợi và khó khăn
gì cho sự phát triển KT – XH n ớc ta?
H ớng dẫn trả lời:
a. Chứng minh: Dựa vào At lat trang dân số
- Cần chứng minh đ ợc số dân đông, xếp hạng về dân số trên thế giới và khu vực Sử dụng trang dân số, phần iểu

cột.

- Nhiều thành phần dân tộc - Sử dụng

n

trang dân tộc.

b. Đánh giá: Dựa vào kiến thức ã học ể tr lời
- Thuận lợi: + Lao động d i dào, thị tr ờng tiêu thụ lớn
+ Có nền VH đa dạng, giàu bản sắc
+ Sức mạnh của tinh thần đoàn kết
- hó khăn: + Giải quyết việc làm và nâng cao mức sống
+ Sự chênh lệch về trình độ phát triển của các dân tộc. ..
4. Hiệu quả của SKKN:
4.1. hạm vi áp dụng:
Đối với môn Địa lý lớp 12 ở tr ờng THPT số 1 Văn Bàn
4. . Đối t ợng áp dụng:
Học sinh lớp 12 tr ờng THPT số 1 Văn Bàn
4.3. Kết qu :
Trong nhiều năm qua, trong quá trình giảng dạy của mình tôi đã áp dụng

sáng kiến này để rèn luyện cho học sinh. Tôi nhận thấy việc áp dụng sáng kiến kinh
nghiệm này đã mang lại những hiệu quả thiết thực.
hi bắt đầu vào lớp 10, học sinh hầu nh không có kỹ năng đọc bản đ ,
không biết sử dụng t ng trang bản đ trong At lta vào t ng bài học cụ thể, khi làm
bài thực hành hoặc bài kiểm tra có sử dụng bản đ địa lý, átlat thì học sinh rất lúng
túng.

8


Sau khi đ ợc h ớng dẫn đã có những chuyển biến tích cực, các em đã biết
cách sử dụng các trang bản đ trong At lat vào t ng bài học cụ thể một cách t ơng
đối thành thạo. Các em đã có kỹ năng đọc bản đ , xác định ph ơng h ớng, toạ độ,
khoảng cách, xác định vị trí địa lý trên bản đ , kỹ năng mô tả các đối t ợng địa
lý. Riêng kỹ năng xác định mối quan hệ địa lý giữa các đối t ợng địa lý thì còn một
bộ phận học sinh ch a sử dụng thành thạo vì đây là một kỹ năng khó đòi hỏi học
sinh phải có hiểu biết nhất định về kiến thức địa lý và cần đ ợc rèn luyện lâu dài.
Đến lớp 12 học sinh các lớp tôi đ ợc phân công giảng dạy, các em đều nắm
đ ợc những kiến thức cơ bản của địa lý và những kỹ năng cơ bản trong sử dụng
bản đ . Học sinh lớp 12 tôi giảng dạy đều có thể sử dụng thành thạo Atlat để học
tập bộ môn và làm bài thi tốt nghiệp THPT.
ết quả giảng dạy qua các năm :
1. Năm học 2010- 2011:
ết quả cuối năm:100%

tỷ lệ tốt nghiệp: 88,76%

2. Năm học 2011- 2012:
ết quả cuối năm: 100%

Tỷ lệ tốt nghiệp: 91,11%

3. Năm học 2012- 2013:
ết quả cuối năm: 100%

Tỷ lệ tốt nghiệp: 97,43%

III. Kết luận:
Atlat địa lý Việt Nam là một cuốn sách giáo khoa đối với học sinh trong khi
học địa lý, nhằm giúp học sinh nhớ lại kiến thức đã học trong sách giáo khoa, để
làm bài kiểm tra. Mặc khác, Atlat còn giúp học sinh biết khai thác trực tiếp kiến
thức t bản đ , bổ sung và cập nhật kiến thức nhằm phân tích sâu hơn, tổng hợp tốt
hơn , vì vậy việc dạy và học Địa lý không thể tách rời bản đ nói chung và Atlat
nói riêng. Đó là cuốn sách giáo khoa thứ hai, khai thác Atlat không chỉ hiểu đ ợc
kiến thức mà còn là hình ảnh trực quan giúp giáo viên và học sinh trong giảng dạy
và học tập rất hiệu quả. Trong các kỳ thi tốt nghiệp, kỳ thi học sinh giỏi đều đ ợc
sử dụng Atlat để làm bài và khai thác kiến thức trong đó.
9


ỹ năng sử dụng sách giáo khoa kết hợp với At lat địa lý cho học sinh là
một kỹ năng không thể thiếu trong quá trình dạy và học Địa lý và đời sống th ờng
ngày. Trong quá trình áp dụng sáng kiến, tôi đã thu đ ợc những kết quả khả quan.
T đó, có thể thấy rằng việc rèn kỹ năng bản đ , kỹ năng sử dụng Atlat kết hợp với
sử dụng sách giáo khoa cho học sinh là một việc làm cần thiết, có thể tiếp tục áp
dụng cho học sinh các năm tiếp theo t lớp 10 đến lớp 12. Đặc biệt trong ch ơng
trình đổi mới của môn Địa lý, nó giúp cho học sinh nắm vững và hiểu sâu hơn về
các kiến thức Địa lý, thiết lập đ ợc nhiều mối quan hệ địa lý ở t ng vấn đề, khu
vực cụ thể và có thể liên hệ đ ợc thực tế ở địa ph ơng.

Ng ời viết

Nguyễn Thị Minh Huế

10


TÀI LIỆU THAM HẢO
1. Sử dụng Atlat trong dạy học Địa lý - một iện pháp hiệu qu hỗ trợ học sinh học
tập - Tạp chí Giáo dục, kì 2 - tháng 9/2009.
2. Tổ chức hoạt ộng dạy học với

n

- Báo Giáo dục và thời đại, tháng

11/2010.
3. Trần Đình Châu, Đặng Thị Thu Thủy: Dạy tốt, học tốt môn Địa lý thông qua
Atlat Đại lý Việt Nam, Nxb Giáo dục, Hà Nội, 2011.
4.

11