Nghiên cứu tính biến động theo thời gian của CO và PM10 tại một số trạm quan trắc môi trường không khí tự động, cố định ở Việt Nam

TR

IăH CăQU CăGIAăHÀăN I
NG
I H C KHOA H C T NHIÊN

Tr năTh ăThuăH

ng

NGHIÊNăC UăTệNHăBI Nă NGăTHEOăTH IăGIANăC AăCOăVÀăPM10 T IăM TăS ă
TR MăQUANăTR CăMỌIăTR NGăKHỌNGăKHệăT ă NG, C ă NHă ăVI TăNAM

CHUYÊNăNGÀNH:ăKHOAăH CăMỌIăTR
MÃăS ăăăăăăăăăăăăăăăăăăăă:ă62ă44ă03ă01
(D

NG

TH O) TịM T T LU N ÁN TI N S
KHOA H C MỌI TR
NG

HÀăN I,ăN M 2016


Côngătrìnhăđ
N i.

Ng

căhoànăthànhăt i Tr

ng

i h c Khoa h c T nhiên,

i h c Qu c gia HƠ

ngăd năkhoaăh c:ăGS.TS Ph m Ng c H

iăh

Ph năbi n:…………………………………………………….
…………………………………………………..
Ph năbi n:…………………………………………………….
…………………………………………………...
Ph năbi n:…………………………………………………….
…………………………………………………..
Lu năánăs ăđ

căb oăv ătr

căH iăđ ngăc pă

iăh căQu căgiaăch mălu năánăti năs ăh p

t i…………...…………………………………………................
………………………………………………………………………………
….ăvàoăh iăăăăăăăgi ă ngàyăăăăăăăăăăăthángăăăăăăăn mă20…

Cóăth ătìmăhi uălu năánăt i:
-

Th ăvi năQu căgiaăVi tăNam;

-

Trung tâm Thông tin - Th ăvi n,ă

iăh căQu căgiaăHàăN i


M

U

1. S c n thi t nghiên c u c a đ tƠi lu n án
Vi căđánhăgiáătínhăbi năđ ngăvàăn i/ngo iăsuyătheoăth iăgianăvàăkhôngăgianăc aăcácăthôngăs ă
môiătr ngăkhôngăkhíăd aătrênăchu iăs ăli uăđoăđ căth cănghi m đ ăph căv ăcôngătácăđánhăgiáăhi nă
tr ngăvàăc nhăbáoăôănhi măc ngănh ăph căv ăchoăquyăho chăphátătri năkinhăt ,ăxưăh iălàăh tăs căquană
tr ng.ă Hi nă nay, ngoàiă nh ngă ph ngă phápă thuă th pă s ă li uă đoă đ că b ngă cácă thi tă b ă thôngă d ngă
truy năth ng,ăNhàăn căđưăđ uăt ăl păđ tăm tăs ătr măquanătr cămôiătr ngăt ăđ ngăliênăt căc ăđ nhă
v iătrangăthi tăb ăhi năđ i,ăcungăc păb ăs ăli uăliênăt căvà đángătinăc y.ăTuyănhiên,ăkinhăphíătr ăgiúpă
choă b oă trìă b oă d ngă cònă r tă h nă ch ,ă vì v yă s ă li uă quană tr că c aă cácă tr mă nàyă doă nhi uă lỦă doă
kháchă quană vàă ch ă quană khôngă tránhă kh iă s ă thi uă h tă c nă ph iă cóă nh ngă nghiênă c uă nh m b ă
khuy tă s ă li uă thi uă h tă đ ă cóă đ ă d ă li uă ph că v ă nghiênă c uă đánhă giáă hi nă tr ngă và c nhă b oă ôă
nhi m. Vìăv y,ăvi cănghiênăc uătínhăbi năđ ngăđ ăn măđ căquyălu tăbi năđ iăc aăcácă thôngăs ăô
nhi m,ătrênăc ăs ăđóăthi tăl p môăhìnhăn i/ngo iăsuyăb ăkhuy tăs ăli uăthi uăh t cóătínhăc păthi t,ăỦă
ngh aăkhoaăh căvàăth căti n.
2. M c tiêu nghiên c u

- Phân tích cácăđ cătr ngăbi năđ ngă(đ cătr ngăs ăbaoăg m:ăgiáătr ătrungăbình,ăph

ngăsai,ăđ ă

l chăchu n,ăh ăs ăbi năđ ngăvàăăđ cătr ngăhàm c uătrúc)ăc aăhaiăthôngăs ăkhíăCOăvàăb iăPM10 theo
th iăgianăd aătrênăchu iăs ăli uăquanătr căt ăđ ngăliênăt c,ăch ăraăđ căđâyălàăcácăquáătrìnhăd ngăhayă
khôngăd ngăvà s ăkhácăbi tăv ăđ cătr ngăc uătrúcăth ngăkêăt iă3ăkhuăv căđ aălỦă(Lángă- thànhăph ăHàă
N i,ă àăN ngă- thànhăph ă àăN ngăvàăNhàăBèă- thànhăph ăH ăChíăMinh).
- ngăd ng môăhìnhăn i/ngo iăsuyăb ăkhuy tăs ăli uăthi uăh tăt ăs ăli uăquanătr cămôiătr
không khí t ăđ ngăliênăt căc ăđ nhăd aătrênăquá trình ng u nhiên nhi u đ ng d ng.

ngă

- ăxu tăquyătrìnhăb ăkhuy tăs ăli uăthi uăh tăápăd ngăchoăkhí COăvàăb iăPM10 t iă03ătr mă
nghiênăc u,ăđánhăgiáăsaiăs ăt ngăđ iăvàăhi uăsu tăc aămôăhình.
- ăxu tăcácăgi iăphápăqu nălỦăvàăk ăthu tătrongăv năhànhăcácătr măquanătr cămôiătr
khôngăkhíăt ăđ ngăc ăđ nhăvàădiăđ ng.
3.

it

ngă

ng vƠ ph m vi nghiên c u

iăt ngănghiênăc u:ătính bi năđ ng theoăth iăgian c aăkhíăCOăvàăb iăPM10 d aătrênăs ă
li uăquanătr c t iă03ătr mănghiênăc u baoăg m:ăgiáătr ătrungăbình,ăph ngăsai,ăđ ăl chăchu n,ăh ăs ă
bi năđ ngăvàăhàmăc uătrúcăth iăgianăbi năđ iătheoăkho ngăth iăgiană = t.
- Ph mă vi nghiênă c u: môiă tr ngă khôngă khíă xungă quanhă 03 tr mă quană tr că môiă tr
khôngăkhíăc ăđ nhăt ăđ ngăthu căcácăkhuăv căđ aălỦăkhácănhau:

+ăKhuăv căphíaăB c:ăăTr măLángă- thànhăph ăHàăN i;
+ăKhuăv cămi năTrung:ăTr mă àăN ngă- thànhăph ă àăN ng;
+ăKhuăv căphíaăNam: Tr măNhàăBèă- thànhăph ăH ăChíăMinh.

3

ngă


- Th iăgianăl aăch năchu iăs ăli uănghiênăc uăđ căl yăt ăkhiăcácătr măquanătr cămôiătr
khôngăkhíăt ăđ ngăc ăđ nhăho tăđ ngă năđ nhălàăn mă2004ăđ nă2010.

ngă

4. ụ ngh a khoa h c vƠ th c ti n c a lu n án
Nghiênăc uăđ cătr ngăbi năđ ngă(đ cătr ngăs ăvàăđ cătr ngăhàm)ăc aăkhíăCOăvàăb iăPM10 đã
kh ng đ nh đây là các quá trình không d ng,ăt ăđóăcóănghiênăc uăsâuătrongăvi căápăd ngălỦăthuy tă
quáătrìnhăng uănhiênăd ngăph căv ăbàiătoánăn i/ngo iăsuyăb ăkhuy tăs ăli uăthi uăh tă t iăcácătr mă
quanătr cămôiătr ngăkhôngăkhíăt ăđ ngăc ăđ nh.
Vi că đ ăxu tăs ăd ng quá trình ng u nhiên v i nhi u đ ng d ng trongăđ ătàiălu năán góp
ph năb ăsungăh ngănghiênăc uăn i/ngo iăsuyănóiăriêngăvàăd ăbáoăch tăl ngămôiătr ngăkhôngăkhíă
nóiăchungă ăVi tăNam.
Ápăd ngămôăhìnhăn i/ngo iăsuyăth ănghi măn i/ngo iăsuyăchoăhaiăthôngăs ăCOăvàăPM 10 t i
baăkhuăv cănghiênăc uă(Lángă- thànhăph ăHàăN i,ă àăN ngă- thànhăph ă àăN ng,ăNhàăBèă- thành
ph ăH ăChíăMinh).ăK tăqu ăth ănghi măchoăth yăhi uăsu tămôăhìnhăđ tăđ ăchínhăxácăcaoăt ă75%ăđ nă
99,9%.ă âyălàăc ăs ăđ ăkhuy năngh ă ngăd ngăph ngăphápăn i/ngo iă suyăchoăcácăthôngăs ăkhácă
c aăcácătr măquanătr cămôiătr ng không khí t ăđ ngăc ăđ nh vàădiăđ ngă(xeăquanătr c) ăn căta.
Ngoài ra, quy trình n i/ngo iăsuyăđ căthi tăl p s ăgiúpăcácăquanătr căviênălàmăvi căt iăcácă
tr măquanătr c môiătr ng t ăđ ngăc ăđ nhăd ădàngă s ăd ngăđ ătínhătoánăb ăkhuy tăchu iăs ăli uă
thi uăh t,ăđ măb oăcungăc păchu iăs ăli uăđ yăđ đ xâyăd ngăb ăc ăs ăd ăli uăph căv ăchoăcôngătácă

qu nălỦ môiătr ng và cácănghiênăc uăliênăquan.
5. Nh ng đóng góp m i c a lu n án
- Phânătíchătínhăbi năđ ngăc aăhaiăthôngăs ăCOăvàăPM10 thôngăquaăcácăđ cătr ngăs ă(bi nă
trìnhăngàyăđêm,ăph ngăsai,ăđ ăl chăchu năvàăh ăs ăbi năđ ng)ăvàăđ cătr ngăhàmăă(hàmăc uătrúc)ăchoă
th yăcácăđ cătr ngăbi năđ iătheoăngày,ămùa,ăn măvàăv ătríăđ aălỦăt iăcácăkhuăv cănghiênăc u.ă i uă
nàyăđ căgi iăthích:ăcácăy uăt ăkhíăt ng,ăkhíăh uă(t căđ ăgió,ăh ngăgió,ănhi tăđ ,ăl ngăm a,ăth iă
gianăm a,ăđ ă m,ăápăsu t) vàătr ngătháiăt ngăk tănhi tă(b tă năđ nh,ăcânăb ngăphi măđ nhăvàă năđ nh)ă
trongăl păkhôngăkhí g năm tăđ tă nhăh ngăr t l năđ nămôiătr ngăkhôngăkhí,ănênăchúngăpháăv ăquy
lu tăbi năđ ngăc aăcácăthôngăs ăkh oăsát,ădoăđóăcácăđ cătr ngăs ăvàăhàmăkhông th xem là nh ng quá
trình ng u nhiên d ng.
- Lu năánăđưăápăd ngălỦăthuy tăcácăquáătrìnhăng uănhiênăvàăl năđ uătiênă ăVi tăNam đưăđ ă
xu tăs d ng quá trình ng u nhiên qui tâm (nhi u đ ng d ng) trongănghiênăc uămôiătr ngăkhôngă
khíăđ xâyăd ngăhàmăc uătrúcăc aănhi uăđ ngăd ngăbi năđ iătheoăkho ngăth iăgiană t = .ăTrênăc ăs ă
đóăxâyăd ngăhàmăc uătrúcăth cănghi măc aănhi uăđ ngăd ng choă02ăthôngăs ăCOăvàăPM10 t iă3ătr mă
nghiênăc uătheo cácămùaă(t iăTr măLángălàămùaăxuân,ămùaăh ,ămùaăthuăvàămùaăđông;ăt iăTr mă àă
N ngăvàăNhàăBèălàămùaăkhôăvàămùaăm a).
- S ăd ngăph ngăphápăh iăquyăđ ăx păx ăđ ngăcongăhàmăc uătrúc th c nghi m c a nhi u
đ ng d ng d i d ngăhàmăln ,ătrênăc ăs ăđóăđánhăgiáăkho ngăd ngăthíchăh p,ălàmăc ăs ăchoăvi căgi iă
h ăph ngătrìnhătìmăraăcácănhânăt ăn i/ngo iăsuy.ăT ăđóăápăd ng môăhìnhăn i/ngo iăsuyăb ăkhuy tăs ă
li uăthi uăh tăchoăhaiăthôngăs ăCO và PM10 đ tăhi uăsu tăcaoăt ă75 - 99,9%.

4


Ch

ng 1. T NG QUAN V N

NGHIÊN C U

1.1. Nghiên c u tính bi n đ ng vƠ n i/ngo i suy s li u môi tr
Vi t Nam
1.1.1. Nghiên c u tính bi n đ ng c a các thông s môi tr

ng không khí trên th gi i và

ng không khí

Vi cănghiênăc uăđ c tr ngăbi năđ ngăc aăcácăthôngăs ămôiătr ngăkhôngăkhíăđưăđ cănhi u
qu căgiaăquanătâmănh măph căv ăcôngătácăđánhăgiáăhi nătr ngăôănhi m,ăđánhăgiáăxuăh ngăbi năđ iă
c aăcácăch tăôănhi măph căv ăquáătrìnhăho chăđ nhăcácăchi năl căphátătri năkinhăt ăxưăh iăb năv ng.ă
Cácănghiênăc uătrênăth ăgi iăvàătrongăn căđ uăchoăth yăs ăbi năđ ngăc aăcácăthôngăs ămôiă
tr ngăkhôngăkhíăcóă nhăh ngăc aăcácăy uăt ăkhíăt ngănh :ănhi tăđ ,ăđ ă m,ăl ngăm a,ăh ngă
gió, t căđ ăgió,ăbênăc nhăđóălàăcácătácăđ ngăc aăcácăngu năth iăt ăcácăho tăăđ ngădânăsinh,ăcôngă
nghi p,ăgiaoăthôngăhayăcháyăr ng…ăCácănghiênăc uăh uăh tăđ uăphân chiaăchu iăs ăli uăquanătr că
theo ngày, mùaăđ ănghiênăc uătínhăbi năđ ngătheoăth iăgianăvàăkhôngăgian.
1.1.2. Nghiên c u n i/ngo i suy chu i s li u c a các thông s môi tr

ng không khí

Vi căs ăd ngăs ăli uăc aăcácătr măquanătr căt ăđ ngăc ăđ nhăliênăt c 24/24ăgi trong ngày
ngăv iăt ngămùaătrongăn măđ ăcóăc ăs ăd ăli uăph căv ăbàiătoánăn i/ngo iăsuyăb ăkhuy tăs ăli uă
thi uăh t trongănhi uăth iăđi măquanătr căđưăđ cătri năkhaiă ngăd ngă ăn căngoàiăvàăVi tăNam.
Haiăph ngăphápăch ăy uăđ căs ăd ng liênăquanăđ năv năđ ăn i/ngo iăsuyăg măcó:
- Ph ng pháp h i quy bán th c nghi m môăph ngăn ngăđ ăch tăgâyăôănhi mătheo không
gianăvàăth iăgianăd aătrênăchu iăs ăli uăth cănghi măcóăs năv iăh ăs ăt ngăquanăh iăquiăR2 đ tăt ă
0,75ăđ nă1.
- Ph ng pháp s d ng đ c tr ng hàm c a lý thuy t quá trình ng u nhiên: Trongăkhíăt ng,ă
th yăv năvàămôiătr ngăph ngăphápăs ăd ngăđ cătr ngăhàmă(hàmăt ngăquanăho căhàmăc uătrúc
th iăgian)ăđ ăthi tăl păcácămôăhìnhăn i/ngo iăsuy, l căsaiăs ăng uănhiên,ălàmătr năchu iăs ăli uăb ă

khuy tă s ă li uă thi uă h tă đ că tri nă khaiă ngă d ngă m nhă m ă ă Liênă Xôă vàă cácă n că ôngă Âuă t ă
nh ngăn măđ uăc aăth ăk ăXIX.ăTi păc năch ăy uăc aăph ngăphápăs ăd ngăđ cătr ngăhàmălàăxemă
cácăch tăôănhi măkh oăsátălàăquá trình trình ng u nhiên d ng.ăBênăc nhăhaiăph ngăphápăh iăquiăbánă
th cănghi măvàăs ăd ngăđ cătr ngăhàmăcònăcóăr tănhi uăcácăph ngăphápăkhácăd aătrênălỦăthuy tă
khu chătánătánăr i,ăđ ngăl căh căth ngăkê…ăCácăph ngăphápănàyăch ăy uăđ ătínhătoánămôăph ngă
vàăd ăbáoăquáătrìnhălanătruy năch tăôănhi mătrongămôiătr ngăkhôngăkhí.
Trong lu n án, tác gi s d ng đ c tr ng hàm c u trúc c a nhi u đ ng d ng và k t h p v i
ph ng pháp h i qui hàm c u trúc th c nghi m đ ng d ng thi t l p mô hình n i/ngo i suy b
khuy t s li u t i các tr m quan tr c môi tr ng không khí t đ ng c đ nh.
1.2. Khái quát ô nhi m môi tr ng không khí xung quanh các tr m quan tr c c đ nh
t đ ng Láng - thƠnh ph HƠ N i, Ơ N ng - thƠnh ph
Ơ N ng vƠ Nhà Bè - thƠnh ph H
Chí Minh
1.2.1. V trí đ a lý và đ c đi m c a các tr m
Tr măLáng,ătr mă àăN ngăvàătr măNhàăBè đ căquy tăđ nhăđ aăvàoăm ngăl iătr măđi uătraă
c ăb năc aăTrungătâmăM ngăl iăkhíăt ngăthu ăv năvàămôiătr ngă- Trung tâmăKhíăt ngăThu ăv nă

5


Qu că giaă vàoă thángă 9ă n mă 2002.ă Các tr mă th că hi nă quană tr că 24/24hă cóă quană tr că viênă tr că
3ca/ngày.
+ăTr măLángăhi năt iătr măcóăbiênăch ă4ăng iă(g mă4ăk ăs ă).ăTr măcóăKinhăđ :ă105048 ;
V ăđ :ă21001;ă ăcaoă5.970m,ăn mătrongăđ aăbànăph ngăLángăTh ngă- Qu nă ngă a.ă
+ Tr mă àăN ngăcóăbiênăch ă8ăng iă(g mă4ăk ăs ăvàă4ătrungăc p).ăTr măcóăKinhăđ :ă108012
;ăV ăđ :ă16002 n mătrongălòngăc aăph ngăHòaăThu năTây,ăqu năH iăChâu.
+ Tr măNhàăBèăcóăv ătríăt iăt aăđ ă(106047’ă10041),ăăb ă k păgi aăhaiăđ ngăgiaoăthôngălàă
đ ngăNguy năH uăTh ăvàăNguy năV năT oăthu căhuy năNhàăBè,ăthànhăph ăH ăChíăMinh.ăTr mă
cóăbiênăch ă3ăng iă(g mă3ăk ăs ă).
1.2.2. Ô nhi m môi tr

ng không khí xung quanh khu v c tr m nghiên c u

Nhi uăk tăqu ănghiênăc uăcho th yătìnhătr ngăôănhi mămôiătr ngăkhôngăkhíăđưădi năraă ăc ă
baăkhuăv cănghiênăc u,ătuyănhiênăt iăkhuăv căthànhăph ăHàăN iăvàăthànhăph ăH ăChíăMinhătìnhăhìnhă
ôănhi măph căt păh năvàă ăm căđ ăx uăh năsoăv iăkhuăv că àăN ng. Ọănhi măb iăvàăCOăđưăđ că
ch ăra ănhi uăn iătrênăc ăbaăkhuăv cănghiênăc u.
Ch

ng II. N I DUNG VĨ PH

NG PHÁP NGHIÊN C U

2.1. T li u vƠ x lỦ s li u
- N ngăđ ăc aăkhíăCOăvàăb iăPM10 đ căthuăth păt ăcácătr măquanătr cămôiătr ngăkhôngă
khíăc ăđ nhăt ăđ ngăt iăbaăkhuăv c,ăsauăkhiăs ăd ngăph ngăphápăx ălỦăchu iăs ăli u,ăc năc ăvàoă
đi uăki năkhíăh uăc aăt ngăvùngăvàăgiáătr ăn ngăđ ăth căt ăđoăđ căc aăkhíăCOăvàăb iăPM10 choăth y,ă
t iăTr măLángăchoăth yărõăs ăbi năđ ngăc aăn ngăđ ăătheoăb nămùa,ăt iăTr mă àăN ngăvàăTr măNhàă
Bèăth ăhi nărõ s ăbi năđ ngătheoămùaăm aăvàămùaăkhô.ăTrênăc ăs ăđó,ătácăgi ăphânăchiaăchu iăs ă
li uăquanătr căth căt ăđ ănghiênăc uă ngăv iăđi uăki năkhíăh uăc aăt ngăvùngăchoăhaiăthôngăs ănêuă
trên:
+ă iăv iătr măLángă- Tp.ăHàăN iăs ăli uăm tăn măđ căchiaăthànhă04ămùa:ămùaăxuânăs ă
li uăđ căl yăt ăthángă2ăđ năthángă4;ămùaăh ăs ăli uăđ căl yăt ăthángă5ăđ năthángă7;ămùaăthuăs ăli uă
đ căl yăt ăthángă8ăđ năthángă10;ămùaăđôngăs ăli uăđ căl yăt ăthángă11ăđ năthángă01ăn măk ăti p.
li uăđ

+ iăv iătr mă àăN ngă- Tp.ă àăN ngăs ăli uăm tăn măđ căchiaăthànhă02ămùa:ămùaăkhôăs ă
căl yăt ăthángă01ăđ năthángă7;ămùaăm aăs ăli uăđ căl yăt ăthángă8ăđ năthángă12;

+ă iăv iătr măNhàăBèă- Tp.ăH ăChíăMinhăs ăli uăm tăn măđ căchiaăthànhă02ămùa: mùaăkhôăs ă

li uăđ căl yăt ăthángă12ăđ năthángă4ăn măk ăti p;ămùaăm aăs ăli uăđ căl yăt ăthángă5ăđ năthángă
11.
S ăli uăđ căthuăth păt ăcácătr măquanătr căđ căki mătraăt ngăh păv ătínhăh pălỦăthôngăquaă
nh ngăđánhăgiáăkhoaăh căvàăcácăcôngăc ăth ngă kêătheoăh ngăd năc aăTrungătâmăQuanătr cămôiă
tr ng,ăT ngăc căMôiătr ng,ăB ăTàiănguyênăvàăMôiătr ng. B ăs ăli uăđ măb oăch tăl ng là t ăl ă
s ăli uăthuăđ căl năh nă80%ăvàăt ăl ăs ăli uăh păl ăl năh nă70%.
2.2. N i dung nghiên c u

6


- Thuăth p,ăt ngăh păs ăli uăquanătr căkhíăCOăvàăb iăPM10 t ă03ătr m quanătr cămôiătr ngă
khôngăkhíăc ăđ nhăt ăđ ngăLáng,ă àăN ngăvàăNhàăBè,ăx ălỦăl aăch năchu iăs ăli uă đ ăđ ătinăc yă
ph căv ăchoănghiênăc u.
- Nghiênă c uă ngă d ngă lỦă thuy tă quáătrìnhă ng uă nhiênă trongă tínhătoánăcácă đ că tr ngă bi nă
đ ngăvàăn i/ngo iăsuyăs ăli uăthi uăh tăc aăcácăthôngăs môiătr ngăkhôngăkhí.
- ngăd ngăcácăcôngăth căc aăquáătrìnhăng uănhiênăđ ătínhătoánăcácăđ cătr ngăs ăbaoăg m:ă
k ăv ngătoán,ăph ngăsai,ăđ ăl chăchu n,ănhi uăđ ng,ăh ăs ăbi năđ ng,ăápăd ngăchoă02ăthôngăs ăkhíă
COăvàăb iăPM10;
- Phânătích,ăđánhăgiáătínhăbi năđ ngăc aăcácăđ cătr ngăs ăđ iăv iăkhíăCOăvàăb iăPM 10 theo
th iăgianăđ ăkh ngăđ nhăcácăthôngăs ănàyăkhông th coi là đ i l ng ng u nhiên d ng.ăTrênăc ăs ăđóă
đ ăxu tăs ăd ngă ph ngăphápăh iăquiăđ iăv iăhàmăc uătrúcăc aă đ iăl ngăng uănhiênă nhi u đ ng
d ng t ăchu iăs ăli uăquanătr căd iăd ngăhàmăln ,ălàmăc ăs ăđ ăđánhăgiáăkho ngăd ngăth căt ăvàă
xácăđ nhăcácănhânăt ăn i/ngo iăsuyăb ăkhuy tăs ăli uăthi uăh tăt iă3ătr mănghiênăc u.
2.3. Ph

ng pháp nghiên c u

2.3.1. ng d ng lý thuy t quá trình ng u nhiên trong tính toán các đ c tr ng bi n đ ng c a
khí CO và b i PM10

2.3.1.1. Ph

ngăphápătínhăcácăđ cătr ngăs ăc aăđ iăl

ngăng uănhiên

Vìăs ăli uăquanătr căvàăquiătoánăđ iăv iăcácăthôngăs ămôiătr ngăkhôngăkhí nghiênăc u theo
t ngăgi ătrongăngàyă(24ă p)ănênătaăkhôngăth ăs ăd ngătínhăEgodic,ădoădóăc nătínhăcácăđ cătr ngăs ă
d aătrênăphépăl yătrungăbìnhăth ngăkêătheoăt păh păcácăth ăhi năngàyăc aăquáătrìnhăng uănhiênăX(t),ă
xácăđ nhăb iăcôngăth căsau:
T

X

1
x(t )dt
T 0

(1)

TrongăđóăTălàăđ ădàiăth iăgianăl yătrungăbìnhăngàyă(chuăk ăngàyăT=24h,ăchuăk ăthángăT=2831ăngàyăv.v…).
Trênăth căt ătaăkhôngăcóăd ngăgi iătíchăc aăX(t), nênăng iătaăthayăvi căl yătrungăbìnhăX(t)ă
theoăcácăth ăhi năngàyăb ngăph ngăphápăl yătrungăbìnhăs ăh c,ăxácăđ nhăb iăcôngăth căsau:

X (t ) 
trongă đó,ă
l

xi (t )

1 n
 xi (t )
n i 1

(2)

làă cácă giáă tr ă quană tr că theoă th iă giană tă c aă th ă hi nă ngàyă X(t) ;ă nă làă s ă

ngăc aăcácăgiáătr ă xi (t ) .
ătínhăh ăs ăbi năđ ngăc nătínhăph
- Ph

ngăsaiăvàăđ ăl chăchu nătheoăcácăcôngăth căsau:

ngăsaiăcóăl căsaiăs ăng uănhiên:ăăă  x2 (t ) 

7

1 n
( xi (t ))2

n  1 i 1

(3)


ăđâyănhi uăđ ngă xi ' (t )  xi (t )  X (t )
-

(4)

ăl chăchu năcóăl căsaiăs ăng uănhiên:ăăă  x (t ) 

- H ăs ăbi năđ ng:

 x (t ) 

 x (t )
Xx (t )

1 n
( xi (t )) 2

n  1 i 1

*100

(5)

(6)

2.3.1.2. Ph ngă phápă tínhă cácă giáă tr ă c a hàmă c uă trúcă theoă th iă giană c aă quá trình ng uă
nhiên d ng t ăs ăli uăquanătr căth căt
iăv iăquáătrìnhăd ngăthì hàmăc uătrúc tính theoăcôngăth căsau:

1 NK
( xi  K  xi )2
Dxi ( K 0 ) 

N  K i 1

(7)

Trongăđó:

x i :ălàăcácăgiáătr ăn ngăđ ăc a ch tăôănhi m quanătr căđ cătrongăm iăngày t ăs ăli uăquană
tr c.
Nălàăs ăl

ngăcácăgiáătr ă xi ,

 = K0,ăK=ă1,ă2,ă…,ăN-1, 0 =1h.
Vi cătínhătoán Dx ( ) đ

căti năhànhătheoăt ngăth hi năc aăm iăngày,ăsauăđóăk tăqu ăđ

l yătrungăbìnhăt ăt păh păcácăth ăhi năngày.ăK tăqu ătínhătoánănh năđ
x ălỦăchu iăs ăli uătrênămáyăviătính.
2.3.2. Ph

căb ngăcáchăl păch

că

ngătrìnhă

ng pháp h i quy áp d ng trong lý thuy t quá trình ng u nhiên

Tác gi ápăd ngăph ngăphápăh iăqui cho hàmăc uătrúcăD( ) c aănhi u đ ng d ng d
hàm ln ph căv ăchoăvi căxâyăd ngămôăhìnhăn i/ngo iăsuyăb ăkhuy tăs ăli uăthi uăh t.

2.3.3. Thi t l p mô hình n i/ngo i suy s li u thi u h t d a vào đ

iăd ngă

ng cong hàm c u

trúc th c nghi m c a nhi u đ ng d ng d ng ln
ngăd ng hàmăc uătrúcă(7),ătaăđ căh ăph ngătrìnhăđ iăv iăhàmăc uătrúcăc aănhi uăđ ngă
d ngăđ ăxácăđ nhăcácănhânăt ăn i/ngo iăsuyă k (k=1,ă2,ă3…6)ăcóăd ngăsau:ă
n

Dx' ()  Dx (t  tk )    j [Dx' ()  Dx' (t j  tk )]  0
*

j 1

k = 1,2,...n

8

(8)


2n (1, 2, ... n, ) 


n

1
(

)


 k [Dx' ()  Dx' (t *  tk )]
D
 x'

2
k 1




n
n
1
Dx' ()[1    k ]    k Dx' (t *  tk )]
2
k 1
k 1

ngătrungăbìnhă  2n khôngăv

D ădàngănh năth yăr ngăsaiăs ăbìnhăph
sai)

(9)
tăquáăđ ătánă(ph

ngă

 2 x c aăđ iăl ngă X'  t  ,ădoăđóăđ ăvi căđánhăgiáăsaiăs ăc aăph ngăphápăn i/ngo iăsuyăt ngă
'

th ătrongătr

n 

ngăh pănàyăđ

căthu năl iăh n,ătaăs ăd ngăđ iăl

ngăvôăth cănguyênă  n cóăd ngăsau:

2n
2n
2n


2X' BX' (0) 1 D ()
'
2 X

Thayăh ăth că(9) vào (10)ătaăs ăđ

(10)

căsaiăs ăt

n

n

DX' (t *  t K )

K 1

K 1

D X ' ()

n  1   K   K

ngăđ iăsau:
(11)

H qu :
Trongă tr

n

ngă h pă 1    K  0 và
K 1

n i/ngo iăsuyăchoăk tăqu ăchínhăxácă100%.ă

D x ' (t *  t K )
D X ' ( )

=0, thì

 n =ă 0,ă ngh aă làă ph

ngă phápă

n

ngăth căth ănh tăth aămưnăkhiă   K =ă1ăcònăđ ngă
K 1

th căth ăhaiăth aămưnăkhiăt*ă=ătk.ăNh ngă  n =ă0ăch ălàăđi uăki nălỦăt
n i/ngo iă suyă đ tă đ ă chínhă xácă caoă khiă
n i/ngo i suy thi t l p đ

 n cóă giáă tr ă nh

ng,ătrênăth căt ăph

ngăphápă

.ă B iă v yă suyă raă h ă qu ă sau:ă mô hình

c đ t hi u su t cao nh t khi kho ng th i gian n i/ngo i suy   t  t k
*

*

ph i n m trong kho ng d ng mà hàm c u trúc c a X  t  đ t tr ng thái bão hòa.
'

D aăvàoăcôngăth că(7)ăđ ăxâyăd ngăhàmăc uătrúc Dxi ( K 0 ) , v iă   K 0 , K = 1, 2, 3, ..., N1,  0  1h làăb

căphânăchiaăs ăli uăbanăđ u,ăsauăđóăx păx ăđ

ngăcongăhàmăc uătrúcăth cănghi mă

b ngăhàmăln ăv iăh ăs ăt ngăquană(h ăs ăh iăquy) R cóăgiáătr ăcàngăg nă1ăcàngăt t.ăTr ng h pă
ng căl iăR2 <ă0,70ăs ăb ălo iăb .ăV iăh ăs ăR2 cóăgiáătr ăcaoăt ăR2 = 0,75-1,0ăthìăđ ngăcongăhàmă
c uătrúcăth cănghi măđ căch pănh năthayăth ăb ngăhàmăln ăs ăđ căđ aăvàoăph ngătrìnhă(9)ăđ ă
gi iăh ăph ngătrìnhătìmăcácănhânăt ă k,ăph căv ăbàiătoánăn i/ngo iăsuy.
2

9


Ch

ng III. K T QU NGHIÊN C U VĨ TH O LU N

3.1. Các đ c tr ng s c a khí CO vƠ b i PM10
3.1.1. Bi n trình ngày đêm c a khí CO
2,00
1,50
1,00

Mùa xuân
Mùaăh

0,50

Mùa thu
Mùaăđông

0,00
1

5

9

13

17

21

t(gi )

Hìnhă3.1:ă

ăth ăbi uădi năbi nătrìnhăngàyăđêmăc aăkhíăCOăn mă2005ăt iătr măLáng

N mă2005ăđ ngăbi nătrìnhăngàyăđêmătheoămùaăc aăkhíăCOăchoăth yăs ăđ ngănh tăc aăhìnhă
dángăđ ăth ăvàămùaăđôngăđ tăgiáătr ăcaoăh năsoăv iăcácămùa,ăth pănh tălàămùaăh ;ăgiáătr ăcaoănh tămùaă
đôngălàă1,75ăppmăvàăth pănh tălàă0,67ăppp;ăgiáătr ăcaoănh tămùaăh ălàă0,95ăppmăvàăth pănh t là 0,33
ppm.ăCácăc căđ iăc aăcácămùaăc ngăđ uăr iăvàoă8hăvàă19-21h,ăcácăc căti uăr iăvàoă4-5h và 14h.

Hìnhă3.2:ă

ăth ăbi uădi năbi nătrìnhăngàyăđêmăc aăkhíăCOăn mă2005ăt iătr mă àăN ng

Mùaăkhôăn mă2005ăchoăth yăgiáătr ăn ngăđ ăcaoănh tăvàoălúcă7hăvàă20-21hăvàăgiáătr ăđ tăc că
đ iălàă0,83ăppmăvàoălúcă8h,ăgiáătr ăth pănh tăvàoă3hăvàă14hăvàăđ tăc căti uălàă0,44ppmăvàoălúcă15h.ă

10


Hình 3.3.

ăth ăbi uădi năbi nătrìnhăngàyăđêmăc aăkhíăCOăt iătr m NhàăBèăn mă2005

ngă bi nă trìnhă n mă 2005ă choă th yă s ă bi nă đ ngă m nhă c aă giáă tr ă n ngă đ ă CO,ă giáă tr ă
đ ngămùaăkhôăcaoăv tătr iăđ tăc căđ iăvàoălúcă9hălàă0,59ăppmăvàăth pănh tăvàoălúcă15hălàă0,28ă
ppm,ăđ ngămùaăm aăcóăs ăbi năđ ngăkhôngărõănétăcácăgiáătr ădaoăđ ngăt ă0,03ăđ nă0,06ăppm.
K tăqu ănghiênăc uăbi nătrìnhăngàyăđêmătheoămùaăc aăcácăn măkhácăt iăbaătr mănghiênăc uă
c ngăchoăth yăgiáătr ăn ngăđ ăc aăkhí COăbi năthiênăcóă nhăh ngărõ nét c aăbi nătrìnhăngàyăđêm,ă
cácăgiáătr ăđ tăc căđ iătrongăngàyăth ngăr iăvàoăcácăgi ă8hăvàă19-21h,ăcácăgiáătr ăn ngăđ ăđ tăc că
ti uătrongăngàyăth ngăr iăvàoăkho ngă2-5hăvàă14h.ăGiáătr ăl nănh tătrongăn măth ngăr iăvàoămùaă
đông/mùa khô vàăth pănh tătrongăn măr iăvàoămùaăh /mùaăm a.
3.1.2. Bi n trình ngày đêm c a b i PM10
140
120
100
Mùa xuân

80

Mùaăh

60

Mùa thu

40

Mùaăđông

20
0
1

Hìnhă3.4:ă

5

9

13

17

21

t(gi )

th bi u di n bi nătrìnhăngàyăđêmăc a PM10 t i Tr măLángăn mă2007
ng bi nătrìnhăngàyăđêmăn mă2007ăchoăth y, mùaăxuânăđ t c căđ i vào lúc 11h và 19h,

giá tr l n nh t lúc 11h là 91,77( g / m3 ), giá tr đ t c c ti u lúc 4h và 24h, giá tr nh nh t lúc 4h là
59,29( g / m3 ); mùa h giá tr đ t c căđ i lúc 9h và 21h, giá tr l n nh t lúc 21h là 71,90( g / m3 ),

giá tr đ t c c ti u vào lúc 2h và 14h, giá tr nh nh t lúc 14h là 42,49( g / m3 ); mùa thu các giá tr
đ t c căđ i vào lúc 1h và 23h, giá tr l n nh t lúc 23h là 132,63( g / m3 ), giá tr đ t c c ti u vào lúc
14h là 69,45( g / m3 );ămùaăđôngăcácăgiáătr đ t c căđ i vào lúc 9h và 21h, giá tr l n nh t lúc 9h là
127,18( g / m3 ), giá tr c c ti u vào lúc 14h là 84,09( g / m3 ).

11


60
50
40
30

Mùa khô

20

Mùaăm a

10
0
1

Hình 3.5.ă

5

9

13

17

21

t(gi )

ng bi nătrìnhăngàyăđêmăc a PM10 t i Tr mă àăN ngăn mă2007

ng bi n trình cho ta th y PM10 gi a hai mùa có s khác nhau, c căđ i vào mùa khô cao
h nămùaăm aăvàăcóăgiáătr đ t c căđ i vào lúc 7h và 19h, giá tr cao nh t lúc 7h là 54,57( g / m3 ),
giá tr đ t c c ti u vào lúc 2h và 14h, giá tr nh nh t lúc 14h là 30,47( g / m3 );ămùaăm aăgiáătr đ t
c căđ i vào lúc 8h và 19h, giá tr l n nh t lúc 8h là 53,22( g / m3 ), giá tr nh nh t lúc 2h và 14h,
giá tr nh nh t lúc 14h là 34,40( g / m3 )

Hình 3.6.ă

ngăbi nătrìnhăngàyăđêmăc aăb iăPM10 t iăTr măNhàăBèăn mă2007

ngăbi nătrìnhăc ngăchoătaăth yămùaăkhôăcóăgiáătr ăcaoăh năvàăgiáătr ăc căđ iăr iăvàoălúcă
7h là 57,68 ( g / m3 ),ăgiáătr ăđ tăc căti uăvàoălúcă22hălàă31,7( g / m3 );ămùaăm aăgiáătr ăđ tăc căđ iă
vào lúc 7h là 43,08( g / m3 ),ăgiáătr ănh ănh tălúcă14hălàă26,24( g / m3 ).
K t qu nghiên c uăđ ng bi nătrìnhăngàyăđêmătheoămùaăc a b i PM10 t i các tr m trong
nhi uăn măchoăth y t i tr m Nhà Bè khác bi t so v i hai tr m nghiên c u ch cho th y rõ nét m t
c căđ i trong ngày và giá tr quan tr căđ căquaăcácăn măkhôngăcaoădaoăđ ng t 21,42ăđ n 57,99
( g / m3 ) g n v i giá tr c a tr mă àăN ng và th păh nănhi u so v i tr m Láng. K t qu cho th y

12

có s bi năđ ng c v th i gian và không gian c a b i PM10,ăđi u này cho th y rõ s
các y u t khíăt ng và các ho tăđ ng nhân sinh khu v căđ t tr m.

nhăh

ng c a

3.1.3. H s bi năđ ng c a khí CO
80,00
70,00
60,00
50,00
40,00
30,00
20,00
10,00
0,00

Mùa xuân
Mùaăh
Mùa thu
Mùaăđông
1

5

9

13

17

21
t(gi )

Hình 3.7.

th bi u di n h s bi năđ ng ICO theo mùa t i tr măLángăn mă2005

Giá tr cao nh t và th p nh tăr iăvàoămùaăđông,ăgiá tr cao nh t là 82,83% vào lúc 19h, giá tr
th p nh t là 26,56% vào lúc 17h.

Hìnhă3.8.ă

ăth ăbi uădi năh ăs ăbi năđ ngăICO theoămùaăt iătr mă àăN ng

Mùaă khôă n mă 2005ă choă th y giá tr cao nh t là 40,91% vào lúc 15h, giá tr th p nh t là
24,39% vào lúc 7h.

13


120,00
100,00
80,00
60,00

Mùa khô

40,00

Mùaăm a

20,00
0,00
1

5

9

13

17

21
t(gi )

Hìnhă3.9.ă

th bi u di n h s bi năđ ng ICO theo mùa t i tr măNhàăBèăn mă2005

Mùa khô giá tr cao nh t là 66,70% vào lúc 19h, giá tr th p nh t là 48,05% vào lúc 16h;
mùaăm aăgiáătr cao nh t là 56,59% vào lúc 4h, giá tr th p nh t là 35,58% vào lúc 16h
3.1.4. H s bi năđ ng c a b i PM10

Ipm10(%)

100
80

Mùa xuân

60

Mùaăh

40

Mùa thu
Mùaăđông

20
0
1
Hình 3.10:ă

5

9

13

17

21

t(gi )

th bi u di n h s bi năđ ng IPM10 theo mùa t i tr m Lángăn mă2007

Giá tr h s bi năđ ng l n nh tăr iăvàoămùaăthuălàă83,63% vào lúc 4h và giá tr th p nh tăr iă
vào mùa xuân là 40,78% vào lúc 21h.

14


Ipm10(%)

100
80
60
40

Mùa khô

20

Mùaăm a

0
1

5

9

13

17

21

t(gi )

ăth ăbi uădi năh ăs ăbi năđ ngăIPM10 t iătr mă àăN ng n mă2007

Hình 3.11:ă

Giá tr cao nh tăr iăvàoămùaăkhôălàă76,45% lúc 11h và giá tr th p nh tăr iăvàoămùaăm aălàă

Ipm10(%)

45,36% lúc 9h.
80
70
60
50

Mùa khô

40
30

Mùaăm a

20
10
0
1

5

Hình 3.12:ă

9

13

17

21

t(gi )

ăth ăbi uădi năh ăs ăbi năđ ngăIPM10 t iătr măNhà Bè n mă2007

Giá tr cao nh tăr iăvàoămùaăkhôălàă66,70% lúc 19h và giá tr th p nh tăr iăvàoămùaăm aălàă
35,58% lúc 16h.
Tóm l i: K tăqu ătínhătoánăcácăđ cătr ngăs ăc aăkhíăCOăvàăb iăPM10 choăth yăcácăđ ngă
bi nătrìnhăngàyăđêmăvàăh ăs ăbi năđ ngăđ uăcóăc c tr ă(c căti uăvàăc căđ i)ătrongăngàyăvàăcácăc cătr ă
cóăgiáătr ădaoăđ ngătheoăth iăgian vàăv ătríăđ aălỦ,ădoăchúngăb ă nhăh ngăc aăbi nătrìnhăngàyăđêmăc aă
cácăy uăt ăkhíăt ngăvàăt ngăk tănhi tăc aăkhíăquy nătrongăl păkhôngăkhíăg năm tăđ tăd năđ năkhí CO
và b i PM10 không ph i là quá trình ng u nhi n d ng b i vì các đ c tr ng s c a các thông s trên
bi n đ i theo t không ph i là h ng s v i m i t.ă âyălàăc năc ăquanătr ngătrongăvi căđ ăxu tăs ăd ngă
đ iăl ngăng uănhiênăắnhi u đ ng d ng” đ ăn i/ngo iăsuyăb ăkhuy tăs ăli u.
3.2. HƠm c u trúc th i gian th c nghi m c a nhi u đ ng d ng khí CO vƠ b i PM10
Ápăd ngăcôngăth că(7)ăđ ătínhăcácăgiáătr ăhàmăc uătrúc Dx' ( K 0 ) :

1 NK '

( xi  K  xi' )2
Dx' ( K 0 ) 

N  K i 1
Trongăđó:ăx’i là các giáătr ăc aăth ăhi năX’(t);

15

(15)


Nălàăs ăl

ngăcácăgiáătr ăx’i,   K 0 , K = 1, 2, 3, ..., N-1,  0  1h

Vi cătínhătoán Dx' ( ) đ

căti năhànhătheoăt ngăth ăhi năc aăm iăngày,ăsauăđóăk tăqu ăđ

l yătrungăbìnhăt ăt păh păcácăth ăhi năngày.ăTínhătoánănh năđ
s ăli uătrênămáyătính.

căb ngăcáchăl păch

că

ngătrìnhăx ălỦă

T ăvi căxâyăd ngăcácăđ ngăcongăhàmăc uătrúcăth cănghi măD( )ăchoă3ăkhuăv căđ aălỦăkhácă
nhauă ngăv iăchu iăs ăli uăđ ădàiăđ măb oăđ ă năđ nhăth ng kê. K tăqu ăthuăđ căch ăraăr ng:

- T tăc ăcácăhàmăc uătrúcăth cănghi măđ uăcóădángăđi uăhàmăc uătrúcăc ăb năc aănhi uăđ ngă
d ng,ăngh aălàăhàmăc uătrúcăt ngăd nătheoă ăvàăđ tătr ngătháiăbưoăhòaăt iă *.
- Cácăkho ngăth iăgianăbưoăhòaă *ă ngăv iă3ăkhuăv căđ aălỦăkhácănhauăc ngăkhácănhau.ăCácă
giáătr ă *ăbi năđ iăt ă6hă- 9h.ă âyălàăc ăs ăđ ătácăgi ăl aăch năkho ngăth iăgianăt ă 1 ≤ ≤ă * ápăd ngă
trongămôăhìnhăn i/ngo iăsuyăđ cătrìnhăbàyă ăm că3.3ăd iăđây.ă
đ

Ví d : Hàmăc uătrúcăth cănghi măc aăCOăvàăPM10 vàoămùaăđôngăn mă2007ăt iătr măLángă
cătrìnhăbàyă ăhìnhă3.13ăvàă3.14.
2
1

Hìnhă3.13ăă

ăth ăhàmăc uătrúcăth cănghi măCOătheoăth iăgianăc aănhi uăđ ngă(đ
hàmăc uătrúcăh iăquyătheoăd ngăln( )ă(đ ngă2)

Hìnhă3.14ăă

ngă1)ăvàăđ

ăth ăhàmăc uătrúcăth cănghi măPM10 theoăth iăgianăc aănhi uăđ ngă(đ
vàăđ ngăhàmăc uătrúcăh iăquyătheoăd ngăln( )ă(đ ngă2)

3.3. N i/ngo i suy b khuy t s li u

16

ngă

ngă1)ă


3.3.1. Quy trình n i/ngo i suy
T ăđ ăth ăbi uădi năgiáătr ăhàmăc uătrúcăc aănhi uăđ ngăd ngă ngăv iăy uăt ăc nănghiênăc u,ă
trongăkho ngăbưoăhòaăt tănh tăc aăhàmăc uătrúcătaăl aăch năs ăl ngăh ăph ngătrìnhăc năthi tăđ ă
xácăđ nhăcácăh ăs ă  k .ăGi iăh ănăph

ngătrìnhăv iănă năs ă  k khiăs ăd ngăph

ngătrìnhă(38).ăTheoă

k tă qu ă xâyă d ngă cácăhàmă c uă trúcă th cănghi mă c aă cácă nhi uă đ ngă d ngă đ iăv iă khíă COă vàă b iă
PM10 choăth yăkho ngăgiáătr ăbưoăhòaăc aăhàmăc uătrúcăth iăgianăth

căkhiă   6 .ăNh ă

ngăđ tăđ

h

v y,ăc năl aăch năkho ngăd ngăth aămưnăđi uăki n: 1 ≤ă ă≤ă *,ăv iă * = 6h.ă ngăv iăđi uănày,ăs ă
ph ngătrìnhăc năcóălàă7ăđ ăkhiătri năkhaiăph ngătrìnhă(37)ăs ăcóă tăbi năđ iătrongăkho ngăd ngălàă
1h ≤ă ă≤ă6h.ăKhiăđóăs ăxácăđ nhăđ că6ăh ăs ă( 1, 2, 3, 4, 5, 6)ăn mătrongăkho ngăd ng.ăăă
S ăli uăquan tr căt ăđ ngătrongăm iăngàyăcóă24ăgiáătr ătrungăbìnhăgi ăx i đ

căchiaăthànhă4ă

kho ng,ăm iăkho ngăcóă6ăgiáătr ăxi n mătrongăkho ngăd ngă ngăv iă  k .
S ăđ ăn i/ngo iăsuyăb ăkhuy tăs ăli uăthi uăh tăđ

(k=1,2,…ă).

cătrìnhăbàyă ăhìnhă3.15 d

x1

x2

x3 x4

x5

x6

t1

t2

t3

t5

Hình
3.15.ăS ăđ ăphânăchiaăcácăkho
ngătínhătoánăn i/ngo
t12
t6
t18 iăsuy

t4

Xét các tr
cácăb

x12

iăđây:ăă

x18

x24
t24

ng h p sau:

- N uăs ăli uătrongăm iăkho ngăthi uăh tăm tăvàiăgiáătr ăx(tk)ăthìăti năhànhăn i/ngo iăsuyătheoă
căsauăđây:
+ Tínhăgiáăătr ătrungăbìnhăc aăcácăthôngăs ăkhôngăthi uăh t:

X

1 N
 x i , xi - cácăgiáătr ăquanătr căth căt .
N i 1

+ăTínhănhi uăđ ng:ă X  t k   x  t k   X ,ătrongăđóăx(tk) - cácăgiáătr ăquanătr căkhôngăthi uă
'

h tăt iăth iăđi mătk c aăth ăhi năX(tk).

  theo công th c: X  t     X  t  .
thi u h t X  t  theo công th c: X  t   X  t   X
'

'

*

+ N i/ngo i suy nhi uăđ ng X t k
+ N i/ngo i suy giá tr th c t
+ă

t

*
k



ánhă giáă saiă s ă t

X  t *k   X  t k 
X  tk 



*
k

'

k

k

*
k

*
k

k

'

*
k

ngă đ iă c aă môă hìnhă ngă v iă t ngă kho ngă n i/ngo iă suy:ă

vàăđánhăgiáăhi uăsu tăc aămôăhìnhăđ tăđ



  1    t *k  100

17

c:

   

Trong công th c:  t k , X t k và
*

*

s li u quan tr c c a các th hi năt

X  t k  là các giá tr n i/ngo i suy và giá tr th c t theo

ngă ng.

3.3.2. K t qu n i/ngo i suy
3.3.2.1.ăN i/ngo i suyăs ăli uăthi uăh tătrênăkho ng [x(t1)- x(t6)]
Xét giá tr n ng đ khí CO c a tr m Láng vào ngày 15/4/2006 (mùa xuân), các thông s
đ u vào, k t qu n i/ngo i suy và hi u su t c a c a mô hình trình bày b ng 3.1.
B ng 3.1. Các thông s đ u vào, giá tr n i/ngo i suy và hi u su t mô hình c a khí CO Tr m Láng
ngày 15/4/2006
Gi
1
2
3
4
5
6
XCO(th

c t ) (ppm)

k

-

Xn

i suy 1, 4h

Hi u su t mô hình
Xn

i suy 1,3,5,6h

Hi u su t mô hình

0,43

0,42

0,40

0,39

0,41

0,42

1,38

-0,67

0,44

0,48

0,44

0,33

0,433

0,39

99,24%

99,33%

0,42

0,39

0,41

0,43

97,46%

97,63%

99,36%

99,86%

Xét giá tr n ng đ b i PM10 c a tr m Láng vào ngày 10/4/2008 (mùa xuân), các thông s
đ u vào, k t qu n i/ngo i suy và hi u su t c a c a mô hình trình bày b ng 3.2.
B ng 3.2. Các thông s đ u vào, giá tr n i/ngo i suy và hi u su t mô hình c a b i PM10 Tr m
Láng ngày 10/4/2008
Gi
1
2
3
4
5
6
Xpm10(th

3
c t ,( g/m )
k

Xn

i suy 1, 4h

Hi u su t mô hình
Xn

i suy 1,3,5,6h

Hi u su t mô hình

66

60

62

62

75

72

1,29

-0,68

0,38

0,54

0,38

0,32

67,50

72,23

98,0%

84,0%

60,09

61,89

60,81

59,57

92,0%

99,9%

82,0%

83,0%

3.3.2.2. Ngo i suy s ăli uăthi uăh tătrênăm tăkho ngă[x(t1)- x(t6)]
Tr ngăh păs ăli uăm tătrênăm tăkho ngăliênăti pătaăs ăd ngă06ăs ăli uăli năk ătr căđóăđ ă
ngo iăsuyăchoăs ăli uăkhuy tăthi uăli năk ,ăsauăđóăs ăd ngăs ăli uăđưăngo iăsuyăđ căvàă05ăs ăli uă
li năk ăđ ăti păt căngo iăsuyăchoăs ăli uăti pătheo. L păl iăquyătrìnhăngo iăsuyăchoăđ năkhiăngo iăsuyă
đ ă6ăs ăli u.
Ví d : Ngo iăsuyăs ăli uăt ă7hăđ nă12hăchoăs ăli uăthángă12ăn mă2007ă(31ăngày)ăc aăthôngă
s ăPM10 t iăTr măLáng. K tăqu ătínhătoánăth ănghi măđ cătrìnhăbàyăt iăhìnhă3.16:

18

Xpm10(µg/m3)

Xăđoăđ că(7h)
Xăngo iăsuyă(7h)ă

350
300
250
200
150
100
50
0
1

3

5

7

9

11

13

15

17

19

21

23

25

27

29

31

3

Xăđoăđ că(8h)
Xăngo iăsuyă(8h)ă

Xpm10(µg/m3 )

300
250
200
150
100
50
0
1

3

5

7

9

11

13

15

17

19

21

23

25

27

29

31

ngà y

Xpm10(µg/m3 )

Xăđoăđ că(9h)
Xăngo iăsuyă(9h)ă

350
300
250
200
150
100
50
0
1

3

5

7

9

11

13

15

17

19

21

23

25

27

29

31

27

29

ngà y
Xăđoăđ că(10h)
Xăngo iăsuyă(10h)ă

Xpm10(µg/m3 )

300
250

200
150
100
50
0
1

3

5

7

9

11

13

15

17

19

21

23

25

ngà y

19

31


Xăđoăđ că(11h)
Xăngo iăsuyă(11h)ă

Xpm10(µg/m3)

300
250
200
150
100
50
0
1

3

5

7

9

11

13

15

17

19

21

23

25

27

29

31

ngà y
Xăđoăđ că(12h)
Xăngo iăsuyă(12h)ă

Xpm10(µg/m3)

300
250

200
150
100
50
0
1

3

5

7

9

11

13

15

17

19

21

23

25

27

29

31

ngà y

Hình 3.16.

ăth ăbi uădi năgiáătr ăngo iăsuyăchu iăs ăli uăc aăb iăPM10
thángă12/2007ăt iătr măLáng

3.3.2.3. S ăd ngăcácăh ăs ă k đưăxácăđ nhăđ căt ăb ăd ăli uăc ăs ăđ ăn i/ngo iăsuyăchoăm tă
tr măquanătr căb tăk ăcóăcùngăv ătríănghiênăc uăvàoăcácăth iăđi măc aăn măkhác
*ăGi ăs ăs ăli uăc aăthôngăs ăCOăt iătr măLángă mùaăh ăn mă2007ăthi uăh tănhi uăkhôngă
đ măb oăchoăvi căxácăđ nhăcácăh ăs ă k,ătaăth ănghi măs ăd ng cácăh ăs ă k đưăxácăđ nhăđ căvàoă
mùa h ăc aăn mă2004ăđ ătínhătoánăs ăli uăthi uăh tăchoămùaăh ăc aăn mă2007,ăch ngăh nătính toán
v iăs ăli uăthángă5ăn mă2007.ăK tăqu ătínhătoánăth ănghi măđ căbi uădi năt iăHình 3.17.

20


21


ăth ăbi uădi năgiáătr ăn i/ngo iăsuyăchu iăs ăli uăc aăb iăPM10 thángă5ăn mă
2007ăt iătr măLáng

Hình 3.17

3.3.5. S d ng các h s k đã xác đ nh đ
tr m quan tr c thu c khu v c lân c n

c t b d li u c s đ n i/ngo i suy s li u cho

S ăd ngăcácăh ăs ă k đ cătínhătoánăt ă tr măLángăđ ă b ăkhuy t choăs ăli uăthi uăh tăc aă
tr măquanătr căt ăđ ngăc ăđ nhăNguy năV năC ,ăph ngăGiaăTh y,ăqu năLongăBiên,ăHàăN i. Taăs ă
d ngăcácăh ăs ă k c aătr măLángămùaăh ăn mă2004ăđ ătínhătoánăn i/ngo iăsuyăchoăs ăli uăthi uăh tă
vàoămùaăh n mă2015 (đ iăv i thôngăs ăCO) c aătr măNguy năV năC .ăK tăqu ăn i/ngo iăsuyăcho
thángă5ăn mă2015ăđ cătrìnhăbàyăt iăHìnhă3.18.
Xcoăăn iăsuy ă(1h)
Xcoăđoăđ că(1h)

Xco( g/m3)

3000

2500

2000

1500

1000

500

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

29

30

Ngà y

Xcoăăn iăsuyă(3h)
Xcoăđoăđ că(3h)

Xco( g/m3)

3500
3000
2500
2000
1500
1000
500
0
1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

Ngà y

22


Xcoăăn iăsuyă(4h)
Xcoăđoăđ că(4h)

Xco( g/m3)

3500
3000
2500
2000
1500

1000
500
0
1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

29

30

29

30

Ngà y

Xcoăăngo iăsuy ă(5h)
Xcoăđoăđ că(5h)

Xco( g/m3)

3500
3000
2500
2000
1500
1000
500
0
1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

Ngà y

Xcoăăngo iăsuyă(6h)
Xcoăđoăđ că(6h)

Xco( g/m3)

3500

3000
2500
2000
1500
1000
500
0
1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

Ngà y

Hình 3.18.ăă

ăth ăbi uădi năgiáătr ăn i/ngo iăsuyăchu iăs ăli uăc aăkhíăCOăthángă5ăn mă2015ăt iă
tr măNguy năV năC

Nh n xét chung:
K tăqu ătínhătoánăth ănghi măn i/ngo iăsuy chu iăs ăli u khiăs ăd ngăcácăh ăs ă k đ căxácă
đ nhăt ăb ăc ăs ăd ăli uăđ ătinăc yătrongămôăhìnhăđ ăxu tăđ iăl ngănhi uăđ ngăd ng,ăk tăqu thu
đ căchoăth yăh uăh tăhi uăsu tămôăhìnhăđ tăđ căt ă75-99,9% LỦăgi iăph ngăphápăn i/ngo iăsuyă
t iăm tăs ăth iăđi măđ tăhi uăsu tăch aăcaoălàădoăcóăs ă nhăh ngăc aăcácăy uăt ăkhíăt ngănh ăl ngă
m a,ăth iăgianăm a,ăh ngăgióăvàăt căđ ăgió,ătácăđ ngăc căb ăc aăcácăho tăđ ngănhânăsinh. i uănàyă
choăth yăk tăqu ăn i/ngo iăsuyăc n đ căxemăxétăđ ngăth iăv iăcácăđi uăki năkhíăt ngăvàăcácăho tă
đ ngădânăsinh,ăcôngănghi păc aăcácăkhuăv călânăc n, đ căbi tăcácăkhuăv căn mă ăđ uăh ngăgió.

23


K T LU N VĨ KHUY N NGH
1. K t lu n:
i v i đ c tr ng s :
ưă phân tích đ c đ cătr ngă bi nă đ ng c a khí CO và b i PM10 t i 03 tr m quan tr c t
đ ng c đ nh liên t c Láng - thành ph Hà N i,ă àăN ng - thành ph
àăN ng và Nhà Bè - thành
ph H Chí Minh. K tăqu ănghiênăc uăđ cătr ngăs ăc aăkhíăCOăvàăb iăPM10 đưăchoăth yărõăCOăvàă
PM10 là các quá trình không d ng, t ăđóăđ ăxu tăs ăd ngăđ i l ng ng u nhiên nhi u đ ng d ng đ ă

xâyăd ngăhàmăc uătrúc vàăxácăđ nhăcácăh ăs ă k trongăvi căthi tăl păbàiătoánăn i/ngo iăsuy b ăkhuy t
chu iăs ăli u thi uăh t theoăth iăgian.
i v i hàm c u trúc c a nhi u đ ng d ng:
ngăc uătrúc th iăgianăc a nhi uăđ ngăđ iăv i khí CO vàăb iăPM10 đ căxâyăd ngăt ăcácă
giáătr ăquanătr căliênăt c t iăcácătr mănghiênăc uăchoăth y có hìnhădángăkháăt ngăđ ng v iăhàmăc uă
trúcăc ăb năc aăquáătrìnhăd ng. Tuy có s ăkhácănhauăv ăgiáătr ăc a hàmăc uătrúcăgi aăcác khuăv că
phíaăB căv iăkhuăv căMi năTrungăvàăkhuăv căphíaăNam nh ngăkho ng th iăgian bão hòa * c aăcác
đ ngăc uătrúc h uăh tăđ uăbi năđ iăt ă * ≥ă6h.ăD aătrênăc ăs ănày,ăđưăxácăđ nhăđ căkho ngăd ng:ă
1h ≤ă ă≤ă6h vàăx păx ăđ ngăcong hàmăc uătrúcăth cănghi măb ngăph ngăphápăh iăquiăd iăd ngăln ă
v iăh ăs ăt ngăquanăR2 l năh nă0,97. S ăd ngăph ngătrìnhăh iăquyăd ngăln ăđ ăgi iăh ăph ngă
trìnhătìmăđ căcácănhânăt ăn i/ngo iăsuyă k (k=1, 2...,6) ph c v cho vi c n i/ngo i suy s li u thi u
h t.
-

i v i k t qu n i/ngo i suy b khuy t chu i s li u thi u h t:

Th ănghi măn i/ngo iăsuyăđ iăv iăkhíăCOăvàăb iăPM10 t iăbaăkhuăv cănghiênăc u cho các
tr ngăh păkhácănhau,ăk tăqu ămôăhìnhăn i/ngo iăsuyăb ăkhuy tăs ăli uăthi uăh tăd aătrênăvi căs ă
d ngăđ i l ng ng u nhiên nhi u đ ng d ng đ tăđ ăchínhăxácăcaoăt ă75 - 99,9%.ă âyălàăc ăs ăđ ă
tri năkhaiă ngăd ngă môăhìnhăvàoă vi căn i/ngo iăsuyăb ăkhuy tăs ăli uăthi uăh tăchoăcácăthôngăs
nghiênăc u t iăcácătr măquanătr căt ăđ ngăkhác có cùng khu v căđ aălỦăt ngăt . Ngoàiăra,ăcácăk tă
qu ăthuăđ căc aălu năánăs ăđóngăgópăvàoăh ngănghiênăc uăs ăd ngăđ i l ng nhi u đ ng d ng
trongăvi căn i/ngo iăsuyăb ăkhuy tăs ăli uănóiăriêngăvàăxâyăd ngămôăhìnhăd ăbáoăôănhi măkhôngăkhíă
ngàyăt iăcácăt nh,ăthànhăph trênăph măviăc ăn c.
2. Khuy n ngh
- C năcóănh ngănghiênăc u đánhăgiáăcácăđ cătr ngăbi năđ ngăc a các thôngăs ămôiătr ngă
không khí d a trênăs ăli uăquanătr cădiăđ ngăt ăđ ngă(xeăquanătr c)ăt iănh ngăđi măkhôngăcóătr mă
quanătr căc ăđ nhăt ăđ ngăđ ăxâyăd ngăb c ăs ăd ăli uăđ yăđ ,ăph căv ăcôngătácăqu nălỦ,ăc nhăbáoăôă
nhi mămôiătr ngăkhôngăkhíăt iăcácăđôăth ătr ngăđi mătrênăph măviăc ăn c.
- T ăk tăqu ănghiênăc uăđ cătr ngăbi năđ ngăvàămôăhìnhăn i/ngo iăsuyăkhíăCOăvàăb iăPM 10

choăth yărõăbênăc nhă nhăh ngăc aăcácăy uăt ăkhíăt ngănh ăl ngăm a,ăth iăgianăm a,ăđ ă m,ă
nhi tăđ ,ăh ngăgió,ăt căđ ăgió vàătr ngăth iăt ngăk tănhi tăkhíăquy nă(b tă năđ nh,ăcânăb ngăphi mă
đ nhăvàă năđ nh) thìătácăđ ngăt ăcácăngu năth i côngănghi p,ădânăsinh,ăgiaoăthông…ăc ngă nhăh ngă
r tăl năđ năhi uăsu tăc aămôăhình,ăc năcóănh ngănghiênăc uăb ăsungăti pătheo.

24


DANH M C CÁC CỌNG TRỊNH KHOA H C C A TÁC GI LIÊN QUAN
LU N ÁN
1. Ph măNg căH ,ăTr năTh ăThuăH
t ăcácătr măquanătr căt ăđ ng", T p chí Khí t
2. Tr năTh ăThuăH

ng th y v n, s 664*Tháng 4/2016, tr. 34-42.

ng chuyên đ II n m 2016 “K t qu Ch

ng trình nghiên c u

c 33/11-15”, tr. 61-65.

3. Tr năTh ăThuăH
quanătr cămôiătr

ngă(2016),ă"Môăhìnhăn i,ăngo iăsuyăb ăkhuy tăs ăli uă

ng, Ph măNg căH ă(2016), "Cácăđ cătr ngăs ăc aăkhíăCOătheoăs ăli uă

quanătr căt ăđ ng", T p chí Môi tr

khoa h c c p Nhà n

N

ng,ăPh măNg căH ă(2016), “N i,ăngo iăsuyăs ăli uăb iăPMă 10 t ătr mă

ngăkhôngă khíăt ăđ ngăc ăđ nh”,ăT p chí Môi tr

ng chuyên đ s III tháng 11

n m 2016 “K t qu nghiên c u khoa h c và ng d ng công ngh ”, tr.89-94.
4. Pham Ngoc Ho, Tran Thi Thu Huong, ắInterpolating and extrapolating insufficient data
of PM10 from automatic fixed air environmental monitoring stations”, Proceedings of the ESASGD
2016 - session: Environmental Issues in Mining and Natural Resources Development, ISBN:978604-76-1171-3, pp 186-194.

25