Nghiên cứu đánh giá hiện trạng, ảnh hưởng của quá trình đô thị hóa lên các dịch vụ hệ sinh thái và đa dạng sinh học của Hồ Tây, thành phố Hà Nội
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (2.7 MB, 15 trang )
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRUNG TÂM NGHIÊN CỨU TÀI NGUYÊN VÀ MÔI TRƢỜNG
___________________________
VƢƠNG THỊ LỆ MIỀN
NGHIÊN CỨU ĐÁNH GIÁ HIỆN TRẠNG, ẢNH HƢỞNG
CỦA QUÁ TRÌNH ĐÔ THỊ HÓA LÊN CÁC DỊCH VỤ HỆ
SINH THÁI VÀ ĐA DẠNG SINH HỌC CỦA HỒ TÂY,
THÀNH PHỐ HÀ NỘI
LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC MÔI TRƢỜNG
Hà Nội – Năm 2016
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRUNG TÂM NGHIÊN CỨU TÀI NGUYÊN VÀ MÔI TRƢỜNG
___________________________
VƢƠNG THỊ LỆ MIỀN
NGHIÊN CỨU ĐÁNH GIÁ HIỆN TRẠNG, ẢNH HƢỞNG
CỦA QUÁ TRÌNH ĐÔ THỊ HÓA LÊN CÁC DỊCH VỤ HỆ
SINH THÁI VÀ ĐA DẠNG SINH HỌC CỦA HỒ TÂY,
THÀNH PHỐ HÀ NỘI
Chuyên ngành: Môi trƣờng và phát triển bền vững
(Chƣơng trình đào tạo thí điểm)
LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC MÔI TRƢỜNG
NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC
TS. HOÀNG VĂN THẮNG
Hà Nội – Năm 2016
LỜI CẢM ƠN
Hoàn thành bản luận văn này Tôi đã nhận đƣợc sự hƣớng dẫn nhiệt tình, chu
đáo từ các thầy cô giáo, sự ủng hộ giúp đỡ của ngƣời thân, bạn bè và đồng nghiệp.
Đặc biệt, tôi xin chân thành cảm ơn TS Hoàng Văn Thắng, Th.s Bùi Thị Hà
Ly đã trực tiếp giúp đỡ tôi trong thời gian thực hiện đề tài. Tôi chân thành cảm ơn
sự góp ý tận tình của các thầy, cô giáo trong Trung tâm Nghiên cứu Tài nguyên và
Môi trƣờng, ĐHQGHN đã giúp tôi hoàn thiện luận văn một cách tốt nhất.
Tôi xin chân thành cảm ơn, sự nhiệt tình giúp đỡ của các cán bộ công tác tại
Ban Quản lý hồ Tây và Phòng tài nguyên môi trƣờng quận Tây Hồ đã giúp đỡ Tôi
hoàn thành luận văn này.
Tôi xin chân thành cảm ơn những ngƣời thân trong gia đình, bạn bè, đồng
nghiệp đã khích lệ và tạo điều kiện tốt nhất để Tôi hoàn thành luận văn này.
Đề tài này đƣợc hoàn thành trong khuôn khổ đề tài “ Nghiên cứu, đánh giá
hiện trạng và đề xuất giải pháp quản lý, bảo tồn đa dạng sinh học hồ Tây, thành
phố Hà Nội” do Trung tâm nghiên cứu Tài nguyên và Môi trƣờng thực hiện.
Một lần nữa, Tôi xin chân thành cảm ơn!
Tác giả luận văn
Vƣơng Thị Lệ Miền
i
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan, số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn này là trung
thực và chƣa đƣợc sử dụng để bảo vệ một học vị nào.
Tôi xin cam đoan, mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận văn này đã đƣợc
cám ơn, các thông tin trích dẫn trong luận văn này đều đã đƣợc chỉ rõ nguồn gốc.
Tác giả luận văn
Vƣơng Thị Lệ Miền
ii
MỤC LỤC
Danh mục các ký hiệu, chữ viết tắt………………………………………….
vi
Danh mục các bảng………………………………………………………….
vii
Danh mục các hình vẽ, đồ thị………………………………………………..
viii
MỞ ĐẦU .................................................................................................................. 1
CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN CÁC VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU .............................. 5
1.1 Các khái niệm .................................................................................................. 5
1.1.1 Hệ sinh thái đất ngập nƣớc......................................................................... 5
1.1.2 Đất ngập nƣớc đô thị............................................................................... 12
1.1.3 Đất ngập nƣớc Hà Nội ............................................................................. 12
1.1.4 Đô thị hóa ................................................................................................ 13
1.1.5 Dịch vụ hệ sinh thái ................................................................................. 14
1.1.6 Đa dạng sinh học ..................................................................................... 15
1.2 Tổng quan ảnh hƣởng của quá trình đô thị hóa tới ao, hồ của một số thành phố
lớn trên thế giới .................................................................................................... 17
1.3 Ảnh hƣởng của phát triển đô thị tới ao hồ của Việt Nam nói chung và Hà Nội
nói riêng ............................................................................................................... 19
1.4 Tổng quan nghiên cứu về hồ Tây ................................................................... 23
CHƢƠNG 2: ĐỊA ĐIỂM, THỜI GIAN, PHƢƠNG PHÁP LUẬN VÀ
PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ......................................................................... 28
2.1 Địa điểm và thời gian nghiên cứu .................................................................. 28
2.1.1 Địa điểm nghiên cứu ............................................................................... 28
2.1.2 Thời gian nghiên cứu ............................................................................... 29
2.2 Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu ............................................. 29
2.2.1 Phƣơng pháp luận .................................................................................... 29
2.2.2 Phƣơng pháp nghiên cứu ......................................................................... 32
CHƢƠNG 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ............................................................ 35
iii
3.1 Điều kiện tự nhiên và kinh tế - xã hội ............................................................ 35
3.1.1 Điều kiện tự nhiên của hồ Tây ................................................................. 35
3.1.2 Điều kiện kinh tế - xã hội......................................................................... 36
3.1.3 Cơ sở hạ tầng ........................................................................................... 37
3.2 Đặc điểm và dịch hệ sinh thái hồ Tây ............................................................ 38
3.2.1 Đặc điểm hệ sinh thái hồ Tây................................................................... 38
3.2.2 Dịch vụ hệ sinh thái hồ Tây ..................................................................... 47
3.3 Đô thị hóa ở quận Tây Hồ .............................................................................. 54
3.4 Ảnh hƣởng của phát triển đô thị và đô thị hóa tới dịch vụ hệ sinh thái và sự đa
dạng sinh học của hồ Tây ..................................................................................... 61
3.4.1 Làm thu hẹp diện tích và không gian...................................................... 61
3.4.2 Làm giảm khả năng trao đổi nƣớc ............................................................ 62
3.4.3 Ảnh hƣởng đến quang cảnh, chất lƣợng nƣớc, sinh cảnh, đa dạng sinh học
của hồ ............................................................................................................... 62
3.4.4 Suy giảm chất lƣợng nƣớc bởi chất thải ................................................... 65
3.4.5 Ô nhiễm từ hoạt động tâm linh, tín ngƣỡng ............................................. 66
3.4.6 Sự xuất hiện của các động vật ngoại lai ................................................... 67
3.4.7 Mất nguồn thu nhập từ thủy sản do ô nhiễm chất lƣợng nƣớc ................. 68
3.5 Các động lực, áp lực, tác động và phản hồi trong quản lý, bảo tồn hồ Tây .... 69
3.5.1 Động lực .................................................................................................. 69
3.5.2 Áp lực ...................................................................................................... 69
3.5.3 Tác động .................................................................................................. 70
3.5.4 Phản hồi ................................................................................................... 71
3.6 Đề xuất các giải pháp quản lý, bảo tồn và phát triển bền vững hồ Tây ......... 76
3.6.1 Giải pháp về chính sách ........................................................................... 76
3.6.2 Giải pháp quy hoạch khu vực .................................................................. 77
3.6.3 Giải pháp phát triển kinh tế, xã hội, văn hóa ........................................... 79
3.6.4 Giải pháp về nâng cao nhận thức của cộng đồng ..................................... 83
3.6.5 Giải pháp giám sát, đánh giá .................................................................... 83
KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ....................................................................... 85
TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................................... 87
iv
PHỤ LỤC ............................................................................................................... 92
Phụ lục 1: Điển hình về ô nhiễm ao, hồ ở một số thành phố lớn trên thế giới ...... 92
Phụ lục 2: Sơ đồ quy hoạch sử dụng đất quận Tây Hồ đến năm 2020 ................. 94
Phụ lục 3: Hiện trạng sử dụng đất quận Tây Hồ năm 2014 ................................. 95
Phụ lục 4: Phiếu khảo sát ..................................................................................... 96
v
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT
STT
Chữ viết tắt
Chữ viết đầy đủ
1
BĐKH
Biến đổi khí hậu
2
BQL
Ban quản lý
3
ĐDSH
Đa dạng sinh học
4
ĐNN
Đất ngập nƣớc
5
ĐVKXSCL
Động vật không xƣơng sống cỡ lớn
6
HST
Hệ sinh thái
7
IUCN
Tổ chức Bảo tồn Thiên nhiên thế giới
8
Viện KHCNVN
Viện Khoa học Công nghệ Việt Nam
9
Viện ST&TNSV
Viện Sinh thái và Tài nguyên Sinh vật
10
UBND
Ủy ban Nhân dân
vi
DANH MỤC BẢNG
Bảng 3.1. Diện tích mặt nƣớc của hồ Tây ................................................................ 35
Bảng 3.2. Tổng hợp sự đa dạng của các taxon thực vật bậc cao có mạch................ 40
Bảng 3.3. Số lƣợng loài và họ của các ngành nhóm ĐVKXSCL ở hồ Tây ............. 41
Bảng 3.4. Sản lƣợng khải thác cá (kg) hàng năm ở hồ Tây ..................................... 48
Bảng 3.5. Danh mục di tích Lịch sử - văn hóa đã xếp hạng .................................... 51
Bảng 3.6. Dân số quận Tây Hồ qua các năm ........................................................... 55
Bảng 3.7. Thay đổi diện tích sử dụng đất từ năm 2005 – 2014 ............................... 57
Bảng 3.8. Kết quả khảo sát về việc thu phí dịch vụ tham quan hồ Tây .................. 81
vii
DANH MỤC HÌNH
Hình 1.1. Đất ngập nƣớc thƣờng tồn tại tại những nơi chuyển tiếp giữa HST trên
cạn và HST thủy sinh thƣờng xuyên ......................................................................... 6
Hình 1.2. Mối liên quan giữa các dịch vụ HST với các thành tố của cuộc sống thịnh
vƣợng ...................................................................................................................... 10
Hình 2.1. Sơ đồ hành chính Hà Nội và vị trí của hồ Tây ......................................... 28
Hình 3.1. Biểu đồ thể hiện sự gia tăng dân số qua các năm quận Tây .................... 55
Hình 3.2. Cơ cấu sử dụng đất qua các năm ............................................................. 57
Hình 3.5. Trạm xử lý nƣớc thải hồ Tây ................................................................... 61
Hình 3.6. Rác thải vứt bừa bãi ở lòng đƣờng, vỉa hè hồ Tây ................................... 63
Hình 3.7. Hoạt động kinh doanh ven hồ Tây ........................................................... 63
Hình 3.8. Cá chết trôi nổi ở hồ Tây ......................................................................... 65
Hình 3.9. Ngập rác mùa Vu Lan.............................................................................. 66
Hình 3.10. Rùa tai đỏ .............................................................................................. 67
Hình 3.11. Trứng ốc bƣơu vàng .............................................................................. 67
Hình 3.12. Đánh bắt cá trái phép tại hồ Tây ............................................................ 71
Hình 3.13. Các tòa nhà chung cƣ mọc sát hồ Tây ................................................. ..71
viii
TÀI LIỆU THAM KHẢO
Tài liệu tiếng Việt
1. Ban Quản lý hồ Tây (2014), Báo cáo tổng hợp thực hiện đề án Điều tra, đánh giá
hiện trạng ô nhiễm môi trường nước, hệ sinh thái hồ Tây, đề xuất các giải pháp
giảm thiểu và sử dụng hợp lý, Hà Nội, 2014.
2. Bộ Tài Nguyên và Môi trƣờng (1995), Quy chuẩn chất lượng quốc gia về chất
lượng nước mặt, Hà Nội, 1995.
3. Chính phủ Nƣớc Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam (1995), Nghị định của
chính phủ số 69-CP ngày 28 tháng 10 năm 1995 về thành lập quận Tây Hồ thuộc
thành phố Hà Nội.
4. Cổng thông tin điện tử quận Tây Hồ, (2012), Giới thiệu quận Tây Hồ,
/>(1/10/2015).
5. Cục thống kê Thành phố Hà Nội (2015), Niên giám thống kê Hà Nội 2014, Nhà
xuất bản Thống kê, Hà Nội, 2015.
6. Lê Anh Dũng, (2015), Sông hồ Hà Nội lại ngập rác mùa Vu Lan, Vietbao.vn,
(15/10/2015).
7a. Lê Diên Dực (chủ biên) và Hoàng Văn Thắng (2012), Đất ngập nước Tập 1,
Các nguyên lý và sử dụng bền vững, Nhà xuất bản Nông nghiệp, Hà Nội, 2012.
7b. Lê Diên Dực (chủ biên) và Hoàng Văn Thắng (2012), Đất ngập nước Tập 2,
Quản lý và phát triển bền vững, Nhà xuất bản Nông nghiệp, Hà Nội, 2012.
8. Đỗ Hồng Đức (2015), Thực hư chuyện rùa tai đỏ đang đe dọa Hồ Gươm, Báo
điện tử Tri thức trẻ, (15/10/2015).
87
9. Hồ Thanh Hải và nnk (1997), Các nguồn nước thải vào Hồ Tây và hồ Trúc Bạch,
Viện Sinh thái và Tài nguyên Sinh vật.
10. Hồ Thanh Hải và nnk (1997), Tình trạng chất lượng môi trường nước Hồ Tây
trong mùa mưa và nhận xét chung về chất lượng nước Hồ Tây, Viện Sinh thái và
Tài nguyên Sinh vật.
11. Hồ Thanh Hải và nnk (1998), “Tình trạng chất lƣợng môi trƣờng nƣớc Hồ Tây”,
Báo cáo đề án môi trường Hồ Tây, Viện Sinh thái và Tài nguyên Sinh vật.
12. Lƣu Lan Hƣơng (2007), Mô hình hóa hệ sinh thái hồ Tây - Hà Nội nhằm bảo vệ
và phát triển bền vững, Đại học Quốc gia Hà Nội.
13. Lê Văn Khoa (chủ biên), Nguyễn Cử, Trần Thiện Cƣờng và Nguyễn Xuân
Huân, (2005), Đất ngập nước, Nhà xuất bản Giáo dục, Hà Nội, 2005.
14. Phan Thị Hƣơng Linh (2008), Đánh giá tính hợp lý về môi trường của khu đô
thị mới Linh Đàm trong quá trình đô thị hóa Hà Nội, Luận văn Thạc sỹ khoa học,
Đại học Khoa Học Tự Nhiên, Đại học Quốc gia Hà Nội, Hà Nội.
15. Quốc hội Nƣớc Cộng Hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam (2014), Luật Bảo vệ Môi
trường số 55/2014/QH13, Hà Nội.
16. Nguyễn Ngọc Lý (2011), “Nghiên cứu thể chế về quản lý hồ Hà Nội: thách thức
và sự cần thiết về sự tham gia của cộng đồng”, Kỷ yếu Hội thảo khoa học quốc gia
(2011), Nhà xuất bản Khoa Học Kĩ Thuật, Hà Nội, 2013.
17. Nguyễn Ngọc Lý (2011), “Vai trò hồ Hà Nội nhƣ công cụ thích ứng biến đổi
khí hậu trong kiểm soát ngập lũ”, Kỷ yếu Hội thảo khoa học quốc gia (2011), Nhà
xuất bản Khoa Học Kĩ Thuật, Hà Nội, 2013.
18. Lê Minh (2009),
Diệt ốc bươu vàng và chuột, Nông nghiệp Việt Nam,
(15/10/2015).
88
19. Khánh Nguyên (2013), Hà Nội xây dựng một loạt nhà máy xử lý nước thải, Hà
Nội
Mới,
/>
mot-loat-nha-amay-xu-ly-nuoc-thai (23/4/2015).
20. Phòng Tài nguyên và Môi trƣờng quận Tây Hồ (2014), Báo cáo tình hình phát
triển kinh tế- văn hóa- xã hội và môi trường quận Tây Hồ năm 2014.
21. Đỗ Quyên, 2013, Những dòng sông nghẹt rác trên thế giới, Tri thức trực tuyến,
/>(25/4/2015).
22. Sở Tài nguyên Môi trƣờng Hà Nội - Cổng thông tin quy hoạch, kế hoạch sử
dụng
đất
(2014),
quận
Tây
Hồ-Hiện
trạng
sử
dụng
đất,
/>0ABD32DB57D7F404C4420F9F13F4C3082FDB4ADA85285B5F7616C5BD1F03
355970EA11E545F39E9FAAD7A70097503B503E6398C9F6F0A403130F43D92B
FCF1AAB4BACE8C37855D466389BF (1/6/2016).
23. Sở Tài nguyên Môi trƣờng Hà Nội - Cổng thông tin quy hoạch, kế hoạch sử
dụng
đất
(2014),
quận
Tây
Hồ-Quy
hoạch
sử
dụng
đất,
/>4A75DF711093E5327F1243FC6EEDE359E486CBCDD108D9539DD1B2AC3077
035C2F4405794AF641F9541ABDB6E61073985B5107FD0873F78F67993BC075
9E706DA015A118B4020B98B144EFD (1/6/2016).
24. Hoàng Văn Thắng (2011), “Bảo tồn đất ngập nƣớc trong bối cảnh biến đổi khí
hậu”, Kỷ yếu Hội thảo khoa học quốc gia (2011), Nhà xuất bản Khoa học Kĩ thuật,
Hà Nội, 2013.
25. Hoàng Văn Thắng và nnk (2002), Quản lý bền vững và bảo tồn đất ngập nước
Hà Nội, Báo cáo CRES, SWP - IUCN Hà Lan.
89
26. Hoàng Văn Thắng và Lê Diên Dực (2010), “Quản lý và Bảo tồn Đất ngập nƣớc
Hà Nội”, Kỷ yếu Hội thảo quốc tế Việt Nam học 1000 năm Thăng Long Hà Nội
(2010), Nhà xuất bản Hà Nội, Hà Nội (2013).
27. UBND Thành phố Hà Nội (2009), Quyết định số 6638/QĐ-UBND của UBND
TP Hà Nội Thành lập Ban Quản lý hồ Tây.
28. UBND thành phố Hà Nội (2009), Quyết định số: 92/2009/QĐ-UBND ngày 19
tháng 8 năm 2009 về bảo vệ, quản lý Hồ Tây.
29. UBND Thành phố Hà Nội (2010), Quyết định số 3554/QĐ-UBND Phê duyệt dự
án đầu tư xây dựng trạm xử lý nước thải Hồ Tây.
30. UBND Thành phố Hà Nội (2011) ,Quyết định số 612/QĐ-UBND ngày 18 tháng
2 năm 2011 Về việc thành lập Đội bảo vệ an ninh trật tự khu vực quản lý Hồ Tây.
31. UBND Thành phố Hà Nội (2014), Quyết định số 4177/QĐ-UBND Quy hoạch
phân khu đô thị Khu vực Hồ Tây và phụ cận (A6) tỷ lệ 1/2000.
32. UBND Thành phố Hà Nội (2015) Quyết định số 1386/QĐ-UBND ngày 01 tháng
4 năm 2015 về Bổ sung hạng mục đầu tư mở rộng cống thu gom nước thải giai
đoạn 2.
33. Viện Sinh thái và Tài nguyên Sinh vật (2011), Điều tra đánh giá hiện trạng ô
nhiễm môi trường nước, hệ sinh thái lòng hồ Tây; đề xuất các biện pháp giảm thiểu
ô nhiễm và khai thác sử dụng hợp lý hồ Tây, Đề án của Viện ST&TNSV phối hợp
với BQL hồ Tây, Hà Nội, 2011.
34. VTV6 (2014), Xót lòng hàng loạt ảnh trẻ em sống ở vùng ô nhiễm,
/>(19/10/2015).
35. Diệp Vũ (2014), Ô nhiễm nặng nguồn nước tại Trung Quốc, VnEconomy,
(19/10/2015).
90
36. Nhƣ Ý (2012) Hồ Tây: cá chết hàng loạt vì ô nhiễm, Kết nối sức mạnh Việt,
/>(15/8/2015).
37. Mai Đình Yên (2011), “Sơ bộ phân tích biến đổi khí hậu đến hệ sinh thái Hồ
Tây, thành phố Hà Nội”, Kỷ yếu Hội thảo khoa học quốc gia (2011), Nhà xuất bản
Khoa Học Kĩ Thuật, Hà Nội, 2013.
Tài liệu tiếng Anh
38. Alain Lambert (1971), The Convention on Wetlands (Ramsar, 1971): An Active
Player in the Fight Against Poverty, Ramsar.
39. Convention on Biological Diversity (1992), Text of the the Convention on
Biodiversity Diversity, Rio de Janeiro.
40. IUCN (1994), IUCN Red List Categories and Criteria, Prepared by the IUCN
Species Survival Commission, IUCN, Gland, Swizerland.
41. Millennium Ecosystem Assessment (2005), Ecosystems and Human Well-being,
Malaysia and United States.
42. Ramsar (1971), Convention on Wetlands of International Importance Especially
as Waterfowl Habitat, Ramsar, 2000.
43. Ramsar Convention Bureau (1997), The Ramsar Convention Manual: A Guide
to the Convention on Wetlands (Ramsar, Iran , 1971), 2nd edition, Gland,
Swizerland, pp.161.
44. William J.M and JG. Gosselink (2000), The value of wetlands -importance of
scale and landscape setting, Ecological Economics 35, pp. 25 – 33, US.
45. Wong M. L., Le Quoc Hung, Tran Thi Kim Loan, Nguyen Thi Phuong Tao,
Easton P. (2001), “Participatory Environmental Assessment of Aquatic Resources,
West Lake, Hanoi, Vietnam”, Report in Proceeding of International Workshop on
Biology, Hanoi, pp. 257 - 279.
91
