Văn xuôi Trương Tửu trong tiến trình văn học Việt Nam đầu thế kỷ XX

Header Page 1 of 258.
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
––––––––––––––––––––

NGUYỄN THỊ THANH VÂN

VĂN XUÔI TRƯƠNG TỬU TRONG TIẾN TRÌNH
VĂN HỌC VIỆT NAM ĐẦU THẾ KỶ XX
Chuyên ngành: VĂN HỌC VIỆT NAM
Mã số: 62 22 01 21

TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ NGÔN NGỮ VÀ VĂN HÓA VIỆT NAM

THÁI NGUYÊN - 2014

Footer Page 1 of 258.


Header Page 2 of 258.
Công trình được hoàn thành tại:
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

Người hướng dẫn khoa học: PGS. TS NGUYỄN HỮU SƠN

Phản biện 1: .........................................................
Phản biện 2: .........................................................
Phản biện 3: .........................................................

Luận án được bảo vệ trước Hội đồng chấm luận án họp tại:
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM - ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

Vào hồi …… giờ ngày …… tháng …… năm 2014

Có thể tìm hiểu luận án tại:
THƯ VIỆN QUỐC GIA VIỆT NAM
TRUNG TÂM HỌC LIỆU ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
THƯ VIỆN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

Footer Page 2 of 258.


Header Page 3 of 258.

1
MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài
1.1. Trong những năm đầu thế kỷ XX, sau những biến động
lịch sử to lớn, xã hội Việt Nam có những thay đổi sâu sắc trên nhiều
lĩnh vực. Đặc biệt, trong giai đoạn này, nền văn học nước ta đã hình
thành một lực lượng sáng tác đông đảo và tài năng, góp phần không
nhỏ vào sự thay đổi diện mạo văn học một cách rõ rệt từ nội dung
đến hình thức nghệ thuật. Trương Tửu là một trong những đại diện
tiêu biểu của đội ngũ này.
1.2. Trương Tửu (1913 - 1999) là nhà giáo, nhà văn, nhà
nghiên cứu văn học Việt Nam được nhiều người biết đến. Ông là
một trong những nhà phê bình tiên phong đã đưa phê bình Việt
Nam vào thời hiện đại. Trong lĩnh vực sáng tác văn xuôi, Trương
Tửu là một trong số những nhà văn của dòng văn học hiện thực
phê phán. Sáng tác văn xuôi của Trương Tửu thể hiện rõ chủ đích
đấu tranh xã hội, có tính tư tưởng thống nhất, mang đậm giá trị

nhân văn.
1.3. Tuy nhiên, độc giả hiện nay còn ít biết đến những
trang văn xuôi của Trương Tửu ra đời vào những năm ba mươi,
bốn mươi của thế kỷ XX. Vì vậy, chúng tôi nhận thấy cần phải
triển khai nghiên cứu văn xuôi Trương Tửu một cách hệ thống
để xác định rõ diện mạo và đóng góp của nhà văn trong lĩnh vực
sáng tác đối với tiến trình văn học hiện đại của dân tộc và đối
với đời sống văn hóa đương thời.

Footer Page 3 of 258.


Header Page 4 of 258.

2

Với những lý do như vậy, hy vọng đề tài luận án "Văn xuôi
Trương Tửu trong tiến trình văn học Việt Nam đầu thế kỷ XX" sẽ có
được những khảo sát, nhận định, đánh giá mới về đối tượng nghiên cứu.
2. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu
2.1. Mục đích nghiên cứu: Nghiên cứu những phương diện cơ
bản trong văn xuôi Trương Tửu, đặt văn xuôi Trương Tửu trong tiến
trình phát triển của văn học hiện đại Việt Nam đầu thế kỷ XX để xác
định những thành công và hạn chế (nếu có) của cây bút này, thấy
được những đóng góp và vị trí của nhà văn trong nền văn học hiện
đại của dân tộc.
2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu: Tìm hiểu tình hình văn hóa, văn
học trong giai đoạn đầu thế kỷ XX với những giao lưu và tiếp biến
văn hóa đã tác động tới ngòi bút văn xuôi của Trương Tửu; đi sâu
phân tích, lý giải những điểm cơ bản về nội dung và nghệ thuật trong

các sáng tác văn xuôi của ông; từ đó, đánh giá vị trí, vai trò, đóng
góp (và giới hạn) của nhà văn trong lĩnh vực sáng tác đối với tiến
trình văn học Việt Nam hiện đại.
3. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu của luận án: Văn xuôi Trương Tửu trong
tiến trình văn học Việt Nam đầu thế kỷ XX..
3.2. Phạm vi nghiên cứu là toàn bộ các truyện ngắn và tiểu thuyết
của Trương Tửu được xuất bản từ năm 1937 đến năm 1942 (thuộc
giai đoạn văn học từ đầu thế kỷ XX đến trước Cách mạng tháng Tám

Footer Page 4 of 258.


Header Page 5 of 258.

3

năm 1945). Các công trình nghiên cứu lý luận, phê bình văn học của
nhà văn được sử dụng để tham khảo, so sánh, đối chiếu trong những
trường hợp cần thiết.
4. Phương pháp nghiên cứu
Trong quá trình nghiên cứu, chúng tôi sử dụng phối hợp các
phương pháp nghiên cứu sau:
Phương pháp phân tích, tổng hợp: Đây là phương pháp được
sử dụng cơ bản trong luận án. Với phương pháp này chúng tôi đi từ
việc khảo sát, phân tích các sáng tác của nhà văn trên từng phương
diện từ đề tài, chủ đề, cảm hứng… để từ đó tác giả luận án rút ra
những nhận xét có tính tổng hợp, khái quát.
Phương pháp hệ thống: Với phương pháp này, khi vận dụng
chúng tôi thực hiện mục đích để phát hiện sự lặp lại nhiều lần của

các phương diện khác nhau trong sáng tác văn xuôi của Trương Tửu.
Từ đó, chúng tôi mạnh dạn đi đến khẳng định những đặc điểm mang
tính ổn định trong quá trình sáng tác của nhà văn.
Phương pháp thống kê, phân loại: Chúng tôi sử dụng phương
pháp này để thống kê về các biện pháp nghệ thuật đã được nhà văn
sử dụng trong khi sáng tác. Sau khi thống kê, phân loại có kết quả sẽ
được hệ thống hóa và đặt vào nội dung nghiên cứu.
Phương pháp so sánh: Trong quá trình phân tích, tổng hợp
chúng tôi tiến hành so sánh Trương Tửu với một số nhà văn để
làm sáng tỏ vai trò của Trương Tửu đối với văn học Việt Nam

Footer Page 5 of 258.


Header Page 6 of 258.

4

hiện đại, làm rõ vị trí của Trương Tửu trong tiến trình văn học
Việt Nam đầu thế kỷ XX.
5. Đóng góp mới của luận án
Đây là công trình khoa học đầu tiên tập trung nghiên cứu toàn
bộ 13 tác phẩm văn xuôi của Trương Tửu.
Luận án đưa ra những nhận định, đánh giá khách quan, khoa
học về vị trí và đóng góp của nhà văn đối với văn xuôi giai đoạn
1930 - 1945 và với tiến trình văn học hiện đại Việt Nam.
Luận án góp phần soi sáng toàn diện, sâu sắc hơn bức chân
dung văn học của Trương Tửu và diện mạo văn xuôi Việt Nam giai
đoạn 1930 - 1945.
Kết quả của luận án có thể dùng trong các trường Đại học, Cao

đẳng làm tài liệu giảng dạy, nghiên cứu về Trương Tửu và về văn
học hiện đại Việt Nam.
6. Cấu trúc luận án
Ngoài phần Mở đầu, Kết luận và danh mục Tài liệu tham
khảo, nội dung chính của luận án được triển khai trong bốn chương:
Chương 1: Tổng quan về vấn đề nghiên cứu.
Chương 2: Cơ sở văn hóa, văn học nửa đầu thế kỷ XX và sự
xuất hiện tác giả Trương Tửu.
Chương 3: Hệ thống đề tài và cảm hứng sáng tác chủ đạo của
nhà văn Trương Tửu.
Chương 4: Một số phương diện nghệ thuật trong văn xuôi
Trương Tửu.

Footer Page 6 of 258.


Header Page 7 of 258.

5
PHẦN NỘI DUNG
Chương 1

TỔNG QUAN VỀ VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU
1.1. Khái quát tình hình nghiên cứu về Trương Tửu
1.1.1. Trước Cách mạng tháng Tám năm 1945
Trương Tửu ghi danh trong “làng văn” với tư cách là nhà phê
bình và nhà tiểu thuyết. Theo khảo sát của chúng tôi, khởi nghiệp của
ông từ địa hạt phê bình, bắt đầu bằng bài Triết lý Truyện Kiều đăng
trên Đông Tây tuần báo khi mới 18 tuổi; sau đó là một loạt bài phê
bình văn học Việt Nam đương đại hiện diện trên văn đàn.

Phương pháp phê bình của Trương Tửu đã trở thành một
“hiện tượng” trên diễn đàn văn học công khai đương thời, nhanh
chóng thu hút công chúng độc giả, đồng nghiệp và các nhà nghiên
cứu - phê bình chuyên nghiệp; tiêu biểu là những nhận xét, đánh giá
của Vũ Ngọc Phan, Hoài Thanh, Đinh Gia Trinh, tập trung vào
phương pháp phê bình của Trương Tửu với cuốn Nguyễn Du và
“Truyện Kiều” (bút danh Nguyễn Bách Khoa).
Nhìn chung, trước Cách mạng tháng Tám năm 1945, việc
nghiên cứu Trương Tửu chưa được thực hiện một các hệ thống và
toàn diện. Các bài viết về Trương Tửu chủ yếu tập trung vào các tác
phẩm phê bình văn học của ông. Nội dung các bài viết thể hiện trực
cảm của người nghiên cứu nhiều hơn việc áp dụng phương pháp luận
nghiên cứu khoa học.

Footer Page 7 of 258.


Header Page 8 of 258.

6

Tác phẩm lý luận phê bình của Trương Tửu ở giai đoạn trước
Cách mạng tháng Tám không được đánh giá là đặc sắc nhưng thực tế
đặt ra câu hỏi: Tại sao càng về sau tên tuổi, tác phẩm của Trương Tửu
càng được đọc giả biết đến và trân trọng nhiều như vậy? Phải chăng
chính sự ngay thẳng, bộc trực nhưng nghiêm túc trong công việc đã làm
nên một Trương Tửu với những cống hiến không thể phủ nhận.
1.1.2. Sau Cách mạng tháng Tám năm 1945
Theo trình tự thời gian, hành trình nghiên cứu về Trương Tửu
giai đoạn này trải qua hai chặng đường; có thể lấy năm 1975 làm

điểm mốc phân chia hai chặng đường đó.
Chặng đường trước năm 1975, giữa hai miền Nam - Bắc, việc
nghiên cứu Trương Tửu cũng có nhiều điểm khác nhau.
Ở miền Bắc, nhìn chung, tình hình nghiên cứu Trương Tửu có
nhiều diễn biến phức tạp, ý kiến đánh giá không đồng nhất, thuận
chiều đối với các tác phẩm lý luận - phê bình văn học của ông. Khi
tập sách Tương lai văn nghệ Việt Nam (1945) của Trương Tửu vừa
ấn hành, nhà nghiên cứu Thanh Bình (Đặng Thai Mai) đã nêu ý kiến
trên bán nguyệt san Tiên Phong của Hội Văn hóa Cứu quốc số 2, ra
ngày 1/12/1945. Tiếp theo, trên bán nguyệt tạp san Tiên phong số 3
(16/12/1945) Thanh Bình tiếp tục tranh luận với Trương Tửu.
Bên cạnh những ý kiến trái chiều, còn phải kể đến lời nhận xét
của Lê Văn Siêu vào năm 1974 về con người và cung cách làm việc
của Trương Tửu trong cuốn Về nhóm Hàn Thuyên và Nguyễn Đức
Quỳnh. Qua đó cho thấy, Trương Tửu dù ở cương vị nào, làm công
việc gì cũng luôn nghiêm túc và tự yêu cầu bản thân tuân thủ những
nguyên tắc nhất định.

Footer Page 8 of 258.


Header Page 9 of 258.

7

Ở miền Nam, văn nghiệp của Trương Tửu với bút danh
Nguyễn Bách Khoa vẫn tiếp tục được nghiên cứu. Nguyễn Văn
Trung trong tập III của bộ Lược khảo văn học xuất bản năm 1968 đã
đưa ra ý kiến nhận xét về văn phê bình của Trương Tửu. Nguyễn
Văn Trung đồng tình với những khẳng định, đánh giá cao của Thanh

Lãng đối với phê bình của Trương Tửu.
Sang thời kỳ Đổi mới của đất nước, đặc biệt là từ những năm
đầu thế kỷ XXI đến nay, trong điều kiện mới của đất nước và của
văn học, sự nghiệp của Trương Tửu được quan tâm trở lại, nhiều nhà
nghiên cứu đã dày công sưu tầm, tập hợp tư liệu về nhà văn; tạo điều
kiện thuận lợi cho việc nghiên cứu tác phẩm của ông. Năm 1996, tiểu
sử và sự nghiệp văn chương của Nguyễn Bách Khoa (Trương Tửu)
được giới thiệu trong cuốn Nhà văn phê bình của Mộng Bình Sơn và
Đào Đức Chương.
Từ năm 2002 đến nay, với sự nỗ lực của các nhà nghiên cứu,
nhiều bộ sưu tầm, tuyển tập tác phẩm của Trương Tửu đã được xuất bản
và việc nghiên cứu sự nghiệp của Trương Tửu không chỉ được xem xét
lại mà còn được mở rộng và đi sâu hơn về nhiều phương diện.
Năm 2002 Nguyễn Văn Luận đã đưa ra sự nhận diện và đánh
giá về phương pháp nghiên cứu của Trương Tửu trong khóa luận tốt
nghiệp với đề tài: Bàn về cuốn “Truyện Kiều và thời đại Nguyễn
Du” của Trương Tửu.
Năm 2004, nhà nghiên cứu Trịnh Bá Đĩnh với bài viết Các hình
thái tư duy phê bình đầu thế kỷ XX (đăng trên tạp chí Hồn Việt, số 2)

Footer Page 9 of 258.


Header Page 10 of 258.

8

đã chỉ ra những thành tựu cũng như hạn chế trong phương pháp phê
bình của Trương Tửu qua các tác phẩm: “Nguyễn Du và Truyện Kiều”,
“Tâm lý và tư tưởng Nguyễn Công Trứ”, “Văn chương Truyện Kiều”.

Năm 2005, Mã Giang Lân trong cuốn “Những cuộc tranh luận
văn học văn học nửa đầu thế kỷ XX” đã xem xét lại những ý kiến gay
gắt của Đinh Gia Trinh, Hoài Thanh đối với Trương Tửu trước đây và
tìm cách lý giải căn nguyên.
Năm 2007, trong lời giới thiệu cuốn “Trương Tửu - tuyển tập
nghiên cứu phê bình”, Nguyễn Hữu Sơn và Trịnh Bá Đĩnh đã chỉ ra
các lĩnh vực khoa học phương Tây như thuyết chủng tộc - địa lý của
Taine, học thuyết của Marx, phân tâm học Freud mà Trương Tửu đã
tiếp thu, vận dụng khi phê bình các tác phẩm văn học trung đại và
văn học hiện đại Việt Nam.
Năm 2008, nhân dịp kỷ niệm 95 năm sinh của Trương Tửu,
một cuộc hội thảo về Nhà văn được được tổ chức tại Đại học Sư
phạm Hà Nội. Trong cuộc hội thảo này có rất nhiều bài viết về con
người và sự nghiệp của Trương Tửu. Nguyễn Thị Bình có bài Con
người và sự nghiệp Trương Tửu: Những câu hỏi còn bỏ ngỏ. Tham
gia Hội thảo, Kiều Mai Sơn có bài Giáo sư Trương Tửu: Người đào
tạo số mệnh của chính mình. Bài viết đã khẳng định Trương Tửu là
“chiến sĩ tiên phong” luôn “giữ vững một niềm tin”. Phan Ngọc phát
biểu Một vài điều ít được nhắc lại về nhà phê bình Trương Tửu. Tác
giả đề cao con đường tự học và phương pháp dạy học của Trương
Tửu. Nguyễn Đình Chú có bài tham luận “Đôi điều về cuốn sách

Footer Page 10 of 258.


Header Page 11 of 258.

9

Tương lai văn nghệ Việt Nam”. Theo nhà nghiên cứu, đây có thể là

công trình tâm huyết nhất của Trương Tửu, nhưng lại là tác phẩm đã
phần nào gây tai nạn nghề nghiệp đối với tác giả. Tiếp tục đưa ra ý
kiến đóng góp vào hội thảo, Lại Nguyên Ân có bài tham luận Cần
tiếp cận nghiên cứu một cách bài bản đối với Trương Tửu như một
tác gia và như một nhân vật văn hóa lịch sử.
Tại cuộc Hội thảo về Trương Tửu, còn có nhiều bài viết và
những lời phát biểu thể hiện tình cảm đối với ông: Kỉ niệm về cha tôi
- Trương Quốc Tùng; Một người ấy đã ra đi - Phạm Xuân Nguyên;
Kỉ niệm về thầy Trương Tửu - Nguyễn Văn Hoàn; Với thầy Trương
Tửu - Ninh Viết Giao,…. Nội dung các bài viết thể hiện tình cảm sâu
đậm về hình ảnh về một con người yêu văn chương, yêu khoa học
giàu nghị lực khiến nhiều người phải nể phục.
Tiếp theo, năm 2009, Trần Thị Hoa có đề tài Đóng góp của
Trương Tửu trong lĩnh vực nghiên cứu - phê bình văn học Việt Nam
nửa đầu thế kỷ XX .
Trong tháng 11 năm 2013, đã diễn ra lễ kỷ niệm 100 năm sinh
nhà văn Trương Tửu tại Hội trường Hội nhà văn Việt Nam. Buổi lễ
kỷ niệm diễn ra ấm cúng và có nhiều bài phát biểu về cuộc đời và sự
nghiệp của nhà văn Trương Tửu. Trong đó có phát biểu của nhà
nghiên cứu Phong Lê, Nguyễn Đình Chú, Nguyễn Văn Hoàn,
Nguyễn Hữu Sơn, Phan Mạnh Hùng.
Tháng 12 năm 2013, Hội thảo “Những thí nghiệm của ngòi bút
tôi” Kỷ niệm 100 năm sinh nhà văn - Nhà nghiên cứu văn học

Footer Page 11 of 258.


Header Page 12 of 258.

10

Trương Tửu - Nguyễn Bách Khoa (1913 - 1999) đã được tổ chức tại
Hội trường Thư viện Hà Nội. Hội thảo thu hút nhiều sự tham gia của
các nhà khoa học đã và đang làm công tác nghiên cứu, thu hút nhiều
sự quan tâm của báo giới truyền thông...Phát biểu khai mạc Hội thảo,
nhà phê bình văn học Phạm Xuân Nguyên có bài Trương Tửu là bách
khoa. Trần Đình Sử với tham luận Nghĩ về phương pháp phê bình văn
học của nhà văn Trương Tửu. Nguyễn Hữu Sơn tham gia hội thảo với
bài tham luận Nhà văn Trương Tửu với nền văn nghệ cách mạng.
Tham dự hội thảo, Lại Nguyên Ân với mong muốn tác phẩm của
Trương Tửu ngày càng đến gần hơn với đọc giả, ông có bài “Trương
Tửu viết về tập thơ Điêu tàn của Chế Lan Viên”. Một bài tham luận
khác của Nguyễn Thành tham gia hội thảo với tiêu đề Đặc điểm phê
bình văn học của Trương Tửu. Mỗi công trình sau khi được phân tích,
diễn giải, tác giả đều có lời kết luận. Tham gia hội thảo còn có những
tham luận khác của Lê Hoài Nguyên với Trương Tửu trong những
năm 1955 - 1958, của Lê Gia Linh với bài phát biểu xúc động Nhớ lại
“Lớp vỡ lòng văn học” với thầy Trương Tửu, Kiều Mai Sơn với bài
Nhà xuất bản Hàn Thuyên - Một hiện tượng độc đáo, của Nguyễn
Cảnh Tuấn với Lần đầu gặp gỡ Giáo sư Nhà văn Trương Tửu.
Như vậy, sau Cách mạng tháng Tám năm 1945, quá trình
nghiên cứu về nhà văn Trương Tửu không diễn tiến một chiều theo
một đường thẳng thuận chiều, nhìn chung kết quả nghiên cứu ngày
càng sâu rộng, toàn diện, khách quan, khoa học.

Footer Page 12 of 258.


Header Page 13 of 258.

11

1.2. Tiếp nhận văn xuôi của Trương Tửu
1.2.1. Trước Cách mạng tháng Tám năm 1945
Bàn về sáng tác văn xuôi của Trương Tửu, trước hết là những
ý kiến nhận xét, đánh giá của những người đương thời.
Trong Báo Mai, Sài Gòn, ra ngày 27/10/1938, Kiều Thanh
Quế tìm hiểu và diễn giải thuyết Phân tâm học của S. Freud bằng tri
thức nghiên cứu khoa học và đưa ra ý kiến khẳng định ý nghĩa xã hội
tích cực của cuốn Thanh niên S.O.S. Vũ Ngọc Phan trong cuốn Nhà
văn hiện đại (1942) đã xếp tác phẩm văn xuôi của Trương Tửu mở
đầu cho mục “Tiểu thuyết xã hội”. Vũ Ngọc Phan khảo sát và đánh
giá từng tác phẩm cụ thể của Trương Tửu. Năm 1944, Kiều Thanh
Quế có bài: Nhân quyển vang bóng một thời tục bản trên Tạp chí Tri
Tân (1941-1945). Đặc điểm văn phong Trương Tửu được Nguyễn
Vỹ ngược dòng thời gian hồi tưởng về khiếu ngôn ngữ và lý luận,
đồng thời Nguyễn Vỹ điểm lược các sáng tác của Trương Tửu.
Như vậy, trước Cách mạng tháng Tám năm 1945, khi văn
xuôi Trương Tửu xuất hiện trên văn đàn, một số cây bút nghiên
cứu phê bình đương thời đã trân trọng đón nhận, thẩm bình và
giới thiệu với độc giả. Tuy nhiên, ý kiến của “người đương thời”
đối với văn xuôi văn Trương Tửu chủ yếu là những nhận xét về
tính khuynh hướng của tác phẩm hoặc những cảm nhận ban đầu
về ưu - nhược điểm nổi bật ở từng tác phẩm và nhìn chung không
có những ý kiến trái chiều dẫn đến những tranh luận gay gắt, căng
thẳng trên diễn đàn văn học.
Số lượng độc giả dành cho tác phẩm văn xuôi của Trương
Tửu trong những năm trước Cách mạng tháng Tám không lớn.

Footer Page 13 of 258.

Header Page 14 of 258.

12

Trong thời điểm xã hội đương thời, không chỉ sáng tác của Trương
Tửu, mà tác phẩm của Nam Cao, Vũ Trọng Phụng cũng cùng chung
số phận. Bởi giữa lúc, trào lưu văn học lãng mạn nở rộ, công chúng
đang chìm đắm trong những chuyện tình nồng thắm trên các trang
tiểu thuyết của nhóm Tự lực văn đoàn. Giữa lúc nhiều nhà văn sáng
tác theo thị hiếu của độc giả thì trào lưu văn học hiện thực ra đời
như một tất yếu phát triển của văn học Việt Nam. Trương Tửu là
một trong số nhà văn thuộc trào lưu mới ra đời này, ông đã mạnh
dạn đứng trên quan điểm riêng, và góp sức cho nền văn học Việt
Nam một lối văn mới: phản ánh, lên án, tố cáo nhưng không quá
gay gắt. Như vậy, đối tượng chú ý đến văn xuôi Trương Tửu không
nhiều là điều dễ hiểu.
1.2.2. Từ năm 1945 đến nay
Việc nghiên cứu sáng tác văn xuôi của ông gần như chững
lại trong một thời gian dài. Vào khoảng những năm 1956 đến
1958, cuộc đấu tranh chống Nhân văn - Giai phẩm ở miền Bắc
diễn ra rất gay gắt và quyết liệt. Trước cái nhìn phiến diện, nặng
về quy kết, định kiến của một số ý kiến có trọng lượng lúc bấy
giờ đã buộc Trương Tửu phải buông bút trong sự nuối tiếc
nghiệp văn chương. Theo tư liệu đã sưu tập được, chúng tôi nhận
thấy, sau Cách mạng tháng Tám, đặc biệt là vào những năm
1958 - 1960, sự quan tâm của dư luận công chúng tập trung vào
các tác phẩm lý luận, phê bình văn học của Trương Tửu. Từ thập
niên đầu thế kỷ XXI tới nay, văn xuôi Trương Tửu được quan

tâm trở lại. Công việc sưu tầm, tập hợp, nghiên cứu thu được
những kết quả rõ rệt.

Footer Page 14 of 258.


Header Page 15 of 258.

13

Năm 2001, có công trình Từ điển tác phẩm văn xuôi Việt
Nam (Từ cuối thế kỷ XIX đến 1945.) Tiếp theo đó, văn xuôi
Trương Tửu được tác giả Văn Tâm trong cuốn Từ điển văn học
(Bộ mới - NXB Thế giới, H, 2004) giới thiệu. Năm 2009, Nguyễn
Hữu Sơn có công trình Trương Tửu - Tuyển tập văn xuôi; trong đó
có bài giới thiệu Văn xuôi Trương Tửu trước cách mạng tháng
Tám năm 1945. Năm 2010, nhà nghiên cứu Phong Lê có một số ý
kiến nhận xét về văn xuôi Trương Tửu. Năm 2010, Phạm Thị Mỹ
trong đề tài nghiên cứu Đóng góp của Trương Tửu trong lĩnh vực
sáng tác văn học đã tập trung phân tích một số phương diện nội
dung và nghệ thuật tiêu biểu và trong văn xuôi trương Tửu. Trong
không khí sôi nổi kỷ niệm 100 sinh của nhà văn Trương Tửu
(1913 -2013), tác giả luận án đã tham gia buổi lễ kỷ niệm với bài
Trương Tửu với những cống hiến không thể phủ nhận trong lĩnh
vực văn xuôi hiện đại đầu thế kỷ XX. Trong buổi Hội thảo “Những
thí nghiệm của ngòi bút tôi ” Kỷ niệm 100 năm sinh nhà văn Nhà nghiên cứu văn học Trương Tửu - Nguyễn Bách Khoa (1913
- 1999), tại Hội trường Thư viện Hà Nội, tác giả luận án tham gia
tham luận Quan điểm và cảm hứng sáng tác văn xuôi của nhà văn
Trương Tửu nhằm mang đến hội thảo ý kiến bàn luận về vị trí
sáng tác văn xuôi của Trương Tửu.

Nhìn khái quát lại giai đoạn từ sau Cách mạng tháng Tám năm
1945 đến nay, hành trình nghiên cứu văn xuôi của Trương Tửu trên từng
chặng đường có gia tốc khác nhau, song về cơ bản đã thu nhận được
những kết quả có giá trị khoa học. Kết quả nghiên cứu trên quan điểm
thống nhất trong vấn đề khẳng định vị trí của văn xuôi trong sự nghiệp
văn chương của Trương Tửu, khẳng định mục đích và tâm huyết sáng

Footer Page 15 of 258.


14

Header Page 16 of 258.

tác của nhà văn. Chúng tôi tiếp nhận từ công trình của những người đi
trước nguồn tư liệu quý giá và những định hướng khoa học thiết thực để
triển khai nghiên cứu đề tài luận án này.
1.3. Khái lược vị trí văn xuôi Trương Tửu trong tiến trình văn
học Việt Nam đầu thế kỷ XX
1.3.1. Tiến trình văn xuôi Việt Nam hiện đại
Văn xuôi Việt Nam hiện đại gắn liền với quá trình hiện đại
hóa văn học Việt Nam ở giai đoạn cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX.
Một giai đoạn với bối cảnh lịch sử, xã hội, kinh tế hết sức phức tạp.
Tiến trình văn học nói chung và tiến trình văn xuôi Việt Nam hiện
đại nói riêng diễn ra như một tất yếu để phù hợp với những yêu cầu
của cuộc sống đang thay đổi từng giờ.
1.3.2. Vấn đề Trương Tửu trong tiến trình văn xuôi hiện đại
Trương Tửu để lại một số lượng tác phẩm tiểu thuyết, truyện
ngắn với hơn một nghìn trang đủ cho thấy ông là nhà văn say sưa,
tâm huyết. Mặc dù những tác phẩm của ông chưa đạt đến sự suất

sắc, chưa đạt đến mức là những tác phẩm điển hình với nhân vật
điển hình nhưng ngòi bút của Trương Tửu đã thể hiện tinh thần
tranh đấu cao.
Tiểu kết chương 1
Quá trình nghiên cứu về Trương Tửu được khởi đầu từ trước
Cách mạng tháng Tám, khi những tác phẩm đầu tay của nhà văn vừa
đến với độc giả. Đặc biệt, những năm gần đây, ý kiến nhận xét, đánh giá

Footer Page 16 of 258.


15

Header Page 17 of 258.

và kết luận về sự nghiệp văn chương của Trương Tửu ngày càng khách
quan, khoa học; những nhận định trái chiều về một số phương diện cũng
dần đi đến thống nhất.
Trong số những bài viết và những công trình nghiên cứu về
văn xuôi Trương Tửu, chưa có công trình nào đặt vấn đề nghiên cứu
13 tác phẩm văn xuôi Trương Tửu trong tiến trình văn học Việt Nam
đầu thế kỷ XX. Từ thực tế đó, chúng tôi thấy rằng việc lựa chọn đề
tài này là cần thiết trên cả phương diện lý luận và thực tiễn, góp phần
phục dựng và vinh danh chân dung một nhà văn có những đóng góp
thiết thực đối với nền văn học Việt Nam hiện đại. Ý kiến quý báu
của các nhà nghiên cứu đi trước là những gợi mở quan trọng giúp
chúng tôi lựa chọn và triển khai đề tài luận án này.
Chương 2
CƠ SỞ VĂN HOÁ,VĂN HỌC NỬA ĐẦU THẾ KỶ XX
VÀ SỰ XUẤT HIỆN TÁC GIẢ TRƯƠNG TỬU

2.1. Đời sống văn hóa, xã hội Việt Nam đầu thế kỷ XX với những
giao lưu và tiếp biến văn hóa
2.1.1. Một xã hội mới với nhiều biến động trong những năm đầu
thế kỉ XX
Ngay từ những năm đầu thế kỷ XX, môi trường văn hóa tư
tưởng ở Việt Nam có nhiều chuyển biến quan trọng, có sự giao lưu
hai luồng văn hóa Đông - Tây. Những luồng tư tưởng mới, quan
niệm mới về đạo đức, lối sống và văn chương, nghệ thuật qua giao
lưu, tiếp xúc văn hóa đã thâm nhập vào đời sống xã hội Việt Nam,
tác động sâu sắc đến văn học đương thời.

Footer Page 17 of 258.


Header Page 18 of 258.

16

2.1.2. Khung cảnh văn học Việt Nam trong sự giao lưu của văn
hóa Đông - Tây
Những năm đầu thế kỷ XX, do tác động trực tiếp và sâu sắc của
hoàn cảnh xã hội, văn học Việt Nam đã vận động từ phạm trù văn học
Trung đại, sử dụng song ngữ Hán - Nôm, chịu ảnh hưởng mô hình văn
học Trung Quốc sang phạm trù văn học hiện đại sử dụng phương tiện
chữ Quốc ngữ và hướng theo mô hình văn học phương Tây.
2.2. Tác giả, tác phẩm Trương Tửu trong dòng chảy văn học Việt Nam
hiện đại
2.2.1. Cuộc đời và sự nghiệp
2.2.2. Nhà văn - Nhà lý luận phê bình Trương Tửu với những
đóng góp trong tiến trình văn học hiện đại

Với vai trò là nhà văn, Trương Tửu là tác giả của mười ba tác phẩm
văn xuôi đều được xuất bản trước Cách mạng tháng Tám năm 1945.
Trương Tửu là một nhà phê bình văn học có lối tư duy và phong
cách độc đáo. Ở lĩnh vực phê bình văn học, ông thuộc một trong
những nhà phê bình văn học đầu tiên ở Việt Nam theo quan điểm
Mác-xit, ông đề cao phương pháp khoa học trong phê bình văn học.
Tiểu kết
Văn học Việt Nam những năm đầu thế kỉ XX đã tiến nhanh trên
con đường hiện đại hoá. Quá trình đổi mới và hiện đại hoá đó đã diễn ra
dưới những ảnh hưởng của các trào lưu văn học, triết học phương Đông
và phương Tây, nhất là sự ảnh hưởng của văn học Pháp. Văn xuôi Việt
Nam hiện đại có thành tựu đỉnh cao nằm ở giai đoạn 1930-1945 và gắn
với tên tuổi của những nhà văn như Nguyễn Công Hoan, Ngô Tất Tố, Vũ
Trọng Phụng, Nam Cao, Kim Lân, Trương Tửu, Nguyên Hồng... Mỗi
nhà văn một phong cách khiến cho văn xuôi trở nên phong phú với khả
năng phát hiện, tái hiện đầy đủ, sâu sắc đời sống xã hội đương thời.

Footer Page 18 of 258.


Header Page 19 of 258.

17
Chương 3

HỆ THỐNG ĐỀ TÀI VÀ CẢM HỨNG SÁNG TÁC
CỦA NHÀ VĂN TRƯƠNG TỬU
3.1. Đề tài
3.1.1. Đề tài tình yêu
Tình yêu là một trong những đề tài nổi bật của văn xuôi Trương

Tửu. Đề tài tình yêu còn được thể hiện khá linh hoạt, khai thác ở nhiều
góc cạnh, nhiều chiều trong các tác phẩm văn xuôi của ông.
3.1.2. Đề tài tệ nạn xã hội trong hiện thực xã hội đô thị Việt Nam
trước 1945
Những năm đầu thế kỷ XX, xã hội Việt Nam đầy những biến
động phức tạp. Một trong những sản phẩm dù không muốn vẫn được
sinh ra trong xã hội ấy là những hiện tượng trụy lạc của thanh niên, mà
căn nguyên xô đẩy họ chính là xã hội. Không chỉ Trương Tửu quan
tâm khai thác đề tài này mà còn có một số nhà văn nổi tiếng cùng thời
như Nguyễn Công Hoan, và nhất là Vũ Trọng Phụng.
3.1.3. Đề tài lịch sử
Viết về lịch sử trong văn học giai đoạn đầu thế kỷ XX không
chỉ có Trương Tửu. Ngược dòng thời gian ta thấy Lan Khai là nhà
văn có số lượng tiểu thuyết lịch sử lớn nhất ở thế kỷ XX. Đương thời
các cây bút như Nguyễn Tử Siêu, Nguyễn Triệu Luật… cũng viết
khá nhiều tiểu thuyết lịch sử, nhằm tái hiện "đầy đủ" các sự kiện và
"nguyên mẫu" nhân vật, nhưng trong các tiểu thuyết lịch sử của
mình, Trương Tửu lại có hướng đi riêng.
3.2 Hệ thống nhân vật - yếu tố quan trọng trong việc phát triển đề tài
3.2.1. Nhân vật tích cực
Nhân vật tích cực trong văn xuôi Trương Tửu đã góp một phần
không nhỏ thể hiện những dự đồ sáng tạo, mục đích sáng tác của nhà văn.

Footer Page 19 of 258.


Header Page 20 of 258.

18

Qua nhân vật mà ông dụng công hoàn thiện khiến người đọc càng thêm
hiểu và trân trọng hơn những điều mà nhà văn ấp ủ, kiếm tìm.
3.2.2. Nhân vật tiêu cực
Nhân vật tiêu cực trong tác phẩm Trương Tửu đã khắc họa
được phần nào sự đồi bại về đạo đức, nhân phẩm của con người
trong xã hội bấy giờ. Đặc biệt Trương Tửu đã mạnh tay trong việc
khắc họa nhân vật tiêu cực trở thành những kẻ tha hóa đáng bị lên án.
Nhà văn có nét tương đồng với Nam Cao, Vũ Trọng Phụng khi xây
dựng loại nhân vật này.
3.2.3. Một số nhân vật ảnh hưởng của phân tâm học Freud
Dưới sự ảnh hưởng của phân tâm học, một số nhân vật trong tác
phẩm của Trường Tửu được tái hiện qua đời sống tình dục, đó là
những đam mê xác thịt, nó chi phối mọi hành vi, ý nghĩ.
3.3. Cảm hứng chủ đạo trong văn xuôi Trương Tửu
3.3.1. Cảm hứng phê phán
Thông qua tác phẩm, nhà văn không chỉ phê phán những ảnh
hưởng tiêu cực của văn hóa ngoại lai, mà còn kín đáo phê phán
những cổ hủ, lạc hậu của tư tưởng phong kiến khiến người phụ nữ
trở thành nạn nhân trong xã hội ấy.
Bằng cảm hứng phê phán ngòi bút của ông đã lên án mạnh mẽ
những chủ trương chính sách của bọn thực dân và những tàn dư
phong kiến còn sót lại khiến cuộc sống của con người trong xã hội
đương thời luôn cảm thấy bị đè nén và bế tắc.
3.3.2. Cảm hứng bi kịch
Nguồn cảm hứng bi kịch là niềm cảm thương day dứt, ám ảnh
trong một số tác phẩm văn xuôi Trương Tửu. Cảm hứng bi kịch được
thể hiện ở nhiều cấp độ với nhiều nhân vật. Ở điểm này,Trương Tửu

Footer Page 20 of 258.

Header Page 21 of 258.

19

đồng quan điểm với Nam Cao cùng chung dụng ý là phản ánh, tố cáo xã
hội và bộc lộ sự cảm thương trước số phận nghiệt ngã của con người.
Tiểu kết
Trương Tửu đã góp phần không nhỏ vào việc hình thành và
phát triển văn xuôi ở Việt Nam trong những năm đầu thế kỷ XX.
Cùng xu hướng hiện thực với Nam Cao, Ngô Tất Tố, Kim Lân, Vũ
Trọng Phụng… Trương Tửu đã thể hiện chân thực đời sống, xã hội
đương thời qua đề tài và cảm hứng sáng tác trong những trang viết.
Sáng tác văn xuôi của Trương Tửu với trên một nghìn trang dày dặn
là minh chứng cho một cây bút trong làng văn xuôi giai đoạn trước
Cách mạng tháng Tám.
Chương 4
MỘT SỐ PHƯƠNG DIỆN NGHỆ THUẬT
TRONG VĂN XUÔI TRƯƠNG TỬU
4.1. Nghệ thuật xây dựng nhân vật qua phương thức trần thuật
4.1.1. Phương thức trần thuật khách quan với những nhân vật
tượng trưng
Phương thức trần thuật khách quan là phương thức nghệ thuật
mà người kể không can dự vào câu chuyện.
Bằng phương thức trần thuật khách quan, nhà văn như một thư
ký ghi lại toàn bộ những quan sát về lớp người mới trong xã hội
thông qua nghệ thuật xây dựng nhân vật. Nghệ thuật xây dựng kiểu
nhân vật tượng trưng cho lớp người mới chính là nghệ thuật xây
dựng về một thế hệ thanh niên trí thức trẻ tuổi đang cựa mình sống
trong chế độ xã hội với nhiều đổi thay.

Footer Page 21 of 258.


Header Page 22 of 258.

20

4.1.2. Phương thức trần thuật chủ quan với những nhân vật “tôi”
Phương thức trần thuật chủ quan là phương thức trần thuật được
tiến hành từ ngôi thứ nhất xưng “tôi”. Đặc điểm của phương thức trần
thuật chủ quan khi vai trò vừa là một nhân vật, vừa là người kể chuyện,
người trần thuật sẽ kể lại những gì mà người ấy đã chứng kiến.
Qua tìm hiểu, nghiên cứu có thể thấy trong những năm đầu thế
kỷ XX, dòng văn xuôi hiện đại có số lượng khá nhiều về kiểu nhân
vật xưng “tôi” vừa là nhân vật vừa là người kể chuyện. Thực tế được
chứng minh cùng với Trương Tửu còn có Nam Cao, Thạch Lam,
Kim Lân đã sử dụng phương thức trần thuật chủ quan này.
4.2. Kết cấu văn xuôi Trương Tửu
Nói đến kết cấu của tác phẩm văn học là người ta muốn nhắc
tới toàn bộ những tổ chức phức tạp và sinh động của tác phẩm.
Trương Tửu sử dụng linh hoạt các kiểu kết cấu trong các sáng tác.
4.2.1. Kết cấu tâm lý
Trương Tửu đã sử dụng lối kết cấu tâm lý trong một số sáng
tác. Vận dụng lối kết cấu này, Trương Tửu góp phần vào thành công
đáng kể khi viết về cuộc sống nghèo khổ của con người bình dân
thành thị giai đoạn đầu thế kỷ XX. So với Nam Cao, ở điểm này
Nam Cao nổi trội hơn Trương Tửu.
Tuy nhiên, phải khẳng định rằng, cùng thể hiện nỗi đau đớn,
dằn vặt của nhân vật trong tâm trạng khi sử dụng kết cấu tâm lý

nhưng mỗi nhà văn đều có thành công riêng. Trương Tửu không thể
hiện sắc nét về hành động của nhân vật nhưng diễn biến tâm trạng
mà tuyến nhân vật của ông biểu cảm sẽ khiến cho các thế hệ bạn đọc
phải suy ngẫm dù ở bất kì thời đại nào.

Footer Page 22 of 258.


Header Page 23 of 258.

21

4.2.2. Kết cấu có nội dung vào vấn đề trung tâm của câu chuyện
Với lối văn đi thẳng vào vấn đề trung tâm của câu chuyện các tác
phẩm văn xuôi Trương Tửu bao quát một hệ thống đề tài và phạm vi
nội dung hiện thực rộng lớn.
4.2.3. Kết cấu lồng ghép hai nội dung vấn đề
Khi Trương Tửu sử dụng kết cấu lồng ghép hai nội dung vấn
đề đã tạo sức thuyết phục cho tác phẩm của ông. Với kiểu kết cấu
này, nhà văn đã tạo nên một nội dung cho tác phẩm đồng thời thể
hiện nội dung thứ hai phản ánh đời sống xã hội về tầng lớp trung lưu
ở thành thị những năm đầu thế kỷ XX. Điều quan trọng hơn cả nhà
văn đã lựa chọn đúng đắn phương thức kết cấu để thể hiện những suy
ngẫm về nhân tình thế thái của người viết văn, của người trí thức
luôn được tác giả đặt thành vấn đề để hướng tới cuộc đấu tranh cải
biến xã hội.
4.3. Ngôn ngữ
4.3.1. Lời văn đối thoại
Ngôn ngữ đối thoại cho người đọc những ấn tượng đầu tiên về
nhân vật. Tính cách nhân vật, phẩm chất đạo đức hay bản chất của nhân

vật đều phần nào thể hiện qua ngôn ngữ và cử chỉ. Mặc dù có những
trang văn được viết theo lối gần như là lý luận, hùng biện nhưng đa số
tác phẩm của Trương Tửu phong phú về lời đối thoại giữa các nhân vật.
4.3.2. Lời văn độc thoại
Trong những tác phẩm văn học của Trương Tửu, độc thoại chiếm
một dung lượng không nhỏ và có vai trò rất quan trọng khi thể hiện bản
chất bên trong của nhân vật. Bởi khi đối thoại với chính mình, các nhân
vật sẽ bộc lộ chân thực nhất điều họ nghĩ, quan điểm của mình.

Footer Page 23 of 258.


22

Header Page 24 of 258.

4.3.3. Tiếng Pháp được Trương Tửu sử dụng trong các tác phẩm
Qua sự ảnh hưởng văn hóa, văn học phương Tây nói chung và
của Pháp nói riêng đã đưa đến cho văn học Việt một tinh thần mới
với lớp từ mang hơi thở của cuộc sống hiện đại. Có lẽ sự xuất hiện từ
Pháp trong sáng tác là bằng chứng để thấy rằng nhà văn có ảnh
hưởng rất lớn của văn hóa, văn học Pháp trong quá trình sáng tác.
4.4. Nghệ thuật vận dụng văn học dân gian vào tác phẩm văn
xuôi của Trương Tửu
4.4.1. Vai trò của văn học dân gian
Văn học dân gian có giá trị về nhiều mặt không chỉ bồi đắp
tâm hồn cho con người Việt Nam mà còn khơi nguồn sáng tạo vô tận
đối với nhiều tác giả, Trương Tửu không ngoại lệ. Sự sáng tạo mà
Trương Tửu nắm bắt, vận dụng đưa vào tác phẩm đã tạo nên một
phong cách văn độc đáo.

4.4.2. Mô típ, nhân vật trong cổ tích, sử thi được nhà văn vận dụng
đưa vào văn xuôi dã sử
Qua những tình tiết trong sáng tác, có thể thấy văn học dân
gian đã đem lại sự sáng tạo cho nhà văn. Từ những môtíp, những
khuôn mẫu về người anh hùng xuất chúng và kết thúc có hậu thường
thấy trong cổ tích, sử thi đã được ngòi bút của Trương Tửu xây dựng
thành tác phẩm hiện đại mang dấu ấn của những năm đầu thế kỷ XX.
Tiểu kết chương 4
Về phương diện nghệ thuật Trương Tửu đã có những nét riêng thể
hiện một phong cách văn xuôi trong nền văn học dân tộc đầu thế kỷ. Cùng
với các nhà văn tên tuổi như Nam Cao, Vũ Trong Phụng, Trương Tửu có
một phong cách riêng độc đáo, không dễ lẫn với bất kì nhà văn nào cùng
thời. Ông để lại dấu ấn là cây bút Hà Nội đa tài, thông minh và bản lĩnh.

Footer Page 24 of 258.


Header Page 25 of 258.

23
KẾT LUẬN

1. Tấm gương soi chiếu, phản ánh trung thực xã hội Việt Nam
đầu thế kỷ XX là những trang văn xuôi của các nhà văn như Nguyễn
Công Hoan, Vũ Trọng Phụng, Nam Cao, Ngô Tất Tố và nhất là gần
đây, giới nghiên cứu đã và đang khẳng định sự đóng góp đầy ý nghĩa
của giáo sư, nhà văn Trương Tửu.
2. Với trên một nghìn trang văn xuôi được viết trong thời gian
năm năm từ 1937 đến 1942, Trương Tửu đã khẳng được một vị trí
trong nền văn xuôi hiện đại đầu thế kỷ XX. Trên hai phương diện nội

dung và nghệ thuật đều cho thấy nhà văn đã có những đóng góp
không nhỏ cho tiến trình phát triển của văn học Việt Nam.
3. Những năm đầu thế kỷ XX ở nước ta nở rộ lên những trang
tiểu thuyết của Tự lực văn đoàn với lời văn lãng mạn mang tính chủ
quan nhưng không bao lâu các nhà văn như Nguyễn Công Hoan, Nam
Cao, Ngô Tất Tố, Kim Lân, Trương Tửu, Vũ Trọng Phụng...xuất hiện.
Họ là những nhà văn cùng chí hướng khi đặt vấn đề hướng ngòi bút vào
việc tả thật về một giai đoạn xã hội. Những trang viết chân thật nhưng
thấm đượm chất nhân văn đã tạo ra vườn hoa văn học giai đoạn 1930 –
1945 đầy hương sắc.
4. Trước trào lưu hiện đại hóa nền văn học đầu thế kỷ XX,
Trương Tửu trên cơ sở tiếp thu những thành tựu của nền văn học
phương Tây cùng vốn văn hóa, văn học truyền thống dân tộc, đặc
biệt phải kể đến vốn kiến thức tự học ông đã góp công sức vào việc
cách tân thể loại văn học Việt Nam theo hướng hiện đại hóa.
Mặc dù sự tiến bộ của nền văn học nghệ thuật đã được minh
định bằng chính thể loại, nhưng việc cách tân văn xuôi của Trương
Tửu còn gắn liền với bối cảnh lịch sử văn học Việt Nam đang diễn ra

Footer Page 25 of 258.