Bài 12 Bệnh lý tự miễn

Bệnh
 lý
 tự
 miễn
 
PGS.TS
 Đỗ
 Hòa
 Bình
 


Mục
 tiêu
 

 
1-­‐Trình
 bày
 nguyên
 nhân,
 cơ
 chế
 phát
 sinh
 
bệnh
 tự
 miễn.
 
2-­‐Trình

 bày
 cơ
 chế
 bệnh
 sinh
 các
 tổn
 thương
 
trong
 bệnh
 tự
 miễn.
 
3-­‐
 Xếp
 loại
 bệnh
 tự
 miễn.
 
4-­‐Giới
 thiệu
 1
 số
 bệnh
 tự
 miễn
 hệ
 thống.

 


1.Đại
 cương
 
1.
 1.
 Hiện
 tượng
 tự
 miễn
 và
 bệnh
 tự
 miễn
 
 

 
-­‐
 Hiện
 tượng
 tự
 miễn:
 tự
 KT
 không
 gây
 ra

 
hiện
 tượng
 bệnh
 lý→
 vai
 trò
 sinh
 lý
 loại
 trừ
 
các
 tế
 bào
 và
 phân
 tử
 già
 cỗi
 (KT
 chống
 hồng
 
cầu
 già...).
 
-­‐
 
 Bệnh

 tự
 miễn:
 các
 KT
 tự
 miễn
 thật
 sự
 có
 hại
 
cho
 cơ
 thể.
 

 
 

 


•  1.2.
 Phổ
 của
 bệnh
 tự
 miễn
 
•  Những

 bệnh
 tự
 miễn
 trong
 đó
 KN
 là
 một
 tế
 
bào
 của
 một
 cơ
 quan
 đặc
 trưng;
 KT
 
 chống
 
lại
 KN
 ấy
 là
 nguyên
 nhân
 gây
 bệnh
 cho

 cơ
 
quan
 đó.
 
 
•  Vd:
 viêm
 
 tuyến
 giáp
 Hashimoto
 →
 
thyroglobulin
 trong
 nang
 tuyến
 giáp
 là
 tự
 
KN,
 bị
 các
 tự
 KT
 chống
 lại,
 xét

 nghiệm
 MD
 
cho
 kết
 quả
 (+)
 ở
 99,9%→
 bệnh
 tự
 miễn
 
điển
 hình
 đặc
 hiệu
 cơ
 quan.
 



•  Bệnh
 tự
 miễn
 trong
 đú
 KT
 chống

 KN
 có
 
trong
 nhiều
 cơ
 quan
 được
 gọi
 là
 KT
 "không
 
đặc
 hiệu
 cơ
 quan".
 
•  vd:KT
 chống
 IgG,
 chống
 ty
 lạp
 thể,
 chống
 
collagen,
 chống
 DNA,

 chống
 màng
 nhân...
 
gây
 nên
 những
 bệnh
 hệ
 thống,
 biểu
 hiện
 
đồng
 thời
 ở
 nhiều
 cơ
 quan(
 KT
 chống
 nhân
 
gây
 bệnh
 lupus
 ban
 đỏ
 hệ
 thống

 biểu
 hiện
 ở
 
thận,
 da,
 khớp...)
 



•  Giữa
 hai
 nhóm,
 có
 nhóm
 trung
 gian,
 nghiêng
 về
 
phía
 này
 hay
 phía
 kia
 tạo
 thành
 một
 phổ

 bệnh
 
tự
 miễn
 khá
 liên
 tục.
 
•  Trong
 bệnh
 tự
 miễn
 cơ
 quan,
 vẫn
 phát
 hiện
 
được
 những
 KT
 chống
 nhân,
 chống
 IgG
 và
 
trong
 bệnh
 tự

 miễn
 hệ
 thống
 vẫn
 kèm
 theo
 các
 
KT
 chống
 dạ
 dày,
 tuyến
 giáp...
 
 
•  Các
 bệnh
 tự
 miễn
 không
 có
 ranh
 giới
 rõ
 rệt.
 
Một
 bệnh
 có

 thể
 có
 nhiều
 tự
 KT,
 ngoài
 tự
 KT
 
thể
 chủ
 yếu
 đóng
 vai
 trò
 sinh
 bệnh
 còn
 có
 
những
 tự
 KT
 khác
 nhưng
 vai
 trò
 sinh
 bệnh
 thấp

 
hay
 không
 rõ.
 

 


2.
 Nguyên
 nhân,
 cơ
 chế
 
 
phát
 sinh
 bệnh
 tự
 miễn
 


2.1.
 Vai
 trò
 của
 tự
 kháng

 nguyên.
 
•  Trong
 thời
 kỳ
 phôi,
 hệ
 MD
 có
 chức
 năng
 nhận
 diện
 
những
 KN
 của
 mình
 &
 không
 chống
 lại
 chúng
 nhờ
 cơ
 
chế
 loại
 trừ
 Th

 tự
 phản
 ứng.
 
 
•  Hệ
 MD
 chỉ
 sinh
 KT
 chống
 lại
 những
 KN
 không
 được
 
nhận
 diện
 (
 KN
 không
 phải
 của
 mình
 hoặc
 không
 còn
 
giống

 mình
 do
 biến
 đổi
 cấu
 trúc
 KN)→
 tự
 KN
 kích
 
thích
 hệ
 thống
 MD
 sinh
 ra
 tự
 KT
 gây
 bệnh
 tự
 miễn.
 
•  Một
 số
 KN
 ngoại
 sinh
 có

 những
 epitop
 giống
 KN
 cơ
 
thể→
 KT
 của
 nó
 có
 khả
 năng
 phản
 ứng
 chéo
 với
 KN
 
tương
 ứng
 của
 cơ
 thể.
 
 
• 
 
 

2.2.
 Sự
 biểu
 hiện
 sai
 lạc
 của
 MHC
•  Bình
 thường:MHCII+TCD4.
 
• 
 Tế
 bào
 bêta
 đảo
 tụy
 biểu
 hiện
 MHC
 lớp
 II
 
cùng
 với
 sự
 thâm
 nhiễm
 TCD8+

 ở
 đảo
 tuỵ
 
của
 
 BN
 bị
 tiểu
 đường.
 
 

 




 
2.3.
 Sự
 thay
 đổi
 của
 các
 tế
 bào
 
miễn
 dịch

 

 
 
• 
 
 
 Trong
 lupus
 ban
 đỏ,
 tế
 bào
 Ts
 giảm
 số
 
lượng,
 không
 kiềm
 chế
 được
 các
 (clon)
 dòng
 
tế
 bào
 Th
 tự

 phản
 ứng.
 
• 
 
 
 Trong
 viêm
 khớp
 dạng
 thấp
 thì
 Th
 không
 
nhận
 biết
 được
 các
 kháng
 nguyên
 MHC
 lớp
 II
 
và
 không
 hoạt
 hoá
 được

 Ts.
 


2.4.Vai
 trò
 của
 di
 truyền!
•  Liên
 quan
 đến
 huyết
 thống:
 bệnh
 có
 tần
 suất
 
cao
 rõ
 rệt
 trong
 những
 người
 thân
 thuộc
 có
 
cùng

 huyết
 thống
 với
 bệnh
 nhân.
 
 
•  Vai
 trò
 MHC
 lớp
 II:
 Bệnh
 viêm
 khớp
 dạng
 
thấp
 hay
 có
 MHC
 là
 -­‐DW4
 và
 -­‐DR4,
 lupus
 
ban
 đỏ
 là

 -­‐DR2,
 -­‐DR3...
 
 


2.5.
 Các
 tác
 nhân
 khác
 

 
•  Vai
 trò
 của
 môi
 trường
 và
 dinh
 dưỡng:
 bệnh
 
nhân
 tiểu
 đường
 tự
 miễn
 trong

 máu
 có
 một
 loại
 
KT
 chống
 lại
 1
 peptid
 thuộc
 abumin
 bò,
 đồng
 
thời
 có
 các
 tế
 bào
 T
 phản
 ứng
 đặc
 hiệu
 với
 
peptid
 trên.
 

 
•  Vai
 trò
 của
 hormone:
 phụ
 nữ
 mắc
 bệnh
 tự
 
miễn
 gấp
 2-­‐10
 lần
 nam
 giới→
 liên
 quan
 đến
 vai
 
trò
 oestrogen.
 Thực
 nghiệm
 và
 lâm
 sàng
 thấy

 
khi
 cắt
 bỏ
 buồng
 trứng
 sẽ
 làm
 giảm
 nhẹ
 bệnh
 lý
 
ở
 nữ
 (hay
 con
 vật
 cái).
 



 
3.
 Cơ
 chế
 bệnh
 sinh
 các

 tổn
 
thương
 trong
 bệnh
 tự
 miễn
 


• 
 Cơ
 chế
 đầu
 tiên:
 tự
 KT
 trực
 tiếp
 tấn
 công
 các
 tế
 bào
 
mang
 tự
 KN
 đặc
 hiệu,

 cùng
 với
 bổ
 thể
 làm
 tan
 các
 tế
 
bào
 đó,
 như
 trong
 bệnh
 tự
 miễn
 tan
 huỷ
 hồng
 cầu,
 
bạch
 cầu,
 tiểu
 cầu.
 

 
• 
 Cơ

 chế
 thứ
 hai:
 sự
 lắng
 đọng
 các
 phức
 hợp
 miễn
 
dịch
 tại
 các
 mô.
 Khi
 phức
 hợp
 (tự
 KN-­‐tự
 KT)
 lắng
 
đọng
 sẽ
 hoạt
 hoá
 một
 số
 hệ

 thống
 hiệu
 ứng
 của
 
huyết
 tương
 (đặc
 biệt
 là
 hệ
 thống
 bổ
 thể)
 làm
 tổn
 
thương
 các
 mô
 (viêm
 mạn).
 

 
 
• 
 Cơ
 chế
 thứ

 ba:
 do
 tế
 bào
 T
 chống
 lại
 các
 tự
 KN
 cũng
 
gặp
 ở
 nhiều
 bệnh
 tự
 miễn:
 viêm
 tuyến
 giáp
 
Hashimoto...
 




4.
 Xếp

 loại
 bệnh
 tự
 miễn.
 


4.1.
 Tiêu
 chuẩn
 xác
 định
 
 
bệnh
 tự
 miễn
 

 
-­‐
 Những
 tiêu
 chuẩn
 chính
 (phải
 có):
 
+
 Có

 KT
 tự
 miễn,
 hoặc
 có
 tế
 bào
 T
 tự
 phản
 ứng,
 
chống
 lại
 chính
 các
 tế
 bào
 và
 các
 kháng
 
nguyên
 của
 cơ
 thể
 mình.
 
+
 Tự

 KT,
 hoặc
 tế
 bào
 T
 tự
 phản
 ứng
 gây
 được
 
tổn
 thương
 cho
 mô
 đích,
 tế
 bào
 đích
 đặc
 trưng
 
cho
 từng
 bệnh.
 


 

4.1.
 Tiêu
 chuẩn
 xác
 định
 
 
bệnh
 tự
 miễn
 
-­‐
 Những
 tiêu
 chuẩn
 khác
 kèm
 theo:
 
+
 Có
 các
 KT
 tự
 miễn
 khác
 "kèm
 theo",
 chống

 
những
 mô
 khác,
 tế
 bào
 khác
 "ngoài
 đích
 "
 .
 
+
 Có
 thể
 có
 các
 bệnh
 tự
 miễn
 khác
 kèm
 theo
 bệnh
 
chính,
 nhưng
 nhẹ
 hơn
 .

 
+
 Thân
 nhân
 cùng
 huyết
 thống
 có
 những
 bệnh
 
liên
 quan:
 bệnh
 tự
 miễn
 cùng
 loại
 hay
 khác
 loại.
 
+
 Có
 tần
 suất
 cao
 đối
 với
 một

 vài
 nhóm
 HLA
 nhất
 
định.
 
+
 Các
 thuốc
 ức
 chế
 MD
 thường
 có
 tác
 dụng
 tốt
 ở
 
nhiều
 mức
 độ...
 
 

 
 

 

• 

4.2.
 Xếp
 loại.
 

  KT
 (hoặc
 tế
 bào
 T
 
Bệnh
 tự
 miễn
 hệ
 thống:
 

phản
 ứng)
 chống
 lại
 các
 KN
 mô,.
 Do

 vậy,
 bệnh
 
thể
 hiện
 ở
 nhiều
 CQ
 khác
 nhau,
 với
 điều
 kiện
 
các
 CQ
 đó
 đều
 phải
 chứa
 KN
 đích(
 Bệnh
 lupus
 
ban
 đỏ
 rải
 rác
 thể

 hiện
 ở
 thận,
 khớp,
 da,
 gan,
 
phổi...)
 
 
•  Bệnh
 tự
 miễn
 cơ
 quan:
 KT
 chống
 lại
 các
 KN
 ít
 
nhiều
 đặc
 hiệu
 cho
 một
 cơ
 quan
 nhất

 định.
 
Tuy
 nhiên,
 một
 số
 CQ
 có
 thể
 bị
 một
 số
 bệnh
 tự
 
miễn
 với
 các
 KT
 tự
 miễn
 khác
 nhau.
 VD,
 
 bệnh
 
tự
 miễn
 tuyến

 giáp,
 bệnh
 tan
 huyết
 tự
 miễn...
 

 



 
5.
 Bệnh
 tự
 miễn
 hệ
 thống
 và
 
bệnh
 tự
 miễn
 cơ
 quan
 


5.1.

 So
 sánh
 bệnh
 tự
 miễn
 hệ
 thống
 và
 bệnh
 
tự
 miễn
 cơ
 quan.
 

  hai
 nhóm
 bệnh
 
5.1.1.
 Giống
 nhau
 giữa
 
-­‐
 Kháng
 thể
 có
 thể

 thuộc
 các
 lớp
 Ig
 chính
 (đa
 
số
 là
 M
 hoặc
 G).
 
-­‐
 Phụ
 nữ
 mắc
 bệnh
 với
 tỷ
 lệ
 cao
 hơn
 nam
 giới.
 
-­‐
 Quá
 trình
 bệnh

 thường
 diễn
 biến
 theo
 đợt.
 
-­‐
 Liên
 quan
 rõ
 rệt
 với
 HLA
 (MHC),
 có
 tính
 chất
 
gia
 đình,
 di
 truyền.
 
-­‐
 Các
 test
 kháng
 thể
 có
 giá

 trị
 chẩn
 đoán,
 
nhưng
 không
 có
 giá
 trị
 tiên
 lượng.