TIỂU LUẬN MÔN HỌC QUY HOẠCH CÁC HỆ THỐNG HẠ TẦNG KỸ THUẬT ĐÔ THỊ

TRƯỜNG ĐẠI HỌC GIAO THÔNG VẬN TẢI
BỘ MÔN CÔNG TRÌNH GIAO THÔNG CÔNG CHÍNH VÀ MÔI TRƯỜNG
----------  ----------

TIỂU LUẬN MÔN HỌC

QUY HOẠCH CÁC HỆ THỐNG
HẠ TẦNG KỸ THUẬT ĐÔ THỊ
Giáo viên hướng dẫn:

TS. TÔ NAM TOÀN

Học viên:

NGUYỄN QUANG HUY

Lớp Cao học:

KTHTĐT - K21.2

HÀ NỘI 5/2014


Học viên: Nguyễn Quang Huy

Lớp Cao học HTKTĐT - K21.2

Chương 1. KHÁI NIỆM VỀ QUY HOẠCH CÁC HỆ THỐNG HẠ TẦNG KỸ
THUẬT ĐÔ THỊ
1.1.

Thực trạng và vai trò của hệ thống hạ tầng kỹ thuật đô thị

1.1.1. Thực trạng hạ tầng kỹ thuật đô thị nước ta
Trong thời gian qua, sự phát triển của hệ thống đô thị và quá trình đô thị hoá ở
nước ta đã diễn ra nhanh chóng trên phạm vi cả nước. Nhiều công trình hạ tầng
kỹ thuật tại các đô thị như: Hệ thống giao thông, cấp nước, thoát nước, chiếu
sáng, cây xanh, thu gom và xử lý chất thải rắn... được cải tạo, nâng cấp hoặc xây
dựng mới đã phát triển khá nhanh góp phần tạo nên bộ mặt đô thị đổi mới, từng
bước nâng cao chất lượng đô thị, cải thiện đời sống của người dân đô thị, góp
phần xoá đói giảm nghèo và tạo lập một nền tảng phát triển bền vững đô thị.
Giao thông đô thị dần được cải thiện: Trong những năm qua kết cấu hạ tầng
giao thông đô thị được cải thiện thể hiện trên các mặt: Nhiều con đường mới
được xây dựng, chất lượng đường đô thị dần tốt hơn, các đô thị loại III trở lên đã
có hầu hết các tuyến đường chính được rải nhựa, nâng cấp và được xây dựng
tương đối đồng bộ với hệ thống thoát nước, hè đường, chiếu sáng và cây xanh.
Các đô thị lớn như Hà Nội, TP.HCM, Đà Nẵng, Hải Phòng, Cần Thơ.. nhiều dự
án về giao thông đô thị được triển khai đó là việc cải tạo, nâng cấp và xây mới
các trục giao thông đối ngoại, cửa ô, trục giao thông hướng tâm, các nút giao cắt,
đường vành đai đã bước đầu nâng cao năng lực thông qua tại các đô thị này. Giao
thông công cộng đã, đang hình thành và phát triển tại các đô thị. Các thành phố,
thị xã như Cần Thơ, Cao Lãnh, Vũng Tàu, Buôn Ma Thuột, Nha Trang, Quy
Nhơn, Đà Nẵng, Huế, Vinh, Sơn La… đã tổ chức các tuyến giao thông công cộng
phục vụ vận chuyển khách và đặc biệt tại hai TP lớn như Hà Nội và TP.HCM,
giao thông công cộng đang là phương tiện không thể thiếu được.
Cấp nước đô thị, tỷ lệ thất thoát còn rất cao: Đến nay hầu hết các đô thị tỉnh lỵ
(63 tỉnh thành) đều đã và đang có các dự án đầu tư cải tạo, nâng cấp mở rộng hệ
thống cấp nước. Nhu cầu cấp nước về cơ bản đáp ứng yêu cầu. Tính đến cuối
năm 2009, tổng công suất thiết kế cấp nước đạt khoảng 5,9 triệu m3/ngđ. Tỷ lệ
thất thoát thất thu giảm đáng kể, trung bình hiện nay khoảng 30%.
Mặc dù tỷ lệ thất thoát, thất thu trên 40% (năm 2000) xuống trung bình khoảng

30% (năm 2009) nhưng vẫn ở mức cao. Việc đầu tư chỉ mới quan tâm đến trạm,
nhà máy - hệ thống phân phối gồm cải tạo hệ thống cũ, mở rộng mạng mới chưa
được quan tâm đầy đủ nên công suất khai thác tại nhiều nhà máy nước mới chỉ
đạt khoảng 77% so với công suất thiết kế.
Chưa có hệ thống thoát nước thải riêng: Trong số 63 đô thị tỉnh lỵ đã có 32 đô
thị có các dự án về thoát nước và vệ sinh môi trường từ nguồn vốn ODA. Nhiều
dự án lớn được triển khai tại Hà Nội, TP.HCM, Đà Nẵng, Hải Phòng… bước đầu
phát huy có hiệu quả, góp phần làm giảm mức độ ngập úng tại các đô thị. Tuy
nhiên, tất cả các đô thị ở Việt Nam chưa có hệ thống thoát nước thải riêng mà
chung cho cả thoát nước mưa và nước thải. Các hệ thống thoát nước được đầu tư
xây dựng qua nhiều thời kỳ khác nhau, không hoàn chỉnh, đồng bộ, nhiều
tuyến cống xuống cấp nên khả năng tiêu thoát nước thấp. Nước thải hầu như chưa
được xử lý và xả thẳng vào nguồn tiếp nhận. Đặc biệt nước thải từ các KCN gây
Tiểu luận: Quy hoạch các hệ thống hạ tầng kỹ thuật đô thị


Học viên: Nguyễn Quang Huy

Lớp Cao học HTKTĐT - K21.2

nên ô nhiễm nặng nề các dòng sông lớn như sông Đồng Nai, Sài Gòn, Thị Vải,
sông Đáy, sông Nhuệ, sông Tô Lịch, sông Cầu…
Tình trạng ngập úng đô thị đang là mối quan tâm hàng ngày của các đô thị lớn
(hễ mưa xuống là ngập), ngập úng (do triều cường và mưa lớn) xảy ra thường
xuyên tại TP.HCM hoặc ngập nặng xảy ra tại Hà Nội. Vấn đề ngập úng đô thị
cho đến nay vẫn chưa có giải pháp có tính khả thi để giải quyết.
1.1.2. Khái niệm
Quy hoạch đô thị là việc tổ chức không gian, kiến trúc, cảnh quan đô thị, hệ
thống công trình hạ tầng kỹ thuật, công trình hạ tầng xã hội và nhà ở để tạo lập
môi trường sống thích hợp cho người dân sống trong đô thị, được thể hiện thông

qua đồ án quy hoạch đô thị.
-

Hạ tầng kỹ thuật đô thị bao gồm các hệ thống công trình kỹ thuật phục vụ cho
hoạt dộng của đô thị bao gồm: hệ thống công trình giao thông; hệ thống công
trình cấp thoát nước; hệ thống công trình chiếu sáng công cộng; hệ thống cây
xanh, công viên, vườn hoa; hệ thống thu gom, vận chuyển, xử lý rác; hệ thống
thông tin, tín hiệu, điện thoại; hệ thống cung cấp điện, gaz; các hệ thống kỹ thuật
phục vụ cho đô thị…

1.2.

Đối tượng của quy hoạch hạ tầng kỹ thuật đô thị
Quy hoạch hạ tầng kỹ thuật đô thị được lập cho các đối tượng sau đây:

-

Giao thông đô thị;

-

Cao độ nền và thoát nước mặt đô thị;
Cấp nước đô thị;
Thoát nước thải đô thị;
Cấp năng lượng và chiếu sáng đô thị;
Thông tin liên lạc;
Nghĩa trang và xử lý chất thải rắn.

1.3.

Nội dung quy hoạch hạ tầng kỹ thuật đô thị

1.3.1. Quy hoạch giao thông đô thị bao gồm việc xác định quỹ đất dành cho xây dựng
và phát triển giao thông, vị trí, quy mô công trình đầu mối; tổ chức hệ thống giao
thông đô thị trên mặt đất, trên cao và dưới mặt đất; xác định phạm vi bảo vệ và
hành lang an toàn giao thông.
1.3.2. Quy hoạch cao độ nền và thoát nước mặt đô thị bao gồm việc xác định khu vực
thuận lợi cho việc xây dựng trong từng khu vực và đô thị; xác định lưu vực thoát
nước chính, khu vực cấm và hạn chế xây dựng, cốt xây dựng, mạng lưới thoát
nước mặt và công trình đầu mối; giải pháp phòng tránh và giảm nhẹ thiệt hại do
thiên tai.

Tiểu luận: Quy hoạch các hệ thống hạ tầng kỹ thuật đô thị


Học viên: Nguyễn Quang Huy

Lớp Cao học HTKTĐT - K21.2

1.3.3. Quy hoạch cấp nước đô thị bao gồm việc xác định nhu cầu và lựa chọn nguồn
nước; xác định vị trí, quy mô công trình cấp nước gồm mạng lưới tuyến truyền
tải và phân phối, nhà máy, trạm làm sạch, phạm vi bảo vệ nguồn nước và hành
lang bảo vệ công trình cấp nước;
1.3.4. Quy hoạch thoát nước thải đô thị bao gồm việc xác định tổng lượng nước thải, vị
trí và quy mô công trình thoát nước gồm mạng lưới tuyến ống thoát, nhà máy,
trạm xử lý nước thải, khoảng cách ly vệ sinh và hành lang bảo vệ công trình thoát
nước thải đô thị.
1.3.5. Quy hoạch cấp năng lượng và chiếu sáng đô thị bao gồm việc xác định nhu cầu
sử dụng năng lượng, nguồn cung cấp, yêu cầu bố trí địa điểm, quy mô công trình
đầu mối, mạng lưới truyền tải, mạng lưới phân phối; hành lang an toàn và phạm

vi bảo vệ công trình; giải pháp tổng thể về chiếu sáng đô thị.
1.3.6. Quy hoạch thông tin liên lạc bao gồm việc xác định tuyến truyền dẫn thông tin, vị
trí, quy mô trạm vệ tinh, tổng đài và công trình phụ trợ kèm theo.
1.3.7. Quy hoạch xử lý chất thải rắn bao gồm việc xác định tổng lượng chất thải, vị trí,
quy mô trạm trung chuyển, cơ sở xử lý chất thải rắn, công trình phụ trợ, khoảng
cách ly vệ sinh của cơ sở xử lý chất thải rắn.
1.3.8. Quy hoạch nghĩa trang bao gồm việc xác định nhu cầu an táng, vị trí, quy mô và
ranh giới nghĩa trang, phân khu chức năng, bố trí công trình hạ tầng kỹ thuật và
khoảng cách ly vệ sinh của nghĩa trang.

Tiểu luận: Quy hoạch các hệ thống hạ tầng kỹ thuật đô thị


Học viên: Nguyễn Quang Huy

Lớp Cao học HTKTĐT - K21.2

Chương 2. QUY HOẠCH GIAO THÔNG ĐÔ THỊ
2.1.

Vai trò của giao thông đô thị

2.1.1. Khái niệm
Giao thông đô thị là tập hợp các công trình, các phương tiện khác nhau và các
con đường giao thông đảm bảo liên hệ giữa các khu vực với nhau
2.1.2. Vai trò
Trong sinh hoạt của đô thị hiện đại, không thể thiếu việc tổ chức giao thông đô
thị. Giao thông đô thị là một trong nhiều lĩnh vực quan trọng của công tác xây
dựng đô thị chức năng của nó là liên hệ các bộ phận chủ yếu của đô thị với nhau,
cụ thể là các khu nhà ở, khu công nghiệp, các điểm phục vụ văn hóa, sinh hoạt,

thương nghiệp, các khu vực nghỉ ngơi v.v… Giao thông đô thị có nhiệm vụ

-

chuyên chở hành khách và hàng hóa trong dô thị với yêu cầu nhanh chóng, thuận
tiện và an toàn.
Các yêu cầu của giao thông có ảnh hưởng quyết định đến việc bố trí chỗ ở, làm
việc, nghỉ ngơi và phục vụ hàng ngày cho dân cư, có ảnh hưởng đến quy mô và
việc tổ chức các khu công nghiệp và khu dân dụng, ảnh hưởng đến kích thước và
mức độ phức tạp của đường phố chính, quảng trường, các mối giao nhau, đến
điều kiện xây dựng và trồng cây xanh cho đường phố, đến việc xây dựng các tiểu
khu, các trung tâm công cộng. Việc hiện đại hóa giao thông cho phép mở rộng

-

-

quy mô thành phố.
Chúng ta biết rằng, thiết kế mạng lưới giao thông và các công trình của nó cũng
như thiết kế các đường phố, các mối giao nhau, các quảng trường phải dựa vào
các số liệu về giao thông trong tương lai. Lưu lượng tính toán của dòng giao
thông có ảnh hưởng quyết định đến cấu trúc của hệ thống đường chính, sự phân
loại các đường phố, giảI quyết các mối giao nhau cùng mức hay khác mức và các
tiêu chuẩn khác. Để đánh giá chất lượng quy hoạch của thành phố, khối lượng
công tác giao thông càng lớn thì đòi hỏi càng cao đối với việc quy hoạch đường
phố, quảng trường và các mối giao nhau.
Quan hệ phục vụ giữa các phương tiện giao thông công cộng và giao thông cá
nhân có ảnh hưởng rất lớn đến giao thông và quy hoạch thành phố. Nếu giải
quyết không tốt quan hệ giữa hai loại giao thông này, sẽ gây hậu quả rất tai hại là
làm tăng quá mức giao thông cá nhân trong thành phố buộc phải tăng mật độ

đường phố và khả năng thông xe của nó lên rất nhiều, phải dành quá nhiều diện
tích để làm chỗ đỗ xe, gara và các công trình giao thông khác, làm tăng tai nạn
giao thông.

Tiểu luận: Quy hoạch các hệ thống hạ tầng kỹ thuật đô thị


Học viên: Nguyễn Quang Huy

2.2.

Lớp Cao học HTKTĐT - K21.2

Phân loại các phương tiện giao thông

2.2.1 Theo chức năng sử dụng:
- Phương tiện giao thông hành khách chia làm hai loại:
+ Phương tiện giao thông công cộng gồm : ô tô bus, xe điện bánh hơi, tàu điện, tàu
điện ngầm, tàu hỏa…
-

+ Phương tiện giao thông cá nhân gồm : ô tô con, mô tô, xe máy, xe đạp, xích lô.
Phương tiện giao thông hàng hóa: ô tô tải, tàu điện chở hàng, xe thô sơ, vv…
Phương tiện giao thông đặc biệt: ô tô vệ sinh, ô tô cứu hỏa, xe quét đưởng, xe
tưới nước, xe cấp cứu, vv…

2.2.2 Theo vị trí của đường xe chạy đối với đường phố
Giao thông đường phố: tàu điện, xe điện bánh hơi, ô tô, mô tô, xe máy, xe đạp, xe
-

thô sơ.
Giao thông ngoài đường phố: tàu hỏa, tàu điện ngầm

-

Theo đặc điểm xây dựng đường xe chạy

-

Giao thông đường ray
Giao thông không đường ray.

2.3. Đặc điểm giao thông trong các loại đường phố
-

-

Thành phố cần phương tiện giao thông hành khách khi nào kích thước của nó vượt qúa khoảng đường đi bộ. Khoảng đường đi bộ không phải cố định mà nó thay
đổi. Thành phố càng hiện đại thì nó càng được rút ngắn lại. Trong các thành phố
hiện nay, khoảng đường đi bộ ấy từ 0,7-1km. Với khoảng đường đó, phải tốn 1015 phút đi bộ. Khi khoảng đường cần đi càng lớn thì càng nhiều người sử dụng
phương tiện giao thông.
Thành phố có diện tích càng lớn, số dân càng đông thì khối lượng công tác giao
thông càng lớn. Có rất nhiều yếu tố ảnh hưởng đến khối lượng công tác giao
thông. Đó là: đặc điểm về phân bố dân cư, đặc thù của cơ cấu quy hoạch thành
phố, đặc điểm bố trí các điểm chiêu khách quan trọng nhà ga hành khách đường
sắt, trung tâm thành phố, sân vận động thành phố v.v…, vị trí tương hỗ giữa các
khu nhà ở và khu công nghiệp, địa hình v.v… Nhưng một yếu tố cơ bản ảnh
hưởng đến khối lượng công tác giao thông là quy mô số dân của thành phố. Vì
vậy, khi nói đến đặc điểm giao thông của từng thành phố, người ta liên hệ ngay
với quy mô của thành phố ấy.

2.4. Đặc điểm của các phương tiện giao thông
Tùy theo sức chứa, các phương tiện giao thông hành khách được chia thành giao
thông công cộng và giao thông cá nhân.
2.4.1 Ô tô Bus
Tiểu luận: Quy hoạch các hệ thống hạ tầng kỹ thuật đô thị


Học viên: Nguyễn Quang Huy

-

Lớp Cao học HTKTĐT - K21.2

Là loại phương tiện giản đơn nhất, linh hoạt nhất trong các loại phương tiện giao
thông công cộng tổ chức theo tuyến. Chi phí ban đầu của nó cũng đòi hỏi ít nhất.

-

Nhược điểm của phương tiện này là giá thành vận chuyển cao

-

Ô tô bus được sử dụng thích hợp tại những khu mới xây dựng, trong thời kỳ xây
dựng đợt đầu của thành phố, khi số lượng hành khách còn ít. Trong các thành phố

-

cải tạo, dùng phương tiện này cũng rất phù hợp vì có thể thay đổi hướng các
tuyến một cách dễ dàng khi dòng hành khách thay đổi.

Tùy theo chức năng phục vụ giao thông, các tuyến ô tô bus được chia thành các
loại tuyến chính nội thành, tuyến phụ, tuyến ngoại thành, tuyến liên tỉnh.

2.4.2 Xe điện bánh hơi
Theo các chỉ tiêu kinh tế kỹ thuật thì phương tiện này không khác ô tô bus lắm.
-

Tuy nhiên yêu cầu trang bị phức tạp hơn ô tô bus
Sức chứa của xe điện bánh hơi nhiều hơn ô tô bus

-

Mặt đường phố dùng cho xe điện bánh hơi phải là mặt đường cấp cao

-

Tính cơ động của xe điện bánh hơi kém hơn so với ô tô bus
Xe điện bánh hơi chủ yếu dùng ở hướng có dòng hành khách trung bình, với các

-

tuyến ngắn và các tuyến đi xa ra ngoại thành thì sử dụng loại này không được
thuận tiện.
Độ dốc dọc của đường có xe điện bánh hơi không được quá 8%

2.4.3 Tàu điện
Là loại phương tiện giao thông đường phố có giá thành trang bị cao nhất so với ô
tô bus và xe điện bánh hơi vì ngoài thiết bị điện còn phải có đường ray.
Là loại phương tiện có sức chứa lớn nhất so với hai loại trên, thường bố trí các
tuyến tàu điện nằm ở các hướng có dòng hành khách lớn và ổn định.

Đường tàu điện có thể bố trí cùng mức với lòng đường hoặc bố trí tại nền đường
riêng tách khỏi lòng đường đợc ngăn cách bởi bó vỉa hoặc giải cây xanh rộng 1,52,5m.
Các tuyến tàu điện thường bố trí trong phạm vi nội thành. ở các thành phố cực
lớn, không nên bố trí đường tàu điện ở khu trung tâm, nơi có luư lượng xe cộ và
người đi bộ lớn, làm ảnh hưởng đến các phương tiện khác.
2.4.4 Tàu điện ngầm
Là phương tiện giao thông hiện đại, được xây dựng ở các thành phố cực lớn có số
dân 1 triệu người trở lên;
Vốn đầu tư xây dựng rất lớn, yêu cầu kỹ thuật phức tạp;
2.4.5 Tàu điện trên không
Sự quá tải về giao thông của các đường phố, sự tốn kém quá lớn trong việc xây
dựng đường tàu điện ngầm làm nẩy sinh ý định xây dựng các đường tàu điện trên
không ở các thành phố cực lớn. Tàu điện trên không được sử dụng chủ yếu vào
Tiểu luận: Quy hoạch các hệ thống hạ tầng kỹ thuật đô thị


Học viên: Nguyễn Quang Huy

Lớp Cao học HTKTĐT - K21.2

việc vận chuyển hành khách giữa nội và ngoại thành, nối các ga tàu điện ngầm,
các trạm đỗ cuối của đường tàu điện với ngoại ô thành phố, nối các đầu mối giao
thông riêng biệt ở ngoại ô với thành phố, nối các sân bay với nhau, nối các thị
trấn, khu nghỉ ngơi với thành phố.
2.4.6 Ô tô con
Ô tô được dùng để vận chuyển hành khách trong thành phố, giữa thành phố với
ngoại thành hoặc giữa các thành phố với nhau. ở trong thành phố ô tô con được
dùng để chở hành khách từ nhà đến nơi cần thiết và ngược lại, chở hành khách
với yêu cầu nhanh chóng và đúng giờ như đến các nhà ga, bệnh viện v.v…
2.5.

Quy hoạch giao thông đô thị phải được xây dựng trên nguồn cơ sở dữ liệu có
độ chính xác cao
Quy hoạch giao thông phải gắn kết với phát triển đô thị. Đặc biệt hệ thống
giao thông công cộng phải được nghĩ đến đầu tiên. Quy hoạch xây dựng các
khu đô thị mới phải ưu tiên dành đất cho giao thông công cộng. Gắn với việc
phát triển các khu vực đô thị, chính quyền thành phố cần chỉ đạo đẩy mạnh việc
sử dụng không gian ngầm trong lòng đất để kết nối hệ thống giao thông đô thị,
các khu đô thị liền kề, tạo hiệu suất sử dụng đô thị cao trong tương lai.
Số liệu điều tra thực tế là cơ sở dữ liệu quan trọng để xây dựng dự báo về
lưu lượng giao thông. Trước hết, việc lập dự báo dựa trên các phần mềm phân
tích lưu lượng giao thông từ trước đến nay không tương ứng với việc lập một
quy hoạch giao thông đô thị trong khi hiện nay tại rất nhiều thành phố, vấn đề
then chốt của quy hoạch giao thông đô thị chính là vấn đề lưu thông, đặc biệt là
việc lưu thông của các phương tiện cơ giới. Điều này hoàn toàn đúng với các
đô thị lớn của Việt Nam trong gần 20 năm qua, dù các quy hoạch giao thông đô
thị đều xây dựng dựa trên những phần mềm được coi là tiên tiến của nước ngoài.
Nhưng, vấn đề khó khăn hiện nay chúng ta đang gặp phải là việc lập các
dự báo để xây dựng quy hoạch giao thông cho tương lai.
Việc đếm lưu lượng giao thông bằng thủ công (đếm theo cách gạch bằng tay)
hay bán thủ công (có máy bấm) hiện số, trên thực tế đem lại kết quả chưa thật
chính xác – kể cả khi cho phép sai số từ 5 đến 10% (nhất là trong giờ cao điểm
tại những tuyến đường hay nút giao thông có mật độ phương tiện dày đặc trong
nội đô hay các vị trí được coi là “cửa ngõ” ra vào thành phố).
Tiếp theo, về mặt giao thông chúng ta còn thiếu những nghiên cứu về tác
động qua lại giữa ba nhân tố: tình trạng giao thông hiện nay, quỹ đất dành cho
giao thông và tốc độ tăng trưởng kinh tế của mỗi đô thị. Mối quan hệ giữa quỹ
đất dành cho giao thông và nhu cầu về giao thông đã bị đơn giản hoá quá mức,

Tiểu luận: Quy hoạch các hệ thống hạ tầng kỹ thuật đô thị

Học viên: Nguyễn Quang Huy

Lớp Cao học HTKTĐT - K21.2

chỉ dựa trên những dữ liệu theo năm tiến hành điều tra nên không thể phản ánh
được những thay đổi trong tương lai.
Ví dụ: tại thủ đô Hà Nội của chúng ta, chỉ trong vòng hơn 10 năm gần đây, diện
tích nhà ở gần như tăng gấp đôi bởi sự ra đời của nhiều khu đô thị mới đã dẫn
đến sự thay đổi về lưu lượng giao thông và hướng di chuyển, từ đó ảnh hưởng tới
vấn đề lưu thông của các loại phương tiện và độ tin cậy của các nghiên cứu dự
báo về lưu lượng giao thông trước khi lập quy hoạch.

Bao giờ cho giao thông Hà Nội hết cảnh tắc đường như thế này?

Ngoài ra, trên quy mô toàn cầu, sự phát triển của các phương tiện giao
thông hiện nay là một tham số được ưu tiên trong các nghiên cứu về quy hoạch
đô thị. Điều đó có nghĩa là thông qua các mô hình khác nhau, người ta phân tích
những tác động của khả năng đáp ứng giao thông, chính sách kiểm soát giao
thông và việc khai thác quỹ đất dành cho giao thông tới sự phát triển của các
loại hình giao thông. Về điểm này, những phần mềm mà nhiều thành phố đã sử
dụng để phân tích lưu lượng giao thông hiện nay đều không đạt hiệu quả như
mong muốn. Về quy hoạch giao thông, hầu hết các thành phố thuộc các
nước
đang phát triển chưa bao giờ thực hiện được một phân tích dựa trên các yếu tố về
chất lượng cuộc sống cư dân đô thị, tốc độ tăng trưởng GDP hàng năm
cùng
với nguồn cơ sở dữ liệu - kết quả của những cuộc điều tra
thực tế đáng tin

cậy.
Trong các dự báo về mức độ lưu thông, số lượng phương tiện cơ giới là
yếu tố quyết định lưu lượng giao thông của một đô thị và cũng có tính quyết định
đối với quy mô của các công trình xây dựng đường sá cần thực hiện. Nhưng
đó chỉ là một cách đáp ứng “máy móc” trước nhu cầu đang tăng dần của giao
thông bằng xe hơi và cách làm này tất nhiên chỉ dẫn đến một cái vòng luẩn quẩn
và một cuộc chạy đuổi vô tận ở phía trước. Tốc độ lưu thông của các phương tiện
Tiểu luận: Quy hoạch các hệ thống hạ tầng kỹ thuật đô thị


Học viên: Nguyễn Quang Huy

Lớp Cao học HTKTĐT - K21.2

cơ giới không hề tạo nên được khả năng cạnh tranh cũng không thể hiện được sự
duyên dáng của một thành phố. Trái lại, việc chạy đua thái quá về tốc độ lưu
thông chỉ có thể làm mất đi những nét đặc thù của thành phố và khiến cho những
rạn nứt về mặt xã hội càng trầm trọng thêm.
Trong các chính sách về giao thông đô thị, cần kiểm soát tốt hơn nữa sự
bùng nổ của xe hơi, đặc biệt là kiểm soát chặt chẽ việc sử dụng xe hơi trong
khu vực trung tâm thành phố. Điều quan trọng là phải phân biệt rõ ràng giữa khả
năng tiếp cận và khả năng đi lại với phương châm ưu tiên cho các phương tiện
giao thông công cộng hơn là xe hơi cũng như ưu tiên cho việc sử dụng những
phương tiện phi cơ giới, hạn chế xây dựng các nút giao thông đồng mức, giữ gìn
nguyên vẹn kiến trúc của các khu vực nội đô.Tuy nhiên, trong những giờ thấp
điểm hay trong các khu vực mà giao thông công cộng khó có điều kiện phục vụ
thì xe hơi và xe gắn máy chắc chắn là phương tiện thuận lợi nhất cho cuộc sống
của người dân đô thị. Do đó, trước tình trạng người dân tự trang bị xe hơi ngày
một nhiều (do thu nhập tăng, kinh tế của một bộ phận dân đô thị khá lên), chính
quyền các thành phố cũng cần xây dựng những chính sách hợp lý nhằm quản lý

nhu cầu giao thông, đồng thời cũng phải cương quyết hạn chế việc sử dụng xe
hơi cá nhân vào giờ cao điểm hay tại một số khu vực cụ thể trong nội đô. Các
chính sách quản lý xe hơi linh hoạt và phù hợp sẽ được dân chúng ủng hộ sẽ
hiệu quả hơn các chế tài xử phạt và luật lệ khắt khe.
Sử dụng các loại hình giao thông phù hợp điều kiện địa lý, đặc điểm địa
hình đô thị chính là điểm nhấn quan trọng trong việc xây dựng quy hoạch giao
thông cho các thành phố. Mỗi thành phố đều có môi trường địa lý và đặc thù phát
triển riêng nên cũng sẽ tồn tại các hình thức và phương tiện giao thông riêng biệt.
Ví dụ cụ thể về giao thông đô thị Trung Quốc: tại Trùng Khánh, hệ thống
cáp treo giữa hai bờ sông Dương Tử và mạng lưới đường dành cho người đi
bộ rất phát triển. Còn tại Vũ Hán, những tuyến tàu khách trên sông đóng vai trò
đặc biệt quan trọng trong việc nối kết giữa ba quận của thành phố. Những tuyến
tàu khách trên sông không chỉ góp phần giảm bớt lưu lượng giao thông trên các
cây cầu bắc qua sông mà còn tạo điều kiện để phát triển không gian hai bên bờ
sông. Những mô hình giao thông trên sông và phát triển hai bên bờ sông
như
vậy đã được áp dụng tại Sydney và Brisbane rất đáng để chúng ta xem xét.
Việc sử dụng phổ biến xe đạp góp phần đắc lực giải quyết vấn đề giao
thông đô thị đã giúp cho Trung Quốc thoát khỏi tình trạng gia tăng đói nghèo và
những bất công xã hội mà rất nhiều nước đang gặp phải do những khó khăn về
mặt giao thông. Với lợi thế đi được “từ cửa đến cửa”, xe đạp là phương tiện rất
phù hợp cho những khoảng cách di chuyển trung bình và ngắn trong trung tâm
thành phố và là phương tiện giao thông nhanh nhất (xét theo mối tương quan giữa
Tiểu luận: Quy hoạch các hệ thống hạ tầng kỹ thuật đô thị


Học viên: Nguyễn Quang Huy

Lớp Cao học HTKTĐT - K21.2

khoảng cách và tốc độ) đối với việc di chuyển trong các thành phố đông dân. Xe
đạp cũng có thể kết hợp với các phương tiện giao thông công cộng để có thể di
chuyển trong những phạm vi xa hơn mà không thể thực hiện bằng hình thức đi
bộ.
Trong quy hoạch giao thông đô thị cần có các loại phương tiện giao thông
công cộng mang tính đại chúng cao.
Qua những kinh nghiệm thu được tại nhiều nơi trên thế giới cho thấy,
trong giao thông khi cung cao hơn cầu thì việc lưu thông sẽ trở nên dễ dàng. Do
đó, chúng ta đều nhận thấy sau khi xây dựng các tuyến đường lớn, tình hình giao
thông đô thị được cải thiện rõ rệt. Tuy nhiên, nếu chúng ta tự hài lòng về những
thành công này thì chỉ sau một thời gian ngắn sẽ lại phải chứng kiến tình trạng
tắc nghẽn và xuống cấp về cơ sở hạ tầng giao thông. Một số người cho rằng đó là
nguyên nhân của sự gia tăng nhu cầu giao thông tới mức không thể dự báo trước
được. Trên thực tế, đó là hậu quả của tình trạng mất cân bằng giữa việc xây dựng
cơ sở hạ tầng để đáp ứng số lượng xe hơi cá nhân ngày càng tăng và việc dành ưu
tiên cho các phương tiện giao thông công cộng. Rất khó để ưu tiên toàn bộ cho
hoạt động của các phương tiện giao thông công cộng. Theo kinh nghiệm của hai
thành phố Curitiba và Bogota thì phương tiện giao thông công cộng mà chúng ta
khuyến khích cần phải đáp ứng được nhu cầu đi lại của số đông. Đó có thể là một
mạng lưới vận tải bánh sắt quy mô lớn hay một hệ thống giao thông công cộng
tốc độ cao chúng ta phải tính cho tương lai.
Hiện nay, chúng ta đang trong giai đoạn điều chỉnh và tổ chức lại cấu trúc
không gian của các đô thị. Điều quan trọng là phải tạo ra một mô hình quy hoạch
có khả năng đáp ứng được sự phát triển của các phương tiện giao thông công
cộng. Ví dụ, cần phải coi những khu vực xung quanh các điểm đỗ của mạng lưới
giao thông công cộng tốc độ cao như những không gian cần được kiểm soát bằng
quy hoạch nhằm phối hợp chặt chẽ giữa tổ chức giao thông, khai thác quỹ đất và
nâng cao giá trị khai thác thương mại. Sự mở rộng địa giới của các thành phố
buộc người dân phải sử dụng các phương tiện giao thông công cộng tốc độ cao để
khắc phục những trở ngại về khoảng cách. Do đó, việc kết hợp nhiều loại hình

giao thông khác nhau trong quá trình đi lại hàng ngày là điều không thể tránh
khỏi khi mà phạm vi phục vụ của mạng lưới giao thông công cộng còn hạn chế.
Cần nghiên cứu toàn bộ các lộ trình đi lại của cư dân trong phạm vi đô thị được
lập quy hoạch và những vùng lân cận để hiểu được cách thức lựa chọn phương
tiện của người tham gia giao thông kết hợp với việc phân tích các yếu tố về chất
lượng cuộc sống cư dân đô thị, tốc độ tăng trưởng GDP hàng năm chứ không
phải chỉ tập trung khảo sát, đếm xe trên các tuyến đường giao thông chính và
trong các khu vực được coi là “cửa ngõ” đô thị để làm cơ sở nghiên cứu dự báo
Tiểu luận: Quy hoạch các hệ thống hạ tầng kỹ thuật đô thị


Học viên: Nguyễn Quang Huy

Lớp Cao học HTKTĐT - K21.2

giao thông đô thị trong tương lai. Dữ liệu dùng cho công tác lập dự báo phải có
độ tin cậy cao, phản ánh được tình hình thực tế về kinh tế, xã hội và đặc điểm của
đô thị đó.
Tại các đô thị ở nước ta hiện nay, dòng người nhập cư vào thành phố ngày
càng tăng kéo theo sự gia tăng phương tiện cá nhân đã làm cho đô thị bị phụ
thuộc vào xe máy, trong khi công tác quy hoạch vẫn còn chậm bởi rào cản hạ
tầng đã tạo nên một bức tranh lộn xộn cho giao thông tại các thành phố. Để phát
triển bền vững giao thông đô thị Hà Nội cũng như các thành phố khác trong cả
nước, các chuyên gia trong và ngoài nước đều nhận định, quy hoạch giao thông
cần phải thực hiện song hành với quy hoạch đô thị, phát triển kết cấu hạ tầng giao
thông theo hướng hiện đại, đồng bộ, liên kết các phương thức vận tải và phát
triển vận tải đa phương thức. Đã tới lúc cần tính đến việc xây dựng một phương
pháp quy hoạch giao thông tối ưu phù hợp cho từng loại hình đô thị ở nước ta
dựa trên kinh nghiệm của các đô thị đông dân trên thế giới.

Tiểu luận: Quy hoạch các hệ thống hạ tầng kỹ thuật đô thị


Học viên: Nguyễn Quang Huy

Lớp Cao học HTKTĐT - K21.2

Chương 3. QUY HOẠCH CAO ĐỘ NỀN VÀ THOÁT NƯỚC MẶT ĐÔ THỊ
3.1.

Mục tiêu quy hoạch:

-

Cụ thể hóa định hướng phát triển cao độ nền và thoát nước mặt theo định hướng
Quy hoạch chung của khu vực cần quy hoạch

-

Làm cơ sở cho việc triển khai các dự án đầu tư xây dựng mới, cải tạo và nâng cấp
hệ thống tiêu thoát nước .
Góp phần nâng cao năng lực quản lý cao độ xây dựng.

-

Tạo điều kiện thuận lợi cho việc quy hoạch phát triển đô thị trong tương lai kết
hợp với việc hoàn chỉnh cơ sở hạ tầng kỹ thuật đô thị một cách tiết kiệm, hiệu
quả và bền vững.

-

-

3.2.
-

-

-

Xác định nhu cầu sử dụng đất cho việc thực hiện các dự án thuộc nội dung quy
hoạch. Đề xuất các biện pháp xây dựng, tài chính, kinh tế phù hợp với điều kiện
tự nhiên, xã hội, đảm bảo tính khả thi của kế hoạch đầu tư tổng thể.
Đề xuất được kế hoạch, lộ trình và xác định nguồn lực thực hiện quy hoạch cao
độ nền và thoát nước mặt đô thị.
Nội dung quy hoạch:
Đánh giá hiện trạng địa hình, các điều kiện địa chất công trình, địa chất thủy văn,
các khu vực có thiên tai, biến động về môi trường (lún, sụt, địa chất, xói lở,...).
Đánh giá tổng hợp đất xây dựng đô thị cho từng khu vực đô thị, bao gồm: Xác
định các khu vực thuận lợi, không thuận lợi, hạn chế, khu vực cấm xây dựng.
Đánh giá tổng hợp tình hình thoát nước và ngập úng đô thị: Tần suất, diện tích
các khu vực, độ sâu, hiện trạng hệ thống thoát nước, vị trí, quy mô các trạm bơm
tiêu thoát nước.
Xác định chỉ tiêu, thông số cơ bản, các lưu vực thoát nước; mạng lưới thoát và
nguồn tiếp nhận nước mặt; vị trí, quy mô các công trình đầu mối tiêu thoát chính;
các giải pháp phòng và tránh thiên tai.
Xác định cốt xây dựng khống chế của từng khu vực xây dựng cụ thể và các đường
phố chính cấp đô thị.
Xác định sơ bộ khối lượng đào, đắp của các khu vực.
Xác định chương trình và dự án đầu tư ưu tiên, xác định sơ bộ tổng mức đầu tư,

dự kiến nguồn lực thực hiện.
Đánh giá môi trường chiến lược.

Tiểu luận: Quy hoạch các hệ thống hạ tầng kỹ thuật đô thị


Học viên: Nguyễn Quang Huy

Lớp Cao học HTKTĐT - K21.2

Chương 4. QUY HOẠCH CẤP NƯỚC ĐÔ THỊ
4.1.
-

Thực trạng tình hình cấp nước tại các đô thị
Trong thời gian qua, hệ thống cấp nước các đô thị Việt Nam đã được Đảng,
Chính phủ quan tâm ưu tiên đầu tư cải tạo và xây dựng, nhờ vậy tình hình cấp
nước đã được cải thiện một cách đáng kể. Nhiêù dự án với vốn đầu tư trong
nước, vốn tài trợ của các Chính phủ, các tổ chức Quốc tế đã và đang được triển
khai.

-

Hiện nay toàn bộ 64 thành phố, thị xã tỉnh lỵ trong cả nước đã có các dự án cấp
nước ở các mức độ khác nhau. Tổng công suất thiết kế đạt 3,42 triệu m3/ngđ.
Nhiều nhà máy được xây dựng trong thời gian gần đây có dây truyền công nghệ
xử lý và thiết bị khá hiện đại. Trong 670 đô thị vừa và nhỏ (loại IV và loại V) đã

-

có khoảng 200 thị xã, thị tứ có hệ thống cấp nước tập trung quy mô từ 500 đến
2000, 3000 m3/ngđ được xây dựng từ nhiều nguồn vốn và do nhiều cơ quan,
doanh nghiệp quản lý.
Trong những năm qua, nền kinh tế Việt Nam tăng trưởng một cách nhanh chóng.
Tỷ lệ GDP của nền kinh tế quốc doanh ngày càng cao. Tốc độ phát triển đô thị
ngày càng nhanh, theo số liệu thống kê năm 2000 dân số đô thị cả nước là 17
triệu, đến năm 2005 sẽ là 22 triệu người. Xu hướng đô thị hoá trên cả nước ngày
càng phát triển cả về số lượng và quy mô dân số, thu hút nhiều dân cư và các
ngành công nghiệp, tiểu thủ công nghiệp, dịch vụ…Song cơ sở hạ tầng các đô thị
còn yếu kém nhất là giao thông, cấp thoát nước và vệ sinh môi trường, chưa đáp
ứng được yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội của các đô thị trong giai đoạn hiện
nay.

4.2.

Tuy nhiên tình hình cấp nước đô thị còn nhiều bất cập:

4.2.1. Tỷ lệ cấp nước còn rất thấp:
- Trung bình đạt 45% tổng dân số đô thị được cấp nước, trong đó đô thị loại I và
loại II đạt tỷ lệ 67%, các đô thị loại IV và loại V chỉ đạt 10-15%.
4.2.2. Công suất thiết kế của một số nơi chưa phù hợp với thực tế:
- Nhiều nơi thiếu nước, nhưng cũng có đô thị thừa nước, không khai thác hết công
suất, cá biệt tại một số thị xã chỉ khai thác khoảng 15-20% công suất thiết kế.
4.2.3. Tỷ lệ thất thoát thất thu nước còn cao:
- Sau Hội nghị cấp nước toàn quốc lần thứ III, các công ty cấp nước địa phương đã
có nhiều cố gắng giảm tỷ lệ thất thoát thất thu nước đã được Bộ Xây dựng đề ra.
Nhiều địa phương như Hải Phòng, Huế, Đà Lạt, Vũng Tàu, Tiền Giang, đạt được
kết quả tốt, nhưng tại nhiều đô thị tỷ lệ thất thoát thất thu vẫn còn cao như Thái
Nguyên, Hà Nội, Nam Định, Hà Tĩnh, Vinh…
Tiểu luận: Quy hoạch các hệ thống hạ tầng kỹ thuật đô thị

Học viên: Nguyễn Quang Huy

-

Lớp Cao học HTKTĐT - K21.2

Tỷ lệ thất thu cao không chỉ chứng tỏ sự yếu kém về mặt năng lực quản lý (cả tài
chính và kỹ thuật) mà nó còn thể hiện kết quả của quá trình đầu tư không đồng bộ
giữa việc tăng công suất với công tác phát triển mạng lưới đường ống. Bộ Xây
dựng đã đề ra chỉ tiêu đến năm 2005: Đối với các đô thị có hệ thống cấp nước cũ
tỷ lệ thất thoát thất thu dưới 40%, các đô thị có hệ thống cấp nước mới là nhỏ hơn

30%.
4.2.4. Chất lượng nước: tại nhiều nhà máy chưa đạt tiêu chuẩn quy định, tình trạng
nguồn nước ngầm, nước mặt bị ô nhiễm nặng nề ảnh hưởng đến sức khoẻ của
nhân dân. Theo số liệu thống kê, tổng công suất khai thác hiện nay là 2,9 triệu
m3/ngđ (trong đó 66% là nước mặt, 34% là nước ngầm). Công tác khảo sát và
quản lý nguồn nước nói chung do Bộ Tài nguyên - Môi trường và địa phương
quản lý. Việc chất lượng nguồn nước có những biến động trong quá trình khai
thác do nhiều nghuyên nhân:
-

Tình hình khí tượng thuỷ văn trong những năm gần đây có nhiều biến động phức
tạp, tình hình, hạn hán, lũ lụt ngày càng nghiêm trọng do hậu quả của hiện tượng
phá rừng kết hợp với ENNINO. Do ảnh hưởng của thuỷ triều, nhiều nguồn nước

-

-

của các đô thị duyên hải (Đà nẵng, Nha Trang, Huế, Mỹ Tho, Cà Mau, Kiên
Giang…) bị nhiễm mặn với thời gian kéo dài cả trên diện rộng và chiều sâu trên
đất liền.
Công tác khảo sát nguồn nước chưa sát với tình hình thực tế, chưa dự báo được
những biến động về mặt trữ lượng cũng như về mặt thuỷ địa hoá.
Công nghệ xử lý nước tại một số nhà máy nước chưa đồng bộ và hoàn chỉnh. Một
số dự án công nghệ do tư vấn nước ngoài thiết kế chưa phù hợp với điều kiện thực
tế của Việt Nam.
Vấn đề ô nhiễm nguồn nước do tác động của con người đang diễn ra ngày càng
trầm trọng. Tình hình xả nước thải không qua xử lý ra sông hồ nơi cũng là nguồn
cung cấp nước không được kiểm soát. Tại nhiều địa phương hàng ngàn, hàng vạn
lỗ khoan mạch nông đang là nguồn gây ô nhiễm cho tầng chứa nước đang khai
thác.

Công tác quản lý khai thác nguồn nước mặt và nước ngầm chưa được các cấp, các
ngành quan tâm thích đáng. Tư duy “Nước trời cho” đã dẫn đến tình trạng buông
lỏng quản lý, tác động xấu đến chất lượng nguồn nước mặt và nước ngầm.
4.2.5. Cơ chế chính sách ngành nước còn nhiều bất cập, đặc biệt là cơ chế tài chính
(giá nước) chưa phù hợp với tinh thần Chỉ thị số 40/1998/CT-TTg về việc tăng
cường công tác quản lý và phát triển cấp nước đô thị, Thủ tướng Chính phủ yêu
cầu “phải xây dựng giá nước theo nguyên tắc tính đúng, tính đủ, phù hợp với khả
năng chi trả của khách hàng và trả nợ vốn vay”. Hiện nay giá nước sinh hoạt tại
các địa phương còn nhiêù bất cập, tạo ra sự thiếu hợp lý, không công bằng giữa
-

Tiểu luận: Quy hoạch các hệ thống hạ tầng kỹ thuật đô thị

Học viên: Nguyễn Quang Huy

Lớp Cao học HTKTĐT - K21.2

người dân ở các đô thị lớn(Hà Nội, Đà Nằng. TP Hồ Chí Minh) và người dân ở
các đô thị nhỏ kinh tế khó khăn nhưng lại thiếu nước trầm trọng. Điều quan trọng
nhất phải đề cập đến là: giá nước sinh hoạt ở các đô thị hiện nay không thể hiện
được nguyên tắc "nước cần được xem là hàng hoá kinh tế". Các Công ty cấp nước
chưa thực sự chuyển đổi từ loại hình doanh nghiệp công ích sang hoạt động kinh
-

-

doanh
Theo các chuyên gia cấp nước, nếu mức bình quân của gia nước sinh hoạt trên
toàn quuốc hiện nay là 2.100 đ/m3 thì chi phí này mới chiếm 1,4%^ thu nhập thực
tế của người dân, trong khi đó tại các nước ở khu vực phát triển tỷ lệ này là 3%.
Nguyên nhân của tình trạng trên là do:
Nhận thức của Lãnh đạo địa phương còn hạn chế, tư duy "nước trời cho", nước là
dịch vụ công ích, Chính phủ phải có trách nhiệm đầu tư và cung cấp nước "miễn
phí" cho dân vẫn còn tồn tại phổ biến.

-

Cơ chế, chính sách tài chính trong cấp nước đô thị vẫn còn thiếu hoàn chỉnh và
không đồng bộ. Tỷ lệ khấu hao tài sản cố định là vấn đề khó khăn lớn nhất trong
quá trình tính giá thành. Một số doanh nghiệp còn rất lúng túng không biết tính

-

khấu hao như thế nào vì chưa có hướng dẫn cụ thể .
Nhiều dự án vay của nước ngoài phải trả nợ theo lộ trình tăng giá nước nhưng
điều kiện trả nợ lại không khả thi và khó thực hiện.

4.2.6. Mô hình tổ chức, quản lý vận hành, đào tạo, nâng cao năng lực ngành nước
cũng còn nhiều vấn đề cần phải giải quyết. Nhằm thực hiện Nghị quyết Trung
ương 3 và Quyết định số 58/2002 ngày 26/4/2002 của Thủ tướng Chính phủ các
Công ty cấp nước sẽ chuyển sang hoạt động kinh doanh. Nhưng nước sạch là là
sản phẩm tiêu dùng phục vụ sản xuất và dân sinh, vì vậy đòi hỏi khách quan về cơ
chế, chính sách đối với kinh doanh nước sạch cũng cần có những thay đổi phù
hợp, nhằm đảm bảo hoạt động sản xuất ổn định và phát triển lâu dài. Để khắc
phục tình trạng trên, tháng 11 năm 2004 Bộ Xây dựng đã trình Thủ tướng Chính
phủ Đề án cải tiến mô hình tổ chức Ngành nước Việt Nam.
4.3.

Chương trình hành động

4.3.1. Để giải quyết khó khăn cho các đô thị, thúc đẩy phát triển kinh tế, nâng cao mức
sống cho nhân dân, vừa qua Chính phủ đã phê duyệt các Định hướng phát triển
cấp nước, thoát nước đô thị đến năm 2020, Bộ Xây dựng đã cụ thể hoá trong
Chương trình khung nhằm hướng dẫn các đại phương thực hiện. Mục tiêu của
Định hướng phát triển cấp nước đô thị Việt Nam là đến năm 2020 có 100% dân số
đô thị được cấp nước sạch với tiêu chuẩn 180 -200 l/người/ngày đối với các đô thị
lớn và 120 -150 l/người/ ngày đối với các đô thị vừa và nhỏ.

Tiểu luận: Quy hoạch các hệ thống hạ tầng kỹ thuật đô thị


Học viên: Nguyễn Quang Huy

Lớp Cao học HTKTĐT - K21.2

4.3.2. Thực hiện Chỉ thị của Thủ tướng Chính phủ, nhằm đáp ứng yêu cầu cấp bách về
cấp nước cho các đô thị, Bộ Xây dựng, Bộ Kế hoạch và Đầu tư cùng các Bộ, Ban
Ngành Trung ương đã tiến hành tiếp xúc với các tổ chức tài chính Quốc tế như
WB, ADB cùng các nhà tài trợ khác tìm kiếm nguồn vốn đầu tư xây dựng và cải
tạo mở rộng hệ thống cấp nước cho các đô thị. Trong những năm qua, Bộ Xây
-

dựng đã và đang triển khai:
Chương trình cấp nước cho các thành phố, thị xã tỉnh lỵ.
Chương trình cấp nước cho các thị xã, thị trấn huyện lỵ.

- Chương trình chống thất thoát thất thu nước.
4.3.3. Đối với các đô thị nhỏ từ năm 1996 đến năm 2000 Bộ Xây dựng đã triển khai
chương trình cải tạo cấp bách hệ thống cấp nước cho 77 thị trấn bằng nguồn tài
trợ của OECF (nay là JBIC) Nhật Bản với tổng vốn đầu tư khoảng 28 triệu USD.
Chương trình này tuy đơn giản (xây bể chứa, thay thế máy bơm, đường ống)
nhưng đã cải thiện đáng kể tình hình cấp nước cho các đô thị có dự án.
4.3.4. Để tiếp tục đầu tư xây dựng hệ thống cấp nước cho các đô thị vừa và nhỏ giai
đoạn 2001- 2010, Bộ Xây dựng đã có văn bản đề nghị và được Thủ tướng Chính
phủ cho phép triển khai chương trình đầu tư xây dựng hệ thống cấp nước cho 180
thị xã, thị trấn là huyện lỵ trên cả nước (công suất các trạm cấp nước từ 500 đến
3000 m3/ngđ) với tổng kinh phí dự kiến khoảng 200 triệu USD. Các tiêu chí để
địa phương lựa chọn các đô thị ưu tiên cấp nước trong giai đoạn 1 là:
Các đô thị là trung tâm văn hoá, xã hội, là hạt nhân cho phát triển kinh tế tại địa
phương.
- Chưa có hệ thống cấp nước hoặc đã có nhưng chưa hoàn chỉnh.
- Các đô thị nằm ở khu vực khó khăn thường xuyên bị ảnh hưởng của thiên tai (hạn
hán, lũ lụt).

4.3.5. Để giải quyết nguồn lực tài chính, Bộ Xây dựng đã tiếp cận với các nhà tài trợ
WB, ADB, Nhật, Pháp…đồng thời tổ chức các hội thảo để tìm kiếm sự giúp đỡ về
tài chính. Bộ Xây dựng cũng quan tâm đến việc huy động các nguồn nội lực thông
qua sự đóng góp của các doanh nghiệp Nhà nước, chính quyền địa phương và
-

cộng đồng xã hội.
4.4.

Những đề xuất và kiến nghị
Để thực hiện có hiệu quả các dự án cấp nước đô thị, tránh lặp lại các thiếu sót
trong đầu tư, quản lý, vận hành, chúng ta phải đưa ra các phương thức quản lý đầu
tư, vận hành mới phù hợp với tình hình thực tế của địa phương. Trong Hội thảo
này có nhiều vấn đề cần nghiên cứu giải quyết như các vấn đề về tư vấn thiết kế,
mô hình đầu tư, đặc biệt là vấn đề quản lý, vận hành và kế hoạch tài chính nhằm
đảm bảo cho công trình đầu tư phát huy hiệu quả và phát triển bền vững.

4.4.1. Công tác tư vấn thiết kế:
Tiểu luận: Quy hoạch các hệ thống hạ tầng kỹ thuật đô thị


Học viên: Nguyễn Quang Huy

Lớp Cao học HTKTĐT - K21.2

Cần lựa chọn các cơ quan tư vấn chuyên ngành có kinh nghiệm và năng lực trong
công tác thiết kế các hệ thống cấp nước để có thể xác định phương án chọn dây
chuyền công nghệ xử lý nước phù hợp, đảm bảo chất lượng nhưng đơn giản trong
vận hành, vật tư thiết bị có giá thành thấp, có thể cung cấp tại chỗ; Lựa chọn được
nguồn nước hợp lý, ổn định; Bố trí trạm xử lý, mạng lưới đường ống phù hợp với

mặt bằng địa hình và đặc thù phân bố dân cư của địa phương. Các đơn vị tư vấn
phải chịu trách nhiệm về chất lượng hồ sơ thiết kế (bao gồm cả kinh tế và kỹ
thuật).
4.4.2. Quản lý đầu tư:
Thực hiện chủ trương xã hội hóa ngành cấp nước của Chính phủ, nhiều thành
phần kinh tế đã tham gia tích cực công tác xây dựng và quản lý các hệ thống cấp
nước với mức độ và quy mô khác nhau. Hiện nay có nhiều mô hình quản lý đầu tư
như chính quyền địa phương, doanh nghiệp Nhà nước, hợp tác xã, tư nhân…Qua
thực tế chúng tôi nhận thấy rằng: trong giai đoạn hiện nay, các Công ty cấp nước
địa phương có vai trò quan trọng vì hội đủ các điều kiện như năng lực về tài
chính, khả năng quản lý quá trình đầu tư xây dựng cũng như quản lý vận hành hệ
thống cấp nước, đảm bảo công trình làm việc ổn định, cấp nước an toàn, liên tục;
Công ty cấp nước có trách nhiệm thu hồi vốn đầu tư đồng thời có kế hoạch phát
triển hệ thống cấp nước cho tương lai. Để đáp ứng được nhiệm vụ trên, Uỷ ban
nhân dân các tỉnh, thành phố cần thống nhất giao công tác quản lý, vận hành hệ
thống cấp nước đô thị cho một đầu mối đó là Công ty cấp nước Tỉnh. Trong giai
đoạn chuẩn bị đầu tư, Công ty cấp nước cần đề xuất các đô thị ưu tiên, xác định
nhu cầu cấp nước, chuẩn bị cán bộ kỹ thuật và công nhân vận hành, đề xuất các
phương án quản lý, phát triển hệ thống cấp nước cũng như kế hoạch hoàn trả vốn
đầu tư. Trong quá trình thực hiện, chủ đầu tư được lựa chọn các nhà thầu là doanh
nghiệp, HTX, tư nhân tham gia đấu thầu theo quy định hiện hành.
4.4.3. Cơ chế tài chính:
Tổ chức thực hiện các dự án đầu tư theo các quy định hiện hành. Cơ quan Tài
chính và Ngân hàng có trách nhiệm quản lý, hướng dẫn giải ngân và thanh toán
trả nợ cho các nhà tài trợ. Công ty cấp nước là đơn vị chủ đầu tư có trách nhiệm
quản lý vận hành hệ thống cấp nước, kinh doanh đủ thu hồi vốn đầu tư và hoàn trả
nợ. Để đảm bảo khả năng thu hồi vốn và trả nợ, giá nước phải đảm bảo bù đắp chi
phí đầu tư, vận hành có lãi. Các hộ tiêu thụ ở các đô thị nhỏ thường có thu nhập
thấp do đó Nhà nước cần có các chính sách ưu tiên trong quá trình đầu tư và quản
lý như hỗ trợ về giải phóng mặt bằng, giảm các loại thuế như tài nguyên, thuế

doanh nghiệp... Các địa phương cần có các chính sách huy động các nguồn vốn
trong nhân dân, trong các doanh nghiệp để hỗ trợ đầu tư theo phương châm xã hội
hoá ngành cấp nước đã được đề cập trong Định hướng phát triển cấp nước đô thị
Tiểu luận: Quy hoạch các hệ thống hạ tầng kỹ thuật đô thị


Học viên: Nguyễn Quang Huy

Lớp Cao học HTKTĐT - K21.2

Việt Nam đến năm 2020. Hiện nay các Công ty cấp nước được xác định là doanh
nghiệp kinh doanh, do vậy cần nghiên cứu sắp xếp tổ chức quản lý phù hợp, đặc
biệt là cơ chế tài chính, đảm bảo lấy thu bù chi và tái đầu tư cho sản xuất. Vừa
qua, nhằm sửa đổi Thông tư 03/1999 Bộ Xây dựng và Bộ Tài chính đã ban hành
Thông tư liên tịch số 04/2004 ngày 08/11/2004 vê: "Hướng dẫn phương pháp xác
định giá tiêu thụ nước sạch". Bộ Tài chính cũng đa dự thảo "Khung giá tiêu thụ
nước sạch sinh hoạt" để lấy ý kiến tham gia của các Bộ, Ban. Ngành Trung uơngđịa phương, dự kiến cuối quý I/2005 sẽ ban hành.
Mặc dù trong nội dung còn chưa hoàn chỉnh nhưng các văn bản này thực sự
có ý nghĩa quan trọng đối với các công ty cấp nước; đây là những cơ sở pháp lý
giúp các doanh nghiệp tự chủ về tài chính, chuyển đổi hoàn toàn từ cơ chế "bao
cấp, xin- cho" sang kinh doanh.
4.4.4. Chương trình sản xuất máy thiết bị, vật tư ngành nước
Nội dung của chương trình này đã được khẳng định trong:
-

Định hướng cấp nước đô thị đến năm 2020 đã được Chính phủ phê duyệt;
Chỉ thị số 40/1998/CT-TTg ngày 14/12/1998 của Thủ tướng Chính phủ về việc

-

tăng cường công tác quản lý và phát triển cấp nước đô thị
Chiến lược môi trường ngành Xây dựng đến năm 2020 xác định: xây dựng công
nghệ ngành nước hiện đại đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế xã hội.

4.4.5. Đào tạo và nâng cao năng lực:
- Tăng cường công tác đào tạo, nâng cao tay nghề cho đội ngũ cán bộ, công nhân
kỹ thuật.
- Xây dựng các công ty tư vấn dủ đội ngũ những nhà khoa học có khả năng áp dụng
công nghệ mới, tiên tiến trong các dự án cấp thoát nước.
4.4.6. Tổ chức thực hiện:
- Chương trình cấp nước cho các đô thị được triển khai trên quy mô toàn quốc, vì
vậy cần tổ chức điều hành tốt công tác quản lý. Uỷ ban nhân dân các tỉnh chỉ đạo
Công ty cấp nước thực hiện trách nhiệm quản lý, vận hành, duy tu bảo dưỡng với
yêu cầu an toàn và bền vững hệ thống cấp nước. Chính quyền địa phương cần

-

-

quan tâm chỉ đạo công tác quản lý, xây dựng kế hoạch phát triển hệ thống cấp
nước, điều hành mạng lưới đường ống.
Địa phương cần có chính sách phù hợp để xã hội hoá ngành cấp nước đặc biệt là
công tác ghi thu và phân phối nước cho các hộ tiêu dùng. Cần tổ chức, huy động
sự tham gia của mọi thành phần kinh tế và các tổ chức xã hội.
Làm tốt công tác khen thưởng và xử phạt hành chính để động viên, khuyến khích,
lập lại kỷ cương trong quản lý cấp nước.
Toàn bộ các đề xuất trên nhằm đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ mà Định hướng cấp
nước đô thị Việt Nam đến năm 2020 đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt và

Tiểu luận: Quy hoạch các hệ thống hạ tầng kỹ thuật đô thị

Học viên: Nguyễn Quang Huy

Lớp Cao học HTKTĐT - K21.2

Chương trình khung đã được ban hành để Ngành nước đô thị Việt Nam thực
hiện.

Tiểu luận: Quy hoạch các hệ thống hạ tầng kỹ thuật đô thị


Học viên: Nguyễn Quang Huy

Lớp Cao học HTKTĐT - K21.2

Chương 5. QUY HOẠCH THOÁT NƯỚC THẢI ĐÔ THỊ
5.1.

Đặt vấn đề
Thoát nước và xử lý nước thải, vệ sinh môi trường là những nội dung quan trọng
trong quy hoạch, xây dựng và quản lý đô thị. Tại các khu vực đang đối mặt với
tình trạng hạ tầng thấp kém, môi trường bị ô nhiễm, bệnh tật lây lan, úng ngập
hay lụt lội, người ta lại càng thấy tầm quan trọng của lĩnh vực này.
Đối với các khu đô thị, điểm dân cư mới, chất lượng hệ thống hạ tầng kỹ thuật,
trong đó có thoát nước mưa, nước thải, góp phần quyết định tính hấp dẫn đối với
khách hàng, cũng như sự phát triển bền vững của khu đô thị đó về lâu dài.
Ở Việt Nam, cho đến nay, đã có khoảng 760 đô thị. Tỷ lệ các hộ đấu nối vào
mạng lưới thoát nước đô thị nhiều nơi còn rất thấp. Các tuyến cống được xây
dựng và bổ sung chắp vá, có tổng chiều dài ngắn hơn nhiều so với chiều dài

đường phố, ngõ xóm. Nhiều tuyến cống có độ dốc kém, bùn cặn lắng nhiều,
không ngăn được mùi hôi thối. Nhiều tuyến cống lại không đủ tiết diện thoát
nước hay bị phá hỏng, xây dựng lấn chiếm, gây úng ngập cục bộ. Úng ngập
thường xuyên xảy ra nhiều nơi về mùa mưa. Nước thải nhà vệ sinh phần lớn chảy
qua bể tự hoại rồi xả ra hệ thống thoát nước chung tới kênh, mương, ao hồ tự
nhiên hay thấm vào đất. Nước xám và nước mưa chảy trực tiếp ra nguồn tiếp
nhận. Mới chỉ có gần 10% nước thải đô thị được xử lý. Ở nhiều khu đô thị mới,
mặc dù nước thải sinh hoạt đã được tách ra khỏi nước mưa từ ngay trong công
trình, nhưng do sự phát triển không đồng bộ và sự gắn kết kém với hạ tầng kỹ
thuật khu vực xung quanh, nên khi ra đến bên ngoài, các loại nước thải này chưa
được xử lý, lại đấu vào một tuyến cống chung, gây ô nhiễm và lãng phí. Ngoài ra,
cốt san nền của nhiều khu đô thị, đường giao thông và các khu vực lân cận không
được quản lý thống nhất, nên gây tác động tiêu cực, ảnh hưởng lẫn nhau. Phí
thoát nước hay phí bảo vệ môi trường do nước thải quá thấp, không đủ trang trải
chi phí quản lý.
Biến đối khí hậu cũng đang ngày càng trở thành những thách thức rất lớn đối với
công tác quy hoạch đô thị và xây dựng các hệ thống hạ tầng kỹ thuật, nhất là ở
các đô thị ven biển. Theo nghiên cứu của Ngân hàng Thế giới năm 2008, đến
năm 2050, mực nước biển ở Việt Nam sẽ dâng cao thêm 30 cm. Biến đổi khí hậu
còn dẫn đến những hệ quả như lượng mưa tăng, chế độ thủy văn đô thị trái với
quy luật... ảnh hưởng lớn đến việc thu gom và tiêu thoát nước thải, nước bề mặt.

Các phương thức tiếp cận và mô hình tổ chức thoát nước cho các đô thị tại
Việt Nam
5.2.1. Thoát nước và xử lý nước thải bền vững cho các đô thị
Nước thải có thể được thu gom và xử lý trong các loại hệ thống thoát nước
chung, riêng, nửa riêng hay hỗn hợp, theo các mô hình tổ chức thoát nước tập
trung hay phân tán. Hệ thống thoát nước tập trung thường được xây dựng cho các
khu trung tâm đô thị, có mật độ dân số cao, có điều kiện xây dựng đồng bộ. Tuy
nhiên, phương thức thoát nước truyền thống này có nhiều hạn chế, vì thế, ngày

nay trên thế giới khuyến khích áp dụng mô hình phân tán, đặc biệt là cho các
khu đô thị mới, các vùng ven đô, nông thôn với các công trình thu gom, xử lý, xả
5.2.

Tiểu luận: Quy hoạch các hệ thống hạ tầng kỹ thuật đô thị


Học viên: Nguyễn Quang Huy

Lớp Cao học HTKTĐT - K21.2

hay tái sử dụng nước thải cho các hộ riêng lẻ (giải pháp tại chỗ) hoặc khu dân cư
(giải pháp phân tán theo cụm). Mô hình này có những ưu điểm:
-

Giảm chi phí đầu tư xây dựng, vận hành và bảo dưỡng do tránh được các tuyến
cống thoát nước dài, đường kính và độ sâu lớn, các trạm bơm nước thải;

-

Cho phép sử dụng các giải pháp công nghệ đơn giản, chi phí thấp, tận dụng triệt
để các điều kiện tự nhiên để xử lý nước thải, do phân tán được quỹ đất yêu cầu.
Các mô hình quản lý, cơ chế tài chính áp dụng cũng rất linh hoạt tùy theo điều
kiện cụ thể.

-

Dễ quy hoạch và thực hiện quy hoạch. Cho phép phân đợt xây dựng, đầu tư các
hợp phần kỹ thuật từng bước theo khả năng tài chính. Quy mô đầu tư cũng sát với
yêu cầu hơn, tránh lãng phí.

-

Cho phép tái sử dụng tại chỗ nước thải sau xử lý (rửa, tưới, bổ cập nước ngầm)
và chất dinh dưỡng tách được (bón cây trồng)... Trong một số trường hợp, có thể
xử lý nước thải phân tán đạt mức độ xả ra môi trường, mạng lưới thoát nước
mưa, nhờ vậy tiết kiệm đáng kể chi phí xây dựng và quản lý đường cống thoát
nước.

5.2.2. Thoát nước bề mặt bền vững cho các đô thị (SUDS)
Quá trình đô thị hóa đã gây những tác động xấu đến quá trình thoát nước tự nhiên:
dòng chảy tự nhiên bị thay đổi, quá trình lưu giữ tự nhiên dòng chảy bằng các
thảm
thực vật và đất bị mất đi, và thay vào đó là những bề mặt phủ không thấm nước như mái
nhà, bê tông, đường nhựa, làm tăng lưu lượng dòng chảy bề mặt (Hình 1.a). Những
dòng chảy này thường bị ô nhiễm do rác, bùn đất và các
chất bẩn khác rửa trôi từ
mặt đường. Lượng nước và cường độ dòng chảy tăng tạo nên sự xói mòn và lắng bùn
cặn. Tất cả những yếu tố này gây những tác động
xấu đến môi trường, úng ngập,
ảnh hưởng đến hệ sinh thái dưới nước.
Các hệ thống thoát nước truyền thống thường được thiết kế để vận chuyển nước
mưa ra khỏi nơi phát sinh càng nhanh càng tốt. Chi phí cho xây dựng và vận
hành, bảo dưỡng các đường cống thoát nước thường rất lớn, trong khi công suất
của chúng lại chỉ có giới hạn và không dễ nâng cấp. Cách làm này dẫn đến nguy
cơ ngập lụt, xói mòn đất và ô nhiễm ở vùng hạ lưu tăng. Việc dẫn dòng chảy bề
mặt đi xa và thải còn làm mất khả năng bổ cập tại chỗ cho các tầng nước ngầm
quý giá.
Phát hiện và khắc phục những tồn tại trên, gần đây, người ta đã nghiên cứu và áp
dụng các giải pháp kỹ thuật thay thế, theo phương thức tiếp cận mới: hướng tới

việc duy trì những đặc thù tự nhiên của dòng chảy về dung lượng, cường độ và
chất lượng; kiểm soát tối đa dòng chảy từ nguồn, giảm thiểu tối đa những khu
vực tiêu thoát nước trực tiếp, lưu giữ nước tại chỗ và cho thấm xuống đất, đồng
thời kiểm soát ô nhiễm. Đó chính là những nguyên lý của SUDS.
Cách tiếp cận của thoát nước mưa bền vững SUDS là thoát chậm, không phải
thoát nhanh, để tránh lượng mưa tập trung lớn trong thời gian ngắn. Tiết diện
cống sẽ khó có thể đáp ứng nếu lượng mưa lớn, tốn kém mà nước vẫn tràn cống,
gây ngập đường, lụt nhà. Vì vậy, phải tổ chức thoát nước mưa, kết hợp các biện
Tiểu luận: Quy hoạch các hệ thống hạ tầng kỹ thuật đô thị


Học viên: Nguyễn Quang Huy

Lớp Cao học HTKTĐT - K21.2

pháp khác nhau một cách đồng bộ, sao cho dòng chảy được tập trung chậm. Sử
dụng các hồ điều hòa trên diện tích thu gom và truyền dẫn nước mưa để lưu giữ
nước là một cách làm phổ biến (Hình 1.b). Bên cạnh đó, sử dụng bản thân diện
tích bề mặt của thành phố, tăng cường việc cho nước mưa thấm tự nhiên xuống
đất qua các thảm cỏ xanh, đồng thời cải tạo cảnh quan và điều hòa tiểu khí hậu
(Hình 1.c).
Trong trường hợp khả năng kiểm soát dòng chảy tại chỗ bị hạn chế, thì có thể
phân tán dòng chảy theo các lưu vực nhỏ, dẫn nước đi bằng những giải pháp như
sử dụng kênh mương hở và nông, lưu giữ nước mưa trong những hồ chứa và cho
thấm xuống đất ở những khu vực thích hợp. Để ngăn ngừa và kiểm soát ô nhiễm,
có thể áp dụng những giải pháp xử lý tại chỗ trong bãi đất thấm, hồ lắng, bãi lọc
trồng cây...
5.2.3. Đề xuất tổ chức thoát nước cho các đô thị Việt Nam.
Tổ chức thoát nước cho các đô thị cần dựa trên từng điều kiện cụ thể. Nguyên tắc
tổ chức thoát nước cho các đô thị một cách tổng quát được đề xuất như sau:

-

Đối với các khu vực trong đô thị hiện có: vẫn sử dụng hệ thống cống thoát nước c
hung, với các tuyến cống bao thu gom các loại nước thải và nước mưa đợt đầu,
không cho chảy trực tiếp vào sông, hồ, kênh mương mà dẫn bằng các tuyến cống
chính về các trạm xử lý nước thải. Trên các tuyến cống chính này, gần nguồn tiếp
nhận, để giảm chi phí vận chuyển và xử lý nước thải, bố trí các giếng tràn tách
hỗn hợp nước mưa đợt sau và một phần nước thải đã được pha loãng, tràn qua
đập tràn chảy ra nguồn tiếp nhận. Tuỳ theo điều kiện tự nhiên, mật độ dân cư,
quỹ đất, nhu cầu tái sử dụng nước thải ... mà có thể áp dụng mô hình thoát nước
tập trung hay phân tán, với công nghệ hiện đại hay chi phí thấp.

-

Đối với các khu đô thị xây dựng mới, xây dựng hệ thống thoát nước riêng, xử lý
nước thải đạt yêu cầu trước khi xả ra nguồn tiếp nhận.

-

Trong giai đoạn chưa có điều kiện xây dựng đầy đủ các tuyến cống thoát nước
riêng và trạm xử lý nước thải, vẫn phải coi trọng và phát huy vai trò của bể tự
hoại để xử lý nước đen, hay nước đen và nước xám từ các hộ gia đình, nhà chung
cư, cơ quan, cơ sở dịch vụ... Bể tự hoại phải được thiết kế, xây dựng và quản lý
đúng quy cách.

-

Đối với các đô thị miền núi, có độ dốc dọc đường lớn, thuận lợi cho việc thoát
nước, nên sử dụng hệ thống thoát nước riêng. Các thị trấn, các khu vực ven đô,
có thể áp dụng loại hệ thống thoát nước riêng giản lược, với đường kính nhỏ,

chôn nông dọc vỉa hè, sơ đồ đấu nối xuyên tiểu khu, cùng với các kênh, mương,
cống sẵn có để thoát nước bề mặt, sẽ giảm thiểu tối đa chi phí xây dựng và quản
lý hệ thống thoát nước.

-

Đối với các đô thị vùng đồng bằng, độ dốc cống nhỏ, cần triệt để tận dụng các
mặt nước đô thị làm hồ điều hoà, kênh mương dẫn nước và giảm độ sâu chôn
cống.

-

Đối với các đô thị ven biển, địa hình bằng phẳng, khó tạo được độ dốc cống
thuận lợi, lại ít có các sông mương và hồ điều tiết, do điều kiện địa chất phần lớn

Tiểu luận: Quy hoạch các hệ thống hạ tầng kỹ thuật đô thị


Học viên: Nguyễn Quang Huy

Lớp Cao học HTKTĐT - K21.2

là cát và cát pha. Ở các đô thị này, có thể lợi dụng nước triều lên xuống hàng
ngày, xây dựng các cống tự động đóng/mở theo mực nước triều để thoát nước và
thau rửa hàng ngày hệ thống cống.
-

Cố gắng áp dụng các giải pháp thoát nước bền vững càng sớm càng có lợi. Lồng
ghép phương thức này với quy hoạch phát triển không gian đô thị; quản lý chặt
chẽ cao độ san nền, tiêu thoát nước của các khu vực đô thị mới phát triển; đảm

bảo sự thống nhất, phối hợp nhịp nhàng giữa thoát nước với hệ thống thủy văn đô
thị và toàn lưu vực, kể cả hệ thống thủy nông, tiêu thoát lũ, điều tiết hồ chứa thủy
điện ở thượng lưu và hạ lưu...
Trong đô thị, áp dụng các giải pháp như tạo các hồ điều tiết, các kênh mương hở,
tăng mật độ cây xanh, vườn hoa, công viên, tạo vùng trũng xanh thấm nước dọc
đường giao thông...

Tiểu luận: Quy hoạch các hệ thống hạ tầng kỹ thuật đô thị


Học viên: Nguyễn Quang Huy

Lớp Cao học HTKTĐT - K21.2

Sơ đồ 1. Nguyên tắc thoát nước bề mặt bền vững
(a) Dòng chảy tập trung do bề mặt phủ đô thị bị thay đổi;
(b) Trở về dòng chảy tự nhiên ban đầu nhờ các giải pháp làm chậm dòng chảy bề mặt;
(c) Giảm lưu lượng nước cần thoát nhờ các giải pháp làm chậm dòng chảy và thấm

5.2.4. Thu gom và tái sử dụng nước mưa
Công thức cơ bản xác định lưu lượng nước mưa cần tiêu thoát là: Q = ø.q.F (l/s),
trong đó: ø là hệ số dòng chảy, tùy thuộc từng loại bề mặt phủ; q là cường độ
mưa (l/s/ha) và F là diện tích lưu vực thoát nước mưa (ha). Yếu tố có thể kiểm
soát nhằm giảm thiểu đáng kể lưu lượng nước mưa tập trung tức thời chảy vào
mạng lưới thoát nước chính là hệ số dòng chảy ø. Mái nhà, đường nhựa, bề mặt
bê tông có hệ số ø = 0,9 - 0,95; đường đất: 0,4 - 0,5; công viên, vườn hoa, thảm
cỏ: 0,1 - 0,3. Chỉ cần thay đổi hệ số dòng chảy từ 0,4 đến 0,8, lưu lượng sẽ thay
đổi theo gấp 2 lần. Giả sử với lưu vực thoát nước của đô thị diện tích 100 ha, trận
mưa 1 ngày có lượng mưa 120 mm ứng với chu kì lặp lại P = 1 năm, hệ số dòng
chảy trung bình 0,6. Ta có: Dung lượng nước mưa cần thoát là W1 = 72.000 m3.

Nếu trong lưu vực có 7,0 ha hồ, với chiều cao điều tiết nước trước và sau khi
mưa là 0,5 m, ta có: dung lượng điều hòa W2 = 35.000 m3. Dung lượng nước
mưa thực tế cần thoát khi đó chỉ còn là W3 = 37.000 m3. Như vậy nếu diện tích
nước mặt đô thị đạt tỉ lệ 7,0 % diện tích lưu vực thì lượng nước cần tiêu thoát
ngay tính ra đã giảm được một nửa. Đó là chưa kể các tác dụng quan trọng của
hồ điều hòa như cải thiện điều kiện vi khí hậu, tăng giá trị du lịch, cảnh quan,
sinh thái...

Thu gom và tái sử dụng nước mưa trong đô thị

Tiểu luận: Quy hoạch các hệ thống hạ tầng kỹ thuật đô thị