ĐẠI VIỆT THÔNG SỬ

ÐÕi Vi®t Thông SØ

SoÕn giä: LÊ QUÝ ÐÔN

Thª KÖ 18
(1759)


2

éếi Viđt Thụng Sỉ - Tủa

Ghi chỳ:
Khi mắi bĂt Ơu cụng viđc chuyơn sang Ôn bọn iđn tỉ, chỳng tụi dựng bà sỏch dách bã i cứ Lờ Mếnh Liờu,
nhòng khi ỏnh mỏy xong thỡ chỳng tụi nhĐn ra rÂng bà cỹa cứ Lờ Mếnh Liờu cũn thiêu sút rÔt nhiôu phƠn,
vỡ thê ơ khửi mÔt cụng ỏnh mỏy lếi tì Ơu, chỳng tụi chuyơn sang ỏnh tiêp nhổng phƠn cũn thiêu sút dủa
trờn bọn éếi Viđt Thụng Sỉ cỹa Lờ Quý éụn Ton TĐp do nh XuÔt Bọn Khoa Hữc Xó Hài H Nài dách v
Ôn hnh nồm 1977.
éơ tếo iôu kiđn cho quý vá biêt rừ v d- dng trớch dỗn, chỳng tụi să ghi rừ tờn cỹa dách giọ trờn Ơu mi
trang cỹa tìng chòẵng.
(BD:LML): Bọn dách Lờ Mếnh Liờu - y Ban dách thuĐt - Bà Vồn Húa Giỏo Dức v Thanh Niờn - Saigon 1973
(BD:VSH): Bọn dách Viđn Sỉ Hữc - Nh XuÔt Bọn Khoa Hữc Xó Hài - H Nài 1977.

Tủa sỏch:

éếi Viđt Thụng Sỉ

Soến giọ:

Lờ Quý éụn

Dách giọ:

Lờ Mếnh Liờu - Tỹ sỏch c vồn - y ban dách thuĐt

Nồm
1759
1973

Viđn Sỉ Hữc - H Nài
Nh xuÔt bọn:

Chuyơn sang Ôn bọn iđn tỉ bã i:
éiôu hỵp:

Bà Vồn Húa Giỏo Dức v Thanh Niờn - Saigon

1973

Nh XuÔt Bọn Khoa Hữc Xó Hài - H Nài

1978

Cụng éđ, Lờ BĂc

2001

Lờ BĂc -

2001

3

éếi Viđt Thụng Sỉ - Quyơn I - éê Kệ éđ NhÔt

(BD:LML)

éếi Viđt Thụng Sỉ
QUYN I

éê Kệ éđ NhÔt
ThƠn éụn soến

THI T (THNG)
[tả 7a] Vua Thỏi - T, thứy - hiđu << Thng - Thiờn khọi vĐn thỏnh - ẹc thƠn - cụng duđ - vồn anh vỷ khoan - minh dỷng - trớ hoÂng - nghợa chớ - nhõn ếi - hiêu Cao Hong éê >>. Vua hữ Lờ, tờn hỳy l Lỵi,
ngòải lng Lam - Giang, huyđn Lòẵng - Giang, phỹ Thanh - Hoa. Cứ TÂng - T cỹa vua tờn hỳy l Hi, sau
truy - tụn l "Cao thòỵng - t Minh Hong - éê". Tớnh cứ chÔt - phỏt ngay thặng, giổ mỡnh nhò ngòải ngu,
nhòng hiơu biêt rÔt sõu xa, cú thơ biêt tròắc nhổng sủ chòa thnh hnh. [tả 7b] Nguyờn tròắc ã thụn Nhò ỏng, màt hụm, cứ i chẵi, thÔy n chim liđng vũng quanh trờn màt khoọng Ôt nẵi dòắi nỳi Lam - sẵn,
trụng hỡnh nhò màt ỏm ngòải tứ hài. Cứ tủ nghợ: "Ch ny tÔt l nẵi Ôt lnh", bốn dải nh ên ã Ôy, ri
khai phỏ ruàng vòản, tủ chồm lo cy cÔy, òỵc 3 nồm, trã thnh màt sọn - nghiđp, tủ Ôy, ải ải ôu l
hựng - tròã ng màt phòẵng. Sau ny vua dủng ụ mã nòắc, thủc cỷng cồn - cẵ tủ Ôy vĐy. Cứ Hong - t,
tụn - phong l "Hiên - t Trếch Hong éê", tờn hỳy l éinh, cứ ni òỵc cẵ - nghiđp tiôn - nhõn, tớnh khoan
- nhõn, cú bứng yờu ngòải, ngòải cỏc nẵi gƠn xa ôu qui phức, trong nh cú hng nghỡn ngòải. LÔy cứ b
"Hiôn - tì Gia - thức Hong- Thỏi - HĐu" hữ Nguy-n, tờn hỳy l Quỏch, sinh hế 2 con trai, con tròã ng tờn l
Tũng, con thẹ tẹc l cứ Hong - Khọo, tụn phong "Tuyờn - t Phỳc - Hong - éê", [tả 8a] tờn hỳy l Khoỏng,
cứ nuụi nhiôu tõn khỏch ỳng l- nghi, thòẵng yờn nhõn - dõn, chu cÔp ngòải nghốo cựng, giỳp ị ngòải
bđnh tĐt, cọ vựng ôu phức cứ l cú nghợa, lÔy cứ b "Trinh - tì í - vồn Hong - Thỏi - HĐu" hữ Tránh tờn
hỳy l Ngữc, sinh hế 3 con trai, con tròã ng tờn l Hữc, sau truy - phong "Chiờu - hiêu ếi - vòẵng", con thẹ
tờn l Trì, sau truy tÊng "HoÂng - dứ vòẵng", con trai ỳt tẹc l Hong - ê. Hong - ê sinh giả tý ngy mng
6 thỏng 8 nồm t - sỉu (1385), nhÂm niờn hiđu Xòẵng - phự thẹ 9 nh TrƠn, sanh tếi lng Chỹ - sẵn, huyđn

Lụi- dòẵng. Nguyờn tròắc, xẹ Du - sẵn thụn Nhò - ỏng - hĐu thuàc lng ny (Chỹ - sẵn), cú màt cõy quê,
dòắi cõy quê ny cú con hựm xỏm thòảng xuÔt hiđn, nhòng nú hiôn lnh, vỗn thòảng thõn cĐn vắi ngòải
m chòa tìng hếi ai. Tủ khi Hong - ê ra ải, thỡ khụng thÔy con hựm Ôy õu nổa. Ngòải ta cho l màt sủ
lế! Ngy Hong - ê sanh, thỡ trong nh cú ho - quang ử chiêu sỏng rủc, v mựi thẵm ngo ngết khĂp
lng. [tả 8b] Khi lắn tui, ngi thụng minh dỷng lòỵc, à lòỵng hẵn ngòải, vở ngòải tòẵi âp hựng vợ, mĂt
sỏng mm ràng; sng mỷi cao, xòẵng my mĂt g lờn; bọ vai bờn tọ cú 7 nt - rui, bòắc i nhò rng nhò h;
tiêng núi vang vang nhò tiêng chuụng. Cỏc bĐc thẹc - giọ biêt ngay l màt ngòải phi - thòảng.
Khi Hong - ê giỳp viđc ã Khọ - lam, òỵc hn sò ụng Bếch - Y hiơn hiđn chù cho ngụi huyđt phỏt
"ê - vòẵng" ã àng Chiờm - nghi.
Thải Ôy, ngòải phòảng - chi ã sỏch Mức - sẵn l Lờ - ThĐn, ờm no cỷng thÔy khoọng sụng Lam xuyờn cú lung ỏnh sỏng nhò bú uc chỏy, ri hẵn màt thỏng sau, bng chi òỵc màt thanh sĂt di hẵn
màt thòắc, hỡnh tủa thanh ao cỷ, em vô ơ trong nh, ngay hụm Ôy Hong - ê ên nh y, thÔy trong nh
ti cú màt lung ỏnh sỏng, liôn tắi ch ú lÔy thanh ao em vô, vô ên nh, khụng phọi mi m sỏng nhò
ao mắi, nhĐn thÔy cú hng chổ triđn khĂc trờn thõn ao, biêt l màt thanh bọo - kiêm. éờm hụm sau, [tả
9a] cú trĐn mòa giú, sỏng ra, thÔy trong vòản rau cú lt chõn thƠn in trờn lỏ rau, Hong - ê sai ngòải vă


4

éếi Viđt Thụng Sỉ - Quyơn I - éê Kệ éđ NhÔt

(BD:LML)

hỡnh vêt chõn Ôy. Ngy hụm sau, Hong - hĐu ra vòản hỏi rau, ên ch cõy rau cú hỡnh bn chõn, bng
òỵc màt quọ Ôn bỏu, bô di bô ràng ngay ngĂn, mÊt quọ Ôn khĂc mÔy chổ li triđn. trờn quọ Ôn khĂc ớch
hữ tờn Hong - ê, nhĐn k mắi rừ. Hong - ê biêt rừ bọo vĐt cỹa trải Ôt ban cho, bốn cui Ơu lếy tế.
Ngy hụm sau, bng òỵc cỏi chuụi thanh kiêm ã cõy a, rỉa sỏch Ôt cỏt i, thÔy cú khĂc hỡnh con rng v
con h, v hiđn ra hai chổ "thanh thỳy", em lĂp vo thanh kiêp ó bĂt òỵc hi tròắc, vìa vÊn khụng sai tý
no, cng tin l vĐt thƠn cho.
BÔy giả l thải kẽ hữ H còắp ngụi vua nh TrƠn, Hong - ê ã quờ hòẵng ữc sỏch v nghiờn cẹu
binh - phỏp, giổ mỡnh chả thải vĐn.

éên khi nòắc Tu dỗn quõn sang ỏnh, bĂt hữ H em vƠ kinh - ụ Kim - lồng, ri chia nòắc Nam
ta thnh tìng QuĐn tìng Huyđn. [tả 9b] Hong - ê ngƠm cú chớ khụi phức non sụng, ngi hế mỡnh tụn
ngòải hiôn, tung tiôn cỹa nuụi binh - sợ, chiờu nếp nhổng ngòải mĂc li trn lỏnh, òỵc nhiôu ngòải qui
phức.
Vua Hòng - Khỏnh v vua Trựng - Quang ni tiêp khã i binh chng quõn Tu, lÔy danh nghợa l khụi
- phức ngụi vua nh TrƠn, òỵc rÔt nhiôu ngòải hòã ng ẹng. Nhòng Hong - ê biêt rừ thải - thê, cho l tÔt
khụng thnh - cụng. Bã i thê ngi khụng dủ, v hêt sẹc Ưn kớn hỡnh tớch, khụng là tiêng tồm.
Tránh - é tủ nòắc Ai - Lao lếi yêt kiên, hiên 1 con voi ủc, Hong - ê sai Tròẵng - PhÔn ún tiêp,
sau Tránh - é v Tránh - Khọ ôu òỵc ngi tớn nhiđm.
Nhổng ho - kiđt thải Ôy nhò: Lờ- Vồn - An, Lờ - Vồn - LInh, Bựi - Khai - Hòng, Nguy-n - Truy, Lòu Nhõn - Chỳ, Tránh - Vụ, Vỷ - Uy, Lờ - Li-u, v Lờ - Xa - Lụi, ôu ni tiêp qui phức, ngi niôm - nã ún tiêp,
[tả 10a] cựng bớ - mĐt mòu viđc khã i - nghợa.
Cú tờn é - Phỳ ngòải xó Ho - lòẵng, ên Ty- B - chỏnh kiđn Hong - ê vô viđc lÔn ruàng Ôt,
nhòng y ui lý, bá thua kiđn, em lũng oỏn giĐn, bốn cỏo một quan nh Minh dỗn quõn bẹc bỏch Hong ê ã Lếc - thỹy (nay i l CƯm - thỹy).
Tì khi ngòải Minh ụ - hà nòắc ta, chỏnh - sủ phiôn - toỏi; thuê mỏ nÊng nô; quan tham lếi nhỷng;
cÔm dõn nÔu mui trng rau; bĂt dõn xung biơn tỡm ngữc chõu; phỏ nỳi lÔy vng; nhổng sọn - phƯm quý giỏ nhò: ng voi, sìng tờ, cỏnh chim chọ, cựng cỏc thẹ hòẵng, chỳng ôu vẵ - vột hêt. Sau lếi bĂt dõn Ăp
10 thnh trong 10 QuĐn ơ úng quõn; chỳng lếi khộo dứ d cỏc ngòải ho - kiđt, òa vo triôu- ỡnh
Trung - Hoa lm quan, ct l an - tri ã nòắc Tu vĐy. Bã i vĐy nhõn dõn nòắc ta khụng trì màt ai, thÔy ôu
sƠu thọm oỏn giĐn! Hong - ê vỗn giổ chớ nhò tròắc, dự ngòải Minh em quõn tòắc cỷng khụng dứ òỵc,
[tả 10b] lÔy thê lủc cỷng khụng hiêp òỵc, nhòng nhĐn thÔy thê quõn ách ang mếnh, nờn ngi cng Ưn
trong búng ti, khụng dỏm khinh - àng, thòảng em bọo - vĐt nồn - nù hi - là cho bữn Tròẵng - Phứ, TrƠnTrớ, Sẵn - Thữ v Mó - Kẽ, nhổng mong òỵc khửi nến, ơ nuụi thờm sẹc lủc v chả ỵi thải cẵ. Chù vỡ tờn
Lòẵng - nhổ - Ht ngòải huyđn C - ặng (nay i HoÂng húa), giổ chẹc Tham - chỏnh l Th - quan cỹa
ngòải Minh, em lũng ghen ghột, bốn mÔt cỏo vắi ngòải Minh rÂng:
"Ngòải chỹ Lam - Sẵn chiờu nếp nhổng kă vong mếng, v ói ngà sợ tt rÔt hĐu, chớ cỹa ngòải Ôy
khụng phọi l nhử. Nêu khụng sắm tớnh i, ơ cho con rng cú lỳc gÊp mõy gÊp mòa, thỡ khi Ôy nú să khụng
cũn l màt con vĐt trong ao nổa õu. VĐy xin trì ngay i, ìng ơ lòu tai vế vô sau ny".
Ngòải Minh tin lải tờn Nhổ - Ht, cho nờn cng bẹc bỏch ngi rÔt gÔp. Bã i vĐy ngi bốn ếi hài
Tòắng sợ, bn tớnh viđc khã i binh.
Ngy mng 2 l ngy Canh - Thõn, thỏng giờng nồm MĐu - TuÔt (1418), nhÂm niờn - hiđu Vợnh - Lếc
triôu Minh thẹ 16, [tả 11a] Hong - ê dủng cả khã i nghợa ã Lam - Sẵn, xòng l Bỡnh - éánh - Vòẵng, phong
chẹc éếi - Tòắng v chẹc Thìa - Tòắng cho: Lờ - Khang, Lờ - Luõn, Lờ - Sao, Lờ - L-, Lờ - Hiờu, Lờ - Nhổ -

5

éếi Viđt Thụng Sỉ - Quyơn I - éê Kệ éđ NhÔt

(BD:LML)

Tri, Lờ - C, Tránh - Thỏc, Tránh - Hi, Lờ - Thử, lờ - Lý, Lờ - Xa - Lụi, Lờ - KhĂc - Phức, Lờ - éánh, Lờ - Lóng,
Lờ - VÔn, Lờ - Cung, Lờ - Chiờm, Lờ - éđ, Lờ - Khiờm, Lờ -Trinh, Lòu - ém, Lờ - Lõm, Lờ - Nghiđm, Lờ - Vồn
- Giỏo, TrƠn- éết, TrƠn - Khai, Lờ - Cọnh - Thữ, Phếm - Lung, Phếm - Quỡ, Lờ - Sỏt, Tròẵng - Lụi, Tránh - Khọ,
Bựi - Quc - Hòng, Lờ - N, Lờ - Li-u, Lờ - Nhổ - Lóm, Lờ - Khọ - Lóng, Vỷ - Oai, Tránh - Vụ, Lòu - Hoến,
TrƠn - Ht, é - Bớ, Nguy-n - Trói, Lờ - Vồn - Linh, Lờ - ThĐn v Lờ - Vồn - An, [tả 11b] chia nhau c - suÔt
ài quõn Thiêt - àt ra i ách vắi quõn Minh.
Lỳc Ôy binh tòắng cỹa ta òẵng thải - kẽ ban Ơu, cũn rÔt ớt ửi, thê m quõn Minh cú tắi hẵn
45.000, voi ngủa cú hng trồm con, bã i thê Hong - ê khụng ách ni, thua trĐn phọi chếy vo Mang - Màt,
nay l (Mang - Chỏnh), ri lƠn ên Tránh - Cao, giỏp giắi nòắc Ai - Lao, nẵi õy, dõn thòa lòẵng ớt, trờn
òảng khụng ngòải i lếi. éúng ã Mang - Cc trong nỳi Linh - sẵn hẵn 10 ngy, phọi dựng mĐt - ong tràn
vắi vỷ - dò - lòẵng (thẹ phÔn hng trong ỏ) lm bổa ồn, rÔt l khn n! Hong - ê bốn hửi cỏc tòắng:
"Cú ai dỏm bĂt chòắc viđc Kệ - Tớn thải xòa khụng1?".
Ngòải ã thụn DÊng - Tỳ l Lờ Lai khặng khỏi võng - mđnh, tủ - nguyđn thay i mÊc ỏo bo nh
vua, xòng l vua Lờ - Lam - Sẵn, dỗn quõn ra ỏnh nhau vắi quõn Minh, quõn Minh mìng rị, liôn dn cọ
quõn võy chÊt Lờ Lai, Lai chng củ ên kiđt sẹc thỡ bá bĂt, quõn Minh dỗn Lai vô thnh éụng - Quang giêt
chêt, [tả 12a] chỳng bốn lui binh, ta òỵc thoỏt nến.
Hong - ê òỵc biêt Tránh - Khọ v Lờ - Lụi ó tìng i ún tiêp con voi tủ nòắc Ai - Lao vô, tÔt
nhiờn am hiơu tiêng núi v vồn tủ nòắc Ai - Lao, bốn sai hai Tòắng ny mang tả thụng - iđp sang bọo Quc
- Vòẵng nòắc Ai - Lao rÂng:
"Quc - gia tụi phứng tả thụng - iđp cỹa triôu éếi - Minh ban cho nh vua. VĐy nh vua hóy em
s lòẵng - thủc ỹ quõn - sợ dựng trong 5 thỏng, v khớ - giắi cựng voi trĐn tắi yêt kiên, ri nhĐn tả iđp - vồn
vô thi - hnh, ơ khửi phọi bĂt giọi. Nêu khụng tuõn - mđnh, lĐp tẹc sai nòắc Xa - Lý v Lóo - Qua hỵp quõn

6 nòắc tiên ỏnh".
Vua nòắc Ai - Lao sỵ hói, xin tuõn mđnh trờn. Hong - ê nhả òỵc lòẵng - thủc v quõn dứng ú,
nờn thê quõn lếi trã nờn phÔn chÔn.
Ngy mng 4 thỏng 4 (nồm MĐu - TuÔt), Hong - ê kộo quõn vô Lam - Sẵn, trao rÔt nhiôu vng bếc
cho Tòắng Tránh - é, Tránh - Khọ v Lờ - Lụi, em ỳt lút cho Tòắng nh Minh l TrƠn - Trớ, Sẵn - thữ v
Mó - Kẽ, [tả 12b] ơ cƠu òỵc hoón binh.
Ngy mng 9 (thỏng 4 nồm MĐu - TuÔt), ngòải Minh cÔt quõn ỏnh vo Lam - Sẵn, Hong - ê bử
Lam - Sẵn lui quõn v úng tếi Lếc - Thỹy, ri Êt phức - binh sần ơ ỵi ách.
Ngy 13 (thỏng 4 nồm MĐu - TuÔt), quọ nhiờn quõn ách kộo ên, phức - binh ni dĐy xung àt; 4
Tòắng Lờ - Thếch, éinh - B, Lờ - Ngõn v Lờ - Lý xụng lờn tròắc hóm trĐn, chộm Ơu hẵn 2.000 tờn ách,
thu òỵc hng mÔy nghỡn chiên - lỵi phƯm.
Ngy 16 (thỏng 4 nồm MĐu - TuÔt), tờn bƠy tụi phọn - bài cỹa ta l Thòỵng - i, dỗn quõn Minh do
òảng tĂt ỏnh ỳp vo sau quõn ta, v bĂt hêt vỵ con binh - sợ. Quõn sợ õm chỏn nọn, mÔt hêt tinh - thƠn
chiên - Ôu. Hong - ê bốn thu quõn cựng vắi Lờ - L-, Phếm - Hòắng, é - Bớ, Nguy-n - Xớ v Lờ - éếp,
tếm nỏu ã nỳi Linh - Sẵn, hẵn 3 thỏng trải, chù dựng vừ mồng tre v r- cử lm bỉa ồn khửi úi.

Thải Hỏn, Hỏn- Cao- T úng quõn ã thnh Vinh - Dòẵng, bá Hếng - Vừ dỗn quõn Sã võy chÊt mÔy vũng. Tòắng quõn Kệ Tớn thÔy tỡnh thê nguy cÔp, dõnng kê lìa Sã : Tớn bốn vĐn mỷ ỏo éếi - Vòẵng, dựng cả quết xe ngủa Hong - ê ra cỉa éụng hụ rÂng:
"Ta l Hỏn - Vòẵng, vỡ cến hêt lòẵng thủc xin ra Ơu hng nòắc Sã ". Quõn Sã bốn xỳm cọ vo Ôy. Hỏn - Vòẵng thìa cẵ hài lởn ra cỉa
Tõy trn thoỏt. Sau Hếng - Vừ biêt l giọ, giêt chêt Kệ - Tớn.
1


6

éếi Viđt Thụng Sỉ - Quyơn I - éê Kệ éđ NhÔt

(BD:LML)

Sau khi ách ó lui binh, Hong - ê lếi trã vô Lam - Sẵn, Ăp n lỷy v chiờu tĐp tn - binh, òỵc
chìng trồm tờn, dủng trếi sỏch ã xẹ Mang - Khao. Ngi v vô tòắng sợ, chùnh n hng ngỷ v khớ giắi, quõn

- nhu cỷng khỏ Ơy ỹ, lỳc Ôy lũng quõn lếi phÔn - khã i, ôu xin tỡnh - nguyđn thự tỉ chiên - Ôu. Hong ê biêt l quõn sợ cú thơ dựng òỵc, bốn Êt phức - binh ã Mang - màt, ri sai àá khinh - binh ra khiờu chiên, quõn ách tiên tắi ch hiơm, phức - binh liôn dựng nử bĂn tờn tƯm thuc àc ra nhò mòa, quõn ách
thua chếy tỏn loến. Hong - ê lếi tiên quõn tắi Mang - Ninh, ngy ờm tiên ỏnh, quõn ách bá tn hếi, phọi
lui vô giổ màt xó Nga - Lếc - Hế.
Nồm Kệ Hỵi (1419), niờn hiđu Vợnh Lếc thẹ 17, thỏng 4, Hong - ê tiên quõn úng tếi trếi A - éọ,
ỏnh nhau vắi quõn Minh ã xẹ Nghợa - Canh, bĂt òỵc viờn Chù - huy l Nguy-n - Sao v chộm Ơu 300 tờn
ách.
Thỏng 5, Hong - ê úng dn quõn ã trếi é - Sẵn, Êt phức - binh ã Mang - Chỏnh, ỏnh ui
òắc quõn ách, ri dải quõn ên úng tếi trếi Lòu - Sẵn, [tả 13b] òỵc nòắc Ai - Lao em quõn lếi giỳp, lếi
dải tắi Mang - Thụi úng n.
Mựa thu, thỏng 7, viờn Tri - phỹ Phan - Liờu l Th - quan tùnh Nghđ - An phọn nh Minh, ngòải
Minh dỗn quõn võy thnh Nghđ - An, Tng - binh Phong - thnh - hƠu l Lý - Bõn cỷng dỗn quõn lếi cẹu,
Phan - Liờu thua chếy sang nòắc Ai - Lao, Lý - Bõn ui ên chõu Ngữc - Ma, khụng ui káp dỗn quõn vô.
Th - quan Là - vồn - tỳ l Tòắng tiôn - phong cỹa Lý - Bõn lếi phọn, bử i.
Thỏng 11, cỏc tòắng giÊc: Tránh - Cụng - Chẹng, Phếm - Hù, Nguy-n - Trỡ v Nguy-n - CÔu ã cỏc
hết: Hế - Hng, Tõn - Minh, Khoỏi - Chõu v Hng - Giang, ôu khã i binh kộo ên sụng Nhá - H ỏnh phỏ
cƠu ni, Lý - bõn sai tòắng sợ ỏnh phỏ, giÊc ôu thua chếy tỏn loến. Lỳc Ôy, cỏc là miôn BĂc, nẵi no cỷng
cú giÊc nhi-u loến, duy Tam - giang, Qui - húa v Tuyờn - quang òỵc yờn n thụi. Bã i thê, ngòải Minh
khụng cú thỡ giả ơ ý ên Thanh - Húa.
[tả 14a] Nồm Canh Tý (1420) niờn hiđu Vợnh Lếc thẹ 18. Mựa xuõn, thỏng 2, Lý Bõn dỗn quõn trã
vô éụng Quang.
Mựa hế, thỏng 4, Là Vồn LuĐt khã i binh ã huyđn Thếch ThÔt, Lý Bõn ỏnh tan, Vồn LuĐt chếy sang
nòắc Ai Lao.
Thỏng 6, triôu Minh sai Vợnh Xòẵng Bỏ l TrƠn Trớ úng giổ éụng Quan.
Ngòải Ôt Phứng Húa l TrƠn Vồn Xung v ngòải Ôt é Sẵn l Phếm Ngữc Giai ôu khã i binh
phọn nh Minh, Lý Bõn ỏnh phỏ tan cọ.
Ngòải ã Trng Cọng thuàc huyđn Thỹy éòảng l Lờ Ngó i tờn ra Dòẵng Cỹng, trỏ xòng l con
chỏu xa cỹa vua TrƠn Duđ Tụng, tủ nòắc Lóo Qua trã vô, Bê ThuÔn ã éan Ba thuàc nỳi éan lm Phứ ếo,
dủng Ngó lm chỳa, úng trếi Hng Doanh ã An Bang. Dò ọng cỹa Tránh Cụng Chẹng v Phếm Ngữc ôu
qui phứ, quõn s cú tắi vi vến. Tủ xòng l Thiờn Thòỵng Hong éê, Êt niờn hiđu l Vợnh Thiờn, Êt ỹ cỏc
chẹc quan, ri chia quõn ỏnh t thnh Xòẵng Giang; còắp trếi Bỡnh Than. [tả 14b].

14b] Lý Bõn dỗn ếi binh
tắi ỏnh, Lờ Ngó v Bê ThuÔn thua chếy trn i lỳc ban ờm. Khụng biêt i õu.
Ngòải hết Kiên Xòẵng l Nguy-n ThuĐt ỏnh quõn Minh ã Hong Giang, giêt viờn Tham chỏnh l
HƠu Bọo.
Thỏng 10, Tòắng Minh lếi kộo ếi quõn tắi. Hong ê tớnh tròắc: Chỳng să ên Bng Tõn vo
khoọng giả Tĩ (15 giả), bốn Êt sần phức binh ơ chả. éỳng giả tĩ, quọ nhiờn quõn ách trn tắi ú, 4 mÊt
phức binh ôu chi dĐy xụng ỏnh, quõn ách tan vị, ta giêt chêt v bĂt sụng vụ kơ, thu òỵc hẵn trồm con
ngủa, v phúng lỉa t hêt khớ giắi cỹa chỳng.


7

éếi Viđt Thụng Sỉ - Quyơn I - éê Kệ éđ NhÔt

(BD:LML)

Ngy hụm sau, Hong ê bọo cỏc Tòắng lónh rÂng: "Quõn ách vìa mắi thua trĐn, tÔt nhiờn chỳng
ơ tõm ô phũng cƯn mĐt. VĐy ta khụng nờn giao chiên".
Nhòng cỏc Tòắng em lũng khinh ách, khụng tuõn theo, cẹ tiên ỏnh. Quọ nhiờn bá tn thòẵng rÔt
nhiôu! Bốn lòu binh ã Nang Ninh, ri lếi lui binh vô giổ Mang Thụi.
Phứ ếo chõu Quỡ l CƠm Lan hòắng ếo cho [tả 15a] TrÔn Thỹ nh Minh l Lý Bõn v ụ c l
Phòẵng Chỏnh, dỗn hẵn mòải vến quõn theo òảng chõu Quỡ vo ỏnh ta. Hong ê sai Lờ Hòắng v Lờ Lý
em mÔy nghỡn khinh binh i tròắc tiờn, ơ ún òảng chÊn ỏnh, ri Êt phức binh ã B Màng ơ ỵi. Khi
quõn ách tắi, ta ỏnh phỏ ếi thĂng! Nhòng quõn ách ệ vo thê mếnh, vỗn cẹ tiên quõn, ách ỏnh thặng
tắi doanh trếi cỹa Hong ê. Hong ê tiờn liđu, ó Êt sần phức binh ã cỏc li hiơm yêu. Ngy hụm sau,
quõn giÊc kộo tắi, ta dn quõn ỏnh ỳp ã Thi Lang, ếi thĂng! Chộm Ơu hẵn ba nghỡn tờn ách, Lý Bõn v
Phòẵng Chỏnh chù chếy thoỏt thõn lÔy mỡnh thụi. Ta thìa thĂng ui di sut ba ngy ờm mắi ngìng, ri
tiên úng trếi Ba Lỗm ã Sui Giang, dỗn quõn khiờu chiên. Cỏc Tòắng nh Minh tếi n Tế Phòỵng, n
Hong Thnh v trếi Nga Lếc, ôu giổ trếi Quan Du ơ phũng bá cho thnh Tõy éụ, c thỹ trong trếi, khụng
cháu ra ỏnh, [tả 15b] Hong ê ngy ờm dn quõn võy ỏnh cỏc n, chia tòắng Lờ Ho v Lờ Sỏt dỗn

quõn ỏnh ỳp trếi Quan Du, phỏ tan quõn ách, chộm Ơu hẵn vến tờn, thu òỵc rÔt nhiôu khớ giắi. Tủ Ôy,
thê ách màt ngy màt suy. Nhõn dõn cỏc xẹ trong nòắc, khụng nẵi no l khụng hòã ng ẹng Hong ê.
Nồm Tõn Sỉu (1421) niờn hiđu Vợnh Lếc thẹ 19, ngy 20 thỏng 11. Tham Tòắng nh Minh l TrƠn
Trớ, em hẵn mòải vến vđ quõn ã Giao Chõu, ỏnh trếi Ba Lóm ã ọi Kỡnh Làng Hong ê bn vắi cỏc Tòắng
rÂng:
"Hiđn tỡnh, bờn ách nhiôu quõn, bờn ta thỡ ớt, bờn ách hnh quõn vÔt vọ, m bờn ta thỡ quõn sợ
òỵc thọnh thẵi. Binh phỏp cú cõu rÂng: "Sủ thĂng ách ct ã Tòắng giửi, chẹ khụng quan hđ ã s quõn
nhiôu hay ớt". Nay chỳng ta tuy nhiôu quõn, nhòng ta dựng quõn òỵc thọnh thẵi ỏnh quõn vÔt vọ, nhữc
mđt, thỡ tÔt phỏ òỵc".
[tả 16a] Ti hụm Ôy ta chia quõn ỏnh ỳp cỏc ngọ, quõn sợ hũ la vang àng, ỏnh phỏ òỵc 4 trếi,
chộm Ơu hẵn nghỡn quõn ách, thu òỵc rÔt nhiôu chiên lỵi phƯm.
ThƠn Trớ lếi phỏ nỳi mã òảng tiên quõn ỏnh ta, Hong ê ngƠm Êt phức binh cỏc nẵi hiơm yêu ã
xẹ ng i ơ ỵi. éên giổa tròa, quọ nhiờn ThƠn Trớ dỗn quõn do òảng nỳi tắi, bá hai cỏnh quõn ta ỏnh
vo hai bờn, ThƠn Trớ thua trĐn dỗn quõn lui.
Thải Ôy, nòắc Ai Lao còảng thánh, Hong ê giao thiđp thõn thiđn, thùnh thoọng cú òa quõn sang
giỳp ta. Chù vỡ th quan Lờ Vồn LuĐt trn chếy sang Ôy, em lải giốm pha, nờn vua Ai Lao sinh lũng oỏn
giĐn. éên õy, ta ang chng củ vắi quõn Minh, chòa phõn thua òỵc, thỡ bng Ai Lao em 50.000 quõn v
100 con voi ên úng tếi phớa tròắc trếi Hong ê, núi l lếi giỳp ta. Hong ê yờn chớ vỗn thõn thiđn,
khụng ngả l khi trỏ, bốn òắc hân cựng hỵp ỏnh quõn Tu. [tả 16b] éên nỉa ờm, ta bá quõn Ai Lao ỏnh
ỳp! Hong ê thõn tủ c chiên, ỏnh rÔt hồng hỏi, tủ giả tý (1 giả sỏng) ên giả móo (5 giả sỏng), ỏnh tan
quõn Ai Lao, chộm Ơu hẵn vến tờn, thu 14 con voi v hng vến chiên lỵi phƯm. Ta thìa thĂng ỏnh ui
bn ngy ờm, ên tĐn so huyđt chỳng. Tự tròã ng l Man Sỏt xin hũa, ta khụng nghe. Bỡnh chòẵng l Lờ
Thếch Kinh tiên ỏnh tròắc, trỳng phọi chụng nhữn, chêt.
Nồm Nhõm DƠn (1422) niờn hiđu Vợnh Lếc thẹ 20, thỏng 2, quan tng binh nh Minh l lý Bõn
chêt.
lui.

Ngy 21, thỏng 12, Ai Lao em quõn ên Kiđt Mang dủng trếi kêt trĐn, Thiêu ỳy l Lờ Chớch ỏnh

8

éếi Viđt Thụng Sỉ - Quyơn I - éê Kệ éđ NhÔt

(BD:LML)

Mó Kẽ òắc hân vắi Ai Lao cựng ỏnh ta ã Quan gia, quan quõn giao chiên mÔy trĐn, thòảng bá tn
thÔt [tả 17a] bốn lui quõn vô úng tếi Khi Sỏch, ỹy lếo quõn sợ, tu sổa khớ giải, òỵc 7 ngy thỡ quõn Minh
kộo ên, Hong ê bọo Tòắng sợ rÂng:
"Hiđn giả bá quõn ách bao võy bn mÊt, ta khụng cũn li thoỏt i õu òỵc! éú tẹc binh phỏp gữi
l "tỉ áa" VĐy, phọi ỏnh chắp nhoỏng mắi sng, nêu chĐm tr- să chêt".
Núi xong, ngi sa hai hng lđ, mữi ngòải ôu cọm khớch, tranh ua thự tỉ chiên Ôu! Cỏc Tòắng Lờ
Lợnh, Lờ Hòắng, Lờ Ho v Lờ Triđn, ớch thõn xụng ra hóm trĐn, chộm Ơu tham tòắng l Phựng Quớ v hẵn
nghỡn quõn, thu òỵc hẵn trồm con ngủa, Mó Kẽ v TrƠn Trớ chếy vô éụng Quan, quõn Ai Lao cỷng trn vô.
Hong ê bốn thu quõn vô nỳi Chớ Linh. õy thiêu lòẵng thủc, trong 2 thỏng trải, quõn sợ ton ồn rau cử
v mồng tre, phọi giêt bn con voi v màt s ngủa ơ quõn sợ ồn. Thòảng cú quõn bử trn, [tả 17b] Hong
ê kiơm soỏt rÔt nghiờm nhÊt, bĂt òỵc viờn Tòắng bử trn l Thòỵng Khanh, em chộm Ơu ơ lm gòẵng,
tủ Ôy quõn sợ lếi nghiờm chùnh nhò tròắc. Lỳc ny, ta tìng trọi nhiôu phen nguy nến, Tòắng sợ mửi mđt,
mun òỵc nghợ ngẵi, ôu khuyờn Hong ê hũa vắi ngòải Minh, ngi bốn sai thõn thƠn l Lờ VĐn v Lờ
Trồn òa thò ên Mó Kẽ v Sẵn Thữ ơ cƠu hũa, bữn Mó Kẽ òng thuĐn.
Nồm Quớ Móo (1423) niờn hiđu Vợnh Lếc thẹ 21, ngy mng 10 thỏng 4, Hong ê trã vô Lam Sẵn,
TrƠn Trớ v Sẵn Thữ thòảng em tÊng trõu, bũ, mui, cỏ, nụng cứ v thúc ging, ngi cỷng sai bữn Lờ Trồn
em vng bếc tÊng ỏp. Nhòng TrƠn Trớ ngả ta chù giọ vả giao họo bô ngoi, m bô trong cú ý thủc ỏnh ỳp,
nờn bĂt giổ Lờ Trồn khụng cho vô. Hong ê bốn tuyđt giao.
[tả 18a] Nồm Giỏp Thỡn (1424) niờn hiđu Vợnh Lếc thẹ 22, mựa thu, thỏng 7, vua Thỏi Tụng nh
Minh chêt, Thỏi tỉ lờn ni ngụi Thiờn Tỉ, i niờn hiđu l Hng Hòng. Lỳc ny mắi cú tả chiêu ỡnh chù
viđc kiêm vng bếc v cỏc thẹ hòẵng ã Giao Chù ta, triđt hi cỏc viờn Giỏm c vô cụng tỏc trờn.
Ngy 20, thỏng 9. Hong ê hửi cỏc bƠy tụi rÂng:
"Nay chỳng ta nờn tắi xẹ no ơ mòu viđc nòắc"
Thiêu ỳy Lờ Chớch ỏp:

"Hế thƠn thòảng qua lếi tùnh Nghđ An nhiôu lƠn, nờn cú biêt nhổng nẵi hiơm yêu trong tùnh Ôy. Nay
xin dỗn quõn vo trếi cỹa CƠm Bnh tùnh Nghđ An, h- ai hng thỡ ta phỹ dứ, nêu khụng hng thỡ ta ỏnh lÔy
trếi Ôy lm cồn bọn, ri tì tì tớnh viđc lÔy lếi éụng éụ. Nhò vĐy viđc nòắc cú thơ să thnh".
Hong ê cho lải bn cỹa Lờ Chớch l phọi, bốn chia quõn ên ỏnh ỳp phỏ thnh éa Cồng, s
quõn ách bá giêt v bá chêt ui cú tắi hẵn màt ngn, ngứy Tham chỏnh l Lòẵng Nhổ Ht chù káp chếy
thoỏt lÔy màt mỡnh, ta thu òỵc chiên lỵi phƯm vụ kơ, ri t hêt trếi thnh. Tòắng cỹa CƠm Bnh l Hoa
Anh [tả 18b] dỗn quõn lếi cẹu, ta lếi ỏnh tan. Hoa Anh thua chếy vo Tõy éụ.
Sau khi thĂng trĐn, Hong ê sai thọ hêt cỏc phứ nổ ó bĂt òỵc, ri ã Ôy tuyơn mà binh sợ, seo sỉa
khớ giắi, chùnh n hng ngỷ, chẹa ỹ lòẵng thủc, dỗn quõn thặng tắi tùnh Nghđ An, do òảng chõu Tr
Long, vòỵt qua nỳi B Lếp thuàc chõu Quỡ.
éng Tri l Sò Hủu tòắng chù huy quõn Minh, cựng vắi tri phỹ chõu Tr Long l CƠm Bnh dỗn
5.000 quõn ún ỏnh vo mĂt tiôn quõn ta; cỏc Tòắng Minh l TrƠn Trớ, Lý An, Phòẵng Chỏnh v Thỏi Phỳc
dỗn quõn ỏnh vo mÊt hĐu quõn ta, quõn ta bá ách ỏp bẹc cọ mÊt tiôn mÊt hĐu! Hụm Ôy, trải sĂp ti,
Hong ê Êt phức binh cỏc ngọ ri ung dung chả quõn ách. Màt lỏt thỡ TrƠn Trớ dỗn quõn ên, quõn phức
binh ta ni dĐy xụng ỏnh, quõn ách tan vị, ta chộm Ơu éụ ty l TrƠn Quớ v hẵn hai ngn sợ tt, thu hẵn
trồm con ngủa, TrƠn Trớ v Phòẵng Chỏnh bá thua chếy.


9

éếi Viđt Thụng Sỉ - Quyơn I - éê Kệ éđ NhÔt

(BD:LML)

Ngy hụm sau [tả 19a] quõn ta i ên trang Tránh sẵn, gÊp cỏnh quõn cỹa Tòắng Sò Hủu, ta xụng
thặng tắi ỏnh phỏ, chộm Ơu Thiờn hà l Tròẵng Bọn v hẵn nghỡn quõn sợ. Sò Hủu chù káp chếy thoỏt lÔy
màt mỡnh. Hong ê bốn úng quõn ã Màc Sỏch, cũn TrƠn Trớ thỡ thu vột tn quõn, ui ta ên sụng Trếm
Hong, nhòng sỵ khụng dỏm tiên, trã vô giổ thnh Nghđ An.
Thỏng 11, Hong ê sai Sẹ Giọ chiờu hng CƠm Bnh, Bnh khụng cháu hng, em hẵn nghỡn quõn
lĐp doanh trếi trờn ùnh nỳi, ơ chả viđn binh. Quan quõn võy chÊt nẵi õy.

Thỏng 12, Sẵn Thữ sai Nguy-n Sợ òa Lờ Trồn trọ vô ta ơ cƠu hũa. S l TrƠn Thữ v éẹc Chớnh
úng ã Nghđ An, thÔy CƠm Bnh bá võy, vỗn mun cẹu lĂm, nhòng sỵ khụng dỏm tiên, bốn sai Sẹ giọ em
thò cƠu hũa, xin giọi võy. Sau khi tiêp sẹ giọ, Hong ê triđu cỏc Tòắng bn rÂng:
"Hiđn CƠm Bnh bá võy khn n, lă ra bữn tờn Chỏnh phọi cÔp cẹu ngay mắi phọi, thê m ên nay
vỗn cũn dựng dÂng quanh co. éú tÔt l cú ý nhỏt sỵ. [tả 19b] Chi bÂng ta hóy cẹ vả bÂng lũng hũa, ơ xem
tỡnh thê. Trong khi thò tì qua lếi à màt thỏng, thỡ ta ó bĂt òỵc CƠm Bnh ri".
Bn xong, cho viêt bẹc thò, ơ lờn trờn màt cỏi bố, thọ cho xuụi dũng, trong thò núi: "Chỳng tụi
mun trã vô Thanh Húa, nhòng bá CƠm Bnh ngồn chÊn. VĐy ụng cho ngòải tắi giọi hũa ơ thụng li vô, rÔt
mong". Chỏnh nhĐn òỵc thò, tin l thĐt, bốn sai TrƠn éẹc Nhá òa thò ên CƠm Bnh bọo nờn hũa giọi.
CƠm Bnh òỵc thò, biêt l viđn binh khụng ên, bốn mã cỉa thnh ra hng. Sau khi bỡnh ánh chõu Tr
Long, Hong ê ra lđnh cỏc quõn sợ khụng ai òỵc xõm phếm màt mọy may cỹa dõn, cũn cỏc quõn ách ôu
òỵc xỏ tài hêt, khụng giêt màt ngòải no. Ngi thòã ng lếo cỏc bà tròã ng v tự tròã ng, tuyơn òỵc 5.000
trai trỏng sung vo ngếch binh. Thanh thê trã nờn lìng lỗy! (Sau CƠm Bnh mòu toan trn i, bá giêt). Ngòải
Minh nghe thanh thê ta phÔn chÔn, lếi tắi ỏnh sẵn trếi ta, Hong ê ỏnh lui, ri tiên quõn úng tếi cỉa ọi
Khọ Lòu, ánh ỏnh thnh Nghđ An, [tả 20a] nhòng chòa biêt rừ tỡnh thê, nhõn gÊp hi vua Nhõn Tụng nh
Minh mắi lờn ngụi, sai Sẵn Thữ ên phỹ dứ Hong ê hng. Ngi rÂng:
"éú chù l kê cỹa quõn ách lìa di ta. Nhòng ta hóy nhõn ú ơ thi hnh kê sỏch cỹa mỡnh".
Ngi bốn cho sẹ giọ qua lếi, ơ dũ hò thủc. Sau Sẵn Thữ biêt l kê cỹa y khụng ồn thua gỡ, lếi tuyđt
hũa nghá. Hong ê bốn phỏt binh ỏnh Nghđ An. SĂp hnh quõn thỡ cú tin bỏo: "Ngòải Minh phỏi rÔt nhiôu
binh mó v thuyôn bố, cọ thỹy binh v bà binh ôu tiên, v sĂp tắi. Hong ê bốn hài cỏc Tòắng m bọo
rÂng:
"Hiđn bờn ách rÔt nhiôu quõn, m ta thỡ ớt. Bờn ớt quõn m mun ách ni bờn nhiôu quõn, chù cú
cỏch giổ lÔy cỏi ch hiơm yêu tròắc, thỡ mắi thnh cụng. Binh phỏp cú cõu: "Thiđn chiên gió trớ nhõn nhi bÔt
tri ò nhõn". Nhổng Tòắng ti giửi, thòảng bĂt buàc i phòẵng phọi ên ch mỡnh ó chù ánh, chẹ khụng
bao giả ên ch i phòẵng ánh.
Núi xong, ngi chia hẵn nghỡn quõn cho éinh Liđt dỗn i tròắc, theo con òảng tĂt chiêm lÔy
huyđn é Gia, tranh còắp lÔy nẵi áa lỵi, ri ngi thõn c ếi quõn chiêm úng ã cỏc ch hiơm yêu, ơ
chả quõn ách. Vìa sĂp Êt xong ụ 3, 4 ngy, quọ nhiờn ách dỗn ếi quõn [tả 20b] ên cỉa ọi LĐu Thò v
Khọ Lòu, chỳng úng trếi ã phớa dòắi dũng nòắc, Hong ê thỡ úng ã phớa trờn dũng nòắc, ban ngy dủng
cả v thỳc trng Ơm Ơm, ban ờm thỡ t ốn uc sỏng choang trong trếi, ri ngƠm sai binh mó qua sụng

phức nẵi hiơm yêu. Trải sĂp sỏng, ách dỗn quõn ỏnh vo trếi ta, Hong ê vả thua chếy lui, dỗn ách vo
phức binh, bn mÊt phức binh ôu dhi dĐy xụng phỏ, cú hng vến quõn ách bá giêt v chêt ui! Thua
trĐn ny, chỳng bốn lĐp trếi tủa vo thê nỳi ơ úng quõn, m khụng cháu ra giao chiên nổa.
Lỳc ny, bờn ách lòẵng thủc di do, m lòẵng thủc bờn ta thỡ chòa ỹ ơ quõn sợ dựng trong 10
ngy. Hong ê bọo cỏc tòắng sợ rÂng:


10

éếi Viđt Thụng Sỉ - Quyơn I - éê Kệ éđ NhÔt

(BD:LML)

"GiÊc cĐy nhiôu lòẵng, nờn cẹ c thỹ trong trếi, khụng cháu ra ỏnh. éú l chỳng ánh lĐp cỏi kê
lõu di vĐy. Ta ớt lòẵng thủc, khụng cú thơ cƠm củ lõu di vắi chỳng òỵc".
Ngi bốn sai tủ t hêt cỏc doanh trếi, vả nhò trn lỏnh, ri i ngƠm ra li tĂt. Quõn ách thÔy vĐy
rÔt mìng, liôn tiên quõn úng vo doanh trếi cỷ cỹa ta, v Ăp thờm n lỷy lờn trờn nỳi.
Ngy hụm sau, Hong ê [tả 21a] ngƠm Êt phức binh ã B i, ri sai ài khinh kĩ ên khiờu
chiên. éách khụng hay biêt, liôn dỗn hêt quõn ra ẹng chiên, ên B i trỳng phức binh, quõn phức binh
liôn chi cọ dĐy, cỏc viờn dỷng Tòắng: Phếm VÔn, Lờ Sỏt, Lờ Ngõn, éinh l-, Lờ Xý, Lờ éếp, Lờ Triđn, Lờ Bụi,
Lờ Nhõn Chỳ, Lờ Chiên, Lờ Tụng Kiôu v Lờ Khụi ôu tranh ua xụng trĐn tròắc, ỏnh phỏ quõn ách chộm
Ơu vụ kơ, thõy ách lÔp sụng, khớ giải Ơy òảng, thuyôn bố trụi ngang. BĂt sng éụ ty l Chu Kiđt, chộm
Tòắng Tiôn phong l Hong Thnh, bĂt sng chìng nghỡn quõn. TrƠn Trớ v Sẵn Thữ chếy vô tùnh Nghđ An,
c thỹ trong thnh.
Nồm t Tĩ (1425) niờn hiđu Hng Hòng thẹ nhÔt (tủ thỏng 11 nồm ny trả xung, l niờn hiđu
Thiờn Khỏnh thẹ nhÔt vua TrƠn Cao thải HĐu TrƠn). Mựa xuõn, Hong ê tiên quõn úng tếi lng M Lụi
huyđn Th Du (nay l huyđn Thiờn Làc) tùnh Nghđ An [tả 21b] cỏc ngòải gi trở trong lng, ôu mang ròỵu
thát ra ún mìng tòắng sợ, v cựng bọo nhau rÂng:
"Khụng ngả ngy nay chỳng ta lếi òỵc trụng thÔy uy nghi nòắc nh".
Viờn tri phỹ chõu Ngữc Ma l CƠm Quớ, dỗn hẵn 8 nghỡn quõn v 10 con voi vô hng Hong ê,

òỵc ngi phong cho chẹc Thỏi ỳy. Hong ê hế lđnh rÂng:
"Nhõn dõn ta lõu nay ó khn kh vô chỏnh trá bếo tn cỹa ngòải Minh! VĐy quõn sợ ên chõu
huyđn no, cỷng khụng òỵc xõm phếm cỹa dõn màt mọy may. nêu khụng phọi l trõu bũ thúc gếo cỹa
ngứy quan, thỡ dự cú thiêu thn cỷng khụng òỵc lÔy".
Lỳc Ôy, quõn sợ cú ngòải ba ngy chòa òỵc màt bổa ồn, m khụng ai dỏm phếm lđnh trờn! Vô
phƠn nhõn dõn, thỡ ai nÔy cỷng em nhổng trõu bũ thúc gếo cỹa ngòải Minh ó chẹa tớch ra ơ tiêp tê quõn
sợ ta. Hong ê chia quõn i thu phức cỏc chõu huyđn, quõn ta ên chõu huyđn no, chỳng cỷng ra hng
tẹc khĂc, ngi bốn võy thnh Nghđ An, ách c thỹ trong thnh, khụng dỏm ra giao chiên.
[tả 22a] Hong ê huÔn luyđn Tòắng sợ, tu sỉa khớ giắi, trong màt tuƠn chiên cứ Ơy ỹ, ngi bốn
duyđt vỷ nghđ, dếy quõn sợ biêt cỏc phộp: Ngi, i, ỏnh v õm; chù cho biêt cỏc thê: Kẽ, chớnh, chia v
hỵp; lếi cho biêt cỏc hiđu lđnh vô chiờng, trng, v lỏ cả ơ biêt lđnh tiên lđnh lui. éài ngỷ nghiờm chùnh,
thòã ng phết cụng minh, quõn sợ ôu hồng hỏi, nhõn dõn cọ vựng dĂt dớu qui phức ụng nhò ngòải vô chỵ.
Hong ê ỹy lếo v vô, ai ai ôu hoan hù.
ngy 15, thỏng 4, tham Tòắng nh Minh l Lý An tòắc An bỡnh bỏ, dỗn thỹy quõn tủ éụng Quan lếi
cẹu thnh Nghđ An. Hong ê tớnh: TrƠn Trớ bá võy khn ó nhiôu ngy, bõy giả cú viđn binh tắi, y tÔt nhiờn
ra ỏnh. Ngi bốn dải quõn ên tếi cỉa sụng QuĐt Giang thuàc huyđn é Gia, sai Lờ Ninh dỗn binh phức
nẵi bả sụng.
Ngy 17, ách dỗn hêt quõn trong thnh ra [tả 22b] ỏnh trếi Lờ Thiđt cỹa ta, chỳng mắi qua sụng
òỵc nỉa s quõn, bá phức binh chi dĐy ỏnh phỏ, chộm hẵn mòải thỹ cÔp. quõn ách bá chêt ui rÔt
nhiôu. TrƠn Trớ chếy vo trong thnh.
Thỏng 5, Hong ê sau Tò Khụng l éinh L- ên chõu Di-n, Êt phức binh ún ỏnh còắp nhổng
thuyôn lòẵng cỹa éụ Tò l Tròẵng Hựng, ta vìa ui vìa ỏnh cho ên thnh Tõy éụ. Hong ê lếi tuyơn
2.000 tinh binh sai cỏc Tòắng Lờ Sỏt, Lờ Nhõn Chỳ, Lờ Triđn v Bựi Bá dỗn tiêp theo lm hĐu viờn cho éinh
L-, ỏnh ỳp thnh Tõy éụ, chộm hẵn nồm trồm Ơu quõn ách, thu rÔt nhiôu chiên lỵi phƯm. Tòắng nh


11

éếi Viđt Thụng Sỉ - Quyơn I - éê Kệ éđ NhÔt

(BD:LML)

Minh úng chÊt cỉa thnh c thỹ, éinh l- v Lờ Triđn chiêu tĐp nhõn dõn, hỵp binh võy thnh. Ngòải tùnh
Thanh Húa ôu ua nhau ên cỉa quõn xin hng.
Thỏng ny, vua Nhõn Tụng nh Minh chêt, Thỏi tỉ lờn ni ngụi, i niờn hiđu l Tuyờn éẹc.
Mựa thu, thỏng 7, [tả 23a] Hong ê hài cỏc Tòắng m bọo rÂng:
"Cỏc vá Tòắng giửi thải xòa, thòảng bử ch kiờn c m ỏnh vo nẵi nẹt rến; lỏnh ch xung àt m
ỏnh vo nẵi trng khụng. Nhò vĐy thỡ chù dựng nỉa phƠn sẹc lủc, m thu lòỵm òỵc thnh cụng gÔp ụi.
Nay hai xẹ ThuĐn Húa v Tõn Bỡnh, mÔt liờn lếc vắi Nghđ An v éụng éụ ó lõu ri. VĐy ta nờn thìa thải
thê tiên ỏnh hai xẹ ú".
Ngi bốn sai Tò é v TrƠn Nguyờn Hón, Thòỵng Tòắng quõn l Doón N, v ChÔp lđnh l Lờ éa
B, dỗn hẵn nghỡn quõn i kinh lòỵc xẹ ThuĐn Húa v Tõn Bỡnh, ơ chiờu phỹ nhõn dõn, bữn TrƠn Nguyờn
Hón ỏnh phỏ tòắng nh Minh l Nhiđm Nồng ã sụng B Chỏnh. Hong ê lếi sai Lờ Ngõn, Phếm Bụi v Lờ
Vồn An dỗn thuyôn chiên ra ngoi biơn, ơ lm ài quõn kê tiêp, liôn phỏ òỵc thnh ny, quõn dõn hai phỹ
trờn thọy ôu qui thuĐn, ta thu lữc òỵc vi vến quõn tinh nhuđ, ơ sung thờm vo binh s, thanh thê rÔt
lìng lỗy! Cỏc Tòắng bốn suy tụn Hong ê l [tả 23b] "éếi thiờn hnh húa". Tủ õy, trong nhổng tả Bọng
hoÊc nhổng tả Dứ ôu nờu bn chổ ny.
Mựa ụng, thỏng 11, dủng TrƠn Cao lm vua, Êt niờn hiđu l Thiờn Khỏnh. TrƠn Cao chớnh tờn l
H ễng, lỏnh nến ên chõu Ngữc Ma, m th quan l CƠm Quớ ó giọ mếo xòng ễng l dũng dừi vua hữ
TrƠn. Vỡ vua triôu Minh cho l quc dõn nòắc ta vỗn cũn nhắ hữ TrƠn, cho nờn ún TrƠn Cao dủng nờn lm
vua, ơ mòỵn viđc ú trọ lải cho triôu Minh v sai viờn Tọ Bữc Xế l Bựi Quc Hòng truyôn tin ny, cũn
Hong ê thỡ tủ xòng màt cỏch khiờm tn l: "Kiơm hiđu Thỏi sò bỡnh chòẵng quõn quc trững sủ, ếi thiờn
hnh húa, tẹ kim ngò ếi kim h phự trang vừ vđ quc cụng". Ngy 30 thỏng 12, l ngy MĐu Tý, lm l- tõu
cỏo vắi cỏc vá Vua v Hong hĐu thải tròắc cỹa nh TrƠn vô viđc dủng vua ny.
[tả 24a] Niờn hiđu Tuyờn éẹc (triôu Minh) thẹ 1, nhÂm niờn hiđu Thiờn Khỏnh vua TrƠn nồm thẹ 2
(1427), thuàc nồm MĐu Ngữ. Mựa hế, thỏng 5, vua triôu Minh ban tả chiêu tha tài bến nghách cho cỏc quan
lếi v quõn dõn nòắc Giao Chù ta; v bói bử hêt thƯy cỏc thẹ thuê tròng thƠu buụn bỏn cỏc loếi: vng, bếc,
ng, thiêc, sĂt, mui, hòẵng v cỏ. Nhổng loếi ny ơ cho ngòải bọn xẹ tủ do mua bỏn, cỏc quan khụng
òỵc cÔm. Tòã ng cỷng nờn biêt, tròắc õy, phỏp luĐt nh Minh rÔt h khĂc nghiờm nhÊt! Nhõn tỡnh khụng
òa, cho nờn mắi ban tả chiêu mđnh ny. Nhòng lũng dõn oỏn ghột ó lõu, phƠn nhiôu iôu phứ vô vắi quõn

ta, ếi thê khụng thơ kộo trã lếi òỵc nổa.
Mựa thu, thỏng 8 (nồm Bớnh Ngữ), Hong ê tớnh: Bao nhiờu quõn tinh nhuđ cỹa nh Minh ôu
úng ã thnh Nghđ An, cũn cỏc xẹ thuàc éụng éụ, thƯy ôu chù cú màt s quõn yêu kộm. Ngi bốn sai cỏc
Tòắng thi hnh kê sỏch: Sai Cẵ mĐt ếi sẹ l Phếm Vồn Sọo, Thiêu ỳy l Lờ Triđn, Thỏi giỏm [tả 24b] l Lờ
Khọ, hƠu l é Bớ, Lờ Nhò ThĐn, dỗn 3.000 quõn v màt con voi i chiờu phỹ nhõn dõn cỏc xẹ: Thiờn
Quang, Quọng Oai, Quc Oai, Gia Hòng, Qui Húa, é Giang, Tam éắi v Tuyờn Quang, ơ ngồn chÊn
quõn cẹu viđn tủ tùnh Võn Nam (thuàc Trung Hoa) tắi; Thụng hƠu l Lòu Nhõn Chỳ, Thiêu ỳy l Bựi Bá, Thỏi
giỏm l Lờ Vồn, Lờ Ninh, dỗn 2.000 quõn v 1 con voi ên cỏc xẹ: Thiờn Tròảng, Tõn Hòng,v Kiên Xòẵng,
ơ chÊn con òảng chếy trã vô cỹa éẹc Chớnh v Lý An khi thua trĐn. Hai ếo binh ny sau khi ó chiêm
òỵc Ôt, liôn chia quõn úng giổ cỏc nẵi; Nhõn Chỳ, Bựi Bá cựng vắi Lờ Bi, Lờ Vá TƯu, dỗn 2.000 quõn
Thanh Húa v màt con voi, i chiờu mà nhõn dõn cỏc xẹ: Khoỏi Chõu, BĂc Giang v Lếng Giang, ri úng
quõn giổ cỏc nẵi hiơm yêu, ơ ngồn chÊn quõn cẹu viđn do tùnh Quọng éụng v Quọng Tõy (thuàc Trung
Hoa) tắi; Tò Khụng l éinh L- Nguy-n Sớ v Lờ Bỡ, [tả 25a] dn quõn tinh nhuđ tiên ỏnh éụng éụ, ơ biơu
dòẵng thanh thê. Ra lđnh cho cỏc Tòắng: éên õu ôu khụng òỵc lÔy cỹa dõn màt mọy may. Bã i thê quõn
i qua m chỵ vỗn hỵp nhò thòảng. Cỏc TrÔn ã cỏc Là thƯy ôu hoan nghờnh, thi ua em thát trõu thát dờ
cẵm ròỵu ra khao lếo quõn sợ.


12

éếi Viđt Thụng Sỉ - Quyơn I - éê Kệ éđ NhÔt

(BD:LML)

Ngy 12, Lờ Triđn dỗn 3.000 quõn tiên sỏt éụng éụ, tham Tòắng nh Minh l TrƠn Trớ, thÔy quõn ta
kộo ên màt cỏch bÔt thỡnh lỡnh! Sỵ quỏ! Bốn dỗn quõn ra ẹng chiên ã Ninh Kiôu thuàc phỹ ng Thiờn, Lờ
Triđn, Lờ Khọ v é Bớ hêt sẹc chiên Ôu. Quõn Minh thua, ta chộm Ơu 2.000 quõn ách, ri tiên quõn ên
bả phớa tõy sụng Ninh. TrƠn Trớ thÔy thnh éụng Quang cụ lĐp nguy cÔp, bốn o ho Ăp lỷy thờm, ơ lm
kê "c thỹ", ri phi màt tả cỏo cÔp, ơ vo trong hàp bÂng thiêc gã i tắi Nghđ An, bọo Lý An v Phòẵng
Chỏnh dỗn quõn vô cẹu nẵi ci r-.

Ngy 17 thỏng 9, Lý An v Phòẵng Chỏnh [tả 25b] ơ chù huy l Thỏi Phỳc ã lếi giổ thnh Nghđ An,
ri xung thuyôn lởn ra biơn lỳc ban ờm. Quan quõn ta ó phức sần cỏc nẵi yêu hếi, ơ chÊn òảng vô cỹa
chỳng, bã i thê bữn Phòẵng Chỏnh chù loanh quanh ã trong biơn, khụng lờn bả òỵc. Vô phƠn quõn ta, lỳc
Ôy hóy cũn ớt thuyôn, khú bô ui ỏnh, nờn bữn Phòẵng Chỏnh chếy thoỏt. Hong ê bốn ơ Lờ Ngõn, Lờ
Vồn An, Phếm Bụi, Lờ ThĐn, Lờ Vồn Linh v Bựi Quc Hòng ã lếi võy thnh Nghđ An, ngi thỡ ớch thõn c
suÔt cọ thỹy quõn v lức quõn, tiên theoo sau Lý An v Phòẵng Chỏnh. Khi quõn tắi Tõy éụ, ngi úng
doanh trếi tếi Li Giang, uý lếo Tòắng sợ; ban thòã ng cho cỏc vá phứ lóo trong lng v cỏc ngòải thõn thuàc
trong hữ, tựy theo tìng hếng. Nhiôu ngòải trong cỏc QuĐn, cỏc Huyđn tùnh Thanh Húa nghe thÔy Hong ê
tắi, ôu ên cỉa viờn tỡnh nguyđn theo ngi xụng pha ra trĐn, ngi ôu cho dỗn vo bđ kiên, [tả 26a] ri tựy
ti cho ghộp vo cỏc ài binh.
Ngy 20, viờn éụ tò tùnh Võn nam nh Minh l Vòẵng An Lóo dỗn hẵn vến quõn tắi cẹu viđn, i
ên cƠu Xa Làc thuàc Tam Giang, Vồn Sọo ún ỏnh phỏ tan. éách bá giêt v chêt ui tắi hẵn màt nghỡn
quõn, cũn thỡ chếy vo thnh Tam Giang.
Lờ Triđn ỏnh nhau vắi Ty éụ nh Minh l Vi Lòỵng ã cƠu Nhõn Mức, ếi thĂng bĂt òỵc Vi Lòỵng.
Mựa ụng, thỏng 10, vua nh Minh sai tng binh l Thnh Sẵn DĐt v Vòẵng Thụng, giổ chẹc Tham
tỏn viđc quõn, cựng vắi Thòỵng thò bà binh l TrƠn Hỵp, v Tham Tòắng l Mó Anh dỗn 50.000 quõn v
5.000 kĩ binh tắi cẹu viđn. Khi chỳng tắi éụng éụ, thỡ hẵn vến quõn ếo binh Võn Nam ó ên Tam Giang
ri, v ang xuụi dũng thặng tiên. Bữn Lờ Khọ òỵc tin ny, lĐp tẹc tủ Ninh Kiôu vài vó tắi gÔp, ún ỏnh
ngay ã cƠu Xa Làc. [tả 26b] phỏ tan òỵc ếo quõn Minh ny.
Ngy mng 6, Vòẵng Thụng ệ vo thê mếnh lỳc mắi ên, bốn suÔt tÔt cọ 1.000.000 quõn, cựng vắi
bữn TrƠn Hỵp, Sẵn Thữ, Mó Kẽ, Lý An, TrƠn Trớ v Phòẵng Chỏnh, chia lm 3 ếo quõn kộo ra ngoi thnh,
ỏnh vo trếi cỹa Lờ Triđn v Lờ Bớ ã bên ũ C...1, Lờ Triđn bốn cÔp bỏo cho lờ L- v Lờ Sớ biêt, bữn Lờ Ldỗn quõn tủ Thanh ém lếi cẹu, ri cựng nhau bn kê dứ lìa quõn ách, v cựng hồng say chiên Ôu, phỏ
tan quõn Vòẵng Thụng ã Ninh Kiôu Tỳy éàng (viđc ny cú chộp ã truyđn tiơu sỉ Lờ Triđn). TrƠn Hỵp v Lý
Lòẵng nh Minh cựng 50.000 quõn chêt ui rÔt nhiôu, ta bĂt sng òỵc hẵn vến quõn ách, v thu òỵc
khớ giắi, ngủa trõu, vng bếc cỹa cọi rÔt nhiôu, bữn Vòẵng Thụng chù chếy thoỏt lÔy thõn vô éụng Quan
úng thnh c thỹ. Lờ L- v Lờ Triđn [tả 27a] thìa thĂng thƯng tiên võy thnh, quõn uy lìng lỗy sÔm vang!
Lỳc ny Hong ê ang hài cỏc Tòắng Họi Tõy úng ã Thanh Húa, nhĐn òỵc thò bỏo thĂng trĐn, ngi bốn
thõn xuÔt ếi quõn v 20 con voi thặng tiên, ngy 11 tắi Lỷng Giang, cỏc Tòắng ún mìng.
Tri Chõu chõu Bỡnh Chỏnh l H Hoến bá quõn ta bĂt, nhòng y cháu chêt khụng hng.
Vòẵng Thụng tủ sau khi thua trĐn, khớ giải gƠn hêt, phọi phỏ quọ chuụng Qui éiôn v cỏi ùnh Ph

Minh ơ ỳc ến sỳng.
Ngy 22, Hong ê tiên quõn ên Phự Liđt, ngy hụm sau, ngi sai TrƠn Hón, Bựi Bá lợnh 100
thuyôn chiên tủ sụng éếi Lỷng bẵi ra cỉa sụng Hỏc Giang, ri xuụi dũng thặng xung; éinh L- dỗn hẵn vến
1
éõy l tờn màt bên ũ, cú 2 chổ, nhòng bọn chớnh chù chộp cú 1 chổ "c", cũn phƠn dòắi bử trĂng khoọng màt chổ. VĐy
khụng thơ biêt l bên ũ c gỡ?.


13

éếi Viđt Thụng Sỉ - Quyơn I - éê Kệ éđ NhÔt

(BD:LML)

quõn bọn bà ỏnh vo cƠu Tõy Dòẵng, ngi thỡ ớch thõn cƠm quõn ỏnh vo cỉa Nam Thnh éếi La. éên
trng canh ba ờm hụm Ôy, quõn ta ỏnh cọ bn mÊt, ri phúng lỉa t nhổng nh cỹa dõn ã bờn ngoi
thnh, binh Tòắng cỹa Phòẵng Chỏnh ã doanh ngoi, [tả 27b] vài tranh nhau chếy vo trong thnh, bá chêt
ngn ngang! Ta giọi phúng hêt nhổng ngòải Viđt ta tìng bá chỳng ẹc hiêp phọi theo, v thu òỵc hẵn trồm
chiêc thuyôn chiên, cựng rÔt nhiôu khớ giắi ếc. Quõn dõn vựng ny thọy ôu qui phứ quõn ta. Bữn
Vòẵng Thụng v cỏc quan 3 Ty ôu c chêt giổ thnh, ơ ỵi quõn cẹu viđn. Hong ê bốn úng dinh tếi
éụng Phự Liđt gƠn ú ơ uy hiêp.
Sau khi Hong ê tắi thnh éụng éụ 3 ngy, cỏc vá ho kiđt cỏc Là; nhõn dõn cỏc Phỹ Huyđn; v
Tự Tròã ng cỏc TrÔn kộo nhau ên cỉa dinh ụng nghát, thƯy ôu tỡnh nguyđn giỳp sẹc ỏnh phỏ cỏc thnh,
Hong ê cho dỗn cỏc ngòải vo bđ kiên, ngi phỹ dứ an ỹi v giọng cho biêt lă lui tắi; cỏc sợ phu v thẹ
dõn ên yêt kiên ngi ôu niôm nã tiêp ói ỳng l-, ri tựy ti cao thÔp cỹa tìng ngòải, cho liđt vo cỏc
chẹc; ban hnh cọ thòã ng v phết, ơ cho mữi ngòải biêt sủ khuyờn rồn. [tả 28a] Ai nÔy ôu cọm khớch.
Chia cỏc là v cỏc TrÔn ã éụng éụ lm thnh 4 éếo; Êt cỏc quan vồn vừ trong Triôu v ngoi
éếo; Êt chẹc tuƠn kiơm ã cỏc cỉa biơn, ơ khỏm xột ngòã i qua lếi, v bĂt nhổng kở phọn ọng ó lm
quan vắi nh Minh, cựng nhổng kở ngoan dõn cú lũng phọn bài ánh em thò vô Trung Hoa.
Lếi ban lải dứ rÂng:

"Cỏc bĐc vồn nhõn ti tỉ no chòa ra lm quan, m cú thơ viêt thò òa vo thnh éụng éụ, khuyờn
òỵc Tòắng Tỏ trong ú mã cỉa thnh ra hng, hoÊc giọng hũa ơ vô nòắc. Să Êt cỏch trững dứng ngay".
Ban lđnh tách thu sọn nghiđp, vỵ con, tụi tắ cỹa bữn ngứy quan (lm quan vắi triôu Minh), lÔy thúc
lỳa sung vo kho dủ trổ, ơ cung cÔp quõn nhu.
dõn.

Thỏng 12, ra lđnh cÔm quõn sợ khụng òỵc chÊt phỏ cõy ci hoa quọ, còắp búc ti sọn cỹa nhõn

Quan quõn ta võy thnh éụng éụ rÔt gÔp. Vòẵng Thụng bá cựng quƯn quỏ! Bốn gã i thò giọng hũa,
xin cho òỵc em hêt quõn sợ vô Trung Hoa. Hong ê rÂng:
[tả 28b] "Binh phỏp cú cõu: "Khụng cƠn ỏnh m i phòẵng phọi khuÔt phức. éú l thòỵng sỏch
cỹa nh binh vĐy".
Ngi bốn bÂng lũng cho hũa, v hân Vòẵng Thụng phọi dn tÔt cọ ngòải v lớnh ã cỏc thnh khỏc,
vô hài cọ éụng éụ, cng sắm cng hay. Nhòng mắi qua màt thải gian, cú bữn cĐn thõn qua lếi vắi Vòẵng
Thụng l bữn ngứy éụ ty TrƠn Phong, Tham chỏnh Lòẵng Nhổ Ht, v éụ chù huy TrƠn An Vinh bọo Vòẵng
Thụng rÂng:
"Thải xòa, ễ Mó Nhi thua trĐn ã sụng Bếch éÂng, phọi em quõn lếi hng, Hòng éếo Vòẵng bÂng
lũng cho hng, ri sai em cỏc thuyôn lắn chã òa vô nòắc, nhòng lếi dựng cỏc ngòải ti lÊn lm thỹy thỹ.
Khi thuyôn ra tắi ngoi biơn, chả khi ban ờm, cỏc ngòải trong thuyôn ngỹ say, lỳc Ôy thỹy thỹ lÊn xung
nòắc, khoan thỹng ỏy thuyôn, lm cho binh Tòắng Tu ôu chêt ui hêt trẵn, khụng cũn màt mng".
Bã i thê, Vòẵng Thụng õm ngả, lếi Ăp thờm lỷy, o thờm ho, v gi chụng nhữn ơ lm kê c
thỹ [tả 29a] ri ngƠm sai mÔy chức ngòải em bẹc thò bữc ngoi bÂng sỏp ong, lộn i li tĂt ơ cƠu viđn
binh. Quan quõn ta bĂt òỵc bữn ny, nờn Hong ê phỏt ghột vô thúi trỏo trã , ngi bốn sai Êt phức binh
khĂp bn mÊt bờn ngoi thnh, ơ bĂt cỏc ngòải trong thnh ra vo, tng s bĂt òỵc ó tắi hẵn 3.000 lớnh
v 5 con ngủa, thỡ tủ Ôy Vòẵng Thụng úng thnh khụng ra, sẹ giọ qua lếi cỷng chÔm dẹt.


14

éếi Viđt Thụng Sỉ - Quyơn I - éê Kệ éđ NhÔt

(BD:LML)

Hong ê sai cỏc Tòắng dỗn quõn i ỏnh cỏc Phỹ Huyđn: Bựi Quc Cụng ỏnh éao Kờ Thá Kiôu;
Lờ Khọ v Lờ Vồn ỏnh Tam Giang; Lờ Sỏt, Lờ Thứ, Lờ Lý v Lờ Lónh ỏnh Xòẵng Giang; Lờ Lòu v Phếm Bụi
ỏnh Khõu ễn.
Ngy 20, Êt chẹc An Phỹ Sẹ vo cỏc Là, dựng éo Cụng Soến v Nguy-n Dủc cọ thọy 24 ngòải
sung chẹc ny; Êt chẹc Viờn ngoếi lang vo 6 ếo quõn, dựng Nguy-n Tụng V cọ thọy 6 ngòải sung chẹc
ny. Bữn Cụng Soến hêt thọy ôu l [tả 29b] sợ tỉ mắi trỳng tuyơn.
Nồm éinh Tĩ, niờn hiđu Thiờn éẹc thẹ 211, Mựa xuõn, thỏng giờng, Hong ê tiên quõn úng tếi
bả phớa BĂc sụng Lụ, ri chia quõn võy thnh éụng éụ: Lờ Hòắng giổ võy cỉa éụng thnh, éinh L- giổ võy
cỉa Nam thnh, Thỏi giỏm Lờ Chỉng giổ võy cỉa Tõy thnh, Lờ Triđn giổ võy cỉa BĂc thnh. Sẵn Thữ sai
Thụng Sủ l bữn Nguy-n Nhiđm gm 3 ngòải, lếi thụng tin tẹc vắi ta.
Hong ê ban chẹc Hửa thỹ quõn trong cỏc Là, tựy theo tìng hếng; b 515 ngòải vo thuàc lếi
trong Viđn Hn Lõm, v thuàc lếi trong bn éếo; sai Dòẵng Thỏi NhÔt tu sỉa ôn thả TrƠn Hòng éếo, cÔm
khụng òỵc chÊt phỏ cõy ci nẵi õy; ra lđnh cho Là An Bang nàp g sung v tờn bĂn bÂng tre; ra mđnh
lđnh cho cỏc Là cỏc TrÔn chuyơn vĐn lòẵng hòắng tắi Xòẵng Giang v Tam Giang, ơ cung cÔp quõn lớnh;
ra lđnh cho cỏc Tòắng v quan chẹc cỏc Là, phọi dũ hửi [tả 30a] tỡm tũi ngòải cú ti ba trớ dỷng, cú thơ lm
chẹc Thòỵng Tòắng Tò Mó, mi viđn phọi tiên cỉ màt ngòải; ra lđnh cho nhõn dõn, ngòải no dõng thúc ơ
cÔp phỏt cho quõn, să òỵc phong tòắc, tựy theo tìng hếng.
Viờn chù huy tùnh Nghđ An l Thỏi Phỳc Ơu hng ta. Thnh Di-n Chõu cỷng hng.
Phếm Củ Luyđn ã huyđn éòảng Ho, v éon Là ã huyđn C Phớ, ôu dõng kê sỏch ỏnh phỏ
thnh trỡ; v cỏch thẹc lm phờn chiên Ôu, xe phỏ thnh v xe ngủa bay. Hong ê khen hay, bốn sai cỏc
Tòắng y theo kiơu mỗu ú ơ lm cỏc thẹ trờn.
Ra lđnh cho cỏc xẹ phọi tụn thả miêu thả cỏc vá Cụng thƠn thải tròắc.
Sai ngòải ó Ơu hng l viờn Bỏch Hà H Vòỵng, mang thò vo thnh éụng Quan dứ Vòẵng
Thụng ra hng. Sai Tò Mó Tuyờn Quang l Lòẵng Thê Vinh v éô éc Phứ éếo l Ma Tụng Kê coi viđc
úng thuyôn chiên.
Sai NhĐp nài Thiêu bọo l Lờ Lòu tng quọn viđc quõn dõn cỏc xẹ Lếng Sẵn v An Bang, [tả 30b]
xuÔt quõn ỏnh thnh Khõu ễn, ri chia quõn úng giổ cỏc ch hiơm yêu nẵi Ôy, v cho Lờ Lòu òỵc

quyôn "tiờn trọm hĐu vồn" (mi khi kở no phếm phỏp, òỵc quyôn chộm Ơu kở Ôy ngay, ri sau mắi tõu
lờn vua).
Mải viờn NhĐp nài thiêu phỹ l Lờ Chớch ã Nghđ An vô éụng éụ.
Phong cho viờn Hn Lõm Viđn Thìa chù hữc sợ l Nguy-n Trói chẹc "Triôu liđt ếi phu nhĐp nài
hnh khiơn, Lếi bà Thòỵng thò, kiờm Cẵ MĐt viđn". Hong ê sai dủng màt cỏi lƠu mÔy tƠng trong dinh B
éô, hÂng ngy ngi ngủ tếi tìng lƠu trờn cựng, ơ trụng vo thnh bờn ách, cho Nguy-n Trói ngi ã tƠng lƠu
dòắi, ơ bn luĐn cẵ mòu hƠu ngi, v thọo nhổng thò tì gã i i, xột nhổng thò tì gã i tắi.
Ngy 13, Lờ Lòu v Phếm Bụi ỏnh chiêm òỵc thnh Khõu ễn, ngòải Minh bử thnh chếy trn
vo lỳc ban ờm.

1
Nồm tròắc õy l nồm Bớnh Ngữ niờn hiđn Tuyờn éẹc thẹ nhÔt, nhÂm niờn hiđu Thiờn Khỏnh triôu TrƠn thẹ 2. Nồm ny l
nồm éinhTĩ, liôn sỏt ngay vắi nồm tròắc, sao lếi chộp niờn hiđu thẹ 21? HoÊc chộp lƠm chồng ?.


15

éếi Viđt Thụng Sỉ - Quyơn I - éê Kệ éđ NhÔt

(BD:LML)

Viờn Tò mó l Lờ...1 cĐy cú chiên cụng [tả 31a] thòảng tht ra nhổng lải khinh nhản. Hong ê sai
giêt chêt, v tách thu gia sọn. Viờn Thiờn hà l Lý Võn, v Tũng nhõn l Bựi Vợnh, lÔy tràm mui chã vo
thnh Chớ Linh, ngi cỷng sai giêt cọ. v ôu bá tách thu gia sọn.
Ra lđnh kiơm iơm khớ giắi cỹa binh sợ, kở no thiêu, să trá theo quõn luĐt.
Ra lđnh cho tùnh Thỏi Nguyờn v tùnh Lếng Sẵn nàp vử cõy gai, ơ dựng vo viđc quõn. Ra lđnh cho
huyđn Tõn Phỳc mã lũ rốn sĂt.
Sai viờn Tò mó Tng c TrÔn Thiờn quan l Cao Ngủ dỗn quõn võy thnh C Làng, v cho ụng
òỵc quyôn "tiờn trá hĐu vồn" (mi khi kở no phếm phỏp, òỵc quyôn trá tài ngay, ri sau mắi tõu lờn vua),
ri sai cỏc Tòắng úng n giổ nẵi õy: Lờ VÔn úng n tếi cỉa éụng thnh éụng Quan; éinh L-, Lờ Sỏt,

Lờ Lý v Lờ Chớch úng n tếi cỉa Nam; Lờ Bá úng n tếi cỉa Tõy; Lờ Triđn v Lờ Vồn An úng n tếi
cỉa BĂc.
Ra lđnh cho cỏc xẹ : Tam Giang, Tam éắi, Tuyờn Quang v Qui Húa nàp thẹ tre [tả 31b] nẹa,
dủng bẹc thnh ã dòắi nòắc, vo phớa bả bờn BĂc sụng Nhợ H.
Lờ Chớch ỏnh chiêm òỵc thnh éao Kờ, viờn Chù huy l Tròẵng Lõn v viờn Tri phỹ l TrƠn Võn ra
Ơu hng.
Chê tếo sỳng Tòẵng dòẵng, ơ dựng vo viđc ỏnh phỏ thnh trỡ.
Ra lđnh cho ngòải trong nòắc: Ngòải no cú cha mâ vỵ con, anh em, tụi tắ hoÊc hữ hng, ó trút
theo quõn ách ã trong thnh, cho phộp tủ nguyđn ên ghi tờn2, chả sau khi phỏ òỵc thnh, să chiêu ú
giao cho òa vô gia ỡnh. Nêu khụng khai, ên khi thnh phỏ, lếi tò tỳi tranh nhĐn xin vô chung sng, să trá
tài theo quõn luĐt.
Ban cho cỏc viờn Phứ ếo ã cỏc Xẹ chẹc Thỹ ngủ on luyđn, phƯm tòắc tựy theo tìng hếng.
Ngy 7, thỏng 2, Thiêu ỳy l Lờ Triđn, ỏnh nhau vắi Tòắng nh Minh l Phòẵng Chỏnh ã Khửa
éàng, Triđn bá tỉ trĐn, é Bớ thỡ bá giÊc bĂt.
Ngy 19, quõn Minh ỏnh n Bi Sa éụi thuàc huyđn Tì Liờm, quan quõn úng vổng cỉa thnh
v c sẹc chng củ, tắi khi hêt tờn ến [tả 32a] phọi lÔy cọ vũ lữ v gếch nÔu bêp liđng ra, quõn ách khụng
tiên ni, sau phọi giị nh cỹa dõn chÔt ng lếi, phúng lỉa t theo chiôu giú, ri kộo nhau bẵi lài qua
sụng, bá chêt ui khỏ nhiôu. Duy ếo quõn Thiờn quan khụng biêt bẵi lài, ã lếi thự tỉ chiên Ôu, quõn ách
phọi thua chếy.
hng.

Lờ Chớch dỗn quõn võy ỏnh thnh Thá Kiôu, Tòắng nh Minh l Vòẵng éòảng v Bọo Trinh ra

Hong ê sai Nguy-n Trói i cựng vắi ngòải ó hng l viờn chù huy hữ Tồng ên thnh Tam Giang
chiờu dứ (khuyờn hng).

éõy l tờn ngòải, nhòng chớnh bọn chù chộp màt chổ "Lờ" (hữ Lờ) m bờn dòắi bử trĂng khoọng màt chổ. VĐy khụng biêt
viờn ny tờn l gỡ ?.
1

Cõu ny bọn chớnh chộp: "Hẹa tủ nguyđn ồng thnh" (cho phộp òỵc tủ nguyđn lờn trờn thnh). Hai chổ "ồng thnh" (lờn
trờn thnh) ỏng ngả. Vỡ ang lỳc hai bờn ỏnh nhau, mÊt thnh l nẵi canh phũng cƯn mĐt, ngòải thòảng õu cú thơ lờn òỵc. Vọ lếi
trốo lờn thnh ơ lm gỡ ?nhò vĐy ỷ rừ hai chổ "ồng thnh" l khụng hỵp vồn lý. hoÊc do chổ "ồng ký" (ghi tờn vo quyơn s) chộp
làn ra chồng ? VĐy xin dách theo nghợa chỉ "ồng ký".
2


16

éếi Viđt Thụng Sỉ - Quyơn I - éê Kệ éđ NhÔt

(BD:LML)

Sẹ thƠn nòắc Chiờm Thnh lếi nòắc ta dõng cng hiên, Hong ê ói yên, khi trã vô ngi lếi ban
cho lứa vọi v con ngủa, v sai Thiờm tri khu mĐt l H LĐt i cựng vắi sẹ giọ tắi Chiờm Thnh ơ tuyờn b
ỹy lếo.
Ra lđnh cỏc Tòắng Tỏ lếi bĂt Ơu lĐp cụng mắi. Tủ cỏc vá ếi thƠn tắi chẹc Thỏi ỳy, ai cú cụng lắn
òỵc thòã ng "kim phự", thỡ òỵc hòã ng thuê màt QuĐn; cỏc viờn ChÔp lđnh cú cụng òỵc hòã ng màt p;
cỏc viờn éc Tòắng v quõn nhõn cú cụng [tả 32b] cỷng òỵc hòã ng màt QuĐn hoÊc màt p, tựy theo tìng
hếng. Nhổng vá no khụng cú cụng thòã ng, thƯy ôu giỏng xung hếng dõn thòảng.
Ban tả chiêu cho cỏc iế phòẵng, nẵi no cú Lồng Miêu cỹa cỏc vá vua thải tròắc, m bá ngòải
Minh phỏ hỹy, thỡ quan chẹc nẵi Ôy phọi tu sỉa lếi, v phỏi ngòải trụng coi; mi Lồng mÔy ngòải, tựy theo
tìng hếng.
Thỏng 3, duyđt binh ã Vợnh éàng, hng ngỷ ài binh cỹa viờn Chỏnh c l Nguy-n Liờn Khiêm
Khuyêt, khớ giắi lếi khụng tô chùnh, liôn chộm Ơu Nguy-n Liờn ơ lm gòẵng.
Phong chẹc Thòỵng thò bà l-, v Kiờm Tò ụng ếo quõn dõn bế tách cho Bựi éi.
Ra lđnh cho ba quõn: Kở no cú chớ hi sinh vô viđc nòắc, m tinh thụng vừ nghđ, cú sẹc mếnh, tớnh
quọ cọm, ôu òỵc tủ ên tiên thõn, să tuyơn vo ài thá vđ nẵi Nài phỹ.
Ngy mng sỏu , viờn chù huy sẹ nh Minh l Lòu Thanh tếi thnh Tam Giang ra hng. Lòu Thanh
vỗn sần cú chớ qui phứ ta. Nguyờn hi tròắc, ngòải Tam Giang theo viờn tng binh nh Minh [tả 33a] i

ỏnh Thanh Húa, bá thua trã vô, bữn ngòải bọn xẹ cú nhổng kở núi nhổng lải hi xòỵc, Lòu Thanh liôn
mĂng rÂng:
"ThÂng mỏn vụ l-! Ngòải Ôy să l vá Hong ê cỹa chỳng my Ôy".
éên õy Lòu Thanh ra hng. Cỏch õy màt thải gian ngĂn, hẵn vến hng binh cỏc thnh khỏc hỵp
nhau lm phọn, viđc vị lị, ôu bá giêt hêt, chù cú binh sợ thnh Tam Giang khụng dủ viđc ny.
Ngy mng 8, viờn Tò Khụng l éinh L- v Thòỵng Tòắng quõn l Nguy-n Sớ, ỏnh nhau vắi
Tòắng nh Minh l Vòẵng Thụng ã Mĩ éàng, bá thua, éinh L- tỉ trĐn, Nguy-n Sớ bá ách bĂt.
Phong chẹc Hnh quõn quọn c nhĐp nài ếi tò mó cho Thụng hƠu l Lòu Nhõn Chỳ, v òỵc
quọn lợnh 4 Vđ: Tiôn, HĐu, Tọ, Hổu, lếi òỵc biêt tắi cỏc viđc quõn trong Tõn Vđ.
Ra lđnh cho Tòắng Tỏ v quõn nhõn trong hết Quc Oai, Tam éắi: Ngòải no bĂt òỵc tả thò cỹa
giÊc, nài dung ton nhổng lải lìa di dứ d, ct ơ mờ hoÊc lũng ngòải, m chù em thò Ôy trỡnh riờng [tả
33b] lờn viờn Tòắng trong bà mỡnh, să bá chộm Ơu. Viờn éc Tòắng trong cỏc ài Ôy, m khụng xột tắi viđc
Ôy, cỷng bá ng tài. Kở no phao lải mờ hoÊc tếi cỏc Chõu Huyđn, thỡ bĂt ngay dỗn giọi tắi cỉa quõn, chộm
Ơu.
B trớ nhổng quan nh Minh ó Ơu hng vo cỏc Xẹ: Thanh Húa, Nghđ An, Lam p, v Tõn Bỡnh.
Ra mđnh lđnh cho cỏc Là, phọi tiên cỉ nhổng ngòải anh tuÔn hiôn ti cú trớ dỷng v ngay thặng, să
vải vo triôu ỡnh i ỏp xỉ dứng. Nêu trong hết cú ngòải hiôn trờn, m cỏc quan Ưn giÔu khụng tiên cỉ, să
bá giỏng chẹc hoÊc cỏch chẹc.
Ra lđnh cho chẹc Thiêu ỳy giổ lđnh giỏm sỏt trong quõn ngỷ: Lỳc ngy thòảng, cú tờn lớnh no
phếm phỏp, khụng òỵc tủ ý giêt ngay. nhòng khi lõm trĐn, tờn lớnh no trỏi lđnh, òỵc quyôn chộm Ơu
ngay, ri să tõu lờn vua.
Ngy 19, thnh Thá Kiôu Ơu hng. Vua ra lđnh:


17

éếi Viđt Thụng Sỉ - Quyơn I - éê Kệ éđ NhÔt

(BD:LML)

"ngòải trong nòắc, ai cú vỵ con hoÊc anh em ó bá quõn giÊc ã cỏc thnh còắp bĂt lm vỵ, lm
thiêp, hoÊc lm tụi tắ, nay ó ra hng, m cú thơ cựng nhau ỏnh vo thnh éụng Quan, [tả 34a] kở no
chộm òỵc Ơu giÊc, hoÊc bĂt òỵc giÊc, să tra hửi ngòải thõn thớch giao cho vô nh, v vỗn òỵc thòã ng
cÔp bĐc, tựy theo tìng hếng".
CÔm cỏc ngòải ng ct khụng òỵc hnh nghô tọ ếo, giọ xòng t ma quệ thƠn, em nhổng lải
phự phiêm c àng, mờ hoÊc lũng ngòải.
Ra lđnh cho nhổng nhõn dõn lòu tỏn òỵc vô nguyờn quỏn, kở no chồm chù cy cÔy ruàng nòẵng,
ôu cho òỵc giao dách mua bỏn, kở no hoang phê viđc nụng, să trá tài nÊng.
Sai ngòải Minh ó Ơu hng l Chõu Si em 340 con ngủa ên Húa Chõu chồn nuụi.
Ra mđnh lđnh cho cỏc ếo quõn, luyđn tĐp thỹy chiên.
Ra mđnh lđnh cho cỏc viờn Thiêu ỳy, chữn nhổng con nh giu, lÔy hếng thõn thơ to lắn; tinh thụng
nghô vừ; cú sẹc mếnh, lếi cú chớ quọ quyêt, mi viờn hóy chữn 200 nhò trờn, ơ sung vo ài Thá vđ.
Vỡ éo Lý Khỏnh tò thụng vắi giÊc1.
CÔm viờn chẹc coi kho mui, [tả 34b] khụng òỵc tủ ý em mui thụng dứng.
Thỏng ny (thỏng 5 éinh Tĩ), nh Minh sai viờn Thỏi Tỉ Thỏi Phú, tòắc An vi-n hƠu l Li-u Thồng,
mang quọ Ôn Chinh l phú tòắng quõn, v Thòỵng thò hà Binh l Lý Khỏnh giổ chẹc Tham tỏn quõn vứ, dỗn
70.000 quõn trong cỏc tùnh Kinh H, Tớch Giang v Phỳc Kiên, do òảng tùnh Quọng Tõy tắi ỏnh ta; viờn
Thỏi phú tòắc Kiôm quc cụng l Màc Thếnh, mang quọ Ôn Chinh nam tòắng quõn, em 50.000 quõn Võn
Nam, do òảng tùnh Võn Nam tắi ỏnh ta.
Mựa hế, thỏng 4. sai viờn Phũng ngủ l TrƠn Ban quọn c cụng tỏc tu sỉa cỉa ọi Lờ Hoa, ơ phũng
ngồn quõn Võn Nam.
Hong ê hế lđnh rÂng:
"Ta khụng cú ti dỷng v trớ tuđ, thê m màt mỡnh giổ trỏch nhiđn trững ếi ny, sỵ khụng òẵng
ni. Bã i thê, nờn ta vỗn thòảng khoanh tay cƠu ngòải hiôn, nghiờng lũng tụn kở sợ, ơ cựng mòu toan viđc
lắn, cẹu vắt dõn ny. VĐy ai tiên cỉ nhổng bĐc cú cẵ mòu vừ dỷng hẵn ngòải, [tả 35a] hoÊc ớch thõn tủ
tiên, ta să phong cho tòắc Thòỵng Khanh".
Ghi chộp cụng cỏc ngòải ó khú nhữc vô viđc nòắc: Phong chẹc Thỏi ỳy cho em trai Lờ L- l éinh
Liđt ; phong chẹc Quan sỏt sẹ cho thõn phứ Lờ Triđn l Lờ Ba Lao; phong chẹc Phũng ngủ sẹ cho con Lờ
Triđn l Lồng2.
Sai bam lải dứ khuyên khớch cỏc Tòắng sợ trong 14 Vđ Thiêt àt, phọi ng lũng ỏnh quõn giÊc; lếi

sai ban lải dứ cho cỏc Tòắng sợ trong 3 Là; Nghđ An, Tõn Bỡnh v ThuĐn Húa, phọi gĂng sẹc dâp giÊc.
Hong ê hế lđnh cho cỏc Tòắng cỏc quõn rÂng:
"Ngòải Minh tn hếi dõn ta ó hẵn 20 nồm nay. Bui Ơu s quõn cỹa ta cú hẵn trồm vến, sai ơ 35
vến chả ỏnh phỏ thnh éụng Quan, cho 25 vến vô lm ruàng, lòu vi chức vến lm quõn phũng ngủ viđc

1

Cõu ny chòa ỹ ý nghợa. HoÊc bờn dòắi cũn hai chổ "sỏt chi" (giêt chêt) m ngòải chộp ó bử sút chồng ?.

2
Lờ L- v Lờ Triđn l hai vá kiđn Tòắng, ó tìng lĐp nhiôu chiên cụng, v ôu ó tỉ trĐn. Triôu ỡnh nghợ tắi cụng lao, nờn
phong quan chẹc cho thõn nhõn cỹa ụng.


18

éếi Viđt Thụng Sỉ - Quyơn I - éê Kệ éđ NhÔt

(BD:LML)

nòắc. bõy giả phọi lÔy thờm quõn, cẹ nh no cú 3 ngòải thỡ lÔy 1 ngòải lm lớnh. Cũn cỏc thẹ thuê v tếp
dách ôu mi-n cho 3 nồm. [tả 35b]
35b] Lếi tuyờn b 10 iôu quõn luĐt cho quõn sợ biêt.
Cho viờn Thiêu bọo l Lờ Vồn An òỵc quyôn tng tri viđc quõn trong 4 Là: Quc Oai, Thòỵng
Trung, Tam éi, v Quọng Oai.
Ban 3 iôu rồn cho cỏc quan vồn v vừ:
1. Khụng òỵc vụ tỡnh.
2. Khụng òỵc di trỏ, khinh nhản.
3. Khụng òỵc gian tham.
Sai ban lải dứ cho cỏc ho kiđt trong thiờn hế rÂng:

"Hiđn nay ó phỏ òỵc nhiôu thnh quõn ách, duy cũn thnh éụng Quan vỗn chòa hế òỵc. Bã i
thê, ta ngỷ khụng yờn giÔc, ồn khụng biêt ngon,ờm ngy lo nghợ, Vó lếi ta chòa òỵc ngòải hiôn ti phứ tỏ.
Ta tuy l chỹ Tòắng nhòng tủ xột:
1. Gi yêu khụng cú ti nồng;
2. Hữc thẹc nụng hâp;
3. Trỏch nhiđm nÊng nô khú òẵng ni.
"Thê m cỏc vá ếi thƠn giỳp ị, chòa cú ngòải Êt vo chẹc Tòắng Quc, chẹc Thỏi phú v Thỏi
bọo; chẹc Thỏi ỳy, chẹc éụ nguyờn soỏi cỷng cũn thiêu; cỏc chẹc Hnh khiơn [tả 36a] v cỏc quan khỏc,
mòải phƠn mắi cú màt hai. Thê cho nờn ta thnh thủc khuyờn mong cỏc vá ho kiđt gĂng sẹc giỳp ta, ơ cẹu
vón nhõn dõn, khụng nờn Ưn mỡnh giÔu búng, ơ cho thiờn hế phọi cháu cọnh kh lƠm than ny mói. HoÊc
cú vá no mun giổ tiêt thỏo cao siờu nhò tẹ hếo1; trn lỏnh cụng danh nhò Tỉ Phũng2, cỷng nờn vỡ dõn, hóy
ra cẹu nến, chả sau khi thnh cụng m mun toếi chớ nguyđn, lỳc Ôy să vô Ưn nẵi rìng nỳi, ta khụng còịng
ộp".
Ra mđnh lđnh cho cỏc Tòắng giổ n ọi, phọi xột hửi gĂt nhổng ngòải qua lếi vĐn sĂt phức lế, v xột
nhổng thò tì cỏc biờn thựy òa vô, xem thủc hay giọ.
Thỏng 5, ra mđnh cho mữi ngòải tức nếp vồn bÂng cỹa ngòải Minh ó phong cho, v xột kệ dÔu Ôn
trong vồn bÂng ú cú ỳng khụng.
ngòải ã hết B chỏnh l Nguy-n Tỉ Hoan hiên kê sỏch, Hong ê vìa ý, ngi bốn phong cho ụng
chẹc Quõn sò.
Ra mđnh cho cỏc viờn Thiêu ỳy v quan cỏc Là, phọi tỡm tũi hêt vồn bÂng cỹa cỏc ngứy quan, (lm
quan vắi giÊc) v tách thu ti sọn trõu bũ vỵ con Ơy tắ cỹa cỏc ngứy th quan v ngứy th quõn [tả 36b] ơ
nàp, cho phộp òỵc nàp tiôn chuàc tài, ơ lÔy tiôn cÔp cho quõn sợ.
Sai tuyơn nhõn inh, chữn lÔy nhổng ngòải khửe mếnh, ơ b thờm vo hng ngỷ quõn ài.
1
Tẹ hếo: 4 ụng gi ngoếi 80 tui: 1. éụng Viờn Cụng, 2. Hế Hong Cụng, 3.- ệ Lý Cụng, 4.-Giỏc Lý Tiờn Sinh, cựng nhau ã
Ưn tếi nỳi Thòẵng Sẵn, vua Hỏn Cao t cho sẹ vải, ôu khụng cháu tắi. Sau vua Cao T ánh bử Thỏi tỉ Doanh, dủng em Doanh l Nhò
í lờn thay, Tròẵng Lòẵng bốn lĐp mòu mải ún òỵc 4 ụng gi ny ên phứ Tỏ Thỏi tỉ. Vua Cao T thÔy vĐy, cho l Thỏi tỉ òỵc
ngòải hiôn giỳp, bốn bử ý thay Thỏi tỉ.

Tỉ Phũng tẹc Tròẵng Lòẵng, òỵc Hong Thếch Cụng trao cho quyơn "Thỏi cụng binh phỏp", hữc tĐp trã nờn ếi ti thao

lòỵc, chẹc quõn sò giỳp vua Hỏn Cao T bỡnh ánh thiờn hế. Sau khi thnh cụng, ụng khụng cháu nhĐn chẹc lm quan, ri giong
thuyôn tiờu dao nẵi Ngỷ H.
2


19

éếi Viđt Thụng Sỉ - Quyơn I - éê Kệ éđ NhÔt

(BD:LML)

Bữn Vi Bỏo tếi chõu Tò Lồng thuàc phỹ Tò Minh ra Ơu hng ta.
Cỏc Tòắng ỏnh nhau vắi quõn Minh ã Tì Liờm v Cẵ Xỏ, ôu thĂng trĐn, ôu òỵc ban thòã ng tựy
tìng hếng.
Ra lđnh cho cỏc quan lếi tếi 4 Là: Thiờn Tròảng, Kiên Xòẵng, Lý Nhõn v Tõn Hòng, phọi cÔp
dòịng nhổng ngòải ã cỏc thnh ó ra hng, cọ n ụng v n b gm hẵn 6.000 ngòải, khụng òỵc ơ
cho chỳng phọi lòu ly thÔt sã .
Th tự ã Màc mang thuàc trÔn Gia Hòng l Xa Khọ Tham qui thuĐn, Hong ê phong cho chẹc Ty
khụng bỡnh chòẵng sủ, Tri thòỵng Phỏn thuàc trÔn é Giang, v cho tỳi Kim ngò ỏo mỷ tòắc HƠu, trao cho
con ụng l Xa Làc chẹc Thòỵng Tòắng quõn vđ kim ngụ; trao chẹc éếi Tòắng quõn vđ Ngữc kiôm cho Xa
Khỏt, Xa Bn, Xa éiơm, ôu cho [tả 37a] òỵc i ra hữ nh vua (hữ Lờ).
Ngy mng 10, thỏng 6, Tòắc TrÔn vi-n hƠu nh Minh úng ã tùnh Quọng Tõy l C Hòng T, dỗn
50.000 quõn v 5.000 con ngủa sang cẹu thnh éụng éụ, khi i ên cỉa ọi Pha Lỷy, bá cỏc Tòắng úng giổ
ã õy l Lờ Lòu v Lờ Bụi ỏnh phỏ tan, Hòng T phọi chếy vô Quỡ Chõu.
Phứ ếo l CƠm Lan qui thuĐn.
Phong thờm chẹc Tò Tò mó cho Nguyờn tỉ thá trung l Tò Tơ, v chẹc Tò khụng cho Nhõn Chỳ.
B cỏc viờn Thiêu ỳy l Lờ VÔn, Lờ Sỏt vo chẹc Tò mó Thòỵng Tòắng; Lờ Bụi vo chẹc Thiêu ỳy.
Ta Ăp màt n nhử ã chõu Cẵ Xỏ, bá quõn nh Minh ỏnh phỏ tan! Hong ê ra lđnh khụng òỵc
cẹu, ơ cho chỳng yờn chớ l quõn ta nhỏt.
Thỏng 7, ra mđnh lđnh cho quan cỏc Là, v quan vồn Mụn hế tùnh hnh khiơn, cựng vắi Tòắng Tỏ

cỏc ếo quõn, hỵp ng lĐp hà tách (s inh).
Sẹ thƠn nòắc Chiờm Thnh tắi dõng phƯm vĐt bọn xẹ.
Ra lđnh ban tả dứ cho cỏc vá Tòắng quõn: [tả 37b] "Tòắng no giổ viđc binh, phọi chồm lo vô viđc
chiên trĐn, Tòắng giổ viđc vĐn tọi, phọi chồm lo vô viđc tiêp tê lòẵng thủc, viđc n cỷi, viđc nÔu mui, v
ngồn chÊn cỏc li òảng thỹy, òảng bà, ơ bĂt nhổng kở gian. Cỏc ngòẵi nờn hi sinh bọn thõn, chồm lo
cụng vứ, sỏt cỏnh cựng nhau giêt hêt quõn thự. Ta l cha mâ cỹa dõn, hỏ ta khụng biêt nhò thê l vÔt vó, m
cũn buàc cỏc ngòẵi vo nhổng viđc củc kh ú chồng ? ú chù l sủ chặng òỵc ìng vĐy. Cỏc ngòẵi hóy
c gĂng lờn, ơ lĐp cụng lắn".
Cỏc Tòắng ỏnh nhau vắi quõn Minh ã thnh éụng Quan v hết Th khi, ôu thĂng trĐn, òỵc
thòã ng ngõn bi v tiôn lứa, tựy theo tìng hếng.
Nòắc Ai Lao sai sẹ sẹ thƠn ên hiên phƯm vĐt bọn xẹ.
Thỏng 8, ra lđnh ban tả dứ khĂp thiờn hế rÂng:
"Hiđn nay quõn giÊc ã trong nòắc ta, dõn ta chòa òỵc bỡnh ánh, thỡ cỏc ngòẵi cú yờn lũng chồng ?
Xòa vỡ hữ H vụ ếo, cho nờn giÊc Minh nhõn ú m còắp nòắc ta, [tả 38a] nhổng sủ chỳng tn ngòỵc
nhõn dõn ta, tòã ng cỏc ngòẵi cỷng ó ôu thÔy cọ . Bõy giả hóy dựng sẹc gian lao trong màt nồm, ơ hòã ng
cẵ nghiđp thỏi bỡnh muụng thuã . Cỏc ngòẵi nờn nghợ cho k, ìng ơ lòu mi hữa vô sau".
Sai bữn Lờ KhĂc Hi sang sẹ nòắc Chiờm Thnh.
Lờ Khọ Tham hiên 3 con voi. Hong ê ban thòã ng ngủa v lứa cho Khọ Tham.
Ra lđnh nhõn dõn cỏc Là tắi cọ dinh B éô, ơ tuyơn lÔy hếng khửe mếnh, ghộp thờm vo hng ngỷ
quõn ài.


20

éếi Viđt Thụng Sỉ - Quyơn I - éê Kệ éđ NhÔt

(BD:LML)

Ra lđnh ban lải dứ cho Tòắng Tỏ quõn nhõn là Tõn Bỡnh v Là ThuĐn Húa rÂng:
"Thải xòa nòắc Chiờm Thnh phọn nghách, xõm lÔn nẵi biờn thựy nòắc ta, lỳc Ôy, chớnh T Tiờn

ụng cha cỏc ngòẵi, ó tĐn trung vắi nòắc, gúp sẹc ỏnh bếi quõn thự, lÔy lếi Ôt ai do chỳng ó lÔn còắp.
Nhổng cụng trếng hiơn hỏch ú, hiđn ó chộp vo sỉ sỏch, lòu truyôn ải sau. Hiđn nay, ngòải Minh vụ
ếo, trỏi nghách lũng trải, hiêu chiên dựng binh, ơ mã thờm Ôt ai, khiên cho nhõn dõn ta ó cháu lƠm
than khn kh hẵn 20 nồm, thê m trong cỏc Là ta, chòa thÔy cú kở no em lũng trung nghợa, chòa gĂng
sẹc lĐp cụng. Cỏc ngòẵi l bƠy tụi nẵi biờn thựy, nờn nghợ ên cụng cỹa T Tiờn ụng cha cỏc ngòẵi ngy
tròắc, phọi tĐn trung vắi nh vua, c sẹc ỏnh giÊc lĐp cụng. Nhổng sủ trung thnh ú, rÔt ỏng khen, v să
Êt cỏch phong tòắc vo hng quan cao. Cỏc ngòẵi nờn c gĂng".
Ngy mng 8, thỏng 9 viờn Thỏi ỳy TrƠn Hón, Tò Mó Lờ Sỏt, v Thiêu ỳy Lờ Lý, dỗn quõn ỏnh phỏ
òỵc thnh Xòẵng Giang, quan Tri phỹ Lòu Tỉ Phứ v chù huy dõn Lý Nhiđm nh Minh ôu bá tỉ trĐn, ta thu
chiên lỵi phƯm, khao cho quõn sợ, Hong ê bốn sai cỏc Tòắng dỗn quõn qua sụng, còắp lÔy ờ Vến Xuõn,
Ăp bẹc lỷy lờn, ơ uy hiêp thnh éụng éụ.
Quan tng quọn nh Minh tòắc An vi-n hƠu l Li-u Thồng, dỗn 10 vến quõn tủ tùnh Quọng Tõy [tả
39a] tắi nòắc ta; tòắc Kiôm quc cụng nh Minh l Màc Thếnh, dỗn 5 vến quõn tủ tùnh Võn Nam tắi nòắc
ta. tin ny tủ biờn thựy bỏo vô rÔt gÔp! Hong ê bốn sai TrƠn Hón, Lờ Sỏt v Lờ Nhõn Chỳ dỗn binh tòỵng
(voi) tắi phức tếi ọi Chi Lồng, ơ ỵi chng ếo viđn binh tủ Quọng Tõy tắi; sai Phếm Vồn Sọo v Lờ Khọ,
dỗn binh tòỵng úng giổ ọi Lờ Hoa thuàc Mụng Tủ, ơ ỵi chng ếo viđn binh tủ Võn Nam tắi.
Lỳc ny, òỵc tin ếi binh nh Minh sĂp ết kộo ên, cỏc Tòắng phƠn nhiôu xin Hong thòỵng
ỏnh gÔp ngay cỏc thnh nẵi éụng éụ, ơ tuyđt quõn nài ẹng cỹa chỳng. Nhòng Hong ê phỏn rÂng:
"Viđc ỏnh thnh lỳc ny l kê sỏch kộm nhÔt. L vỡ nêu ta ỏnh vo thnh kiờn c ú, phọi mÔt
mÔy thỏng hoÊc hng nồm, chòa chĂc ó hế ni, binh sợ ta tÔt phọi mửi mđt chỏn nọn. éang khi Ôy, viđn
binh cỹa ách lếi kộo ên sau lòng, thê l ta bá ách ỏnh cọ vo Âng tròắc v Âng sau, rÔt l nguy lĂm.
Chi bÂng ta hóy dòịng sẹc, ơ chả ỏnh viđn binh , màt khi viđn binh ó bá phỏ, tÔt nhiờn Tòắng trong
thnh phọi ra hng, thê l ta chù khú nhữc màt phen, m thu òỵc hai mi lỵi. [tả 39b] éú l kê sỏch vến
ton vĐy".
Sau Ôy, ngi sai canh gỏc cƯn thĐn, tuƠn phũng ngy ờm, v ra lđnh cho cỏc Là: Lếng Sẵn, BĂc
Giang, Tam éắi, Tuyờn Quang v Qui Húa, phọi dải vỵ con cỹa quõn dõn i nắi khỏc, ơ lỏnh viđn binh
cỹa ách tắi, ri hỵp cỏc Tòắng thọo luĐn, Hong ê bn rÂng:
"Quõn giÊc (Trung Hoa) sần lũng khing rở ta, cho l quc dõn ta nhỏt, vn sỵ oai chỳng, nay nghe
tin mÔy chức vến quõn chỳng kộo ên, tÔt l phọi kinh sỵ. V cỏi sủ khửe lÔn yêu, nhiôu thĂng ớt, l sủ thụng
thòảng. Nhòng chỳng khụng tớnh ên hỡnh thê òỵc thua cỹa mỡnh v cỹa ngòải, lếi khụng biêt tắi cẵ trải i

lếi cỹa thải vĐn. Cũn nhò sủ dỗn quõn i cẹu nguy, thòảng cƠn mau lâ. VĐy tÔt nhiờn chỳng ang i màt
cỏch vài vng. Binh phỏp cú cõu: "Dỗn quõn i gÔp khoọng òảng 500 dÊm ơ tắi ớch, să quđ viờn thòỵng
tòắng". Nay Li-u thồng dỗn viđn binh i gÔp, binh sợ tÔt mửi mđt [tả 40a] ta em ếo quõn òỵc thọnh thẵi
ỏnh quõn mđt nhữc, cũn lă gi l khụng thĂng".
Ngi liôn ra lđnh cho TrƠn Hón v Lờ Sỏt, dỗn quõn i úng giổ nẵi hiơm yêu, h- viđn binh ên, lĐp
tẹc ún ỏnh ngay tếi nẵi biờn cọnh, ìng ơ cho chỳng vo òỵc Bỡnh Dòẵng.
Ngy 18, ếo quõn cỹa Li-u Thồng tắi cỉa Quan Pha Lỷy, viờn Tòắng giổ Quan l Lờ Lòu kộo quõn
lui, vô úng tếi i Lòu, ri lui vô giổ Chi Lồng.
Ngy 20, Li-u Thồng thõn tủ c ếo quõn tiôn phong tiên tắi, TrƠn Hón v Lờ Sỏt liôn em quõn
phức binh ra ỏnh, phỏ tan, chộm Ơu Li-u Thồng tếi nỳi Mó Yờn!


21

éếi Viđt Thụng Sỉ - Quyơn I - éê Kệ éđ NhÔt

(BD:LML)

Ngy 25, Hong ê sai Lờ Lý v Lờ Vồn An dỗn thờm quõn ên, hiđp cựng vắi bữn Lờ Sỏt ỏnh phỏ
quõn Minh, chộm Ơu tòắc Bọo éánh Bỏ l Lòẵng Minh.
Ngy 28, viờn Tham tỏn quõn vứ nh Minh, chẹc binh bà Thòỵng thò L Lý Khỏnh chêt bđnh tếi
trong quõn, Phú Tòắng l Thụi Tứ v Cụng bà Thòỵng thò l Hong Phỳc, thu thĐp tn quõn, mi-n còịng
tiên vo, bữn Lờ Sỏt mã òảng [tả 40b] cho tiên, cho ên ch phức binh, mắi tung quõn ún ỏnh, chỳng bá
thua. Bữn Lờ Sỏt liôn chia quõn ngồn chÊn cỏc òảng hởm nẵi Mó Yờn, Chi Lồng v Pha Lỷy.
Thụi Tứ xin hũa, Hong ê khụng cho, ngi bốn sai TrƠn Hón dỗn quõn ỏnh ỳp vo quõn vĐn
lòẵng thủc cỹa ách; Lờ VÔn v Lờ Khụi em thờm quõn tiên ỏnh, ỏnh trong 15 ngy, phỏ tan quõn Minh,
chộm chêt 5 vến quõn, bĂt sng Tòắng Thụi Tứ v Hong Phỳc cựng hẵn 5 vến quõn, thu chiên lỵi phƯm rÔt
nhiôu vụ kơ.
Khi ếo quõn cỹa Màc Thếnh ên cỉa quan Lờ Hoa, Hong ê tớnh: Màc Thếnh l viờn tòắng nhiôu
tui, tìng trọi, tÔt khụng dỏm tiên bìa. Ngi bốn mĐt bỏo cho Phếm Vồn Sọo v Tránh Khọ phọi c thỹ, chắ

cú giao chiên.
Sau khi Li-u Thồng thua trĐn, Hong ê sai ờm 4 tờn Chù huy Thiờn hà ó bĂt òỵc, v bÂng sĂc Ôn
tớnh cỹa Li-u Thồng, òa ên cho Màc Thếnh, quõn sợ cỹa Thếnh quỏ kinh hói, tủ tan ró, [tả 41a] bữn Vồn
Sọo liôn tung quõn ỏnh vo, phỏ tan ếo quõn ú ã nẵi Lónh Thỹy éan Xỏ, chộm Ơn hẵn vến tờn, thu rÔt
nhiôu chiên lỵi phƯm.
Hong ê sai Thụng sủ l éÊng Hiêu Làc, dỗn Tòắng Thụi Tứ v Hong Phỳc do ta bĂt, cựng vắi Ôn
tớnh cả trng cỹa chỳng, ên thnh éụng éụ hiơu thá. Bữn Vòẵng Thụng trong thnh trụng thÔy, xiêt i
kinh hong! Ngi bốn sai cỏc Tòắng sĂm cỏc chiên cứ phỏ thnh, dỗn quõn tiên sỏt thnh éụng éụ, Vòẵng
Thụng mÔy lƠn giao chiên ôu thÔt lỵi, lếi bá ta võy hêt òảng hỏi cỹi v cử ngủa.
Thỏng 11, Hong ê ra lđnh cho cỏc Tòắng Tỏ dõng kê sỏch vô thải sủ, kê no cú thơ dựng să òỵc
thòã ng hĐu.
Hong ê sai éếi Tòắng Nguy-n Lụi, em thò ên thnh C Làng v thnh Tõy éụ dứ hng, binh
tòắng hai thnh ny ôu nghe theo ra hng.
Vòẵng Thụng v Sẵn Thữ sai viờn Thiờn hà em thò giọng hũa tắi, xin mã con òảng cho chỳng vô
nòắc. Hong ê òng cho.
Vòẵng Thụng lếi dỗn quõn trong thnh ra ỏnh ta, cỏc quõn Tòắng Êt phức binh ri vả thua chếy,
quõn Minh ui theo, tắi phức binh [tả 41b] quõn ta vựng lờn ỏnh cho tẵi bải! Vòẵng Thụng ngó ngủa,
suýt nổa bá bĂt, may sao chếy vo thnh òỵc thoỏt, quan quõn liôn tiên thặng ên cỉa Nam Thnh, ri Ăp
bả lỷy ơ chng củ. Hong ê thỡ thõn c cỏc Tòắng, em quõn Ăp bả lỷy tủ phòảng An Hoa thặng tắi
cỉa BĂc thnh, chù trong màt bui chiôu ó Ăp xong. Tủ õy quõn Minh chù ã trong thnh, khụng dỏm ra
nổa.
Ghi chiên cụng cỹa Tòắng Tỏ võy cổa Nam Thnh éụng éụ, ban thòã ng tựy theo tìng hếng.
Vòẵng Thụng v Sẵn Thữ bá bao võy khn n, lếi xin giọng hũa. Quc dõn ta ó bá củc kh vô
chớnh sỏch tn bếo cỹa ngòải Minh lõu nồm, nờn phƠn nhiôu kộo nhau ên xin Hong ê ỏnh gÔp v giêt
cho bÂng hêt ơ họ giĐn. Ngi phỏn rÂng:


22

éếi Viđt Thụng Sỉ - Quyơn I - éê Kệ éđ NhÔt

(BD:LML)

"Viđc dứng binh, lÔy sủ ton quõn1 (khụng chêt màt mếng no) l hẵn cọ. nay hóy ơ cho lỷ Vòẵng
Thụng vô núi vắi vua nh Minh, trọ lếi Ôt nòắc ta, khụng cũn xõm lÔn, thỡ ta cũn cƠn gỡ hẵn nổa, h tÔt phọi
giêt hêt, ơ kêt mi thự vắi nòắc lắn".
Ngi bốn òng cho hũa v ra lđnh cho Là BĂc Giang v Lếng Giang, tu sỉa lếi cƠu cng òảng xỏ,
sĂm ỹ ghe thuyôn, ơ chả òa quõn Minh vô nòắc. [tả 42a] Lếi sai Hnh khiơn l Nguy-n Trói soến tả
biơu, viêt lải TrƠn Cao dũng dừi hữ TrƠn xin òỵc dủng lm vua, òa tả biơu ny nhả Tòắng ã Võn Nam l
Màc Thếnh v Tòắng ã Quọng Tõy l C Hòng T chuyơn tõu vắi triôu Minh.
Tròắc ta ó bĂt òỵc hai Tòắng nh Minh l Thụi Tứ v Hong Phỳc, nhòng Thụi Tứ ó chêt bđnh,
bốn sai lớnh hà tng Hong Phỳc vô tùnh Quọng Tõy.
Ta òa thò trọ lải Vòẵng Thụng dựng Lờ Quc Trinh v Lờ Nhò Trỡ lm con tin.
Thỏi Giỏm nh Minh l Sẵn Thữ v Mó Kẽ ên dinh B éô lm con tin. Hong ê cỷng sai con l Tò
Tô v chỏu hữ l Nhõn Chỳ vo thnh éụng éụ lm con tin, ơ ánh hũa òắc.
Hong ê ra lđnh ban lải dứ 6 iôu cho Tòắng Tỏ vỏ quõn sợ:
1. Phm nhổng bô tụi phọi hêt lũng trung, khụng òỵc lm nhổng viđc khi trỏ.
2. Nhổng dõn chỳng nờn chuàng sủ ngay thặng, chắ lm nhổng sủ gian t trỏi phộp.
3. Nhổng ngòải ra trĐn ỏnh giÊc, khi chộm giêt hay bĂt òỵc quõn ách, khụng òỵc nhĐn hóo ơ
tranh cụng.
4. Trong quõn dõn cú kở no gian ngòỵc trỏi phộp, thỡ quõn dõn khỏc [tả 42b] nờn bỏo bĂt trá tài,
v cỏc ngòẵi cỷng nờn lÔy kở Ôy lm gòẵng, ìng ơ chớnh mỡnh cỷng să bá phết nhò vĐy.
5. Nhổng cỗn thƠn thá vđ, chắ nờn cĐy quyôn quý m ngòỵc ngếo mữi ngòải.
6. Nhổng bƠy tụi cú bn phĐn xụng pha cụng viđc, nờn tủ mỡnh lm tròắc, ơ cho kở dòắi bĂt
chòắc.
Ngy 22, Hong ê cựng vắi cỏc Tòắng nh Minh: Tng binh thnh sẵn hƠu l Vòẵng Thụng, Tham
tòắng Mó Anh, Thỏi giỏm Sẵn Thữ v Mó Kẽ, Vinh xòẵng hƠu TrƠn Trớ, An binh hƠu Lý An, éụ tò Phòẵng
Chỏnh, Chòã ng ụ tò sủ TrƠn Tuyôn, v TrƠn Tỏ, Giỏm sỏt ngủ sỉ Chu Kẽ HĐu, CÔp sủ trung Quỏch Vợnh
Thanh, Hổu b chỏnh sẹ DÊc Kiờm, Tọ hổu tham chỏnh Hng Bùnh Lòẵng, Lức Trinh v Lức Quọng Bỡnh,
n sỏt sẹ Dòẵng Thải TĐp, v Thiờm sủ Quỏch éoan, hài ã cỉa Nam thnh éụng éụ. [tả 43a] Ngi ra lđnh

cho cỏc Tòắng giọi võy thnh ny, kộo quõn lui vô, lếi sai giọi võy cho 3 thnh: Tõy ụ, C làng v Chớ linh,
truyôn cho quõn ta hà tng cỏc Tòắng trong 3 thnh trờn dỗn quõn vô cọ thnh éụng éụ, ơ să cựng trã vô
Trung Hoa.
Ngy 29, Hong ê sai Lờ Thiêu Dợnh v Lờ Cọnh Quang, em tả biơu cƠu phong cỹa TrƠn Cao,
cựng cỏc phƯm vĐt cng hiên, theo viờn chù huy do Vòẵng Thụng sai, i sang triôu Minh.
Thỏng 12, Hong ê ra lđnh cho cỏc Tòắng coi òảng thỹy, cÔp 500 cỏi thuyôn cho ngòải Minh,
giao cho Phòẵng Chỏnh v Mó Kẽ Lợnh; cỏc Tòắng coi òảng bà thỡ cÔp lòẵng thọo, giao cho Sẵn Thữ v
Hong Phỳc nhĐn lónh; òa vô hẵn 2 vến quõn cọ ôu Ơu hng v bá bĂt, cựng hai vến con ngủa, giao Mó
Kẽ nhĐn lónh; Chinh Man Tòắng quõn l TrƠn Tuyôn thỡ dỗn quõn TrÔn thỹ i hà tng.

1

Cõu ny chùnh bọn chộp ton quc, cú lă chộp lƠm. Xin dách theo nghợa chổ ton quõn.


23

éếi Viđt Thụng Sỉ - Quyơn I - éê Kệ éđ NhÔt

(BD:LML)

Ngy 12, Phòẵng Chỏnh v Mó Kẽ tắi dinh B éô cỏo biđt Hong ê, tếi õy sut màt bui chiôu,
hai Tòắng mắi ra vô. Hong ê sai sĂm [tả 43b] trõu dờ mựn mng v lơ phỗm hĐu tÊng. Lỳc Ôy, cỏc Tòắng
sợ v nhõn dõn ta, ôu thõm thự sủ tn bếo cỹa ngòải Minh, nờn ôu mĐt khuyờn Hong ê nhõn dáp giêt
chêt cọ i. nhòng ngi dứ rÂng:
"Viđc phức thự trọ oỏn, l tỡnh thòảng cỹa mữi ngòải, nhòng khụng òa giêt ngòải, l bọn tõm cỹa
ngòải nhõn. Hung chi ngòải ta ó hng, m mỡnh lếi giêt chêt, thỡ cũn gỡ bÔt tòảng hẵn nổa. Vớ bÂng giêt i
cho họ giĐn màt lỳc, ơ gỏnh lÔy tiêng xÔu giêt kở hng mói tắi ải sau, chi bÂng hóy cho sng ẹc vến mếng
ngòải, ơ dẹt mi chiên tranh tắi muụn thuã , cụng viđc să chộp vo sỉ sỏch, tiêng thẵm să truyôn tắi ngn
thu, hỏ chặng âp lĂm ru ?".

Cỏc bƠy tụi ôu bỏi phức à lòỵng khoan hng cỹa Hong ê.
Khi Màc Thếnh dõng tả biơu cƠu phong cỹa TrƠn Cao lờn vua Minh, thỡ lỳc Ôy vua Minh vỗn chòa
biêt viđc Vòẵng Thụng ó ký hũa òắc vắi ta, ngi bốn ban lải dứ cho quƠn thƠn rÂng:
[tả 44a] "Nhổng kở bn tỏn, khụng hiơu ý mun dẹt viđc can qua, tÔt cho l nghe theo thùnh cƠu cỹa
An Nam l khụng oai hựng. Nhòng nêu òỵc nhõn dõn yờn lnh, thỡ trỗm khụng e ngếi nhổng lải ú".
Ngi bốn sai Cụng bà Thòỵng thò l La Nhổ Kinh v Tì Vợnh Vi-n em tả sĂc sang nòắc ta, phong
TrƠn Cao lm "An nam quc vòẵng", liôn bói ếo binh chinh nam; triđu bữn Vòẵng Thụng vô nòắc. Tủ Ôy
dẹt nến binh ao, thiờn hế thỏi bỡnh.


24

éếi Viđt Thụng Sỉ - Quyơn II - éê Kệ éđ Nhá

(BD:LML)

éếi Viđt Thụng Sỉ
QUYN II

éê Kệ éđ Nhá

THI T (H )

Nồm MĐu Thõn niờn hiđu ThuĐn Thiờn thẹ nhÔt (1428), nhÂm niờn hiđu Thiờn éẹc thẹ 3 nh Minh,
ngy mng 10, thỏng giờng, mựa xuõn, vua TrƠn Cao ngủ tếi thnh C Làng, tủ cho mỡnh khụng cú cụng gỡ
vắi thiờn hế, m giổ ngụi vua, thòảng ỏi nỏy khụng yờn, bốn cịi thuyôn ra biơn, lộn vo chõu Ngữc Ma. Khi
TrƠn Cao ên bên Ma Cọng, quan quõn ui káp dỗn trã vô, cho ung thuc àc chêt. Hong ê sai lm ltỏng tê rÔt hĐu.
Hong ê sai cỏc quan: Tò é, Tò Mó, Thiêu ỳy v Hnh khiơn, cựng hỵp bn ánh phộp cai trá
muụn dõn, ơ cho ngòải lm Tòắng [tả 45b] biêt phộp trá quõn, ngòải lm quan cỏc Là biêt phộp trá dõn, v
sủ rồn dếy quõn dõn, cỷng nờn cho biêt cú phộp, ơ nhổng ngòải giổ viđc gỡ, biêt phộp cỹa viđc Ôy m lm.

Hong ê ra lđnh cho Tòắng Tỏ v quƠn thƠn rÂng:
"Tủ xòa ên nay, viđc cai trá trong nòắc, tÔt phọi cú phộp, nêu khụng să loến. Bã i thê nờn bĂt chòắc
ải xòa m dủng phộp, ơ dếy Tòắng Tỏ quõn dõn, khiên cho ôu biêt iôu thiđn ỏc. VĐy ôu thiđn thỡ lm,
iôu bÔt thiđn thỡ lỏnh, chắ cú phếm phỏp".
Thỏng 2, ánh phong chẹc tòắc cho cỏc cụng thƠn: Gm 121 quõn nhõn cú cụng cao vô sủ xụng
pha vÔt vọ ngoi mÊt trĐn nẵi nỳi i, ôu òỵc thòã ng; hếng cụng đ nhÔt òỵc cho i sang hữ vua, l
bữn Lờ Qui, Lờ Nhòỵng gm 52 ngòải, phong chẹc "Vinh làc ếi phu [tả 46a] tọ kim ngụ vđ ếi tòắng quõn"
tòắc "Thòỵng trớ tủ"; hếng cụng thẹ 2 òỵc cho i sang hữ vua, l bữn Lờ B, Lờ Liđt, Lờ Khọo gm 72
ngòải, phong chẹc "Trung lòỵng tọ phứng thƠn vđ quõn" tòắc "éếi trớ tủ"; hếng cụng thẹ 3 òỵc cho i
sang hữ vua, l bữn Lờ L-, Lờ Hiên gm 94 ngòải, phong chẹc "Trung vỷ ếi phu cõu linh vđ tòắng quõn"
tòắc "trớ tủ"; b éo cụng soến chẹc Hong Mụn thá Lang.
Ngy 8 thỏng 3, Chỏnh sẹ nh Minh l Lý Kẽ, La Nhổ Kớnh, cựng phú sẹ l Hong Ký Tì Vợnh éết
mang tả sĂc tắi éụng kinh, sỏch phong TrƠn Cao lm vua, Hong ê sai bữn ễng Khớ mang tả biơu i theo
Lý Kẽ sang triôu Minh tế ẵn.
Phong con trai thẹ l Nguyờn Long tòắc Lòẵng quĐn cụng.
Hong ê hữp tÔt cọ cỏc tòắng vồn vừ v quƠn thƠn [tả 46b] ơ ánh cụng ban thòã ng, tựy theo
ngòải cú cụng cao cụng thÔp, ơ phong cÔp bĐc trờn dòắi: Phong thìa chù Nguy-n Trói tòắc quan phức hƠu;
Tò TrƠn Hón chẹc Tọ tòắng quõn; cẵ mĐt ếi sẹ Phếm Vồn Sọo chẹc Thỏi bọo, ôu òỵc cho ụù ra hữ
vua.
Chia trong nòắc lm 5 ếo, mi ếo Êt màt vđ quõn, mi Vđ Êt màt viờn tng quọn, ơ cho cÔp
lắn cÔp nhử, cÔp trờn cÔp dòắi, ôu cú sủ liờn hđ rng buàc nhau. Lếi Êt chẹc hnh khiơn vo cỏc éếo, ơ


25

éếi Viđt Thụng Sỉ - Quyơn II - éê Kệ éđ Nhá

(BD:LML)

giổ s sỏch, ghi tờn quõn dõn. Sai quan tê thƠn sụng nỳi miêu xó cỏc nẵi, v tê lồng phƯm cỏc vá vua triôu

tròắc. Truy tụn tờn thứy cứ T Khọo ải thẹ hai.
Thỏng 4, Hong thòỵng tắi thnh éụng Kinh, bốn úng kinh ụ tếi õy. QuƠn thƠn dõng tả biơu tụn
ngi lờn ngụi Hong ê, ngi khiờm nhòảng khụng nhĐn, ban lải dứ rÂng:
"Nhổng vá vua cú cụng ẹc lắn, nhò cỏc vua Vỷ Thang, [tả 47a] Vồn v Vừ thải Tam ếi, m cỷng
chù tòắc Vòẵng thụi. Hung chi ẹc lòỵng mửng manh nhò Trỗm, õu dỏm núi ên hiđu Hong ê, Nay chù
xòng tòắc Vòẵng cỷng ó quỏ vĐy".
Ngy 15, Hong thòỵng lờn ngụi vua tếi iđn Kinh Thiờn, xòng l "ThuĐn Thiờn thìa vĐn, Duđ Vồn
Anh Vỷ éếi Vòẵng", Êt tờn nòắc l éếi Viđt, i niờn hiđu ếi xỏ thiờn hế, ban lải cỏo rÂng:
"Viđc lm nhõn nghợa, ct yêu nhõn dõn, ếo quõn iêu phết, tròắc trì kở bếo. Nòắc éếi Viđt ta, l
màt nòắc vồn hiên, i vắi Trung Hoa, non sụng bả cừi ó khỏc nhau, phong tức BĂc Nam cỷng khụng
ging. Tủ hữ triđu hữ éinh hữ Lý hữ TrƠn, dủng nôn àc lĐp nòắc ta, cựng triôu Hỏn triôu éòảng triôu Tng
triôu Nguyờn, ôu xòng Hong ê màt nòắc. Tuy nòắc mếnh nòắc yêu khụng ng ôu, nhòng ho kiđt
nòắc nh vỗn chặng thiêu. Thê cho nờn [tả 47b] Lòu Cung Triđu Tiêt ỏnh nòắc ta, ôu phọi gỏnh lÔy hữa
thọm bếi; Toa éụ thỡ bá bĂt tếi quan Hm Tỉ; ễ Mó thỡ bá giêt ã sụng Bếch éÂng. Xột vo viđc tròắc, ỹ cú
chẹng minh.
"Hi tròắc õy, vỡ chỏnh sủ hữ H h khĂc, khiên lũng nhõn dõn oỏn thự, ngòải Minh1 nhõn giy
xộo dõn ta, bữn ỏc lếi mòu toan bỏn nòắc. khĂc nghiđt tủ t dõn en, thọm hữa nhò chụn con ử. Kê lìa
lòẵng dõn, kơ cú hng ngn vến, em binh gõy chiên, ó hẵn 20 nồm, thòẵng nhõn bếi nghợa, trải Ôt ti
om, thuê nÊng sòu cao, non sụng vột sếch. BĂt dõn kiêm vng, dƠm lam chòắng m phỏ non ói cỏt; bĂt dõn
kiêm ngữc [tả 48a] ứng thung lung m lÊn biơn lài sụng. Lếi sai Êt bƠy nhỉ hòẵu en, chồng lòắi bĂt
chim biêc. Sõu bữ cử cõy, cỷng hêt òảng sng, iờn liờn quan, quọ2, thƯy ôu khụng yờn. Hỳt mỏu sinh
linh, cho bộo mm quan lếi; hao cụng h màc, ơ xõy cÔt thủ dinh. Phức dách nhõn cụng khn kh, lng
xúm canh cỉi bử hoang. nhổng tài ỏc ú, dự gỏnh cến nòắc biơn, rỉa chặng hêt nhẵ; hoÊc chở hêt trỳc
rìng, chộp khụng hêt li. ThƠn dõn ôu giĐn, trải Ôt khụng tha.
"Ta õy khã i nghợa tủ nỳi Lam Sẵn, nòẵng mỡnh nẵi nài vĂng. Tủ Nghợ: Kở thê thự õu thơ ài trải
chung, phòảng nghách tÊc quyêt thô [tả 48b] khụng cựng sng. éau lũng nhẹc úc, chc ó mòải mÔy nồm
thìa; nêm mĐt nÂm gai, õu chù màt ngy no nữ. Ni giĐn quờn ồn, em sỏch lòỵc thao nghiờn cẹu; suy
kiờm ngỗm c, thÔy ải hòng phê i thay. Quyêt tõm phức quc, chặng lỳc no quờn. Khi ta mắi khã i
nghợa binh, ỳng lỳc quõn thự ang mếnh".
"NgÊt vỡ, nhõn ti nhò lỏ mựa thu, tuÔn kiđt tủa sao bui sắm, thiêu kở bụn tƯu tròắc sau, thiêu

ngòải mòu mụ mn tròắng. Chù vỡ, màt niđm cẹu dõn, thòảng mong thnh éụng thặng tắi: c xe cƠu Tòắng,
vỗn trẵ bờn tọ bử khụng. Nhòng, hiôn ti chòa thÔy, mát mự nhò trụng cừi trựng dòẵng; thnh thủc tủ mỡnh,
gÔp bỏch nhò vắt ngòải chêt ui. [tả 49a] GiĐn chòa giêt òỵc bếo tn; ngỏn vĐn suy cỹa nh nòắc. Khi ã
Linh Sẵn, lòẵng thiêu hng tuƠn, khi ã Cụi Huyđn, lớnh chòa ỹ ài. ng chìng trải bĂt khn cựng, ơ trao
trỏch nhiđm, cho nờn ta cng c gĂng, mong vòỵt gian lao. Dủng cả khã i nghợa, nhõn dõn õu Ôy sum vƠy;
mã tiđc khao quõn, binh sợ cha con màt dế. Dựng kê sỏch "nhòỵc chê còảng" (nòắc yêu ỏnh nòắc mếnh),
ỏnh vo ch hã ; theo chiên lòỵc "quọ ách chỳng" (ớt quõn ỏnh nhiôu quõn), phức ếo kẽ binh".

1

Cõu ny chớnh bọn chộp cung H. Cú lă chộp làn. Xin dách theo nghợa chổ "cung Minh".

2
éiờn liờn: Nhổng ngòải cựng quƯn, khụng cú thõn thớch, khụng biêt trụng cĐy vo Ơu òỵc. Quan: Ngòải n ụng gúa vỵ.
Quọ: Ngòải n b gúa chng.