Phân tích truyện ngắn Hai đứa trẻ của Thạch Lam: chủ đề và giọng văn

[Lê Hiền] Bộ tài liệu 132 đề Ôn thi Đại học môn Ngữ Văn

Đề 21.8. Trong truyện ngắn ''Hai đứa trẻ'', khi con tàu đã rời ga phố
huyện, Thạch Lam viết:
''Liên lặng theo mơ tưởng Hà Nội xa xăm, Hà Nội sáng rực vui vẻ và
huyên náo. Con tàu như đã đem một chút thế giới khác đi qua. Một thế giới
khác hẳn đối với Liên, khác hẳn với vầng sáng ngọn đèn của chị Tí và ánh lửa
của bác Siêu. Đêm tối vẫn bao bọc chung quanh, đêm của đất quê, và ngoài kia,
đồng ruộng mênh mang và im lặng''.
Phân tích đoạn văn trên từ đó kết hợp với sự hiểu biết truyện ''Hai đứa
trẻ'', nêu chủ đề tác phẩm và nhận xét giọng văn của Thạch Lam.
Mỗi truyện của Thạch Lam Như một bài thơ trữ tình, giọng điều điềm đạm
nhưng chứa đựng biết bao tình cảm yêu mến chân thành và sự nhạy cảm của tác
giả trước những biến thái của cảnh vật và lòng người. Văn Thạch Lam trong sáng
giản dị mà thâm trầm, sâu sắc. Hai đứa trẻ là một trong những truyện ngắn đặc sắc
của Thạch Lam, in ở tập “Nắng trong vườn”. Bằng một truyện ngắn trữ tình có cốt
truyện đơn giản với những nét nghệ thuật đặc sắc, Thạch Lam đã thể hiện một
cách nhẹ nhàng mà thấm thía niềm xót thương đối với những kiếp người sống cơ
cực, quẩn quanh, tăm tối ở phố huyện nghèo trước Cách mạng.
Đọc ''Hai đứa trẻ'' của Thạch Lam không ai quên đó là một loại truyện
không có truyện nhưng lại giàu sức gợi. Không ai quên có một cô bé Liên đảm
đang, dịu dàng và cũng đầy mộng mơ, mong ước, không ai quên những đêm
khuya trên sân ga phố huyện Liên cùng em đứng chờ những chuyến tàu để mơ
tưởng khi chuyến tàu đã ''vụt qua''. ''Liên lặng theo mơ tưởng Hà Nội xa xăm, Hà
Nội sáng rực vui vẻ và huyên náo. Con tàu như đã đem một chút thế giới khác đi
qua. Một thế giới khác hẳn đối với Liên, khác hẳn với vầng sáng ngọn đèn của chị
Tí và ánh lửa của bác Siêu. Đêm tối vẫn bao bọc chung quanh, đêm của đất quê,
và ngoài kia, đồng ruộng mênh mang và im lặng''.
''Liên lặng theo mơ tưởng, Hà nội xa xăm, Hà Nội sáng rực vui vẻ và huyên
náo''. Hà Nội thật sôi động. Đó là Hà Nội trong kí ức tuổi thơ; Hà Nội của những
kỉ niệm trong Liên mà đã bấy lâu nay Liên thiết tha muốn được sống lại những

ngày xưa hạnh phúc ấy dù chỉ trong khoảnh khắc theo dòng mơ tưởng về Hà Nội.
Sống ở phố huyện yên tĩnh, lặng lẽ này, một người con gái có cuộc sống nội tại
mạnh mẽ và sôi nổi như Liên cảm thấy buồn. ''Đôi mắt chị bóng tối ngập dần dần
và cái buồn của buổi chiều quê thấm thia vào tâm hồn ngây thơ của chị. Có lẽ vì
vậy mà đêm nào Liên cũng đợi tàu ở Hà Nội về một cách tự giác như một thói
quen khó dứt bỏ. Chị muốn hưởng một chút cái náo nức, vui vui mà đoàn tàu như
chở cả thế giới phồn hoa đô hội qua phố huyện nghèo nơi chị đang sống. Chị khao
khát ánh sáng và sự hoạt động biết bao! Và chỉ có sự háo hức đợi tàu mỗi đêm là
có thể giải thoát chị khỏi nỗi buồn lặng lẽ. ''Con tàu như đã đem một chút thế giới
khác đi qua''- thế giới của đô thành sôi động, sầm uất vang dội đủ thứ âm thanh
của cuộc sống đời thường trong Liên. Chỉ cần ''một chút''- ''một chút'' thế thôi là
Liên cũng cảm thấy lòng mình rộn rã hẳn. Chị thấy ''thanh thản'', niềm vui nhè nhẹ
khẽ len vào lòng.

1


[Lê Hiền] Bộ tài liệu 132 đề Ôn thi Đại học môn Ngữ Văn

''Liên sống giữa bao nhiêu sự xa xôi''. Thế giới thực tại của Liên là phố
huyện ''tịch mịch'', tĩnh lặng, buồn tẻ, ít trở mình. Nó càng tịch mịch, tĩnh lặng hơn
khi con tàu đã vút qua chấm dứt mọi sự hoạt động của một ngày tẻ nhạt. Một thế
giới mờ mịt, ''đầy bóng tối'', chỉ le lói vài vầng sáng hắt ra từ những ngọn đèn tù
mù, bầy đom đóm nhấp nháy, những chòm sao xa tít tắp... Trong truyện, nhiều lần
Thạch Lam nhắc đến ánh sáng trên cái nền của bóng tối. Đó là cuộc đấu tranh thực
sự giữa ánh sáng và bóng tối mà ánh sáng chỉ như một viên đá ném vào giữa cái
ao lớn là bóng tối. Mặt ao chỉ khẽ xao động rồi lại yên lặng như cũ cũng như ánh
sáng không thể át đi bóng tối rợn ngợp bao trùm. Thế giới thực tại đó của Liên
cũng là thế giới khác hẳn với thế giới mà đoàn tàu đã chở qua phố huyện mỗi đêm.
Đoàn tàu vụt nhanh trong đêm tối, ''các toa đèn sáng trưng, những toa hạng trên

sang trọng lố nhố những người đồng và kền lấp lánh và các cửa kính sáng''. Không
như phố huyện ''quê mùa'' ngày ngày lặng lẽ, thế giới đô thành đầy ắp ánh sáng,
sang trọng và đông vui nhộn nhịp. Nhìn theo đoàn tàu nhìn theo ánh sáng mang
hơi thở của Hà thành, Liên biết bao xao xuyến, rạo rực. Ánh sáng ấy vút qua bừng
lên khoảnh khắc trong mắt Liên, đưa Liên vào cõi ''mơ tưởng''. Liên nghĩ về quá
khứ, nghĩ về tương lai và nghĩ về hiện tại. Quá khứ tuổi thơ sống hạnh phúc giữa
đất Hà Nội huyên náo qua lâu rồi, tương lai thì mờ mịt, và hiện tại đầy bóng tối.
Cuộc sống nơi phố huyện nghèo này thật tẻ nhạt và buồn chán... Con tàu vụt qua,
''đêm tối vẫn bao bọc chung quanh, đêm của đất quê, và ngoài kia; đồng ruộng
mênh mang và yên lặng''. ''Cả phố huyện bấy giờ mới thật là hết náo động''.
Chuyến tàu ''đi qua phố huyện'' là sự hoạt động cuối cùng của đêm khuya. Đêm tối
đối với Liên đã ''quen'' lắm rồi, nhưng Liên vẫn khao khát được thấy ánh sáng,
được sống giữa ánh sáng ngập tràn và nhất là được sống trong không khí sôi động,
náo nhiệt. Bởi Liên không phải là người dễ dàng chấp nhận số phận. Chị cũng có
bao mơ ước và hơn hết, chị còn có một sức sống nội tại mãnh liệt, sôi nổi. Sống
giữa phố huyện yên lặng, vắng vẻ mà tâm hồn chị không yên lặng chút nào. Trong
chị dường như luôn có những con sóng gầm cồn cào, dữ dội. Đó là những khao
khát, những ước vọng được sống một cuộc sống mới mà ở đó có ánh sáng và âm
thanh chứ chị không muốn an phận nơi đất quê ẩm mốc, nơi phố huyện nhỏ bé,
thưa thớt này.
Trong dòng ''mơ tưởng'', tâm trạng Liên buồn vui lẫn lộn trước những gì
thuộc về quá vãng, trước hiện tại đáng buồn và hướng về một tương lai mờ mờ ảo
ảo, mơ hồ, xa xôi... Thạch Lam đã dẫn dắt câu chuyện đi theo mạch nội tâm nhân
vật khiến người đọc có cảm giác dịu êm lan toả. Ông đi sâu vào miêu tả tâm trạng,
cuộc sống nội tâm nhân vật; ông nâng niu trân trọng những ước mơ đổi thay cuộc
sống như ước mơ của Liên và cả của An- em Liên, của bao người dân phố huyện
bình lượng ấy nữa, dù chỉ là ước mơ nhỏ bé nhất. Chừng nào cuộc sống còn lắm
ước mơ, con người còn ước mơ đổi thay cuộc sống thì chừng đó cuộc sống còn
đẹp và con người còn đáng được trân trọng.
Với ''Hai đứa trẻ'' Thạch Lam đã nói về cuộc sống chìm trong bóng tối và

niềm khao khát vươn tới ánh sáng của những kiếp người nhỏ bé tội nghiệp ở một
miền quê nơi phố huyện nghèo. Chủ nghĩa nhân đạo sâu sắc đầy chất trí tuệ của
Thạch Lam biểu hiện qua giọng văn ngọt nhẹ, thấm thía với một lời khuyên chân
2


[Lê Hiền] Bộ tài liệu 132 đề Ôn thi Đại học môn Ngữ Văn

thành, đầy tính nhân văn. Dù cuộc sống tăm tối đến đâu cũng đừng đánh mất đi
ước mơ đổi thay cuộc sống. Tư tuởng hướng về cuộc đời đổi thay và hiểu cuộc đời
còn nhiều ý nghĩa đáng để người ta sống của Thạch Lam đã gặp gỡ đồng điệu với
tư tưởng, tâm hồn của những người như Nam Cao, Xuân Diệu cùng thời. Nhưng
nếu Nam Cao nói về khát vọng ấy của kiếp người nhỏ bé, tội nghiệp thông qua sự
tố cáo, lên án mạnh mẽ, quyết liệt xã hội thực dân phong kiến thì Thạch Lam lại đi
sâu vào phân tích nội tâm nhân vật để thấy được sự lặng lẽ của những kiếp người
đó quanh năm chỉ biết có bóng tối cùng nỗi buồn nhạt nhẽo, tẻ ngắt bủa vây lấy
đời mình khiến người đọc càng thấm thía nỗi xót xa hơn. Đó chính là nét mới
trong tư tưởng nhân văn cũng như trong nghệ thuật viết truyện của Thạch Lam.
Còn so với ''Toả nhị Kiều'' của Xuân Diệu, ''Hai đứa tẻ'' của Thạch Lam có sự gặp
gỡ ở điểm: cùng nói về cuộc sống nhạt nhẽo, vô vị triền miên trong bóng tối của
những con người tội nghiệp đáng thương, đồng thời phản ánh niềm khao khát của
nhân vật, của chính tác giả về một cuộc sống có ý nghĩa, có hạnh phúc.
Trải suốt trong ''Hai đứa trẻ'' là giọng văn nhẹ nhàng, gợi mở một không
gian vừa có chiều sâu vừa có chiều rộng giọng văn thủ thỉ, trữ tình đằm thắm, thiết
tha, gợi mở trong tâm hồn người đọc những rung động êm dịu tinh tế chứa chan
tình người, tình đời của Thạch Lam. Giọng văn ấy đặc biệt thể hiện rõ qua đoạn
trích nói về sự ''mơ tưởng'' của Liên khi đoàn tàu từ Hà Nội về vút qua sân ga phố
huyện nhỏ bé, buồn tẻ- nơi Liên và em gái đang sống. Và một điểm nữa người ta
không thể không nhắc đến khi đọc truyện Thạch Lam đó là chất thơ tạo tính hàm
súc cho truyện của ông. Đoạn trích nói về dòng ''mơ tưởng'' của Liên là một đoạn

như thế. Tác giả đã dùng các phép lặp để tạo sự nhịp nhàng, ấn tượng, rất riêng
cho văn mình. ''Hà Nội'' phồn hoa hiện lên trong Liên rất rõ, rất lâu, lắng trong
Liên bao cảm xúc về một thời đã qua; ''thế giới khác'' mà con tàu chở qua bừng lên
trong ánh mắt Liên ánh sáng của ''thế giới khác'' và của thế giới phố huyện Liên
đang sống nối tiếp nhau hiện về trong dòng mơ tưởng của Liên; và ''đêm'' mênh
mông rợn ngợp trùm lên tất cả... Những hình ảnh đó cứ trùng điệp nối tiếp nhau
nhịp nhàng như những lớp sóng khiến câu văn Thạch Lam lúc nhẹ nhàng lan toả,
lúc dồn nén... Có lẽ vì vậy mà ''câu văn Thạch Lam cứ như câu văn của hôm nay''
(Phong Lê), ''trẻ rất dai, mới rất lâu'' (Phạm Văn Phúc).
Và mỗi khi nhắc đến ''Hai đứa trẻ'' sẽ chẳng bao giờ người ta có thể quên
Thạch Lam như có dùng nghệ thuật dựng cảnh của điện ảnh để tạo nét thực- ảo
đan xen trong quá trình dựng hình ảnh ''Liên lặng theo mơ tưởng...''. Khép trang
sách lại, ở trong mỗi chúng ta đọng lại cái dư âm buồn man mác, cảm thông và
chia sẻ với những nhân vật nơi phố huyện nghèo. Và chắc hẳn, chúng ta sẽ suy
ngẫm về cuộc sống của mỗi chúng ta, và cùng nỗ lực học tập và vươn lên, mong
ước một cuộc sống tốt đẹp hơn.
***

3